• Nie Znaleziono Wyników

Oberschlesien, 1908, Jg. 7, H. 2

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Oberschlesien, 1908, Jg. 7, H. 2"

Copied!
48
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

§ u öem Jhiffat;: D olfsfunblidjes aus Scfyönwalö.

(3)

7 . Ja h rg a n g . « fieft 2 . « Itla i 190 $.

W rtcbldkn

M o n a tssc h rift z u r Pflege der K enntnis und Uertretung der Interessen Oberscblesiens.

BcraMSflcbcr: Professor Dr. P. KnStcl.

Die I T lo n a ts fd jrift „CDberfcfylefien" erfcfyeint im A n f ä n g e e in e s jeb en I H o n a ts . ä b o ttn e m e n ts p re is u te rte ljä b flic t? IT la rf 3 , — .

«Einjelne £?efte IT la rf \,2 5 .

B e r e it u n g e n n e h m e n a lle B u d jf y a n b lu n g e n u n b P o f i a n f t a l t e n , formte b ie D e r la g s b u d j f j a n b lu n g

o o n (B eb riib er ö ö f y m , K a t to i ü i tj 0 . = 5 . , e n tg e g e n .

angedruckte Briefe 3 ofepbs und Couifes oon etebendorff.

Doit

D r. 3 . <S. VO a 1} n e r.

itn reid je s (Q u e lle n m ate ria l 31« g e n a u e r e n K e n n t n i s bes

£ e b e n s unb i D i r f e n s bes g r o ß e n fcfylefifcfyen B o m a n t i f e r s , Dornefymlidj B r i e f e unb (Eagebudja uf3eid?nungen, fyaben jü n g ft W ilh e lm Kofcfj1) unb 2tIfons HotuacE2) r>eröffent=

lidjt. D e s ^reifyerrn K a r l p o n © cfjen b o rff in tD ie s b a b e n p e rft än b n isp o lle s 3 ntereffe fü r tPtffenfdjafilicfye ^orfefcung Ejatte ben H e r a u s g e b e r n b a j u ben literarifefjen Hacfylafj feines (g r o g u a t e r s felbftlos unb bereiitpillig j u r P e r * fügung geftellt.

3e n e P t e l f e i t i g e n H o i i3e n u m e i n i g e n o d } g ä n jl i c f j u n b e f a n n t e ö r i e f e (H icE jen borffs unb f e i n e r (S at tin j u b e r e ic h e r n , b in id j in b e r glücf*

’ j 23riefe unb ZHdjtungen aus bem Hadjlaf; bes ^reiljerrn 3° fePfy 15011 © djenbotff.

Köln 1906.

2) 3°fepf! fo n © djenborff in 3ol]annisberg. ®berfdjl. fje im a t II, © ppeln 190 s.

JofepI] unb 2lIoyfta oon (Eidjenborffs Iet;te £ebenstage. <£bb. III, © ppeln ^ 0 7 . Suboipitjer iEagebud|blätter 3° fepl? BOr‘ © djenborffs. ITIit (Erläuterungen fyerausgegeben.

(Srofs» Stretjlit; 1907. ^al]rlen unb tD anberungen ber ^ eifyew en 3° fepfy u n b l£>i[l;elm von (Eidjenborff. (\802— ^ .) Hacfy ungebruefien £Eagebud?auf3eidjnungen m it (Er»

läuterungen Ijerausgegeben. © ppeln H907.

(4)

6 2 Dr. 3 . ©. l Ö a t j i K t ,

liehen £ ag e bau? ber ^ re u n b lid jfe it einer greifen Heifferirt, ber ^ ra u K a u f m a n n 2tm a lie ITtidjIer, geb. B a i e r , bie m i r bie SdjriftftücEe 3u m gjtnede ber P e rö f f e n ilir f jn n g ü b erlie ß. S i e , bes © d je n b o r fffd je n (Ehepaares

„ g e t r e u e ITtalY", tueilte Dom 1,5 . L eb en s ja h re bis 31t ihrer V e r h e ir a tu n g i m f j a u f e bes (S e h e im r a ts unb feiner C o d j t e r C f y e r e f e p o n Befferer^ D ah l*

f in g e n unb hatte bie befte G e le g e n h e it , fo recht eigentlich S ch ritt unb (Eritt bes be jah rte n R ichters feit bem S ch eiben a u s fe in e m 21m te bis 3um CCobe 3U beobachte n unb 31t b e w e r t e n . Scfjätjeusm erte 2 t u fflä r u n g e n ü e rm ag fie info lg eb effe n bem ( E id je n b o rff^ o r fc h e r ü b e r ihren einftigen B r o t h e r r n 311 geben.

^ r a u JTtichlers D a t e r m a r felbft (Srunbbefitjer unb B ü r g e r m e i f t e r in Seblnit3, a ls er fidj »on ben B r ü b e r n ID ilhelm unb 3 0feP^ DOn ®i<hen*

b o rff u m s 3 a hr { 8^6, e n tg e g e n ben fp ä te r n u r 31t gerech tfertigten B eb en J e n feiner ,$rau, beroegen Iie§, bie Dertr>altung bes b ortigen £ e h n g u te s ber (Etchenborfffdjen ^ a m ilie 3U ü b e r n e h m e n , bes e i n i g e n Befit$es, ber biefe nad/ b e m Schiffbruch ihres e h e m als fürftlichen D e r m ö g e n s in ©berfdjle*

fien pe rblieben m ar. B e i b e S e i t e n rechneten babei a u f eine ihren 3 ttter*

effen giinftige (S efta ltu n g ber b e ro rfte h e n b e n H o b o t a b lö fu n g . B e e h r t m it ber B a r o n e uollftem D e r t r a u e n , o o n Hochachtung unb P e r e h r u n g f ü r beren ebles (Sefdjledjt erfüllt, g in g B a i e r m it CEifer b aran , 2W e r unb B a u lic h f e it e n ü o n £ehn* Seblnit} e r tr a g fä h ig e r unb utohnlicher 3U machen unb fe in er fjerrfchaft bort jeber3eit einen a n g e n e h m e n S o m m e r a u f ent«

halt 3U fd jaffe n. (Ein gan3er ^ lü g e l tnurbe bem H erreTlh a u fe an g e b au t, unb m a n d je H ä u m e unb ID irtfch aftsge räte follen teilroeife m it B a i e r s e ig e n e m unb (Selb eingerichtet unb e r g ä b t tr o r b e n fein. Die fp ä te re A b r e c h n u n g m uffte bei bem f e h l e n entfprechenber 21uf3eichnungen unb B e l e g e 3U feinen it n g u n ft e n a u s fa lle n , ebenfo ber c o n ibm ange*

ftrengte P r o 3 e § , unb ber c e r b i e n t e P e r m a l t e r unb H e n t m e ifte r »erlieft fdjlie^lich m itte llo s , w ie es ihm feine ^ r a u c o r a u s g e f a g t , ben (Ebelfilj, beffen B e r o irtfc h a ftu n g (Eidjenborffs 3toeiter S o l m K u b o l f ') nunm eh r felbftänbig ü b e r n a h m .

D ie freiherrlidje ^ a m ilie h at ritterlic henueife ben g n n f t m it ihrem e h e m a lig e n P e rr u a lt e r nie beffen 3ahlreiche K i n b e r e n tg e lte n laffen, con b ene n brei Cöchter, 2l m a l i e , 2) £ i n a 3) unb ITEarie, in bem (Eidjenborff*

B e ffe r fd je n f?a » fe be3n>. ben K ä u f e r n ber je n e m b e fr e u n b e t e n unb fpäter oerm anbtfchaftlidj n ahe ftehe nben (S ra fe n K i e l m a n n s e g g e unb Detter

l ) (Seftorben 3« *Jufnef in JTCäl^rcrt.

’) B ie Sefitjerin u nferet S rie fe . 3) (Seftorben in ITTät)rifdj4£>eij5fircfyen.

