• Nie Znaleziono Wyników

Oberschlesien, 1903, Jg. 2, H. 2

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Oberschlesien, 1903, Jg. 2, H. 2"

Copied!
72
0
0

Pełen tekst

(1)

2. Jahrgang. « Reft 2. « Itiai 1903.

bertcblefien

Zeitschrift zur Pflege der Kenntnis und Vertretung der Interessen Oberscblesiens

fierausgegeben een Dr. pbil. € . Z ieier.

Die 3)eitfd?rift „©berfdjlefien" erfd?eint monatlich einmal (3U Anfang jeben IHonats).

Abonnemcntspreis nierteljährltd? Utarf 5,—.

«Einzelne ßefte ITtarf f,25

©

Befleßungeti nehmen alle Bucfyljanblungen unb poßanßalten, foroie bie Derlagst>ud}t?ant>hina oon (SebrÜbet Böhm, Kartaivig (D. S., entgegen.

Pojljettungslijfe Hr. 5899.

Geschichte des Deutschtums in Schlesien.

D on

S e n n o 6 e i n , B e u t l / e n ©.=5 .

II.

b e r 23efit$ erg re ifu n g S d / l e f i e n s b u r d / p r e u j g e n t r a t e i n f d / ä r f e r e r g u g i n b e r ^ o r t f ü t / r u n g b e r ( B e r m a n i f a t i o n e in . S d / o u bie A u f h e b u n g b e r ^ a u b e i m ^ a l^ r e i n b e n le b t e n 6 H e g i r f e n (B io g au , S t a u b t e n , (B u l/ra u , I P o l / I a u , f / e r r n f t a b t unb Stützen b e u t e t b ie s a n . Stacf/ g m ei H i d / t u n g e n f u d /te ffrie b rid / ber (ßroße b e m p o l e n t u m e n t g e g e n g u t r e t e n ; b u rd / K o l o n i s a t i o n u n b b u rd / bie 5 d /u le.

5 d/Iefien l /a tte b u r d / bie b re i fd/Iefifd/en K ri e g e e i n e n P e r l u f t o o n u n g e f ä t/r \ 2 0 oo o S e e l e n g et /a b t . U m a b e r n e b e n b e r n a t ü r l i d / e n P o lfs * o e r m e t / r u n g biefen P e r l u f t m ö g lid /ft f d /n ell 311 e r g a n g e n , b e r i e f ^ r i e b r i d / ber (Srofje g u n ä d / ft p u f f i t e n , f p ä t e r a b e r b e u t fd / e K o lo n i f t e n i n s £ a t tb . ~Sn ben 3 cd/ren { 7 7 5 — { 7 7 7 a l l e i n m ü r b e n 200 n e u e P ö r f e r , t e ils o o n b er H e g i e r u n g , t e i l s o o n b e n ( B r o § g ru n b b e fi% e rn m i t f t a a t l i d / e r U n t e r f t i i ^ u n g an g e le g t. 3 m g a n g e n fd/ä%t H e I / e i m * S d / m a r g b a d / bie §>abl b e t u n t e r

^ r i e b r i d / s H e g i e r u n g i n s £ a n b g e r u f e n e n K o l o n i f t e n a u f tn el/r a ls 61, 000, oon b e n e n ^3 00 0 a u f b a s £ a n b u n b m e l/r a l s 18 00 0 a u f bie S t ä b t e ent*

(2)

23 e n n o c i u ,

f a ll e n , .J ti e b t i d ; b e r ( g ro ß e b a t t e b a b e i bie 2lb fid jt, b u r d ; bie D e r f e ß u n g p o l n if d ;e r K o lo n if te n i n s b eu tfd ;e u n b b e u t fd j e r K o lo n if te n in b a s p o ln if d je (Gebiet, bie beutfc£;en S p r a c h g r e n z e n roefentlicb v o r j u r ü d e n . K a s ift i h m a b e r le ib e r n u r j u n t S e i l g e l u n g e n .

K ie j u h e f t i g e n H e u g r ü n b u n g e n h a t t e n eine ITlenge n icht l e b e n s f ä h i g e r S i e b e l u n g e n j u r ^ o t g e , m eldje a b f e its v o n t l D e g e , m i t t e n in b e n I D a l b u n g e n a u f b ü r f t i g e m H o b e n , beffen f n a p p e g u m e f f u n g j u r ( E r n ä h ru n g ein er f a m i l i e n i d ; t a u s r e i c h t e , l a g e n . D ie le K o l o n i f t e n ( e h r t e n i n ihre f f e i m a t ju rü c f, a n b e r e v e r f i e l e n b e r 2 I r m u t , b e n t E fo ljb ie b fta h l o b e r b er ID ilb b ie b ere i.

D ie le b er t u i n j i g e n , b e u tfc h en K ö r f e r v o n 10 — 20 S t e l l e n g i n g e n , v o m poln if<hen S p r a c h g e b i e t u m f a n g e n , fd /n ell i h r e r S p r a c h e o e rlu ftig u n b o e r f t ä r f t e n in t ( S e g e n te il bie p olnifc ße H e v ö l f e r u n g . D o n 33 K o l o n i e c n J. H . , welche b a s w e i t e I D a l b g e b i e t bes K re if e s © p p e in a u f n a h m , w a r e n v o n v o r n h e r e i n 8 p o ln if d ;, 3 tfchechifd/; bie 22 beu tfc h en w a r e n fo 3e r f t r e u t u n b w irtfd jaftlic h fo fchwacß, b a ß n u r \ 5 v o n i h n e n nicht o h n e flavifdje H e i m i f d ; u n g i h r e n b e u t fd f e n C h a r a f t e r e r h a l t e n h a t t e n . (Es fittb b i e s : H l u m e n t h a l , ^ i n l e n f t e i n , ( S r a f e n o r t , E je in tid ;s fe lb e , p ü t t e n b o r f , K ö n ig s * l;ulb, K t a l a p a n e , (Eifenroerf, H e u w e b ei, p l ü m f e u a u , p o b e w i l s , Schulen*

b ü r g , S e ib li ß , S ü ß e n r o b e , © a u e n ß i n e w , gfebliß. K ie fie b e n : K n t o n i a , C a r m e r a u , K e t f d ; a u , ( S e o r g e n w e r f , K u p f e r b e r g , H e u * K u p p , tt T ü w h h a u f e n v e r f i e l e n b e r p o l o n i f i e r u n g .

K e rfe lb e D o r g a t t g w ieb e r h o l t fielt n o d ; i n a n b e r n K r e i f e n © b e r*

fd?Iefiens.

H e i u n b e f a n g e n e r P r ü f u n g b iefer f o l o n i a l e n H e f t r e b u n g e n ^ r i e b r i d j s b e s ( S r o ß e n m u ß m a n g efte ß e n , b a ß es n u r b e m Z u f a l l ü b e r la ff e n b le ib e n m u ß t e , w e n n ein ig e K o l o n i e e n tatfächlid; j u r D e r fc ß ie b u n g b er beutfchen S p r a t h g r e n j e b e i g e t r a g e n h a b e n . K a s w a r b e f o n b e r s a u f b e r re e ß ts fe iti g e n

© b e r n i c b e r u n g g e g e n ü b e r v o n H t i e g b e r ^ a l t . § . H . b u rd ; C a r l s b e r g , H e u * K ö l n , 211t* u n b H eu * lH o fe l a d )e , H e n * £ e u b u f d ; , £ o u ife t tfe lb , p i a f t e n * tl;al, Z T eu * £ im b u rg , u n b b u r d ; bie K o l o n i e e n i m (g e b ie te b er H a r t f d ; :

f i e b e n t h a l , 21m a l i e n t h a l , C l ; a r l o t t e n t h a I , IDirfd?fom iß u . a.

K ie b eu tfd fe S p r a c ß g r e n j e f a n n m i t l l u s n a ß m e e i n ig e r b e ib e r fe iti g e n S p r a c ß i n f e l n i m 3 a h re V 9° w ie f o lg t g e j o g e n w e r b e n : S i e g i n g v o n

£ e o b f d ; ü ß ü b e r § ü l j , ^ r i e b l a n b , ^ a l f e n b e r g n a d ; S i ß u t g a f t , 30g fid; b a n n a u f bie rechte © b e t f e i t e u m H t i e g h e r u m , fübtid; v o n © h l a u w ie b er ü b e r bie © b e i b is nach S t r e h l e n , ü b e r p e i s t e r a u , K o m s l a u , füblid? v o n H r e s l a u n a d ; p u n b s f e l b , H a r n s la u , S d j m o g r a u , p a n n w i ß , l u j i n e , © t e b n i ß , C r a d j e n * b e r g , ^ e f t e n b e r g u n b b a n n b l i e f t nörblid? b is a n bie pofenfeße © r e n j e .

21u<h a u f b e m ( g e b ie te b e s D o lfsfc ß u lro e fen s t^atteir fid; bie u n v er*

f e n n b a r g r o ß e n H e m ü l ; u n g e u e i n e s eig en tlich e n b u r d j f d j l a g e n b e n (Erfolges

(3)

(S e f d jid jie b e s I l e u t f d p u m s itt S d jte fie n . 75

nicfjt 3u e r f r e u e n , b a fie a u f £ finberniffe flie ß e n , b e r e u B e f e i t i g u n g m a n fid;

w o h l leicfjter gebucht h a t , a l s fie in b e r H a t m a r e n .

U n t e r b e m 2. H o r e m b e r \ 7 5 \ e r g i n g a n bie oberfd;lefifd;e © b e r a m t s * r e g ie ru n g bie V e r f ü g u n g , f ü r bie A u f t e i l u n g beut]eher Scfyulm eifter in b e n po!nifd;en D ö r f e r n 3U f o rg e n u n b fiel; 311 b ie fe m jfjwecfe m i t b e n bifd;öf*

lidjen K o m m i f f a r i e n u n b (Ergprieftern i n P e r b i n b u n g 311 feß e n . B e g r ü n b e t roar biefer (Erlaff b u rd ; b en p i n w e i s , baff bie königlichen (Ebifie b e n £ e u t e n unuerftänblicb feien, w e s l ;a l b bie £ e b r e r ßugle td ; a l s (B er id ; ts f d ;re ib e r b e m

Perftäwbwis u n b b e t V e r b r e i t u n g b e r f e tb e n ßu b i e n e n h ä t t e n .

D ie A n t w o r t a u f biefes B e f f r i p t w i r b w o l;l ßiem lid; b u t d ; g e h e n b s fo g e l a u te t h a b e n , w i e b i e j e n i g e b e s (Ergpriefters v o n (8 r.*5 treblite n o m 2 7 . Z lo u e n tb er H?5 V D e rfe lb e n e r f i d / e r t m i t p r o f u n b e f t e r D e n o t i o n , baff ber beutfcfycn S p r a c h e t u n b i g e S Ą u I m e i f t e r , bie ßugleid; p o ln if d ; r e b e n , ü b e r h a u p t n ic h t 311 h a b e n feien, baff er fid? a b e r alle e r f i n n l i d j e U iü h e ß u r B e f ö r b e r u n g S r . UTajeftät a l le r l;u l b re id ;f te r ( S e f i n n u n g g e b e n w e r b e . (Bleichßeitig erkläre er, b a ß bie f t o d p o l n i f d ; e n D ö r f e r u ö llig a u ß e r fta n b e feien, f ü r e i n e n b o p p e l t f p ra d j k u n b i g e n (B erid)tsfchreiber e t w a s 311 g e b e n , ba fie k a u m e i n e n S d j u l m e i f t e r m i t b e n g e w ö h n l i c h e n © b u e n i e n ß e n 311 wer«

g n ü g e n t>ermöd;iew.

