Podmiot i orzeczenie – najważniejsi mieszkańcy zdania
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
– Uświadomienie sobie przez uczniów roli wyrazów jako elementów budowy zdania, które są przystosowane do pełnienia w nim różnych funkcji.
– Powtórzenie i utrwalenie wiadomości o podmiocie i orzeczeniu.
b. Umiejętności Uczeń:
– rozpoznaje i nazywa części zdania,
– wskazuje informację, której odnośnikiem jest dany wyraz, – wie, że ten sam wyraz może pełnić różną funkcje w zdaniu, – dokonuje rozbioru logicznego zdania,
– rozwija zdanie, dodając wyrazy,
– stosuje w praktyce wiedze z zakresu składni, – kształci logiczne myślenie.
2. Metoda i forma pracy
Metody: ćwiczenia analityczne, metoda problemowa.
Formy pracy: indywidualna i zbiorowa.
3. Środki dydaktyczne
Karta pracy ucznia.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza 1. Nauczyciel wita uczniów.
2. Następnie zapoznaje uczniów z tematem dzisiejszych zajęć i celem zajęć. Mówi o częściach mowy, ich rozpoznawaniu, nazywaniu, tworzeniu zdań i dokonywaniu ich rozbioru logicznego.
3. Kolejnym krokiem jest zapisanie tematu lekcji w zeszytach i przejście do właściwej części lekcji.
b. Faza realizacyjna
1. Nauczyciel wraz z uczniami przypomina wiadomości o częściach zdania. Nauczyciel zadaje wskazanemu przez siebie uczniowi pytania dotyczące tej części zdania, którą uczeń wymienił.
Uczeń podaje pytania, na które odpowiada dana część zdania oraz nazwy części mowy, którymi może być wyrażona.
2. Następnie nauczyciel przeprowadza ćwiczenie mające na celu uświadomienie uczniom roli podmiotu i orzeczenia w zdaniu, tego, że są najważniejsze.
Ćwiczenie:
Nauczyciel zaprasza na środek klasy jednego ucznia, a pozostałych prosi, aby obejrzeli, w co dzisiaj ubrany jest kolega czy też koleżanka i ułożyli jedno zdanie pojedyncze dotyczące ubioru kolegi.
Propozycje zgłaszane przez uczniów nauczyciel zapisuje na tablicy.
Np.:
Tomek ubrany jest dzisiaj bardzo ładnie.
Tomek ubrał się w czarne spodnie.
Dzisiaj Tomek ubrał się w zielony pasek.
Następnie nauczyciel wybranego ucznia prosi o podkreślenie w zdaniu powtarzających się wyrazów, takich, które są nośnikiem tej samej informacji.
Wyróżnione zostają wyrazy: Tomek i ubrał się.
Uczniowie wspólnie nazywają te części zdania, określają, że są to podmiot i orzeczenie.
Następnie wyciągają wniosek, że są to najważniejsze wyrazy w zdaniu.
3. Kolejne zadanie polega na wskazywaniu przez uczniów funkcji, jaką pełni dany wyraz w zdaniu, z jednoczesnym określaniem, jaką informację zawiera. Ćwiczenie polega na rozwijaniu zdań poprzez dodawanie określeń do orzeczenia, następnie do podmiotu.
Przebieg ćwiczenia:
Nauczyciel wybiera ucznia, bądź też zgłasza się ochotnik. Zaprasza go na środek klasy i poleca mu zapisać na tablicy wyraz „uciekają”. Uczeń sam nazywa, jaką funkcję w zdaniu pełni ten wyraz i jaką informację zawiera (orzeczenie – wykonywana czynność).
Kolejno wskazani przez ucznia koledzy dodają kolejne wyrazy tak, aby powstało sensowne zdanie.
Uczeń zgłaszający propozycję zapisuje dany wyraz na tablicy, nazywa, jaka to część zdania, określa zawartą w jego znaczeniu informację. Przy okazji uczniowie dokonują podziału na grupę podmiotu i orzeczenia.
4. Uczniowie zapisują w zeszytach ułożone zdanie. Pod każdym wyrazem podpisują, jaką pełni funkcję i jaką informację zawiera.
5. Przejście do ćwiczeń zawartych w karcie pracy ucznia.
c. Faza podsumowująca
1. Podsumowanie przeprowadzonych zajęć. Nauczyciel przypomina cele dzisiejszej lekcji i dokonuje zebrania wiadomości na temat roli podmiotu i orzeczenia w zdaniu, jak również funkcji pełnionych przez inne wyrazy.
2. Zadanie pracy domowej:
Ułóż zdania z wyrazem „przyjaciel” tak, aby za każdym razem pełnił on inną funkcje składniową.
3. Ewaluacja zajęć.
Uczniowie otrzymują od nauczyciela kartki, na których mają zapisać zdanie pojedyncze określające ich samopoczucie na dzisiejszych zajęciach, zainteresowanie lekcją, to, czy im się podobała, czy też nie.
Następnie dokonują rozbioru logicznego utworzonego zdania.
5. Bibliografia
1. Nagajowa M., ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1995.
2. Nasiłkowski S., Metody nauczania, Toruń 1997.
3. Nagajowa M., Nauka o języku dla nauki języka, Kielce 1994.
6. Załączniki
a. Karta pracy ucznia b. Test
c. Krzyżówka
d. Tablica poglądowa e. Zadanie domowe