(5)

lange ^aljre in D ie n fte n ft an ben. Auch lieg B a r o n H u b o l f n ad jn t als roiebertjolt bei feiner A n w e f e n l j e i t in ^ re ib e rg ben bort leb e n be n unb c o m

©Imü^er ^ürfibtfcfyofi) unterftütjten B a i e r 3um IP e t n e bitten, w a s ber in feinem (Ehrgefühl ( S e frän fte a lle rb in g s beharrlich a u s fd jlu g . D e n beffen B e w e i s ber f o r tb a u e rn b e n g e g e n fe ttig e n A c h t u n g unb iPe rtfc^ ä^ u ng liefert ber rege, unu nte rb ro ch e n e B r ie f w e c h f e t S lje r e f e s unb 2ln n a s pon B e ffe re r, ber £ocf?ter unb älteften (Enfelin bes D i e t e r s m it ihrer

„lieben, alten I K a l y " , w i e beren riihrenbe 2lnljäng[id?!eit an bie ^ a m ilie

„ihres £)errii B a r o n s " ,

A n biefen feinen ( S u t s o e r w a l t e r unb H e n t m e ifte r finb bie u n te n mitgeteilten B r i e f e (Eidjenborffs unb fein er (Sattin g e r i e t e t . B e t r e f f e n fie auch, w ie natürlich, in ber f j a u p t f a d je n u r w irtfchaftlidje A n g e le g e n * beiten, fo g e be n fie bod? 3ugleidj ein en fd /ä^e nsw e rten (Einblitf in bie

£ebensweife unb Derfyältniffe ber F a m i li e unb be3eugen bes bejahrte n Dichters D o r lie b e fü r fein ib yllifd je s S e b l n % in beffen S t ille er fo ge rn com £ ärm ber (Sroßftäbte a u s r u b t e unb feine poetifcfjen p l a n e weiter«

fpann. D ie A n w e i f u n g e n B a r o n i n i o u i f e s g e be n einen e rn e u te n B e w e i s für ifjr m ilb tä tig e s , ebles JE?er3 unb ihren p ra ftifd je n, h a u sm ü tte rlich en Sinn, beffen ihr ältefter S o h n £?ertn a n n in ber B i o g r a p h i e fein es P a t e r s pietätvoll (E rw ähnun g ge ta n .

D a ß ge rab e biefe 3w ei B e i f p i e l e a u s bem g e w i ß oiel u m fänglich eren Briefwedjfel (Eidjenborffs m it fe in e m B e a m t e n in beffen tfa m ilie ficfy erhalten, hat w o h l feinen (Srun b in ben ihnen beige fd jrieben en Q u i t t u n g e n , roie anbererfeits beren A n b r i n g u n g a u f ber H ü d fe ite ber B r i e f e 3eigt, bajj ber B a r o n foldje fdjriftliche B e l e g e im gefd/äftlichen D e r fe h r m it 23aier felbft fü r w e n i g n ö t ig erachtete.

D er m itg e te ilte C e r t entfpricht g e n a u ben flare n , 3 ie rlid je nltrfch rifte n, nur w ü rbe n A b f ü r 3 u n g e n a u fg e lö ft unb ftatt ber alten b u rd jw e g bie moberne B e ch tfd jre ib u n g a n g e w e n b e t .

I.

1. $ r i e f toon tsid je n b o rff an feinen B e f t e r B a y e r !

^iir bie g e fä llig e Ü b e r fe n b u n g ber 300 ^ lo r in s Konüenttons4TCün3e, bie idj richtig erhalten un b w o r ü b e r idj hier bie Q u i t t u n g b eifü ge , b anfe idl her3Üchft, bitte aber sugleid?, a u d 1 ben H eft m i t 200 ^ lo rin s fobalb als möglich ngd)3ufenben, ba bie U n r u h e n biefes S o m m e r s m ir c ie l uner*

Ungeimtcfte Br iefe 3 °f eP^s m i^ £ouifes non «Sidjenborff. <53

') rtadjfolger bes unten nont X>idjter erw ähnten K arbinals.

(6)

6 4 Dr. 3 - ® . Ü J ä t t n e r ,

w a r t e t e A u s g a b e n »erurfacfyt haben, unb iibe rbies bie öfterreidjifchen P a p i e r e im A u s l a n b e leiber fetjr fcfjledjt flehen. ^ ü r bie 30 0 ^lorins Konüentions*ITCün3e habe idj fyiet n u r \6 0 C a l e r erhalten fo r m en .

3 n b e m B r i e f e a u s 3 n n s b ru d , ben S i e bie (Süte hatte n , m ir mit ihrem lebten Sch reiben 3u3ufenben, f la g t m ir S c h w ä g e r in 3 u fte l ) über ihre tr a u r ig e £ ag e unb b ittet u m Unterftüt$ung a u s ben S e b ln i^ e r Hece*

n ü e n . Auch m i1' ^ es 3 a n 3 unbegreiflich, u)ie m e in B r u b e r , finberlos unb bei ein e m ftarfen (Sehalt, in b eb eu te nb e S d ju l b e n g e ra te n f o n n t e . ')

^ e b e n f a l l s abe r befinbe ich mich felbft, ba ich g e g e n w ä r t ig noch meine P e n f i o n g ro ß e n te ils m it m e in e n K i n b e r n te ile n m u ß , nicht in ber i a g e , m e in e r S c h w ä g e r in 3U halfen, unb bab e mich baljer bei alle r C e iln a h m e g e n ö tig t gefehen, in b e m b e ifo lg e n b e n B r i e f e , b e n ic h n a c h 3 n n s * b r u cf g e f ä l l i g ft w e i t e r 311 b e f ö r b e r n b i t t e , jebe §ah*

lu n g a u s ben S e b ln iije r H e n t e n nach 3 n usbrucf entfchieben a b j u l e b n e n . !) 3 hre freu n b lid je (E inlabung nach S e b ln itj ha t f ü r u n s alle fehr piel Derlocfenbes, auch ©äre a lle rb in g s bie S a d j e fehr rafdj a b 3umachen, ba m a n p o n hie^ a u s täglich a u f b e m D am p ffc h iffe in ein e m S a g e bis P r a g f o m m e n unb c o n P r a g a u f ber © f e n b a h n bis po r H e u h ü b e l 4) f a h re n f a n n — abe r leiber nicht u m fo n ft; unb biefer S o m m e r h at fdjon 3ttüiel gefoftet, u m jetjt noch eine foldje H eife u n te r n e h m e n 3U fönnen.

U m bie ITJitte S e p t e m b e r w o l l e n w i r alle enblidj D r e s b e n ü erlaffe n unb w ie b e r u n fere a lten W in t e r q u a r t ie r e i m K a b e t t e n b a u f e 3U B e r l i n be3iehen.

Hoffentlich w irb bis bahin bie <£holera in B e r l i n a u s g e t o b t habe n, bie jet$t bort fel^r w ü t e t . (Sott ge be n u r, baß enblidj w ie b e r e in m a l Hutje unb ^ rie be n in ^er tD elt w i r b ! 3 ^ f t c u e mich allen ben UTeinigen her3lich b a r a u f, S i e e in m a l w i e b e r 311 fehen, 3 hre n e u e n (Einrichtungen in A u g e n f d je in 3U n e h m e n u n b enblidj w i e b e r einen S o m m e r in bem fchönen ftillen S e b ln iij pon ben p ie le n 3 rr f a b r te n grünblich aus3uruhen.

H a b e n S i e beun bort auch fo a n h alten b fchledjtes I D e t t e r ? H ' er ift faft täglich H e g e n , S t u r m unb K ä l t e , fo baß ber ID e in gan3 m ißraten w irb . IDill benn H* H I e i n e r t 5) f ü r i m m e r in CLroppau b le i b e n ? IDic fteht es m it ber (Sefunbheit bes a lt e n ( S ra fe u ^elij: D e t t e r ? I P ie be=

‘ ) (8eb. 5>fd?enaller, bam als feit einem fjalben 3al?re rernritiDete (Sematjlin UHUjelms non <2icf;enborff, bes un3ertrennlidjen 3ll3enf)3efäf|rten unb J^e^ensbrubers bes IHdjters, ber fut3 t>or feiner p enfion ieru ng als K reisfjauptm ann am 7. 3<tnuar \8H<) in 3nnsbru<{

geftorben tt)ar.

2) U m fo oerrrmnberlidjet, als feine (Sattin für fefjr oerm ögenb galt.

s) D er 2Jnfprucfy barauf erlofd; offenbar m it JDilfyelms t>. <2. Cobe. * 4) S e i S tau bin g, Sit; bes balb barauf ermähnten (Srafen Detter, 6) ITT. fyatte bas benachbarte (Erb* Seblnitj gefauft.

(7)

Ungebnitfte Briefe 3 ° f ePfys u n ^ £ouifes oon (Eidjenborff. 6 5

finben ficE? b a u t u n fere H e rrn (geifilicEjen *) unb H e rr B u f y r ? 2) 3 <i? bitte, alle co n u n s beftens 3U g rü ß e n . U n b n u n , liebfter H e rr B a y e r , leben S i e redjt ujotjl. D o n a lle n ben i n e i n i g e n bie her3lid?ften (S rüße a u S i e unb 3hre liebe ^ ra u . ITTit aufrichtiger A ch tu n g

3fyr e rge be ne r

3 o f . 23. v. (Eicfyenborff.