U m b ie fe m Ü b el b e r a r m e n ( B e m e i n b e n a b ß u h e lf e n , m ü r b e bes w e i t e r e n u e r f ü g t , b a ß alle K irche n* u n b B e t h ä u f e r , b e f o n b e r s bie enan=

gelifd;en, u e r p f l i d ; t e t feien, jä hrlich e i n e n H a l e r g u t b e ffe re n (Einrichtu ng bes S d /u lr o e f e n s (Dberfchlefiens a b ß u g e b e n . Z lu ß e r b e m e r g a b eine 311 bem * felben § m e cfe in ganß S c h le fien u e r a n f t a l t e t e I f a u s t o l l e t t e bie anfehnliche S u m m e n o n \ 7 5 5 0 0 0 (B ulben.

A u f (B runb bie fes S d j u l f o n b s w ü r b e n u n bie ( E n t fe n b u n g u o n S c h u h m e iftern nach (Dberfchlefien i n A n g r i f f g e n o m m e n , a b e r b u r d ; A u s b r u d ; bes 7 j ä h r i g e n K r i e g e s u n t e r b r o c h e n . K a u m m a r b erfelb e b e e n b i g t , fo ü b e m a l ; m m a n bie K u l t u r a r b e i t m i t e r n e u t e m (Eifer. UTinifter v . Sd;la»

b r e n b o r f u e r f ü g t e u n t e r b e m J[8. UTai \ 7 6 3 , b a ß „ b u r c h g e h e n b s in Schlefien, abfonberlich i n © b e rf d ;le fi e n , a llm o es m i t b e n 5 < h u la n fta lte n ü b e r a l l g a r fel;r fd;led;t befte llt, ein e P e t b e f f e r u n g u o r g e n o m m e n w e r b e n fo Ute, b a m i t bie j u n g e n £ e u t e n ic h t w ie b a s P i e l ; o h n e (Erkenntnis b es ( B u te n u n b 23 Öfen a u f r o a c h fe n " . 23e f o u b e r e s (B ew irbt fei b a r a u f 311 le g e n , b a ß ber p o ln ifd je n B e n ö l t e n m g © b e rf d ; I e f i e n s b a s D e u t f d j e b e ig e b r a c h t w e r b e , u m b a b n rd ; f ü r b e n V e rk e h r m i t b e n D e u t f d ; e n f ä h i g g e m a c h t j u w e r b e n . D a s Deutfrl;e folle a n bie S t e l l e b e s n ie l 311 u ie l g e p f l e g t e n K a te in t r e t e n , b a burd; b a s (E rlern en b e s £ a t e i n er f te n s b e r I f a n g 3u m ( B e i ftlid ;w erb e n in ben w iehe ren K r e i f e n 311 fel;r u m fid; g re ife , u n b g w e i t e n s , w e i l es fid; n a d ; ben S e r i d j t e n b e r K a n b r ü te h e r a u s g e f t e l l t h a b e , b a ß bie S c h u f e n , „w elche

(4)

7 6 S e n n o f j e i 11,

bic la te i n ifd j e S p r a c h e i n iljrer 3 n g e n b e r l e r n e t , in i h r e n "Kreifert bie a l l e r ' fd j l i m m f t e n u n b o b f tin a te f te n m ä r e n , u n b es f aft b e n Zlnfcljein h a b e , b a ß itj n e n m i t biefer S p r a d j e gugteicfj bie H e n i t e n g u n b bie i i i n t e r l i f t i g f e i t ein»

g e f l ö t e t r o e r b c “ .

D a a b e r t r o ß a l le r B e f f r i p t e u n b ir T a ß n a tjm e n b e t iTtinifter u . S d jla«

b r e u b o r f a u f e i n e r B i f i t a t i o n s r e i f e i n © b e cfd jle fie n „faft f e in e S p u r " n o n S c h u le n , i m g a n g e n a l t e n B e u t h e n e r K re ife n u r gm ei S c b u lm e if te r u n b im B e u t h e n e r u n b p i e ß e r K re ife n u r gm ei (Seiftlidje g e f u n b e n h a b e , welche beutfcb v e r f t a n b e n , fo v e r f ü g t e er a m 22. ITXai \ 7 6 4 , b a ß alle b e r e i t s a n ge»

(te i lte n cSeiftlictgen b i n n e n 3 a h r u n b C a g bie b e u tfd je S p t a d j e e r l e r n e n fo llte n , r o i b ri g e n f a ll s fie bie ( E n t f e r n u n g a u s b e m Zim te gu gern a r t i g e n I ja t te n . Zlurfj fällte f e i n (Seiftltdjer g u m Z im te g u g ela ffe n , f ein KTöndj, fein e ZTonne i n e i n e m K la fte r Z t u f n a h m e f i n b e n , bie n t d j i beutfdj ver»

f t ä n b e n . (Ebenfo m ü r b e m e i t e r b e f o h le n , „ b a ß f e in e W e i b s p e t f o n e h e r h e i r a t e n falle, f e i n K e r l e h e r W i r t o b e r 3 a u er w e r b e n b ü r f e , b e v o r fie n i d j t o r b e n i l i d j b e u t fd j f ö n n e n , b a m i t es e i n e Zlrt S r ^ a n b e w e r b e , w e r fe in X>entfdj v e r f t e b e !"

D a a b e r b u rd j b e n b is a u f b e n h e u t i g e n C a g b e f te lje n b en p a u g b e r o berfdjlefifdje n B a u e r n , itjre S ö h n e f t u b i e r e n gu laffen, b e r B a u e r fein e S ö h n e f t a t t im P e u t f d j e n lie b e r i m i a i e i n u n t e r r i c h t e n ließ, u n b fo alle Z H a ß n a h m e n b e güglidj b e s D e u t f d j t u m s i m m e r n o d j n i d j t b e n g e m ü n f d j t e n (Erfolg h a t t e n , fo e r g i n g a m 3 t . 3 u li t ? 6 $ ein e n e u e V e r f ü g u n g . D iefelbe b e f t i m m t , b a ß f o r t a n f e i n e m K i n b e bie ( E rla u b n is , e in e la te i n ifd j e S d j u l e gu b e f u d je n , e r t e i l t w e r b e n m ü r b e , m e ld je s n i d j t v o r h e r i n e i n e r v o n b e n

£ a n b » o b e r S t e u e r r ä t e n a b g u l j a l t e n b e n P r ü f u n g fe in e b e f o n b e r e B e f ä h i g u n g g u m S t u b i u m b a r g e t a n h ä t t e . D iefe B e f d j r ä n f u n g b e s S t u b i u m s w ü r b e e i n 3 al jt f p ä t e r b afji n g e h e n b v e r f d j ä r f t , b a ß bie S ö h n e v o n B a u e r n , K r e t f d j m e r n , ( S ä r t n e r n u n b g e r i n g e r e n E e u t e n b a s S t u b i u m ü b e r h a u p t v e r b o t e n w ü r b e . D i e f e l b e n fo llte n „ n e b ft b e m d h r i f t e n t u m , £ e f e n , S c h r e ib e n u n b Ztecfjnen, a l le n f a l l s e i n e n v e r n ü n f t i g e n f d jri ft lid je n Zluffaß m a d j e n l e r n e n u n b g u m ^ e l b b a u o b e r a b e r g u m p a n b m e r f e r u n b p r o f e f f i o n i f t e n e m p l o i r e t w e r b e n " .

Zludj in b e n S t a b t e n f o llte n „f e in e B ü r g e r s f ö h n e ficEj b e m fo m p l e tte n S t u b i u m w i b m e n b ü r f e n , bie n i d j t ein vorgüglicljes (Seuie g eigen u n b bereit (Eltern nicht bes V e r m ö g e n s f in b , i h n e n bie n ö t i g e n S u b f i b i e n o h n e e i g e n e n Z Ia d jte il gu f o i m t i e r e n , b a ß a b e r bie K i n b e r g e m e i n e r p a n b m e r f e r u n b

C a g e l ö h n e r v ö llig v o m S t u b t e r e n gu e p f l u b i e r e n f e ie n " .

Zluf e in ^ m m e b i a t g e f u d j v o m 22. ZTooember t ? 6 8 v o m fürftbifdjöf»

Iidjen < S e u c r a l » P i f a r i a t s a m t . m it Kücfficbt a u f b e n g r o ß e n B e b a r f a n

(5)

<Sefcbid?te b e s D e u t f c f g u m s in S d jle fte n , 77

p r i e f t e r n f ü r © b e r f p l e f i e n u m KTilberung biefer B e f t i m m u n g e rfo lg te a m

\ 7 , D e z e m b e r 1768 b er B e f p e i b , i n m e l d ; e m ein K l ü n g e l a n K a n b i b a t e n ais j u r g e t t f ü r n i p t n o r ß a n b e n e r f l a r t ro u rb e . S o l l t e in g u f u n f t ein ber a r ti g e r l l t a n g e l a n f a t ß o l i f p e n ( S e i f t l i p e n c i n t r e t e n , fo w e r b e a i s b a n n fofort a u f K b ß tlfc B e b a c fjt g e n o m m e n w e r b e n .

3 n b e m n o n S p l a b r e n b o r f a n b e n K ö n i g i m 3 aljre i 7(58 e i n g e f a n b t e n B e t i d p g ib t er a n , baff i n S d p e f i c n bic B o l f s f p u i e n u m 478 n e r m e ß r t w o rb e n finb, u u b 3w a r u m 240 fatß o l ifd j e u n b 238 eu a n g e lifd je.

Kaf; n o n b ie fen Z t e u g r i i u b u n g e n , b e f o n b e r s b e n f a t ß o l i f p e n , b e i g rößte C e il a u f © b e t f d p e f i e n g e f a l l e n f e in m a g u n b ß i e r f e i n e n (Einfluß a u f b a s K e u t f p t u m n i p t o e r f e ß l t ß a t , ift w.oßl lei d p ein g n fe ß en . 3 m gangen gab cs in S d p e f i e n 311 j e n e r g e i t u n g e f ä h r 2286 S d / u l e n .

K a s Z fa u p tv e rb ie n f t a n a l l e n biefen S d j ö p f u n g e u g e b ü ß r t u n f t r e i t i g b e m u c r b ie u ft ü o tle n I tti n i f t e r n o n S d j l a b r e n b o r f . K erfe lb e ß a t fidj e i n eß ren«

nollcs K e n f m a l in b e i b e u t f p e n K u l t u r g e f p i p t e g efetp . S e i b e r f p l o f f e n fidj bic K u g e n , bie fo t r e u ü b e r bie K u s f ü ß r u n g b e i B e f e ß l e b e s g r o ß e n K ö n ig s g e w a p t ß a b e n , a m 1 3 . K 03 c m b e r 1769 f ü r i m m e r .