D re sbe n, ben A u g u f t 49.

K ö n ig s b r ü d e r S t r a ß e H r o . j.3 .

II .

® c i f d ) m 6 c t t S im if c * ijü it (S irfjcitb o v ff.

i i e b e r H e rr B a i e r !

3 dj babe einige f r a g e n a n S i e 311 t u n , bie idj m ir fobalb a ls möglid/

311 beantw orten bitte. (Eine alte C a n t e non m ir, bie bis jetjt, feit bem SEobe meiner H lu tter in H a t i b o r bei e in e m Kup ferfcfymieb t>on u n s (Sefdjrtnftern in penfion ge g e be n w a r , tjat jetjt burd? einen C o b e s f a l l ihren g u f l u d j t s * ort nerloren. 3 <^ wiinfebe feljr, baß bie C a n t e i^r € u b e r u h ig in S e b ln itj abmarten fö n n t e , unb fr a g e S i e bafyer an, ob 3 hre ^ r a u bie £uft unb ben guten iD ille n Ijat, biefelbe a ls ein ^ a m ilie n m it g lie b betrachte n 31t wollen unb biefelbe bis an iljr (Enbe g e g e n ...

Dorftel|enbe f e i l e n fcfyließeu fidj u n m it t e l b a r an ben B r i e f ©djeit»

borffs au f beffen b ritter S e i t e a n ; bie fo lg e n b e ^ o rtfe ^ u n g w a r o ffe n b a r auf einem ein g e le g te n B l a t t e ober B o g e n g e g e b e n , w o je b e u f a lls auefy bie naefy © bigent b e ig e fü g te Q u i t t u n g bes B a r o n s ftanb.

I I I .

2. iü v ie f fcott (g id jc itb o r ff a u f e ilte n ( ü u tä b e r t o a f te ? . B e f t e r H e rr B a y e r !

Betulichen D a n f f ü r bie ü b e r f e n b u n g ber 300 ^ lo rin s , bie idj richtig erhalten habe, unb w o r ü b e r nebenftefyenb Q u i t t u n g u erfo lgt. A n H- Dr. © t t ;!) in B r ü n n habe ich fdjon c o r lä n g e r e r § e i t gefdjrieben, audj bereits d o u ihm A n t w o r t e m p f a n g e n , w o r i n er m e h re re A n b e u t u n g e n 3ur möglichften ^ ö r b e r u n g ber i e h n s a n g e l e g e n l j e i t 4) macht, in beren

^olge ich c o r f u ^ e m auch an bas A p p e lla t io n s g e ric h t 311 H a t ib o r in ber ') 5er Seblniijer P fa rre r l|te§ S eb lacjef, fein K ap lan 3°b- S a ie r.

') Der m it bem P fa rre r öfters 3U gem ütlidjer Sitjung gebetene £jausar3t.

") XPafyrfdjeinlid; 2Ibt>o!at unb ZTotar.

4) B etrifft bie Ü bertragung bes £el;nsred;tes auf © djenborffs Sofyn H ubolf.

(8)

6 6 D r . 3 . <S. t D a t j n e r ,

S acb e gefchrieben habe, fo baß n u n enblid; bas D i n g ü o llfo m rn e n im (Sange ift. 2 lu s ber L e i t u n g habe n m ir ben C o b e s f a l l bes © I m i t i e r ^ürftbifd^ofs1) erfeheu, 3U m e i n e m g r o ß e n B e b a u e r n , ba ber K a r b i n a l im m e r fehr freunb»

Itc^ g e g e n mich gen>efen ift. tD e r w irb n u n fein Hacfyfolger f e i n ? So balb w irb wol]l bie (Ernennung nicht e rfo lg e n . S i e w a r e n j a förmlidj perfd^neit in Seblutt^! A uch l]ter h a tte n w i r gan3 u n e rh ö rt e n Schneefall, feit e t w a 8 S a g e n abe r ift hier w a r m e s ID e tter unb aller Sch nee wieber fo rt. S i e befchreiben b as bortige Sch lo ß unb (S arte n fo appetitlich, baß id? mtd; b o p p e lt h in freu e . EDann w i r hier abreifen, fleht h eu t noch nicht feffc, abe r w i r f o m m e n fo balb a ls irg eu b möglich. 3 n biefer B e j i e b u n g habe idj ö ah er fdjon jetjt fo lg e n b e B i t t e . n ä m l i c h : D a ß S i e , befter

£Jerr B a y e r , a u f ber p o f t 3U ^ re ib e rg w ie b e r bie B e r l i n e r Doffifche L e itu n g uont A p r i l bis 3u m (Dftober b. 3 - beftellen, w a s abe r g e fa ll, f 0 * g 1 e i dj g e f ^ e h e n m u ß , ba es fonft 3U la n g e b a u e rl, ehe w i r bie L e itu n g erh a lle n . — 2. (Einen ü ifd j 3um S ch reib en fü r midj m it einer ge räu m ige n Sd^ublabe 311m D erfd jlie ß e n . — 3. S o b a l b erft u n fere A n f u n f t bort naher b e ftim m t ift, w ie b e r 1/2 p f b . ( S a n i e r u. 1/g p f b . o rb in äre n S d jn u p ft a b a f unb ^00 S t ü d C i g a r r e n non ber S o r t e , bie idj bort t>or 3w ei 3 a hren hatte, fo baß ich beibes, w e n n idj l}in io m m e, fdjon n o rfin b e ; unb enblidj aud) w ie b e r ben B a r b i e r a u s ^ re ibe rg .

D odj m e in e ^ r a u w i l l noch D e rfd jie b e n e s AIfo 3um Sd/Iuß n u r noch m e in e n her3lichften D a u f f ü r 3 hr e (Slüdw ünfdje 3U m e i n e m (S e b u rt s ta g e .

ITCit aufrichtiger A c h tu n g 3 hr ergebener 3 - ü. (Etdjenborff.

B . ( e r li n ) b. 6. A p r i l 53.

A u f ber H ü d fe ite fin b e t fid? bie A b r e ffe : A n

ben ( S u t s c e r w a l t e r unb B ü r g e r m e i f t e r f j e r r n B a i e r

2Jusgabeftem peI: {n

£ e h n ? S e b l n i t 5 bei ^ re ibe rg

Htähren.

S Je rlin

© t a b t ^ o f t I . 1 4 . 4. 11— 12 93m.

© re S la u 15. 4 . 11.

SDlrjßloroitj.

1) D orgärtger bes £anbgrafen ^tiebrid? t>on ^ürftenberg.

(9)

Ungeörucftc Briefe 3 o f eP^s unb Souifes doii ©djcnöoiff. 67

I V .

3lu f b er 3. S e ite fteljcttbe Q u ittu n g (S td jcu b in ffs.

300 fl: C. M.

gefchrieben: D r e ib u n b e rt (S u lbe n Kortoentions^ITTü^e, a ls ben Heft ber S e n te n q u o te c o m £ef)ngute S e b ln itj p ro lO e ib n a cb ie n \ 8 5 2 , habe idj »on bem B ü r g e r m e i f t e r unb ( S u t s o e r w a l t e r f j e r m B a y e r b ar unb ridjtig er=

galten, w o r ü b e r idj hierbxtrdj quittiere.

B e r li n , ben 6. A p r i l \ 8 5 3 .

3 ofeph F r e ih e r r ü. (Etdjenborff.

V .

2 . S B e ifd jm ö c n 8 o u if e § i»ou © id jc itb o r f f .

Die Sach e n finb geftern a u f ben B a h n h o f gebracht: (Eine Kifte m it p o rjellan unb a n b e re n S a d j e n . (Eine Kifte, w o r i n 2 fleine S p i e g e l . (Eine Kifte, w o r in ein g r ö ß e r e r S p i e g e l unb ein S o p l j a in g r a u e r £ e in w a n b . Das anbere, w e ld je s idj audj fdjiden w o llt e , ift hier geblieben, w e i l es hier gebraudjt w irb .

Unfere A b r e ife h at bis 3um ITtai c e r fd jo b e n w e r b e n m u ffen , w e i l bas EDetter f ü r bie flein e f^elene1) nodj im m e r 3U f a lt ift, bodj h o ffe n w ir, in ben erften S a g e n bes ETTais w e r b e n w i r w o ljl reifen fö n n e n . 3 e ^enfa lls fdjreibeit w i r nodj oorljer.

ü e r f e b e n S i e unb 3 h re 3 ra u n u r w i e b e r S p e i f e f a m m e r unb K e l l e r mit allerhanb V o r r ä t e n , benn w i r f o m m e n b ie s m a l c ie l p e r f o n e n an.

EDegen ber §im m er= (Eiu rid jtu n g w o l l e n w i r o o r lä u f ig biefe B e f t i m m u n g treffen: £affen S i e in bie flein e S t u b e , bie n e b e n u n fre r S d jla fftu b e liegt, 2 B e t t e n , in m e in e unb (Eidjenborffs g i m m e r audj 2 B e t t e n , in bie alte H ä k e l e i 2 g r o § e B e t t e n unb 2 K in b e r b e t t e n , in bie fleine S t u b e , u>o üoriges 3 a hr m e in e S d j w ä g e r i n £ouife g e w o h n t, audj 2 B e t t e n ber=

einfetjen. 3 n alte K a n 3 e le i f a n n ein g u te s unb ein fdjledjteres B e t t Ijerein. D a s Ü brige w irb fidj fin b e n , w e n n w i r erft ba finb. H u n nodj eins: erfunbige n S i e fidj bodj in S t a u b i n g , ob es nidjt möglich w ä r e , bort für bie H a d jt ein U n t e r f o m m e n 311 f in b e n ; erftens h abe n w i r g a r feinen ITConbfdjein im A n f ä n g e bes HTais, unb ba ift u n s b a n g e , biefen halsbredjenben EDeg m it ben K i n b e r n im ^inftern 3urüd3ulegen.

') uon BeffereräI)al]Ifingen.

(10)

6 8 ( E l i f a b e t t ; ( S r a b o r o s f i ,

D a n n fdjreiben S i e audj, ob ber S d j n e e . b o r t fd jon fo r t ift unb bie (S e w ä ffe r fidj » e r la u fe n habe n, b a m it w i r n id jt g e ra b e in bie a u f gef dj w o lle n e

© be r h i n e in g e r a t e n . i D ir f r e u e n u n s alle fehr a u f S eb lu itj. (Sott gebe

n u r eine glü d lid je H e ife. £. d. (Eidjenborff.

UdlK$Hundlid>e$ aus S c b ö n w ald .

D o n

(E I i f a b e t h ( S r a b o w s f i . lllit einem CLradjtenbitbe.

) d jö n w a lb bei (Sleiwit^ ift eine ber älteften, beutfd jen 2tnfieb-=

l u n g e n in ©berfchlefien. ^ u g l e id j eine ber w e n i g e n , bie in S p r a d j e , S i t t e unb C r a d j t b is a u f ben h e u tig e n S a g beutfdj ge blieb en finb.

(Erft feit Jurjent macht fidj audj hier eine t D a n b l u n g b em erfba r, b e fo u b e rs in ber K l e i b u n g . D ie ju n g e n IH äu n e r h a b e n fidj fdjon früher

d o u ber fu rse n , b la u e n 3 a de, b e m i e b e r g u r t unb bem fd jw e re n Ittante l em au 3 ip ie rt. D ie ITTäbdjen unb g r a u e n f a n g e n jetjt b a m it an, ihre C r a d j t 311 ä nb ern. D odj fin b e n fidj in ber K ir d je u n te r ben V e r tre te r n unb V e r t r e t e r i n n e n ber ä lteren (S e n e ratio n nodj ein3elne S r ä g e r ber alten K l e i b u n g r>or; ebenfo befit$ert einige F a m ilie n nodj bie uollftänbige, alte ^ r a u e n f l e i b u n g in ihren C r u h e n .

D ie edjte S d j ö n w ä l b e r ^ r a u e n t r a d jt ift im (S ru n b to n ernft, im m e r fdju>ar3. D ie S d ju h e f ü r ben K irch g an g , »on S e i b e ober S a m t , finb a u s g e fd jn it t e n unb m i t g r ü n e n S d jle i f e n gefchm üdt, bie S t r ü m p f e i m m e r rot. D ie f a lt ig e n , w e i t e n H ö d e finb fdjw ar3, m it h e llro te m £Ludj*

fa u m . D ie S d j ü ^ e n finb b u n t, a u s S a m t ober S e i b e g e fe rtig t unb

*) D as betgegebene ilradjienbitb 3eigt ben Sauerngutsbefitser ^ran3 Kotitfd]fe (geb. H8H4, geft. jg o s ) m it 3H>ei (Enfeltödjtern. D er ttam e ift urfprüngltcfj polnifdj, umrbe früher K o ticjfe gefdjrieben, ift tjeute aber, audj am tlidj, nur ner=

beutfdjt 311 finben. <£r ftam nit oon einem ber w enigen polnifcfyen §U 3tigter, bie nad;

Jtuflaffung bes H aubener Höfterlidjen D ortnerfs in ber Sdjöm nalber (Semetnbe auf»

gingen. D ie ^am itie ift »ielfadj in Sdjöntnalb »ertreten unb gehört 311 ben beftgeftellten.

2lu s itjrer XTXitte gingen niete fatt|otifdje p riefter Ijercor, w o rau f in ber © emeinbe großer JDert gelegt w irb, ba bie Sdjöntnalber fet]r from m finb. D er S a u ber neuen fdjönen Kirdje, bie erft not brei 3aljren nollenbet w ürbe, foune niete S tiftu n gen für tTTiffious«

unb H?egfreu3C, betneifen bie offene Ejanb ber faft burdjroeg tnotjlljabenben B a u e rn .

(11)

DoIfsfuubKdjcs a u s Sd)önn)a[ö. 69

.fehr w eit, abe r nidjt fo w e i t w ie bie p o ln ifd je n B a u e r n f d j ü ^ e n . D a s Seibcben o o n f c ^ w a r je m S t o f f ift m it h eHroten unb h e % r ü n e n C u d j*

blenben b e fä u m t unb m it S i l b e r i g e n befetjt. (Es w irb m eifte ns burrfj ein g r o ß b lu m ig e s B r u f t t u d j o e rb e d t. ^ ü r ben K ir ch g a n g ge h ört 3U ber alten S r a d j t bie o o r n f u r j e , h in ten langfdjöjjige fd jw ar3e S u d j j a d e , beren 21rmel hellb laue A u f f d j l ä g e habe n . D ie 3 flde felbft ift lid jtg r ü n b efä u m t.

2lnf bem K o p f e t r a g e n tTIäbdjen unb g r a u e n gewöhnlich ein w e i t e s Cuc£j.

§ u r alten Cracfjt abe r ge h ört bie ^ a u b e . S i e ift äufjerft o rigin ell unb befteht a u s brei S e i l e n . 3 ^ h atte g e rn eine foldje e r w o r b e n , fie w a r aber nicht o e rfä u flid j. (Eine alte ^ r a u g e i g t e fie m i r a u s (S efällig feit.

~\n m e in e r K i n b e r j e i t fatj idj fie h ä u fig bei £ a n b f r a u e n in ber (Sleiw i^ er Kirche. E s ge h ö rt 311 biefer K o p f b e b e d u n g ein S t i r n b a n b c o n w e i t e r

£einwanb, lid jtg rü n , hellrot u n ^ ftlberbeftidt (ähnlich bie S a d j f e n in Siebenbü rgen ). (Es w irb gan3 eng u m bie S t i r n g e le g t unb b a rü b e r ein ipeiftes £ e in e n h ä u b d je n gefegt, w e ld je s eine 3 w e i R in g e r breite, weifte Klöppelfpitje a b fd jlie ft. D a s Ietjte h ä u b d j e n h at einen r u n b e n B o b e n oon fdjw ar3er S e i b e , b e m fidj ein r o t g e t u p f t e r f d j w a ^ e r S e ib e n r a n b anfdjlieft. (Es w ir b o o n e in e m iid k o ie n unb biefer w ie b e r o o n e in e m lidjtgrünen S u d jft r e ife n b egren st. D e n S d j l u g bilbet ein K a u b o o n w e i t e m ober g r a u e m p e l j w e r f . D a s h ä u b d j e n w irb fo a u f gefegt, b a f b as Seinen*

fjäubdjen bis 311m K a u b ber S p itje b e b e d t w irb . D ie peb^haube hat o o rn , unb über ben H ü d e n fa lle n b , je ein breites, lila feib en es ober audj ge*

Blumtes S d j m u d b a n b . D ie S d j ö n w ä l b e r S r a d j t ift reich unb fd jw e r, in ihren f o r m e n abe r u n fdjön . D ie fut’3 u n te r ber B r u f t ge b u n b e n e n , reidjfaltigen H ö d e fd jaffe n einen l a n g e n U nter* unb fehr f u ^ e n ®ber*

förper. S i e w i r f e n p l u m p ; bas w ir b burdj bie o o rn fur3e, u n t e n w e i t auslaufenbe 3 flde m it ben la n g e n S d jö ^ e n nodj oerftärft.