S e i n R a p f o l g e r w a r ( S r a f E f o f m , b e i bie ( S e r m a n i f a t i o n s b e # f tre b u n g e u g an g i m S i n n e S p l a b r e u b o r f s u n t e r b e i R e g i e r u n g ^ r i e b r i d j l ü i l ß e l m s II. fo rtg n f e ß e n f u p t e .

K a a b e r b e i ber 311m g r ö ß t e n (Teile b e m o b e r f p l e f i f p e n B a u e r n # ftanbe felbft e n t fp r o f f e n e n ( S e i f t l i p f e i t e i n b e f o n b e r e s 3 1'te r e f f e a n ber K e r b r ä n g t m g iß r e r K T u t t e r f p r a p e n i d j t a n g u n e ß m e n w a r , fo m a p t e ber fatßolifdje p a t e r ( S o tt frie b S t e i n e r b e m I tti n i f t e r E jo y m b e n D o r f dt lag, bie a u s © b e r f p l e f i e n f t a m m e n b e n K a n b i b a t e n b e i f a t ß o l i f p e n (Eßeologie im beu tfc ß en H ie ö e r f d p e f i e t t a n g u f te lle n , u n b b a g e g e n bie o b e t f p l e f i f d j c u P f a r r f t e l l e u m i t R i e b e r f p l e f t e r n 311 b e f e ß e n , n a p b e m ftdj b ie felb en a u f ber U n i u e r f i t ä t bie p o ln if d je S p r a p e a n g e e i g n e t ß ä t t e n . (Eine B e i f ü g u n g in b ie fem S i n n e e r g i n g u n t e r b e m 14. 3 u li 178g a n bie B r e s l a u e r K a m m e r u n b u n t e r b e m 2 8 . K u g u f t 178g a n b e n S e i l e r b e s B i s t u m s , t B e i ß b i f p o f u. R o t ß f i r p . B e i b e B e i f ü g u n g e n e r l i t t e n t e ils e i n e n fo o f f e n e n IDtber#

f p r u p , t e ils e i n e n fo 3ä ß e n I D i b e r ft a n b , a n p t r a t e n b e n f e lb e n fonftige.

t e p n i f p e S p r o i e r i g f e i t e n e n t g e g e n , b a ß m a n n o n e i n e r e n e r g i f p e n K u r p # f ü ß r u n g biefex B e i f ü g u n g faft g a r n i p t s m e ß t ß ö r t e .

KT a n m u ß es a n p l ß o \ 'm guttt R u ß m n a d p a g e n , b a ß er fidj b e i B o l f s f p u l e n i n © b e r f p l e f i e n b e f o n b e r e r IBeife a n n a ß m . (Ein R e u i f o r n a p b e m a n b e r n w ü r b e n a dt © b e r f p l e f i e n g e f a n b t , u m f t p n o n b e n (fort#

f p r i t t e n i m K e u t f p e n , b e m g u f t a n b e b e r S p u l e n , b e r S a g e iß r e r S e ß r e r

(6)

78 S e n n o B e i n ,

3u Ü b e r j e u g e n u n b b e m g e m ä ß H t a ß n a h m e n gu t r e f f e n , beßiefyungsroeife norgufd^Iugen.

21m i n t e r e f f a n t e f t e n n o n a l l e n b ie fe n H e u if io n s b e r tc tj te n ift w o h l b e r e i n e s geroiffen p e u f e r a u s b e m 3 a h r e V 9 2 . ( B r ü n b a g e n b erich tet b a r ü b er w ie f o lg t:

P e u f e r g e h t b a v o u a u s , b a ß i n b e r C a t n u r e i n b e ffe re r S d j u l u n t e n r t d j t allmäl^licbj bie O b e r f d j l e f i e r , welche b i s h e r a u s U n u e r f t a n b u n b S t u m p f f i n n a l l e n a u f ih re pebxxng g e r ic h te t e n B e f t r e b u n g e n b er B e g i e t u n g hartxxäcEigen Ö K b e rfta n b exxtgegengefeßt h ä t t e n , a u f bie S t u f e b e r K u l t u r , bie i n H ieberfcljlefien h e r r fd j t, 311 b r i n g e n n e r m ö g e n w ü r b e . P i e S t ä b t e h ä t t e n i m S d j n l w e f e n fcfjon erfre u lic h e ^ o r t f d j r i t t e g e m a c h t, u n b bie Be=

fch a ffe n h e it b er S c h u l h ä u f e r h ü b e fein e ( E r w a r t u n g e n ü b e r t r o f f e n . 3 11 ZTeuftabt, O p p e l n , Bofexxberg, (Br.= StrehItß, 27icolai, p l e ß , K a t i b o r , (Ble iw iß , K atfc h e r, Keobfchiiß, O b er= (B lo g a u , p r o s f a u f ä n b e m a n m a ffin e , g r ö ß t e n t e i l s 3weiftöcfige S c h u l h ä u f e r , i n b e n a n b e r n fei m i t e i n i g e n B e p a r a » t u r e n 3U h e l fe n , n u r i n ( B u t t e n t a g u n b K u b lin iß fei es ü b e l beftellt. j a f t ü b e r a l l h ä t t e n auch bie K ehrer il;r 2Iusfom m exx u n b w ü r b e n f a u m 31t f l a g e n h ü b e n , w e n n alle oberfcßlefifchen S t ä b t e , fo w ie bie s in e i n i g e n ( H o f e n b e r g , K u b lln iß , B y b n l f , K l e i m S t r e h ü ß u n b p r o s f a u ) b u r c h g e f ü h r t fei, b a s S ch u lg e lb i n (Seftalt e i n e r a u f alle B ü r g e r v e r t e i l t e n 21b g ä b e e r h ö b e n , f ta t t b a ß es fonft b e n K e h re rn ü b e r l a f f e n b leib e, b a s 3U i h r e m S a l a i r b ie n e n b e S ch u lg e lb ( b a s m o n a tlic h 3 , 1 bis \ 2 P f g . p r o K i n b b e t r u g ) v o n ben K i n b e r n felbft ein3U3'iehen, i n w e lc h e m j a l l e b e n n auch ü b e r m a n g e l h a f t e i l n t e r f i i x ß u n g f e i t e n s b e r K ta g i f t r a t e vielfach g e f l a g t w ü r b e .

211s fe h r fd;äblid; w e r b e n auch bie 3 ah (reichen I P in f e l fc h u le n bezeichnet, bie g e r a b e , w e i l b a r i n bie K i n b er einfach i n b er S p r a c h e bes n i e b e m D o lfe s , b e m f o g e n a n n t e n IP a ff e r p o ln if c h , u n t e r r i c h t e t w ü r b e n , u ie l b e f u d jt w ü r b e n . S o g a b es 3. 23. in O p p e l n b re i foldger t P i n f e l f d j u l e n . U n t e r b e n ftäbtifchen K e h r e r n v e r f i d ; e r t p e u f e r eine g ro ß e § a h l tü c h tig e r l l l ä n n e r , bie (ich be=

m ü h t e n , bie K e n n t n i s b e s P e u t f d ; e n i m m e r w e i t e r gu v e r b r e i t e n , g e f u n b e n 3x1 h a b e n . P e n B e f t o r 3x1 ^ a l f e n b e r g , 3 ohanxx B e c fe r, b e g e g n e t p e u f e r als e i n p ä b a g o g if c h e s uxxb lit e ra rifc h e s P h ä n o m e n . P e r f e l b e , erft 3 \ 3 a h re a l t uxxb l e i b e t u o n fd;xvad;er (Befuxxbheit, f p rä d j e bexxtfd;, polxxifd; u n b m ä ß rifch , briicfe fidj f o r r e f t i m £ atc in if< h e n , 3^01x3öfifdjen xxnb 3tal!exxifd;cn a u s , lefe englifcße 23ücher, fpiele m e h r e r e 3 n f t r u m e n t e uxxb fei e i n a n e r f a n n t tü c h tig e r K eh rer, b e r fein 2 t m t m i t p ü n f t l i d j e r B e r u f s t r e u e v e r w a l t e .

S e h r a n b e r s fleh t es n u n a b e r n a d j p e u f e r a u f b e m K au b e a u s , w o es b ei b e n oberfd)lefif<hen S c h u l e n b u r c h a u s axx tüd;tigeix K e h r e r n gebric ht.

(Er fcßreibt w ö r t l i c h : „^xxvallbe S o l b a t e n , u e r b o r b e n e P ro f e f f i o n i f t e n xxnb bienftlo fe P i e n f t b o t e n , a u s 21Itersfchxuäche 3x1 a n b e r n ernährenbexx B e fdpif*

(7)

(S efd ;id ]te b e s X )eutfcf;t«m S' i n S d ? [efieit. 7 9

t i g u n g e n e n t m e b e r u n f ä h i g o b e r burd? o o r h e r g e g a n g e n e U n m i r t l i d ? f e i t art b e n 23ette(ftab g eb ra d ? t, m a g en fid? m i t il?ren fd?led?ten S i t t e n a n bie Cr*

äieljung b e r 3 u g e n b u n b h a b e n 311 b ie fe m m id ? tig e n G e f d ? ä ft f e i n e a n b e r n 21nfprüd?e, a l s e i n ig e a r m f e l ig e £efe* u n b S d ? reib e * 23egriffe a u f g u m e if e n . S ie g e b e n fid?, u m befto f i x e r e r 31t g e h e n u n b fiel? g e g e n alle gefe^Iid?e 2tl]nbung it?rer ß )u b rin g lid ?$ eit 3U fd?üßen, a u f b re i o b e r u i e r lD o d ?en nacl?

22aubett, e r l e r n e n m ed?anifd? bie ta b ella rifd ? e L e ß r a r t u n b m e r b e n b a r a u f 31t a p p r o b i e r t e n S c h u l m ä n n e r n g e s te m p e lt. — “

21m Scl?luffe f e i n e s 23erid ?ts f a g t er, es fei i n b er C a t auch fet?r fd jm e r, eine beffere G e n e r a t i o n i n © b e rf d jle fi e n h e r a tt3 u b i( b e n , f o la n g e b e r all*

g e m e in e § u f t a n b b e s L a n b n o l l e s ein fo e l e n b e r fei u n b bie S e u ö l f e r u n g in ä u ß e rfte r 2 1 rm u t, faft b u r d j g ä n g i g b efiß lo s, fo g u t m ie le ib e i g e n , n o n

<frohnben n i e b e r g e b r ü d t , e i n t r a u r i g e s D a f e i n frifte, n o n D o r u r t e i l e n u n b 21b e r g l a u b e n e r f ü l l t fei u n b b a b e i e in e „barbarifc£?e 23a f t a t b f p t a d ? e “ r e b e t, meld?e a u f e i n e n p o In ifd ? e n D i a l e f t ein e Klaffe beutfd?e, a b e r burd? ih re C n b u n g e n flan ifie rte W o r t e g e p f r o p f t e n t h a l t e n .

D e r I lt i n i f t e r h a t i n ^ o l g e f o r t u n b f o r t a n b e r D e r b e f f e r u n g b er D o lf s fd j u le n © berfd?Iefie its g e a r b e i t e t . 21b e r b a es , m ie faft i m m e r , f ü r bie S c h u le n u n b bie beffere 23efolb urtg b e r K eh re r a n G e l b g eb rad ?, fo g in g bie Sad?c red?t l a n g f a m n o r m ä r t s , u n b bie £ a n b f d ? ttle n © b e rf d /le fi e n s ließen i m m e r nod? red ? t n ie l 3U m ü n f d ? e n ü b r i g .

D o n ^ n t e r e f f e ift b er 23erid?t, b e n G r a f p - c y n t 1.797 b e m K ö n i g e ü b er S d j l e f i e n ü b e rre ic h te .

D ie 2(113ah I b e r DTenfdjen h a t t e fid? i n S d?Iefien u n g e m ö h n lid ? ner*

g r ö ß e rt. 3 m 3 a h re V 36 gefd?al? n o m faiferlid?eit p o f e a u s e i n e D olfs»

3Öhlung, u n b bie P r o u i i t 3 S d j l e f i e n h a t t e n e b f t b e r G r a f f d ? a f t G l a ß a n C i n m o ß n e r n 999 2 ?6 . 3 m 3 a h re 1,770 m a r e n u o rI? a n b e n ? 327 0 7 8 . 3 m 3 a ß r e (7 9 6 \ 776 2 6 g. C s l e b t e n ö a t t i a l s a u f e i n e r © u a b r a t m e i l e 2766 K e n f d j e n ; b a s m a r bie bid?tefte 23e n ö l f e r u n g in g a r t3 D e u tf d ? la n b .

D er R e l i g i o n nad? m a r e n : ♦

880 00 0 L u t h e r a n e r , 8 70 00 0 K a t h o l i l e n , 4000 R e f o r m i e r t e , 2 0 0 0 m ä ß rifc h e 33r ü b e r , 9 0 0 0 3 ^ b e n .

C s fp raeß e n b a m a l s c o n a l l e n u n g e f ä h r 2 0 0 00 0 n o n p a u f e a u s poln ifd?.

D e n 23eftanb b e s p o l n i f d ? e n l e r n e n m i r burd? bie M i t t e i l u n g e n bes n e r b ie n ftn o lle n 2llbred?t ^ ri e b r ie ß g i m m e r m a m t i n f e i n e n B e i t r ä g e n 3ur 23efd?reibung n o n S d j l e f i e n (23r i e g 1783 b is 1795) n ä ß e r l e rn t e n , m e n n i ß n e n aud? bie G e n a u i g f e i t u n b D o II f tä n b i g fe it fe h lt.

(8)

80 S e n n o Ij e i n ,

S i n t m e r m a n u g i b t a n , b a ß i n b e m a m re c h te n © b e r u f e r g e le g e n e n D o rf e Kleinitg ttnb in b e t n l i n t s f e i t i g e n B o b e r n i g int ( S r i i n b e r g e r K reife uodj n o n a l t e n W i r t e n p o ln if d j g e f p r o d j c n tn e rb e . K r e i s ^ r e i f t a b t ift b eu tfd j.

g m i f d j e n © r a d j e n b erg ttn b B a m i t f d j e in ig e p o l e n ; C r a d j e n b e r g fclbft ttn b ü r eb n ilg p o l n i f d j . g m C reb n itg e r ttn b W o l j l a u e r K re ife r e b e n alle £ e u t e b eu tfd j b is a u f e in ig e g e g e n HTilitfdj ttnb ^ e f t e n b e r g g el e g e n e D ö r f e r . D e r K r e i s K a n t s l a u ift % polttifdj u n b b e u t fd j , K r e i s (Ö l s : lllc b g ib o r, (Dffen, ü f d j e f d j e n , p o n t m i t g foroie u m B e r n f t a b t ift a lle s p o ln if d j. K r e i s B r e s l a u ift faft gang b e u t fd j . H u r i n D o m s l a u , K a l t e r n , ( S r o ß b u r g f in b e t ttodj p olrtifdje p r e b i g t f t a t t ; ebe nfo itt § in bei, DTalefdjomitg, H T a r g a r e t e m u n b W u f t e n b o r f . g m K re ife (Dl;lau fiitb 57 D ö r f e r p o l n i f d j ; bie ü b r i g e n b eu tfd j. H u f b e r r e d j t e n © b e r f e i t e f a ß e n i n a l l e n D ö r f e r n b e s © f l a u e r K re if e s p o l e n . (Sang p o ln ifd j m a r e n : B i r f e n b o r f , D u p p i n e , D a u p c u n b g e l l i n e . D e r K r e i s B r i e a ift littfs b e r © b e r b eu tfd j, r e d j t s p o ln if d j. (Es finb p o l n i f d j : H l t t j a m m e r , K ö l n , H a f d j m i ß , B ogetm itg. (Sem ifcbt: D ö b e r n , K a r l s m a r f t , K a u e r n , £ eu b rtfd j, ITTangfdjüß, H e u f o r g e , S t o b e r a u . D ie K reife ITTünfterbcrg u n b ( S r o t t f a u m a r e n faft n u r b e u tfd j. g m K re tfe Seobfdjiitg m a r e n 3 t © r t » fd ja fte n b e u tfd j, 30 g e m if d jt, 45 g an g p o ln if d j. D e u tf d j u n b m äljrifdj © u r f a u : gang m ä ljrifd j f j o d jS re tf d ja m u n b b e r g m e ite H t t t e i l n o n Kleiit'Ejofdjütg.

H n fd j lie ß e n b a n biefe g u f a m m e n f t e l l u n g g e b e n m i r bie fidj a u f b a s g a b r 1,8 2 J, b eg ie ljen b e n , o b e r f lä d j lid je n E i n g a b e n ü b e r b e n S p r a d j e n f t a n b in S d j l e f i e n u o m p o l n i f d j e n S p r a d j » u n b ( S e fd jid jts fo rfd je r B a i t b t l e m ie b e r.

(Er fd jrieb , b a ß bie © f t r a m i g a p o l e n ttn b ITT ä h r e n , bie © p p a p o l e n ü n b D e u t f d j e 'f d j e i b e t . D ie a l t e n (S re n g e n b e r ^ ü r f t e n t ü m e r © p p e i n ttn b H eiffe feie n a u d j bie S p r a c h g r e n g e , g m g i i r f t e n t u m e B r i e g t r e n n e bie

© b e r bie D e u tf d j e n u n b p o l e n , g m B e r n f t a b t e r W e i d j b i l b , i m H a m s l a u er K re ife , i n b e n p e r r f d j a f t e n ID a r t e n b e r g u n b ItTilitfdj Ijerrfdje bie p o ln ifd j e S p r a d j e . D ie W e i b e fei e h e m a l s bie (Sren g e gmifdjcit p o l e n u n b D e u tf d j en g e m e f e n , j e ß t a b e r nicfjt m e ljr. H u s b e m fü b lieft en B r e s l a u e r K re ife n e n n t e r S i l m e n a u , H o łljfiirb e tt, W i l t f d j a u u n b K a t t e r n a l s D ö r f e r , in b e t te n es ttodj p o l e n g e b e . D ie e u a n g e l ifd j e n p o l e n u m B r e s l a u g i n g e n gu S t . <£ljriftopljori, bie ta t l j o l i fd j e n gu S t . H b a l b e r t ttn b i n bie K re ttg fird je in b e n 5 o n n t a g g o t t e s b i e n f t .

B a n b t f e b e r e d j n e t bie p o l e n i m p r e u ß i f d j e n u n b öfterreid jifd jen S d j l e f i e n a u f r u n b 750 0 0 0 , m o o o n a u f bie 43 e o a n g e l ifd j e n K ir d jfp i e le 5 0 0 0 f iele n . D o d j ift biefe S d jä ig u n g m e i t gu Ijodj.

D ie D e r f d j i e b t t n g b e r S p r a d j g r e n g e n ott ber littfen a u f bie r e d jt e S e i t e u n b m e i t b a r ü b e r l j i n a u s Ijat fidj feit b e m g a l j r e \ 8 { 5 feljr rafdj uollgogen, g o f e p l j £ o m p a (geb. 29. g u n i 1797 gu H o f e n b e r g © .=5 ., geft. 9. DTärg 1863 gu W o i f d j n i f ) , ein ei fr ig e r u n b n e r f t ä n b i g e r B e o b a d j t e r b e s p o ln i f d j e n

(9)

S c f d i i Ą t e t>es D c n tfc fj tu m s tu S d jle fte n . S \

D o lfs le b e n s tn Sd?lefien, bcffert S a m m l u n g e n l e i b e t j u n t g r ö ß t e n C e ti o et*

lo te n g e g a n g e n fin b , fdgrteb a m 26, 3 n lt ( 8 ( 6 :

3 n p e u f e , a u f h a l b e m EDege gmtfd?en B r e s l a u t m b © l s , a i s id?

im 3 al?te ( 8 ( 6 b o r t b u r c f jm a n b e r te , f o n n t e n n u t nod? bie a l t e n sie nie polnifd? f p re d je n . 3 n K lein * t m b <Svoß»(Srabcn, m o id? i m 3 a tlre l 8 V m a t , h a b e n bie Sienie nod? polnifd? g efp ro c b e u . C fd je fd jen u n b <8 ofd?iijg i m K reife p o l n i f d ? « U ) a r t e u b e r g m a r e n b a m a l s nod? gang poln ifd?. 3 n Sabemilg bei B e r n f t a b t m a r i n j e n e n 3 <U?ren fd?on v ie l g e r m a n i f i e r t . 3 ^ p riem en , auberil?alb ITTeileit l?inter Z T am sIau, b a b e id? ( 8 ( 5 n u t poln ifd?, ( 8 (3 n u r beutfd? fp te d ? e n g e h ö r t . D o r broi 3 ctl?ren ( ( 8( 3) l?abe id? in s ia m p e rts b o rf , K r e i s (Dis, b e n p o ln ifd ? en K a m e n b es ® r i s n i d j t e r f a h r e n fö n n e n u n b I?ötie erft in g i n b e l , b a ß e r UTifoIomice l?eiße. D o r ( 0 3 <U?ren ( ( 806) t o n n t e m a n e in e I?albe l lt e il c m e l i e r in I D ü f t e n b o r f nod? m i t b e n

<£inmol?nent polnifd? fp re d ?eu . 3 n U telefd?m iß m i r b , m e il bie 3 ^ g e n b fd?on beutfd? v e r f i e l t , n id ? t mel?r polnifd? g e p r e b i g t , m a s b e n U l t e n nid?t gefallen mill.

(S e ita u ere (Ergebniffe bcgiiglid? b e t S p ra d ? e n v e r l? ä ltn if f e in S d jle f ie n v e r b a u t e n m ir p u n b r i d ? , b e t biefelben in b e t „ Üb erficht b e t 21r b e i t e n u n b ö e r ä n b e r u n g e n b e t fd?lefifd?cn (8 efcllfd?aft f ü r v a t e r l ä n b i f d j e K u l t u r "

nieb er gelegt l?at.