§ u r S r a u e r w irb ein w e i t e s S u d j g e t r a g e n , bas K o p f unb A r m e bebedt.

D o n ben alten D olJsfitten finb in ben le b te n f ü n f z ig 3 a h r e n oiele be*

ljörblidj u n te rb rü d t, anb ere burdj bie n e u e § e i t o e rb rä n g t w o r b e n . S o bas öfterlidje S a a t r e i t e n , b as in B a u e r n f r e i f e n oiel o e rb re itet w a r unb a u f eine heibuifdje S i t t e 3 u r ü d g e fü h rt w irb . (Es fa n b fidj ü b rig e n s audj oiel in polnifdjen K r e ife n o o r unb w irb audj in ©fterreidj* S d jle f ie n u n ter ben polnifdjen B a u e r n f i t t e n e r w ä h n t . D e r S i n n biefer ^ rü b lin g sfitte becft fid; m it ben nodj heu t üblid jen 23ittp ro 3effionen im ^ rü h lin g.

h e u t w irb in S d j ö n w a l b a n (J)ftertagen n u r nodj „ fd jm a g o fte r t" , bas iiblidje B e g i e r e n m it IDaffer, bas in © be rfd jlefien fehr o e rb re itet ift.

Dafür w e r b e n bu nte „HTaleier“ geftiftet. §>u p f i n g f t e n gilt ber ITtai*

baum. A u d j w irb ber i i e b f t e n eine m it b u n te n B ä n b e r n unb B l u m e n

(12)

7 0 ( E l i f a b e i t j < 5 r a b o t ü s F i , Dol fs funölid/e s a u s Sdjöuttmlb.

g e fd jm ü d t e S t a n g e oo r bas ^ en fter geftellt. S o l l ein ITCäbdjen uerljöljut w e r b e n , fo w irb bie S t a n g e m it u e r w e lf t e n B l u m e n , L u m p e n unb S t r o h g e frö n t, f e s t e r e s gefdjiefjt gew öhnlich ban n, w e n n bas ITtäbcljen m it f r e m b e n B u r f d j e u geht. ( D ie S i t t e beftanb noch t>or brei J a h r e n . ) ^ a5 (Erntefeft w irb ähnlich ge fe ie rt w ie in a n b e r n beutfdjen D ö r fe r n . (Sroß*

m a g b unb (Sro ßfn ed jt ü b erreid jen b e m B a u e r bie (Erntefrone m it ben üblichen H e b e w e n b u n g e n . S i e w irb in ber S ch eune ü b e r ber S e n n e , ober auch im £?ausflur a m D e d e n b a l f e n befeftigt unb b is j u m nädjften (Erntefefte a u f b e w a h r t . S a n g unb S c h m a u s befdjließen b as ^eft.

(Eigenartig ift noch im m e r bie £)°dj3eitsfeier, obgleich auch fie fdjon rnandje (Eigentümlichfeit ein g e b ü ß t h a i S o 3um B e i f p i e l w ü r b e fr ü h e r r>or ber B r a u t her ein Lichte rbäumchen in bie K ir d je g e t r a g e n . 1) H a d j ber S r a u u n g f a m bas B ä u n t d j e n in bas f} ° d j3 e its h a u s ber B r a u t . (Es tan3ten erffc bie iTTäbdjen u m ben B a u m h e r u m , ben A b fd jie b ihrer ^ re unbin b e t r a u e r n b ; b a n n t a g t e n bie g r a u e n u m ben B a u m unb b e fa n g e n bie A u f n a h m e ber n e u e n (S e fä h rtin in ihren B u n b . D ie Lieber finb mir troij g ro ß er ITtühe nicht 3ugänglich g e w o r b e n . D ie L eute fa g te n , fie w ü ß te n f e in e m ehr. Doch m ü ffe n fidj nodj Hefte ban ou erh alten h a be n. (Es ift n u r fd jw e r c o n ben B a u e r n e t w a s h erau s3 u h o le n. (Es ge h ört gjeit ba3u.

ITCan m u ß fie w i e 3ufäIIig b a r a u f brin gen .

D e r £jocfj3eit ge ht audj h eu t nodj bie fo r m e lle B r a u t w e r b u n g woran.

D e r B r ä u t i g a m f o m m t m it brei b e u g e n — fr ü h e r n u r bes A b e n b s , jetjt audj a m S a g e — 3x1 ben (Eltern ber B r a u t . D o n ben g je u ge n fü h rt einer EDeiu, einer S d j n a p s , einer B i e r m it fidj. D e r B r ä u t i g a m t r u g früher eine bis brei L a te rn e n u o r a n — • audj a m hellen S a g e . Diefe S i t t e , beren

S i n n u erlo re n fdjeint, hört h eu t audj auf.

(Es ift n id jt gan3 unm öglich, baß fie u r fp r ü n g lid j n u r ben g w e d hatte, ben ID e g 3U erleudjten, ba bie B r a u t w e r b u n g im m e r a b e n b s unb nach ber (Ernte ftattfanb, bie J D alb bö rfer aber frü h e r fidjer fdjledjte ID ege b efaße n unb audj burdj H a u b t ie r e beläftigt w ü r b e n . D odj fann audj ein re ligiöfe r B r a u c h bie Urfadje fein.

3 ft alle s a u f bie £jodj3eit B e3 Ü g lid je 3wifdjen ben (Eltern ber B r a u t unb bem B r ä u t i g a m erlebigt, fo w irb bie Ejo dj3eitnadj fedjs tD o d je u gefeiert.

A m £jodj3et t s m o r g e n w irb bie B r a u t früh llm 8 Whr c o m B r ä u t i g a m unb ben K r ä ii3 e lm ä b d je n abg eh olt. D ie tTTäbdjen tr a g e n an ihren K r ä h e n ü b er ben H ü d e n falle nb ein la n g e s , b u n t b u rd jw irft e s B a n b , in ben

') D ie S äu m d jen fitte äfjnlicfy w ie in S o g b erg . D as Ü rauetn ber 23rau t um iljre J u n g fräu lid jfeit ift meiert Stauen eigen. 3^? f nn& es ' n IHätjren, es foll aber audj in H ujjlanb iiblid; fein.

(13)

fjänben b re n n e n b e Lidjter (ftatt bes L id jte rb äu m d je n s ). H a d j ber S r a u u n g mirb bie B r a u t in ihr, ber B r ä u t i g a m in fein (Elternhaus g e fü h rt. D ie 23raut fe n bet ihrem B r ä u t i g a m a u f ein e m S e i l e r ein feib en es S u d j in s fjaus, too für ber B r ä u t i g a m ein (Selbgefd jen f fpe nbet.

D ie feie rt ^ie B r a u t m it ihrer D e n o a u b t f d j a f t in ih re m (Elternhaus, — ber B r ä u t i g a m m it feiner D e n o a u b t f d j a f t in f e in e m «Eltern*

l]aus. S i e b au e rt 3toei bis brei S a g e — - b a n n erft toirb bie B r a u t oo n ihrem B r ä u t i g a m geholt unb in b as n e u e £)eitn geführt.

Diefe £jocf?3eitsfitte äh n e lt fetjr ben toalladjifdjen £?ocfy3eiten in S ieb enb ü rgen , bie idj j t o a r n id jt a u s eig e n e r A n f d j a u u n g fe n n e , bie mir aber o o n L e u te n a u s S i e b e n b ü r g e n befdjrieben tou rbeu.

D ie S d jö n t o ä lb e r h e ira te n n u r u n te r fidj, b a r u m fin b e n fidj biefelbeu H am en h ä u fig toieber. (Es fdjeiut bies eine (Eigenheit be ftim m te r fädj*

fifdjer S t ä m m e 311 fein. Jd? erinn ere n u r an bie 21n h alte r i m K r e ife p i e § unb m ödjte ein D o r f in ber H a b e o o n B u b a p e f t e rm äh nen , in toeldjen ebenfalls ein g e to a u be rte S a d j f e n leben unb in bem faft n u r ber H a u te Strobel o o rf o m m t . D e r H a m e bes D o r f e s ift m ir e n tfa lle n . E r ließe fidj aber burdj D e r io a n b t e je n e r S t r o b e l befdjaffen.

Dr. 3 oI7. g u r tSefrfjidjte ber Dörfer polnifdj* unb Deutfd^HTülImen. 7 ^

Z u r öeTfticftte der D ö rfe r P o ln ifd v und DeutTcb'lttüllm en, Kreis neultadt 0 .- $ .

D on

P f a r r e r D r. J o h a n n e s ( £ h r 3 3 ; s 3 c 3*

I.

$ ic (äriinbttng b er D ö r fe r $o(ttifd)* unb $c«tfd)*$ölüllm ctt, b ic a tte ^ f a n f ir r f t c in

p r o f e f f o r D r . p a r t f d j f o m m t in fe in e m h ° d ?be be u tfa m e n tD erfe

„ Sdjlefien, eine L a n b e s f u n b e f ü r b as beutfdje D o l f a u f roiffenfdjaftlidjer (grunblage" a u f bas fru d jtb a re Löfjlanb u m Leobfcfjüt} 3U f p r e d j e n , ; too3U er © be rg lo gau unb bie U m g e g e n b redjn et. (Er fd jreibt: „ D i e Dorffcfjaften bes u m liege nb en Löfjlanbes finb troij ber (Sleidjljeit bes f r u d jtb a re u B o b e n s in redjt oerfcljiebener rt>irtfcf?aftlic£jer L ag e. J m a llg e m e in e n ift, audj in ben D ö rfe rn p o htifdjer § u n g e , ein f r ä f t ig e r B a u e r n f t a n b m it un oerfen n*

barem Selbftbeto ufjtfein o o rh a n b e n . (Ein fto ^ e r K ir d je n b a u , toie ber bes polnifdj rebenben D o r f e s D e u tfd j4 TCüllmen, ift nidjt n u r ein la u t e s B e *

(14)

7 2 Dr. 3 f l ? a t t n e s ( £ t ) t 3a s 3C3,

fe n n t n is firdjlidjer döefin m m g, fo n b e rn audj ein Z e u g n i s ta tfr ä ft ig e n ( S e m e in fin n s . W e m es o e r g ö u n t ift, an ber S e i t e ein es la n g jä h rig e n K e n n e r s biefer £ an bfd ja ft in bas £ eben biefer (S e m e in b e n ein en B t i d 31t w e r f e n , b e m bie ten bie fta rfe n D ö r f e r o ft an3ieljenbere f r a g e n als bie 3wifdjen ih n e n Itegenben S t ä b t d j e n oljne leben big e (Lriebfraft ber (Ent*

w i d l u n g . " 1)

(Ein fo ftarfes D o r f ift n u n Deuifdj* unb p o ln tfd j* 2TCülImen. B e i b e fö n n e n fidj bes frudjtbarfte n 2tde rb ob en s unb eines hohen IP oljlftanbes rü h m e n .

W a n n w e r b e n bie beiben D ö r f e r 3um erften tttale g e n a n n t ? 3 aljre \2{ 7 oerlieh £?er3 °9 K a f i m i r o o n © p p e ln , ber m ä d jtig e B e lje r r fd je t bes b a m a l s g e e in te n © be rfd jlefieu s, a u f ben H a t bes B i f d j o f s £oten3 unb ber B a r o n e (Sroto, H o ftfo, 3 rtcert u s unb a n b erer fein em K a p l a n unb fp ä t e re m K a h l e r S e b a ft ia n , fo w ie beffen B r u b e r , b e m ( S r a f e n (Sregor, fü r beren D o r f E esn icia ( £efdjnitg) F re ih eit in berfelben ^ o r m , w ie er fr ü h e r feine „ h o s p i t e s " in © p p e ln unb H a t ib o r a ng efieb elt hatte, a u dj f d j e n f t e e r i h n e n b i e D ö r f e r t H i I 0 w a n 0 w u n b D i r ! ) , je^UTTitonot» o b ertT tü \n o w u n b ID ie ^ d j (P o ln ifd j* unb D e u i f d j * I M I l m e n ) . 2)

D ie a n g e3 o gen e l l r f u n b e bes £jer3° 9 s K a f i m i r o o m 3 a^re oe rb ien t m e h rfa d je B e a d j t u n g ; fie ift n ä m lid j b as ältefte Z e u g n i s für bie B e f i e b l u n g nadj beu tfd jem H edjte in © berfdjlefien. D e r £jer3og trat in bie ^ u jjt a p fe n fein es D e tt e r s , bes £jer3° 9s h eiTirid? ^es B ä r t i g e n , bes (S em a ljls ber h e ilige n f j e b w i g , unb bes B i f d j o f s £oren3 o o n B r e s l a u , loeldje beibe in ihren (ge bie ten, alfo in H ie be rfd jlefien unb im B i s t u m s * lan be, feit e t w a H2^o beutfdje K o lo n ifte n anfe^teu unb u m biefe herbei3u*

3iehen unb feft3uhalten, ih n en eine 21n 3ahl oo n ^ re ija h ren ober Steuer»

freitjeit fotoie bie B e f r e i u n g o o n ben £aften bes bisher in gan3 Sd jlefie n ge lte n b e n p o ln ifd je n H e d jt s g e w ä h r t e n . D ie in ber l l r f u n b e g e n a n n te n

„ h o s p it e s , (S äfte“ , finb b as n e u e beutfdje (Element 3unädjft in ben S t ä b t e n

© p p e ln unb H a tib o r . D a ß abe r b as beutfdje H e d jt audj in D ö r f e r (Eingang fanb, 3eigt eben bas B e i f p i e l bes D o r f e s £ esn icia ober £efdjnit3. ©b D T ilo w an o w unb Dirlj, alfo p o ln ifd j* unb D eutfd j*tTtüllm en, audj 311 beu tfd jem H e d jt angefe^t w ü r b e , geljt a u s ber U r fu n b e nidjt heroo r, ob*

*) 11 a. ©. S . n?0.

. 2) Jt e g e ft e tt 1,76 begehen ben ba§ fie Ijinter ITtilowanom mtb P itf; in K lam m em binjufiigen „Deutfdj» unb poIttifd;=ITCü[Imcn", fo ba§ Deutfd^iTtüüm en auf lUiloroanou), poInifd;4TtiüImen auf D itb be3ogen w erben m uß. Denfelben ^eljler begeljt H e u l i n g , Scf/Iefiens Kirdjorte 5 . \<)7, inbem er 311 ITtilotDanoiD in K lam m ern Zieutfd;«

ITtüIImen Ijiitgufe^t.

(15)

i§ur (Se[d)idjte bev Dörfer poIitifd?= unb Deutfd/4Ttüllmen, Kreis Heuftabt © . • $ . 73

wohl bies w ah rfd jein lid j ift. 3 e^enf a IIs s eig en bie B a u e r n l j ä u f e r in beiben Dörfern bie f o g e n a n n t e fränJifdje, beutfdje A n l a g e .

^ ü r bie D ö r f e r I T lilo w a n o w unb D irh h a t abe r bie U r fu n b e »out 3 al]re 1,2^7 nodj eine b efon be re B e b e u t u n g : bie (Ejiften^ beiber © r ifd jaft e n in fo früljer § e i t ift b a m it b e g l a u b i g t ; biefelben tr e t e n a u s b e m Befit} bes

£jerjogs in ben Befit$ c o n p r i c a t p e r f o n e n über, u o n b ene n ber eine B e * fitjer, S e b a ft ia n , ein (Seiftlidjer ift; enblidj erfd jeinen bie D ö r f e r fdjon bamals m it e in an b e r ü e rb u n b e n , w ie fie nod? heu te innigft 3 u fa m m e n hängen. A u s bem l lm f t a n b , b a§ U T ilo w a n o w a n erfter, P ir fj a n 3 w e iter Stelle erfcljeint, f a n n w o !jl gefdjloffen w e r b e n , bafj u m jen e g e i t ItTilo*

roanow ber w ichtigere, Dirlj ber ge rin ge re © rt w a r . L)

i P i e ift ber H a u t e ber b eibe n © rte a b 3 u le ite n ? 3 n IT tilow a n ow ift ber in flauifd jen H a m e n h ä u f ig o o rfo n tm e n b e S t a m m ITTilo, m iiy lieb, miloäc £iebe en th alten , f^ieroon w ü r b e audj ber p e r f o n e n n a m e 11 Tilo*

roany „ g e li e b t " (p a rtic. perf. pass, v o n m i l o w a c lieben), abgefür3t M i l o w a n gebilbet. ü l i l o w a n o r o b e b e u t e t b a s D o r f b e s 111 i } 0 w a n. 3 n fp ä te r e r gjeit, fo n odj im ad?i3eljnten 3 a hrl?ui^‘5erte / toie bie K ir d je n b ü d je r b e w e ife n , g e b ra u d jte m a n n id jt bie ^ o r m ITtilo*

tcanow, fo n b e rn IT tilowan, alfo ben p e r f o n e n n a m e n a ls © rts b e s e id jn u n g , toie bies audj fonft im S la m f d je n o o r f o m m t (3. B . H a tib o r ). A u s M ilo w a n machte bie beutfdje § u n g e b a s ID o rt ITtilmeu, ITIüImen ober ITtiillmen. D e r H arne w e ift alfo h m a u f ben (5 r ü n b e r ober ben B e * fitjer bes © rte s, w ä ljr e n b D irh ober rDiergdj bie S p itje , bie A n h ö h e bebeu*

tet unb a u f bie £ a g e bes D o r f e s h in w eift. 3 n ^er S a t liegt ITülow anotu am unteren, 2X>ier3c£j a m oberen £ au fe bes in bas § ü l$ e v IDaffer ein*

münbenben ^lüfjdjens <Sranic3owfa.