3 m g a n g e n p r e u ß i f c b e u S t a a t e re b e t e n ( 8 5 ? v o n b e n ( ( 05 8 (2 5 (Ein*

mot?nern 2 (0 2 0 0 0 <£inrool?ner uid?t beutfd?, alfo (5 % . 3 rn K e g i e r u n g s * b.egitf B r e s l a u 60 o o o <2 in m o l?n e r p o l n i f d ? ; i m B e g i e r u n g s b e g l r f ® p p e h t -(95 332 polnifd?, ( ( 500 mäl?rifd?, (0 500 tfd?ed?ifd?; im B e g i e r u n g s b e g i r f

äcicgitiß 30 ((09 EDenben.

S p e g ie lle E i n g a b e n :

® b e r l a n b e s g e r i d ? t s b e g t r f B r e s l a u . K r e i s K r e u g b u r g :

( 8 0 7 . ( 8 3 7 .

K re u g b u rg D ie g r ö ß e r e 2tn= D ie lTCet?rgal?l fp rid ?t beutfd?.

C o n fta b t gal?l b e t (Einm. p r e b i g t u n b U n te r r ic h t beutfd? u n b polnifd?.

pitfd?eir fprid?t poln ifd?. (7 g an g polnifd?. p r e b i g t u n b U n te r r i c h t

67 D ö r f e r . ITteift polnifd?. beutfd? u n b poln ifd?.

3 u f a m i l i e alle. ((5 gem ifcßt. p r e b i g t u n b U n te r r i c h t poln ifd?.

5 gang beutfd?. p r e b i g t u . U n t e r r i d ? t b e u t f d ? . K r e i s IX a m s 1 a u :

H a m s l a u \ _ , .. U E änuer beutfd?. p r e b i g t polnifd? u . beutfd?.

Beid?tl?al | ” g r a u e n poln ifd?. U n te r r ic h t beutfd?.

56 D ö r f e r polnifd?. ( ( gem ifd?t, p r e b i g t u n b U n te r r i d ? t beutfd?

(2 polnifd?. u n b polnifd?.

(10)

82 B e n n o £j e i n ,

K r e i s p o i n, U 1 D ö r f e r p o i n i f d j . 3 D ö r f e r b o ijm ifd j.

1 8 0 7 . K r e i s 0 I s:

(Dis p o in if d j.

Z D a r t e n b e r g :

5 b eu tfd j. p r e b i g t p o in ifd j urtb beutfdj.

18 g e m if d jt. U n t e r r i c h t b eu tfd j u. p o in if d j.

6 \ p o in if d j.

1 8 3 7 .

8 D ö r f e r p o in ifd j u n b beutfdj

K r e i s J t e b n i | :

©rebnitg p o in ifd j u n b b e u tfd j.

5 D ö r f e r p o in ifd j u n b b eu tfd j.

K r e i s © lj 1 a u : 0 b l a u b eu tfd j.

23 D ö r f e r . 20 ü b e r w i e g e n b p o in if d j. 3 g a i t ; p o in if d j.

K r e i s S t i e g : S t i e g b eu tfd j.

19 D ö r f e r . 18 p o i n i f d j , 1 b eu tfd j.

© a r i s m a r f t b eu tfd j.

K r e i s S t r e h l e n : 1 D ö r f e r böijtnifdj.

K r e i s (S I a t j :

© u b o w a u n b H m g e g e n b böijm ifdj.

D e n tf d j. p r e b i g t beutfdj u n b p o in if d j.

U n t e r r i d j t b eu tfd j.

D e u t f d j , w e n i g p r e b i g t 5 S o n n t a g e b eu tfd j, p o in if d j. 1 S o n n t a g p o in if d j. Un»

t e r r i d j t b eutfdj.

D e u t f d j . p r e b i g t b eu tfd j u n b p o in if d j.

U n t e r r i d j t beutfdj.

D e u tf d j, w e n i g p r e b i g t b eu tfd j u n b p o in ifd j.

p o i n i f d j . U n t e r r i d j t b eu tfd j.

D e u t f d j . p r e b i g t u n b U n t e r r i d j t b eu tfd j.

21 b e u tfd j u n b p o in if d j. p r e b i g t beutfdj u n b p o i n i f d j . U n t e r r i d j t b eu tfd j.

2 b eu t fd j .

D e u t f d j , p r e b i g t u n b U n t e r r i d j t b e u tfd j.

11 g e t n ifd jt, beu tfd j u n b p o i n i f d j . U n ter*

r i d j t b eu tfd j.

5 beutfdj u o r lje rr fd j e n b .

p o in if d j u o r lje rr fd j e n b . p r e b i g t p o in if d j u n b b eu tfd j. U n t e r r i d j t beutfdj.

g e m if d jt. p r e b i g t böijm ifdj. U n t e r r i d j t böijm ifdj u n b b eu tfd j.

b öijm ifdj u o rlje rr fd j e n b . p r e b i g t böijm ifdj.

U n t e r r i d j t beu tfd j u n b böijm ifdj.

K i i g e m e i n e H o t t g e n ü b e r bie fetgt i m © b e r i a n b e s g e r i d j t s b e g i r f H a t i b o r g e b r ä u d j l i d j e n f r e m b e n S p r a d j e u .

3 't b e n S t ä b t e n : © p p e l n , K ra p p iig , H o f e n b e r g , ©ofei, K a l t e n b e r g , ( Sr.* S treIji% , £ u b l i n i § , ( S u t t e n t a g , (Sieim it;, S o f t , p e i s t r e t f d j a m , Ujeft, H y b n i t , H a t i b o r , f j u i t f d j i n , K r a n o w i i j , S a n t r u i t g , K a t f d j e r , © b e r* ( 8 Io g a u ,

§ ü i ; , S o l j r a n , S k o k i , p ie ff, S e u t l j e n u n b © a rn o r m t) w ir b beutfdj u n b

(11)

(5 e [d ;i d ; te b e s D e u i f Ą i u m s in Scfjleften. 8 3

polnifd* b eju ), beulfcfj u n b mćitjrifd? g e p r e b i g t . D ie b e u tfd je S p r a c h e b a t feit e i n e m ZTienfd*enalter in b e n S t a b t e n e r w e i t e r t e n (Ein g an g g e f u n b e n . Bod* n o t 3 a t j r e n ( 1.8 *3) f a n b fid* i n F a m i l i e n n o n rid *terlid*en B e » a m t e n u n t e r ben K i n b e r n ein Ü b e r g e w ic h t b e s p o ln if c lje n , 3. B . in B a t i b o r ,

D ie P e r l e g u n g b e s © b e r l a u b e s g e r i d * t s u n b b e t B e g i e t u i i g nad?

©betfd*lefien, b e r e r w e i t e r t e © Y m n a f i a l u n t e r r i d j t , bie n e r b e f f e r t e n D orf*

fcijulen, bie v ie le n b e u t f d j e n B e a m t e n , f j a n b e l s » u n b ^ a b r i f l e u t e , b e f o n b e r s ab e r bie I ttil i t ä r v e r t j ä l t n i f f e b e r in bie S t a b t e b e r u f e n e n ItT a n n fd ja fte n traben b e r b e u t f d j e n S p r a y e auch v ie l (E in g an g verfcfjafft.

3 n b e n f o g e n a n n t e n S t a b t e n I P o f d j n i f , ( g e o r g e n b e r g u n b irT p s lo w i^

(eigentlich n u r j l e d e n i m E u b l i n i ^ e r u n b B e r i t t e n e r K re ife) w i r b faft a l lg e m e in polnifd* g e r e b e t.

3 ri b e n K r eifert: © p p e in , B o j e n b e r g , (S ro f^ S treljlife, i u b l i n i t ) , ©oft»

© le iw it), B y b n i f , p i e ß u n b B e u t t e n ift eigentlich bie £ a n b b e o ö I $ e r u u g b e r 1Kaffe nad* poln ifd*. D i e R i e d e n ( E a r l s r u t e , K r e i s © p p e i n , ^ r i e b l a n b , K reis K a lt e n b e rg , B o r is I a w l% , K r e i s (Eofel, § a n b t h j , K r e i s B a t i b o r t a b e n m e t r beutfdje ( E i n w o h n e r a l s p o ln if d je , D a s D o r f S c h ö t t w a l b , K r e i s © lei«

mit*, ift gan3 bentfd*. 3 m £eobfchü%er K re ife fin b bie © r t f d j a f t e n : B a t a u , p o s n i f j , K r u g , © fterw i% v o r t e r r f d j e n b polnifch u n b m ä b r i f d * ; auch bie © r t e u m B a u e r w i t u n b K a t f d / e r fin b 311m C e i l gem lfcht in B e t r e f f b e r S p r a c h e .

311 b e n K r e i f e n B e iffe u n b © r o t t t a u ift n u r bie b e u tfd je S p r a c h e bie gebräuchliche.

31t b e n p a r o c h i e e i t © olaffow i% , © a r n o w i t ) , ü t o l n a u n b p i e ß t a i bie polnifche S p r a c h e b e i m © o t t e s b i e n f t e b a s Ü b e r g e w ic h t, i n f o f e r n a l s i n

©olaffomit) u n b l l t o l n a n u r f e it e n b e u tfd je p r e b i g t e i n t r i t t , i n C a r n o r o i t alljährlich a u f 35 polnifche p r e b i g t e n , 25 b eu tfd je t o m m e n , i n p i e # a b e r , wo a n j e b e m S o n n » u n b ^ e f t t a g e fo w o lrl beutfd] a l s poln ifch g e p r e b i g t w irb , fid* bodj a b e r e t w a s/<t b er © e m e i n b e 311 b e m p o ln ifc h e n © o t t e s b i e n f t e h ält. 3 n b e n p a r o d j i e e n K o s la u , B y b n i t , 3 a f o b s m a I b e , © I e i w % u n b B e u l t e n w i r b e n t g e g e n g e f e t t e t I P e t f e n u r f e it e n p o ln ifc h e r © o t t e s b i e n f t geteilten, i n E u b w i g s t t a l i m m e r n u r beutfd*. 3 1t b e n S dt u le n 311 © olaffo«

mit,, B u p t o w i t ) , t D a r f d j o w i t , S t a u b e , Suffet) u n b K o sla u t u t b i s h e r faft n u r v o n b e r p o lu if c h e n S p r a c h e © e b r a u c h g e m a c h t w e r b e n f ö n n e n , w e il beutfdje K i n b e r i n biefelbe n u r Ijödjft f e it e n e i n t r e t e n . 3 11 b e n ü b r i g e n Schulen fin b et n u r ausbilflid? nod* m e h r o b e r w e n i g e r b e r Ü litg eb rau d * ber poln ifd*en S p r a c h e f ta t t, a b g e f e t e n v o n b e n S t a b t f c t u l e n ; u © le iw it), p le fj u n b C a r n o w i t ) , w o b u r c h g ä n g ig n u r beutfd* u n t e r r i c h t e t w i r b .

© b e r l a u b esgericljisb 03 i r t © l o g a u .

3 n e i n ig e n © r t f d j a f t e n b er K re ife © r ü n b e t g u n b ^ r e i f t a b t r e d j t s v o n

(12)

84 S e n n o e i i i ,

b e r © b e r , nad? ber (Stetige b e s ( S r o f j h e r g o g t u m s p o f e n 3u w ir b u ott e t w a 5 0 0 0 ITienfdjen p o ln ifd j g e r e b e t.

3 tit B o t l j e n b u r g e r K re ife b e r © b e r la u f itg w i r b w e n b ifd j g e fp r o d je u , b e s g l e i d j e n i m K re ife p o y e r s w e r b a , w e l d j e r a b e r u n t e r b e m © b e r l a u b e s t g e r i d j t ^ r a n f f u r t ftebt. (Es b i i r f t e n i m B o t l j e n b u r g e r K re ife u n g e f ä h r 1 5 — 20 0 0 0 (E i n w o h n e r ausfdjliefflidj w en b ifd j f p r e d j e n .

K r e i s B r e s l a u 9 B ö r fe r, alle b eu tfd j,

„ © b l a u 35 „ n.3 beutfcfj, 45 p o ln if d j, r b e u i f d ; u n b p o l n i f d j ,

„ B r i c g t 9 „ alle b eu tfd j,

„ ^ a l f e n b e r g \ 6 „ \ 4 b eu t fd j , 2 p o ln if d j.

E ju n b rid j [äfft ftdj ü b e r bie I R i t t e l g u t ( S e r m a u i f a t i o u w ie f o lg t a u s : (Seiftlidje u n b S d j u II e l j r e r 1j a b e n bie m eifte W i r f f a m f e i t a u f bie S p r a d j e u n b S i t t e n . 2lls B e w e i s fiiljrt er a n , baff es b e n (Seiftlidjen u n b i e l j r e r n g e l u n g e n w ä r e , ein e f ö rm l i d j e (E n tfa g u n g b e s B r a n u t m e i n t r i n f e n s h e r b e i g u f ü l j r e n . (Er f a g t w ö r t l i d j : „ 3 m B u g u f t b. 3 s . ( [ 8 4 3 ) reifte idj ü b e r bie a n E j ü t t e n w e r f e n fo reiche ( S e g e n b e n u o ti C a rn o w ii g , B e u t z e n , K ö n ig s»

I jü tte , (Sleiwitg u n b B y b n i f n a d j B a l i b o r . ZTirgenbs fatj idj n u r e i n e n B e * t r u n f e n e n , w ä l j r e n b idą i n b e n 3 d h « n 1835 u n b I 8 4 0 S o n n t a g s g a n g e 5 cl; a r e n b e r f e l b e n g ef u n b en ląatte, w o b e i b a m a l s a u d j W e i b e r m i i u m tje r*

t a u m e l t e n u n b bie K i n b e r a n i h r e n (Eltern ein b e t r i i b e n b e s B e i f p i e l n a h m e n . 2 . S d j u l p r ä m i e n u n b fonftige B n e r t e n n u n g e n f ü r bie fiel; in ber b e u t f d j e n S p r a d j e K u s g e i d j n e n b e n , fin b g e e i g n e t , b e n W e t t e i f e r gu w e d e u , w o g e g e n ląarte, b a s B a t i o n a l g e f ü l j l J r ä u f e n b e Itta ff re g e l n Ieid jt B e a t t i o n u n b f t a r r e s B e h a r r e n b e i b e r e i g e n t ü m l i c h e n S p r a c h e e rg e u g e n .

3 . W ü r b e n bie K ö n ig lic h e n B e g i e r u n g e n e r m ä c h t i g t , a u f b e n B o r»

fd jla g b e r i a n b r ä t e , f o w ie b er K r e i s j u f t i g r ä t e , f ü r (Eiugelue e i n e S t e u e r * ( E r m ä ß i g u n g gu b e w i l l i g e n , welche f ü r fidą u n b iljre F a m i l i e n b e n recht*

m a ff ig e n (Sebrauclj b e r b e u t f d j e n S p r a c h e n a c h w e i f e n , w o r i n jetgt n o d j bie p o ln if d je S p r a c h e ü o r h e r r f d j t .

4. 3 't 5ti, ifch e u Kinn j e b e r i n f e i n e m K re ife auch o h n e j e n e Ber*

g ü n f t i g u n g e u f ü r u n f e r b e u t f d j e s (E lem e n t t ä t i g f ein , u n b b e f o n b e r s bie B o r f t ä u b e b er K r e i s b e l j ö r b e n i n b er B e r w a l t u n g , w ie i n b er 3 u fÜ3 u e t * m ö g e n tfi e t i n m a n c h e s gu t u n .

5. 3 n K r i m i n a l f a c h e n , w o b er K n g e f d j u l b i g i e f e i t e n o f fe n gu r e b e n g e n e i g t ift, w ir b ber B o l m e t f d j e r n i d j t Ieid jt e n t b e h r t w e r b e n f ö n n e n . B a » g e g e n w i r b i n C i u i l r e d j t s a n g e l e g e n h e i t e n u n b n a m e n t l i c h in Wadjlaff», B o r»

m u n b f d j a f t s » u n b £ jY p o th e le n » 5 a d j e n b er B e f r a g t e g e r n B e b e ftetjen u n b fidą a u d j möglich ft g u t i n b e u t fd j e r S p r a d j e u e r f tä n b l id j gu m a d j e n b e m ü h t fein, w e n n er fidą ü b e r g e u g t , baff iljm b e r f r a g e n b e B e a m t e T e i l n a h m e fd jen fe."

(13)

(Sefdjicfyie b e s D e n łfd ? tn m s tu S Ą l e f i e n . 85

(für l.B'j.fe/'t? f a n i t i)te (G renz linie zwifd?en X>eiitfd? uiti> S l a in f d j m it Z lu s « n ä h m e e in ig e r g e g e n s e itig e n S p t a d j i n f e l n u n g e f ä h r alfo g e z o g e n w e r b e n .

3 n b e m w i r n ö r b lid ) a n b er po fen fd ?e n ( S r e n j e einfet^en, w o ber Ulilitfcher n n b ZDa r t e u b e r g e r K r e i s fid? b e r ü h r e n , f o l g e n w i r f ü b w ä r t s b er (Grenzlinie j w i f d / e n b e m © Ife r n n b b e m Z D a r t e n b e r g e r K r cif e, f o w i e groifd/eu bem ©Ifer n n b Z T a m s la u e r K re ife ju gleicb S d j e i b e jwifcfyen Deutfch n n b Polnifd) bis Z D inbifd^U Tarchwih. X>iefes D o r f ift beutfd). D ie p o ln if d je

£ in ie l ä u f t (üblich n o n iDinbifd?sITEard?roi^ n n b n o n d ü r f t e n (Ellguth a n bie © I s » © h l a u e r K r eis g r e n z e n n b g e h t a n bie fer norbm eftlid? h i n a u f bis 3u m ö f u f a m m e n t r e f f e n m i t b e i B r e s l a u e r K r e i s g r e n z e , ber fie b is g e g e n

D a u p e folg t, n o n w o fie roeftlicb b e i S t u b e 1 a n bie © b e r auftöfft,

Die © b e r ift n u r n o n C f d t i r n e a n a u f w ä r t s b i s g u t ( E i n m ü n b u n g ber (Slatjer ZTeiffe i m ro efe n tlid /ften S p r a d ^ g r e n j e . 3 n b e f f e n h o t t e ber

© f l a u e r K re is a u f b e m l i n f e n U fe r i n f e i n e m ZTorbw e ftviertel nod? pol«

nifdje Hefte.

Die beutfd?»potuifche S p r a c h g r e n z e l ä u f t b a n n a n b e r ZTeiffe a u f w ä r t s bis S d ]u r g a f t u n b fdpneibet n o n h i e r i n füböftlid?er Z D e n b u n g ü b e r K ar»

bidjau u n b D a m b r a u b e n n o r b ö ftl ic h e n C e i l b es j ü l f e n b e r g e r K r e i f e s ab.

Sie fä llt b a n n m i t b er K r e i s g r e n z e n o n j u l t e u b e r g » © p p e i n u n b Ralfen»

berg»ZTeuftabt z u f a m m e n , b is bie ZTetffer K r e i s g r e n z e m i t b iefer z u f a m m e n « trifft. S ie gefd n u n n o n S t e i n a u a b , bie K o fe le r E a n b f t r a ^ e e n t l a n g ü b e r giilz nach ® b e t» (G Io g a u u n b w e n b e t fid? nach f fr ö b e l n , w o bie K re if e ZTeuftabi, £ e o b f d jü ^ u n b K o fe l z u f a m m e n f to f f e n . D ie K o fe le r K r e i s g r e n z e wirb b a n n S p r a c h g r e n z e b is g e g e n D i t t m e r a u i m £ e o b fd ? ü h er K re ife. D iefe s polnifdje p f a r r b o r f b ezeich n et bie «Gegenb, w o fid; beutfch, p o ln ifd j u n b mährifch b e g e g n e n .

D e n n n o n S ü b e n h e r a u f f d p e b t fid? b a s Xnäl^rifd?e z ^ i f c h e n Deutfd?

unb P olnifd? ein. D ie n ö r b lid ? e n g i p f e l b e s m ä h ri fd ? e n S p r a c h g e b i e t e s gleid?en z w e i (G ew eihfd?aufeln, bie n o rb w e ftlid ? i n b a s beutfd?e h i n e i n r a g e n .

D o n D i t t m e r a u g e h t bie polnifrije (G ren z lin ie g e g e n b a s UTahrifdje füböftlich ü b e r Utah$irch, p o l n . » K r a w a r n , f^anowifz, B o j a n o w , C m o r f a u , K rzY zanowih, ffjab elfan nach © b e r b e r g u n b b e g l e i t e t b a n n bie © f t r a w i z a von ih rer UTürtbung i n bie © b e r b is a n ih re Q u e l l e .

Die D o l f s z ä h l u n g n o n i.858 e r g a b bei e i n e r ( G e fa m tb e n ö lf e r u n g bes preu§ifd?en S d j l e f i e n s 5 3 0 % 800 S e e l e n . 6 6 6 66 6 P o l e n , 54 7 7 ? MTähren unb Cfdjechen u n b 32 5 8 t ZDenben. D a s finb 20 % P o l e n , t , 6 % UTähren unb 0,9 % ZDenben.

D ie r 3 a h r e f p ä t e r ( 1862) lie g e n u n s w t e b e r u m bie B e f u l t a t e b e r (Ein«

roohnerzahl bezüglich i h r e r S p r a c h n e r h ä l t n i f f e v o r , S d cle fien h a t t e b a m a l s bei e i n e r ( E i n w o h n e r z a h l n o n 3 3 9 0 675 ( E i n w o h n e r ? t 9 3 3 -t p o l e n ober

(14)

86

B e n n o . £7 e i n ,

2\ % , 58 675 ITCäfyten u n b C f d j e d j e n o b e r \ , 7 % , u n b 32 3 6 \ t ö e n b e n o b e r 0,8 % . ZD ährenb alfo bie H n g a h t b e i p o l e n , Cfctjedjen u n b D i a h r e n g eftieg en ift, ift bei b e n I D e n b e n e i n e H eine H b n a l j m e 3U o e rg e id jn e n . 3 m g a n g e n b e t r u g b e i P r o g e n t f a ß b e i fre m b f p ra c h li c h e n (E i n w o h n e r 2 3 ,6 % g e g e n 2 2 ,8 % i m 3 al?re £8 5 8 . D a s f e l b e Ś i l b b e s W a d ] s t u m b e i p o l e n , D l a l j r e n u n b C f d j e d j e n u n b b e s H i i d g a n g e s b er I D e n b e n g e ig e n bie fprach»

Heben (E r h e b u n g e n b e i b e i

Dolfsgähtung

i m 3 a Pre £8 9 0 . D ie e i n z e l n e n E i n g a b e n u o n ^ i r d s , ^ i n f , p a r t f d ? u n b p etjet tu eichen

wohf

i n i h r e n

§ a h l e n u n m e f entlieh u o n e i n a n b e r a b . Doch b iir f t e n f o lg e n b e § ah le n b e i ID irflichfeit a m n äc h ften t o m m e n :

Scljlefien g ä h l te £890 4 24 4 2 6 % ( E i n w o h n e r . D a u o n e n t f i e l e n a u f P o l e n 988 639 o b e r 2 3 ,2 % , a u f D i a h r e n u n b Cfchecben 68 946 ober

£,6 % u n b I D e n b e n 27 255 o b e r 0,6 % .