Die V e r m u t u n g , bafj in ber älteften § e i t I T lilo w a n o w bas widj*

tigere, IDier3dj bas ge rin g e re D o r f w a r , w irb burdj bie fp ä te re n U r fu n b e n beftätigt, in b ene n EDie^clj g a r nidjt, b a g e g e n ftets IT lilo w a n o w e r w ä h n t lüirb. I P ir m ö d jte n biefe a u f f ä llig e (Erfdjeinung baburdj erK ären, b a§

auf bem gro ß e n (Sebiete bes D o r f e s I T lilo w a n o w burdj t D a lb r o b u n g , bie fidj nadj ber m äh rifd jen (Sreit3e hm 3°9 — ID ie ^ d j la g gan3 n a h e an ber mährifdjen (Sren3e — eben biefes D o r f a n g e le g t w ü r b e . D eut3 ufolge ift ITlilow anow b as ältere, EPier3dj bas jü n g e r e D o r f. ID e nn h ierm it übereinftimmenb ber Sp rach g eb rau ch feit alter g e i t I T lilo w a n o w als p 0 1 n i f dj * ITtüIImen, JD ie^ dj a ls D e u t f dj * ITtülTmeu be3eidjnet hat, fo w iffe n w i r a u s ben en tfp red jen b en H a m e n a n b e re r D ö r fe r , b a§

bie B e 3 e id jn u n g „ p o l n i f d j " a u f eine ältere flauifdje, bie B e 3 e id j n u n g

') Die llrfu n b e tuirb in ber ^ortfetjuug biefes Sluffatjes abgebrucEt werben.

(16)

Dr. 3 ° f ? a n n e s c£.tjrq,s3C3,

„ D e u t f d j " a u f eine jü n g e r e , c o n A n f a n g a n beutfdje A n l a g e bes Dorfes fjintoeift.

A u d j fä llt es u n ge n te in a u f, bajj bie b e u t f dj e B e z e ic h n u n g oon JD ie ^ d j fidj an IlTilotoanoto unb nidjt a n EDier3dj a n g e l e r n t Ijat, beim ber beutfdje H a rn e ITlüIImen ift, u>ie be re its e r w ä h n t too rben , o o n ITTilo*

toanoto ab3uleiten.

3 m 3 a f?re l 275 tourbe bie S t a b t © b e r g lo g a u o o m f^ergog EDIabis*

lato 311 beu tfd jem H e d jt g e g r ü n b e t , unb f o r t a n erfdjeint IHilotoanon) h ä u fig in D e r b i u b u n g m it biefer S t a b t . A m 25. ITtai ^296 w e ilte f^erjog B o l e s l a u ) I. o o n © p p e ln in © b e r g lo g a u ; in fein er (S e g e n to a rt tourbe oon b e m S d jö f f e n g e r id jt 3toifdjen ein e m getoiffeu H i c o la u s unb ben §ifter*

3ienfern o o n f j e m r i 1^ 11 em S t r e i t gefdjlidjtet, loobei u n te r ben fieben S d j ö f f e n B o r i c u s b e I t t i 1 10 a n g e n a n n t toirb .1)

H a d j b e m S o b e bes f } e r3° 95 B o l e s l a t o I. oo n © p p e ln ( t X.3 K,3) !am ein S e i l bes £jer309 tu m s © p p e ln , n ä m lid j bie K re ife © b e rg lo g a u , S ü lj u nb 5 a ^ e n ^ e r 9 an ßm eTt ^er S ö ljn e besfelben, B o l f o o o n ^alfenberg ( f ^3 6 2 ), ber \3 3 7 audj bas (Sebiet o o n H e u fta b t 00m K ö n i g e 3 °^ ai' n o o n B ö l j m e n f a u fte . JX>äljrenb fein er H e g i e r u n g t r a t e n a m 2 7 . lUär3 n,3 ^ to ie b e ru m bie S d j ö f f e n in © b e r g lo g a u a ls V e r m i t t l e r in e in e m Dergleicfj a u f unb toirb u n t e r iljnen B e r t o l b b e ITC i 1 to a n , tool]I ein Soljn bes o o r g e n a n n t e n B o r i c u s , ertoäbnt. D erfelb e Scfjöffe , jet$t B e r t o l b o o n t t l i l o t o a n g e n a n n t, erfdjeint a m 2 8 . HTär3 X, 3 X, 9 unb a m 3 0 . Sep*

t e m b e r besfelben 3 <d)r es ( B e r t o l b o o n ITC y I 0 10 a n), enblidj am 3 0 . © f to b e r 1,323 a ls § e u g e . B e i ber te s te n (Selegenljeit toirb er B e t<

t o l b b e ITT i 1 to a n 0 g e n a n n t . 2) £eiber toiffeu toir nidjt, a u s toelcfjet F a m ilie B o r i c u s unb B e r t o l b a b ft a m m te n , F a m i l i e n n a m e n toaren bamals entto eber nodj n id jt o o rljan b e n ober n u r fp ärlidj o e rtreten.

(Es f a m n id jt fe iten oo r, b a§ ang efeljeue B ü r g e r einer S t a b t Befitjer o o n D ö r f e r n toaren . (Ein foldjer B ü r g e r m ufj ber öfter g e n a n n t e Scfjöffe B e r t o l b getoefen fe in ; er ift a ls B e fitje r o o n poInifdj*ITlülImen an3ufeljen.

A l s h em rid ? K u r o p e s i m 3 a ^re \ 383 ^ent A b a m B e e s b as Dorf B la fe o t o iij in © b e r g lo g a u o e r fa u ft e , toar S t e f l i f S t r a l o o n I t lilo a n einer ber § e u g e n . D erfelb e S t e f l i f S t r a l m a r j.388 £ja u P *m a n n oo n ©ber*

') B o ricu s latinifierte ,-^orm tpoljl für bas flainfdje IDort B o ris ober Borcf.

U nter ben Sdjöffen gab es audj D eutjdje: Seibelm ann, Jjerm ann, JDerner. S t e n j e l ,

© rünbungsbud; bes Klofters Jjeinrtdjau, S . \93.

2) H e g e ft e n 339^, 3903, 3 9 7 6 ; bei biefem K egeft tuirb JJtyloa’ an gan3 ridjtig in K lam m ern I)in3ugefügt poInifdjsUTülImen, K reis H eu ftab t.

3

m H egeft ^298 ift übrigens n id jt (£orntC3 = K örn ig, K reis H atib o r, fonbern <^ornic3 = K örnig, K reis H eu ftab t, gemeint;

bem 3u folge ift n id jt ije t3 o g £esfo, fonbern f j e g o g B o lfo 3» beuten.

(17)

ä$nr (Sefdjidfte ber Dörfer polttifdj= 1111b Deutfd)4TtüIlmeri, K reis Heuftabt (D.'S. ~5

glogau unb 1,390 B e fit je r oo n U le lto a n (P o ln if d ^ t T t ü llm e n ) . l ) <£s m a g hier b e m e rft toerben, b a § bie K r e ife int H a m e n bes Z je i3ogs o o n ein em

£jauptm ann o e rto a lte i tou rben, ähnlich toie jet3t ein L a n b r a t an ber S p i^ e bes K re ife s ftebi. (Ein £ ?au p tm ann h atte fo m it ben erften H a n g u n te r ben Ritt ern bes 3ugel;örigen K r e ife s unb m u § toohl aud? burdj JDohlhabenheit ficfj ausge3eichnet h ^ e n . P o n jet$t ab erfcheint bie F a m ilie ber S t r a l ober S tr3 e la bis g e g e n 1600 i m B e fitje o o n p o l n i f d j unb D eutfd^ltTüIlm en.