D ie e i n z e l n e n H e g i e r u n g s b e g i r f e [teilen b a g u : P o l e 11: © p p e l n 939. 60£ o b er 5 9 ,2 4 % ,

S r e s l a u 54 03 8 o b e r 3 ,5 8 % .

DI ä h r e n u n b C f <h e <h e n : © p p e l n 59 24 3 o b er 3,75 % , S r e s l a u 9 703 o b e i 0 , 6 £ % . ID e n b e n : S i ę g n i j 27 255 o b er 2 ,6 0 % .

3 u s g e f a m t w o h n t e n £890 i n S ch lefien £ 08 4 840 (E i n w o h n e r f r e m b e r

§ u n g e o b e r 25 % .

Ü b e r bie V e r b r e i t u n g b e i p o l e n i n P r e u ß e n g i b t b er n o r e i n i g e r § e i t erfehienene I I I . C e i l b e i u o m königlichen S ta ti ft ifc h e n S u r e a u b e a r b e i t e t e n (Ergebniffe b er leigten D o l f s g ä h t u n g u o m £. D e g e m b e r £900 H u s f u n f t . D ie

§ a h l b e i p e r f o n e n , bie b a s p o l u i f c h e a l s ih re D T u tte rfp ra d ie a n g e g e b e n h a b e n , h<ü fid? i n b e n g e h n 3 & h r e n , v o n £890 b i s £900, u m itahegu 30 0 000 ( u o n 2 765 £0£ a u f 3 063 490) o e r m e h r t , u n b b a ß bie § a l ] l b e r p e r f o n e n , bie beutfeh u n b polnifeh a ls D l u t t e r f p r a c h e g e b r a u c h e n , u o n £02 ££2 a u f

£64 22£ g e f tieg en ift.

L tn te rfucht m a n , w ie fiel] bie poln ifeh f p r e d j e n b e H e o ö l f e t u u g a u f bie e i n g e l n e n K re ife b e r D Io n a rc h ie o e r t e i l t , fo f i n b e t m a n , i n b e m m a n bie D o p p e l f p r a c h i g c u je g u r I f ä l f t e b e r beutfdgen u n b ber p o ln ifc h e n S e o ö l f e * r u n g g u t e i l t , b a ß u o n b e n 565 K r e i f e n b e i D Io n a rd H e 96 m e h r als £00 P o l e n a u f £000 " K ö p f e b e r ( S e f a m t b e o ö l $ e r u n g h < - x b e n . D o n b ie fe n K r e i f e n lie g e n 22 i m H e g i e t u n g s b e g i r f P o f e u , 2£ i m H e ? g i e r u n g s b e g i r f © p p e l n , £5 i m H e g i e t u n g s b e g i r f D l a r i e n w e n b e i , £4 i m H e g i e t u n g s b e g i r f S r o t n b e r g , je 5 i n b e n H e g i e r u n g s b e g i r f e n K ö n i g s b e r g u n b ( S u m b i n n e n , 4 i m H e g i e t u n g s b e g i r f D a n g i g , 2 im He»

g i e r u n g s b e g i r f B r e s l a u u n b je £ i n b e n H e g i e r u n g s b e g i r f e n K ö s l i n , D lü n f te r

(15)

c5 efd )id ]te t>es D e u t f d it m n s in S d j t e f ie n . 8-7

u n b K t n s b e r g . 3 1n R e g i e r u n g s b e z i r k R t o m b e r g tr a b e n alle K re ife m e h r a b 100 v o m C a u f e n b p o I e r t , i m R e g i e r u n g s b e z i r k p o f e n ift n u r \ K r e i s u n b i m R e g i e r u n g s b e z i r k R T a ri e n w e r b e r finb n u r 2 u n b i m R e g i e - r u n 9 s b e 3 i r f ® p p e I n 3 K re ife m i t w e n i g e r a l s t o o v o m C a u f e n b p o l e n . U n t e r b e r ( S e f a m t z a h l biefer m i t p o ln if d ; f p r e c f e n b e r R e u ö lE e r u n g ftarf burcfyfetjten K re ife finb 9 S t a b t k r e i f e . (G e g e n ü b e r b e m 3 al;re 1890 h a t ftet? bie g a l j l b e r K re ife u m 2 e r h ö b t , i n b e m i n 3 K r e i f e n bie p o l - uifd]e R e u ö lE e r u n g ü b e r 100 c o m C a u f e n b g e f ti e g e u ift, w ä h t e n b fie in ei n e m b a r u n t e r g u r ü d g e g a n g e n ift, h i e r a b e r auch n u r , roeil f r ü h e r bie K affu b en 311m g r ö ß t e n C e i l a l s p o l e n gegäbjlt m a r e n . 3 n e i n e m K re ife überflieg ber K n i e i l b er p o l e n ü b e r 90 u o m f f u n b e r t . C s ift b a s K b e l n a u , roo 906,ß u o m C a u f e n b P o l e n g e z ä h l t m ü r b e n ; b a n n fo lg e n S c f i l b b e r g m it 896,8, K o ften m i t 8 O i,0, S d f r o b a m i t 8 7 8 ,c, p 1 e ß m i t 8 7 6 ,8, p o f e n - IVeft m i t 8 7 3 ,3, (S o f tv n m i t 8 6 8 ,6, p l e f c f e n m i t 8 ^ 6 , 7, K e m p e n m i t 8 ^ 6 , 6, K o f e n b e r g © , - S . m i t 8 4 6 , s , IVrefchen m i t 8 3 5 ,0, 3 a r otfcbin m i t 8 3 i , 4, IVitfomo m i t 8 3 1 ,4 u n b E u b l i n i ^ m i t 8 3 0 ,6 u o m C a u f e n b .

3 u i g a n z e n finb 50 K re if e u o r f a n b e n , i n b e n e n m e h e u l s h r b e r R e u ö l E e r u n g p o l n i f d f f p r e c h e n ; b a u o n lie g e n 20 in b e r p r o o i n z P o f e n , 9 i n 0 b e r f d ; h e f t e n u n b 1 i n IV eftp re u ffe n . 2Tteijr als bie f f ä l f t e b e r (S e fa m tb e u ö lE e r u n g m a c h e n bie p o l e n i n 52 K re i f e n a u s , oon b en e n 32 i n p o f e n , 13 in © b e r f c f l e f i e n u n b 7 i n I V e ft p re u fj e n lie g e n . IHelw als */* ber R e u ö l E e r u n g f p r i e f t p o ln ifd f i n 78 K re if e n . V erg le ich t m a n bert K n t e i l b e r p o ln ifd ) S p r e d ^ e n b e n a n ber (S e fa m tb e u ö lE e r u n g u o n 1900 m i t b e m u o n I 8 9 0 , fo z e i g e n u o n ö e u K r e i f e n m i t m e h r a l s 100 u o m C a u f e n b p o l e n 53 e i n e | u n a h m e u n b n u r ^ 3 e i n e 2 t b - n ä h m e b e r p o l e n . D a b e i ift noch 311 berücffichtigen, bafj in fo lg e ber g e n a u e r e n K u s f o n b e r u n g b er K a f f u b e n u n b I H a ff u r e n , bie bei ber letjten V o lk s z ä h lu n g u o r g e n o m m e n ift, zahlreic he oft- u n b w eftpreufjifche Kreife eine K b n a h m e ber P o l e n , b a g e g e n e g e ft a r t e g u n a h m e b er K a f fu b e n unb IH a ffu re n a u f w e i f e n . S i e h t m a n n o n biefen K r e i f e n a b , fo w a r bie K b n a h m e b e r p 0 1 e n a m b e b e u t e n ft e n i m S t a b t k r e i f e K ö n i g s h ü t t e , w o fie o o n 5 9 7 ,s a u f ^ 8 5 ,, u o m C a u f e n b , alfo u r n .

U 2 ,7 u o m C a u f e n b z u r ü d g e g a n g e n ift; b a n n f o l g e n K r e u z b u r g © . - S . m i t ein em Rückgang u m 9 2 , 3 u o m C a u f e n b , b er S t a b t E r e i s R e u t h e n 0 . -5 . m i t 6 3 ,3 u n b b e r £ a 11 b E r e i s R e u t h e n m i t 59,,, u o m C a u fe n b . C s ift alfo o o rn e h m l id ? b e r 0 b e r f cfi 1 e f i f <h e 3 n b u ft r i e- b e 3 i r E , i n b e m fl cf in fo lg e b e r C i n m a n b e r u n g f r e m b e r K r b e i t e r , i n s b e - fonbere im K u s ta u fc h m i t l ü e f t f a l e n ein R ü c k g an g b es K n t e i l s b e r p o l e n b em erkbar m a c h t, w o b e i w o h l a l l e r b i n g s auch bie C e i l u n g ber D o p p e l - fpraebigen a u f bie ( S e f t a l t u n g b e r g a b l e n cin w irk t.

(16)

88 S e n n o £7 eżi u ,

D ie fcbulfłatiftifcben (E rh e b u n g e n e r g e b e n f o l g e u b e s 23ilb: B e f u c ß t m ü r b e n bie ö ffen tlic h en D o ff s f d p i l e n P r e u ß e n s £886 v o n ) 838 2 ) 7 , £891 n o n , ) 9 £ 6 ) 7 6 , £ 8 9 6 n o n 5 236 826 u n b £9 0 £ n o n 5 670 870 5 * u l f m b e r n ; b a n o n g e b r a u c h t e n in i h r e r f a m i l i e ausfchließlid) bie b e u tfd je S p r a c h e £ 886:

) £88 857 = 8 6 ,5 8 % , £ 8 ß £ : ) 26 8 9 0 9 = 8 6 ,8 3 % , £ 8 9 6 : ) 5£8 6 ) 5 = 8 6 , 2 9 u n b £ 9 0 £ : ) 877 8 8 ) = 8 6 , 0 2 % . U a d f b e m alfo in b e n ^ a t / x e n v o n

£ 8 8 6 — 9£ e i n ^ o r t f c h r e i t e n b e s D e u t f c ß t u m s j u n e r j e i c h n e n m a r , t r i t t feit b ie fe m 3 <*hr c b is h e u t ein erhe blicher B i i i f g a n g n o n ]/ 3 % ein. E s fp ra c h e n n o n b e n ^ r e m b f p r a d j i g e u p o l n i f d j : £ 8 8 6 : 555 7 ) 9 , £ 8 9 V 532 906, £896:

596 9 9 0 u n b £ 9 0 £ : 655 2 7 7 . D e r f u m a c h s n o n ' ■> % ift alfo faft aus»

fcßließlich b e i beit P o l e n 31t n e r j e i d p t e n .

W a s i n b e n l e ß t e u b r e tß i g 3 « h r e n bie P o l t s f c ß u l e in CDberfchlefien f ü r bie ( S e r m a n i f i e r u n g geleifte t h a t , e rfeh e n m i r a m b efte n , m e n n m i r bie h e u t i g e n fpracßließen S cljitln e rh ä ltn iffe m i t b e n e n n o n £870 o erg le ich en , w ie biefe letzteren u n s e i n S c h u l m a n n f o l g e u b e r m a ß e n fchilbert:

„ D i e p o l n i f c h e S p r a c h e m a r n ich t a l l e i n U n terric h ts» , f o n b e r n D e r f e h r s » fp rach e , felbft m i t b e m S c ß n l i n f p e t t o r . ZTachbem bie K i n b e r i n b e r Uüutter»

f p r a d j e n o t b ü r f t i g Iefen, b. In bie £ a u i e 311 W ö r t e r n n erb in ben g e l e r n t h a t t e n , m ü r b e n i h n e n a n W a n b » u n b f f a n b f i b e l n bie beu tfe h en S u c h f t a b e n u n b bie b o r t a n g e g e b e n e n W o r t b i l b e r g e l e h r t . D ie m ü h f a m e i n g e ü b t e n w e n i g e n S ä ß e b l i e b e n i m b e fte n ^ a l l e b lo ß e s ( S e b ä d j t n i s w e r t . D ie H e g i e r u n g s o e t o r b n u n g e n ü b e r b e n b eu tfe h e n U n t e r r i c h t m ü r b e n 311m g r o ß e n C e i l nicht b e f o lg t , bie im S t u n b e n p l a n f ü r b a s D eutfche a n g e f e ß t e n C e h rftu n b e n feßr oft f ü r b e n polnifch^en U n te r r i c h t n e r m e n b e t . D a s H e c ß n e n u n b bie ü b r i g e n U n terric l}ts g e g e n ftä fib e w ü r b e n ausfcßließlich i n p o ln ifc ß er S p r a c h e b e t r i e b e n . Uucß i n biefer S p r a c h e m ü r b e ü b r i g e n s b ei b e m fch[echten ( E l e m e n t a r u n t e r r i c h t e u n b b e m m a n g e l h a f t e n Schulbefuch n u r m e n i g geleifte t. D ie g r ö ß e r e f j ä l f t e ber g e f a m t e n S c h ü l e r s a ß l m a r e n U n a l p h a b e t e n , bie U tittel» u n b © b e r f t u f e b e r D olfsfcßule j ä h l t e n u r w e n i g e S c h ü l e r . “

D a s ift n u n h e u t e g a n g a n b e r s . . Ü b e r a l l w i r b b e r U n t e r r i c h t in beutfeßer S p r a c h e e r t e i l t u n b n u r i n e i n z e l n e n © r t f c ß a f t e n a u f b e r U nter»

ftu fe b a s p o ln i f d ? e 31er P e r m i t t e l u n g b es P e r f t ä n b n i f f e s i m H e li g io n s » u n t e r r i c h t e a n g e w e n b e t .

3 m m e r h i n - m u ß m a n fieß f r a g e n , w o h e r f o m m t es, b a ß t r o ß b er fo f le i ß ig e n U r b e i t b er D o lfsfcß u le b e r (Effett i m m e r noch h i n t e r b e r auf»

g e r o a n b t e n U lü ß e 3 u r ü d b l e i b t ? — D a s b a t f e in e n e r f d j t e b e n e n U rfa c ß e n . 3 ebocß g e h ö r t bie ( E r ö r t e r u n g b e rfeib e n , f o m e i t fie p o liiifcß er 2l r t ift, n i d j t h i e rh e r. 2t u f e i n e n U m f t a n b m ö g e jeboeb noeß 3 u m S d j l u ß a u f m e r f f a m g e m a e ß t w e r b e n .

1

(17)

(Befd?trf/ie 6 e s J )e u tfd ? tU m s in 5i'M cfieit. 89

IDäljtenb in b e u b e u t f d j e u S c h u l e n b e r £el?rer a u f e i n e n fd?on beut=

feigen D ia l e tt b as i?od?beutfd?e a u f b a u t , alfo gle id?fam ein fd?on in f e i n e n f f u n b a m e n t e n b a f te h e n b e s ( S e b ä u b e n u r u e r p u t^ t u n b o e rfd ? ö u e rt, m u ff b e r

£ e l|re r in u traq u iftifd ?en 5 d? u l e n bei u n s er ft b a s W a f f e t p o l n i f d j e uer=

btärtgen u n b b as D eutfd?e I a n g f a m a n fein e S t e l l e fetten, alfo erft w e g r e i j fe n un b roieber n e u b a u e n . D ie E e b r f t u n b e n w e r b e n f ü r b a s D e n tf d je n o d j im m e r nid?t g e n ü g e n b a u s g e n u ^ t . U l a n f a g t 3m a r , jebe S t u n b e foll u n b muff jugleid? eine S p r e d ? f t u n b e fein . D a s ift r i d j t i g , w e n n b e m £el?rer § e i t bleibt, a u f b a s fprad?Iid? r id iti g e D a r f t e l l e n g e h ö r ig 311 ad?ten. D a s b an n er aber bei ber g rille b es S t o f f e s , bie b e m b er b e u t f d j e n S d j u t e u t o n f o r m ift, ja btefelbe ü b e r b i e t e t , u i d j t . D e r £ e b r e r ift fro b , bie S a d j e a n fidj in ber S t u n b e erle b ig t 311 Ija b e n , gefcfimeige a u f ftre n g f p r ad? lidje D a r « ftellung ; u a d j te n . (Es g e n ü g t i b m , w e n n bie S d j ü l e t b e u S t o f f bel?errfd?en, b. I?. a u f feine 3e r g li e b e r u h e n f r a g e n l?albroegs fad?lid? richtig e A n t w o r t e n geben. Sid? a b e r ü b e r b e u b u r d ? g e n o m m e u e u (S e g e u f ta n b f r e i a u s f p r e d j e n 31t tö n u e n , b a s m u ff b a s § i e l b e i S d j u l e fein. D a s I ä § t fid? a b e r n u r et"

reicljen, w e n n ein e roefentlid?e 23e f d ? rä n fu n g bes S t o f f e s u o m e rften b is 3u m leb ten ^ad?e e i n t r i t t , fo baff b e r K ehrer b ei e i n e m C b e m a belieb ig la n g e 0 er w e ilen u n b b e r fprad?lid?ert D a r f t e l l u n g aud? fein e S e i t m i b m e n f aitn . D er Kehret m u ß f e ^ t 3 u m S t a b e n f e i n e r ( ß e f u n b h e i t u n b g u t g e r i n g e n

^ ö r b e r u n g bes D e u tfc b e n v ie l 311 u te l f r a g e n . ~Se ftiller b er £el?rer ift, befto r e b e g e m a n b te r m e r b e n bie Sd?iiler.

21be r id? gebe n o d j e i n e n 5 d?ritt w e i t e r . D a s § i e l ift erft b a n n u o llfo m m en erreicht, w e n n b e r S r b ü l e r a l l e s , w a s er g e l e r n t l?at, aud?

rid jtig beutfd? u n b o r tb o g ra p b ifd ? u ie b e r f c b r e i b e u t a u u . U n fe re S d j i i l e r reben nid?t n u r 311 w e n i g , fie f d jre ib e n and? nod? u ie l w e n i g e r . D al?er aud?

bie Möglichen Ä e f u l t a t e i n S t i l u n b O r t h o g r a p h i e , w i e fie u n s i n ^ o r m n o n R e c h n u n g e n , B r i e f e n , (E n tfd ? u Ib ig u n g S3 ette ln u f w . a u s b e m K eb e n e n t ^ g e g e n trete n . „ D a s ift b a s R e f u l t a t e i n e s a d j t f ä h t i g e n b eu tfc h en U n te r e r i d j i s !" m u ß m a n fid? f a g e n , w e n n m a n e i n foldje s S d j r i f t f t ü d , f tro ^ e n b non S tillofigfeit u n b g e b i e n t , in bie B ü n b e b e f o m m t .

Rud? bie noch fo g e n i a l a n g e l e g t e n o r t h o g r a p h i f c h e n " 1 ^ ftlliftifd?en f?anbbüd?er h e l fe n b a n i d j t . S c h r e ib e n l e r n t m a n e b e n burd? f d jre ib e n , wie fpredjen burd? f p r e d j e n u n b w ie f d ? w i m m e n burd? f d j w i m m e n . W e n n es bcn K ehrern bnrd? ftofflidje S e f d ? r ä u f u n g e r m ö g l ic h t w e r b e n w ü r b e , baß ber S d ?ü le r a l le s b a s , w a s e r in b e r S t u n b e l e r n t , a l s M einen 2(nffah nieberfd?reibt — es f ö n n t e b e r (Erfolg b a n n n i d j t a u s b l e i b e n . —

Cytaty

Powiązane dokumenty

auf gefctjic^ilicfje fforfcbungen (Suftau ^reytags felbft, unb er fjebt in feinen (Erinnerungen Seite 6 betreffs bes Dorfabren Johann (3 an) unb feines Sohnes 2lbam greylag

B ie (Ebene fd)ließt roeftlid) a n Öen Schladen« unö Afchenhalöen öes poeßofeu« unö S tah lw erfes uon ^rieöenshütte ab, fenft fid] m it öer rechten Seite

Abfaffung unö B erbreitung con ^lugfcßriften, roelcße geeignet ftnö, öle geiftige unö fittlicße (Entroicfelung unferes B olfes ju föröern. Ausfenöung con

KTan m ußte daßer die vorhandenen (Drganiften, von denen viele meßt deutfeß fpreeßen, ja nicßt ein m al deutfeß lefen und nocß iveniger feßretben fonnten, in

führung großer (Dpern (^auberflöte), wobei öas gut befeßte (Drcßefter non öcm BireFtor Heber felbft öirigiert mürbe. Allerbings ftrich m an gan;e Scenen, weil

werben in au ffallen b er fjäu jtg feit, v ie lkid jt burĄ m ehrere groifd; englieber oon einem auslän b ifd jen K öter gebiffen, ber unberechtigterroeije über bie

(Er fdjrieb faft nie einen Brief, fonbern telegraphierte feitcnlange Depefd)en, von benen manche jwanjig W a r f unb mehr foftete. 3 hm behagte biefes ruhelofe

Dier ITTärdjen aus ber (Srottfauer ©egeub. Kulturfyiftorifdje SFijjen aus patfdjfaus Dergangenljeit. Beiträge 3m' ©efdjidjte ber pfarreieit im flrdjipresbyterat