S t e f l i f S t r a l ( S i r 3 e l a ) ift toohl noch in bem 3 <*hr e 1,390 ober balb barauf geftorben, benn bereits a m 5. 3 u n i K.3 9 X, tritt u n te r ben b e u g e n einer o o m £ ^ 3 0 9 B o l f o I V . ( f 1.437) a u f g e n o m m e n e n D e r h a n b lu n g 3U

©ppeln ^ec3enc3 (Dincen3) S t r a l o o n U le lo to a n ( P o ln ifc h 41Tüllm en) a u f . 2) Hoch b eoor bas oier3ehnte 3 a^r hu n ^ert 3U (Enbe geht, toirb ITC r 0 c 3 f 0 , p l e b a n u s i n U l i l t o a n o in einer l l r f u n b e o o m 3 af)r e

\57 \ e r m ä h n t . ») D ie fe s Z e u g n i s ift u n g e m e i n toidjtig, benn toenn es bamals einen p le b a n u s , bas ift einen P f a r r e r g e g e b e n hat, fo m u § auch eine p fa r rfir ch e o o rh a n b e n getoefen fein. U n b 3 t o a r b e f a n b f i ch b i e p f a r r f i r c h e i n ITC i I tp a n 0 , a l f o i n p o l n i f d j ^ XTT ü 11 = m e tt. D a m i t ift aber nid^t ge fag t, bajj bie p fa r rfir c h e erft b a m a ls ge*

griinbet tourbe, fie m a g tie f in bas o o rh e rg eh en b e 3 a hr ^u n ^ert 3itrüd*

reichen. A l s P a t r o n ber P fa r rfir ch e toirb a lle rb in g s erft 1,679 ber heilige

£aurentius g e n a n n t ; aber es ift fe in (Srunb 3u m §>toeifel o o rh a n b e n , baft ber heilige L a u r e n t iu s auch fd?on o o rh e r unb 3toar o o n A n f a n g an P a t r o n ber Kirche getoefen ift. ID e n n toir be b e n fe n , bafj nach ber e i n g a n g s er*

mahnten U r fu n b e o o m 3 al?re \ 2 \7 a u f ben H a t bes B i f d j o f s L a u r e n tiu s ber £}et3og K a f i m i r b e m (Seiftlichen S e b a f t ia n unb beffen B r u b e r (S re gor bas D o r f poln ifch* unb Deutfd^lTTüIlmen fdjenfte, fo liegt bie A n n a h m e nahe, bafj S e b a f t ia n in fe in e m D o r fe auch eine K ir d je erb au te unb a u s Danfbarfeit g e g e n feinen Bifd^of unb U ?oh liäte r L a u r e n t iu s biefelbe beffen H a m e n s p a t r o n , b e m heilige n L a u r e n t iu s , toeihte. JX>ir möchten baher bie (S riin bu n g ber P fa r rfir ch e a u f b as 3 «hr \ 2 \? 3itrüdbaiieren.

Die p f a r r f i r c h e i n ITC i 1 to a n 0 i f t j e b e n f a l l s ä l t e r a l s b i e p f a r r f i r d j e ' i n © b e r g l o g a u . D iefe S t a b t tourbe 1,275 ge grü n b et, unb m it ber S t a b t ift auch bie P far rfir c h e g e g r ü n b e t worben, toie bas nach beutfchem H e d jte ü b e r a ll in Sch le fien üblich toar.

Hun erfd)einen bie in u n m it t e lb a r e r H ä h e o o n © b e rg lo g a u g e le g e n e n Dörfer ITCodjau unb Dirfcheltoitj 3U alle n fo lg e n b e n f e i t e n nidjt ttadj

‘ ) Diplomatifcfje B eiträ g e II, 7;. — C. D. V I, 73 unb 77. S te flif ift bas Diminutir>

oon Stephan.

2) C. D. I, 56.

J) H e u [ i n 3 , Sdjlefiens K irdjorte {<)?.

(18)

7 6 Dr. 3 ° f? - <£t?t'!iS3C3, § u r (Sefdjidjte ber Dörfer po(nifd)> unb Deutfd)4Tuit(men.

© b e rg lo g a u , fo n be rn nadj bem e n tfe r n te n ITTüllmen e i n g e p f a r r t : biefe

© n p f a r r u n g ift n u r baburdj 3U e rflären , b a § es, a ls bie © n p f a r r u n g r>or=

g e n o m m e n m ü rbe, eine p fa r rfir clje in © b e r g lo g a u ü b e r h a u p t nodj nidjt g e g e b e n Ijat.

D ie l l r f u n b e c o m 3 a f?re H37H.be3eugt a u s b r ü d lid j einen P f a r r e r in ITCilmano, unb n id jt in I D ie rjd j. XtTitfjin ftanb bie älteffce P f a r r f i r d je in polnifdj^tTCüIlmen unb nidjt in DeutfcEj=ITtüllmen, mo fie Ijeute fleht.

3 n ber b e fa n n te n H e d jn u n g ü b e r ben P e t e r s p f e n n i g a u s b e m A r d j i b i a f o n a t

© p p e ln im 3 a ^re I W en th ä lt bas a u s g e b e ljn te A r d j i p r e s b y t e r a t ©ber*

g l o g a u 2 \ P f a r r e i e n , b a r u n te r audj bie p f a r r e i U l Y l o m a n o m , alfo bie p f a r r e i p o I n if d j4 TtüHmen, n id jt bie p f a r r e i D e u t f d j4 TCüllmen, benn es müftte b an n biefelbe EPierjdj g e n a n n t n>orben f e i n . 1) S e i jeber e in je ln e n P f a r r e i ift audj bie S a g e b e ig e fü g t, bie an p e t e r s p f e n n i g ein*

f o m m e n follte, aber in ben m eiften f a l l e n f a m bie üa;re n id jt ein ; m ar j a b efon be rs b as A r d j i p r e s b y t e r a t © b e r g lo g a u f u r j oo rljer c o n b en £juf*

fiten a rg oe rm ü fte t unb bie K ir d je g e p lü n b e rt m o r b e n ! K e i n ID unb er, bafj audj in XTtylomanom bie ü a j e t>on \ 6 S f o t ober 32 (Srofdjen nidjt e in g e fa m m e lt m ürbe, es f a m e n ü ie lm e h r n u r 19 (Srofcljen ein. D ie C a j e e rgib t ferne r, b a§ n u r nodj © b e r g lo g a u unb K rap pit} l]öljer eiugefd jä^t m aren , gleidj b araitf fo lg te bie p a t o d j i e l l l y l o m a u o m . lllit ljin m a r biefe P a r o d j ie im 3 a^re W ? u n te r ben i a n b p a r o d j i e n bes g e n a n n t e n Ardji*

p r e s b y t e r a t s bie größte. D ie fe s V e r h ä l t n i s ift audj fp ä t e r geblieben.

ID a s n u n bie 23 e f 11$ e r bes D o r f e s poIuifdj=lTUiltmeu a n la n g t,

— • EDierjdj ober Deutfdj^XTIüIlmen mirb in ben U rJuuben ü b e r h a u p t n id jt e r m ä h n t! — fo m a d jte a m u . F e b r u a r 3U © b e r g lo g a u bie h e r 3 o g in <2upl]emia b e fa n n t, b a§ o o n ihr ber tü d jtig e h er^u r ^ B r e i s o o n iCafdjomit} all fein (53u t 3U p o ln ifd jen XTEilman ( P o l n i f d j 4 n ü llm e n ) im © be rg lo g a u ifd je n £ an be unb (Sebiete , m it b e m oberften unb bem nieberft en Rechte, u m 2 3 1 % tTTarf b em m o ltiid jtigen <£ourab S t a n g e n o e r f a u f t l^abe.2) 3 m l l lit t e la lt e r unb bis in bie H e u s e it 1] in ein 3erfielen bie D ö r f e r h ä u f ig in m eh rere A n t e ile , meldje balb an bie ITTitglieber ber*

felben F a m ilie , balb an ^ re m b e g e la n g t e n , balb bau e rn b g e t r e n n t blieben, balb audj m ieber o e re in ig t m ü rben . S o m u ß audj in po ln ifd j» l1Tüllmen ein befon be re r A n t e i l fidj ge bilbet tjaben, ben Ejerborb a u (£onrab S t a n g e o e rfa u fte . S p ä t e r fielen bie A n t e ile m ieber 3 u fa m m e n , m en igfte ns ift nidjt m e h r b e fa n n t, b a§ es g e tre n n te A n t e ile in b e m D o r fe g e g e b e n hat.

*) g eitfd jrift

27

,

376

. IPenn t]ier 3U bem © rtsnam en ITIylowanow itt berJJnm erhma D eutfd^Ittiillm en fynsugefügt w irb, to ift bies nur rid]tig, w enn ber gegenw ärtige §uftanb bcriicffidjtigt wirb.

2) C. D. V I, U5.

(19)

^ c v b . B r o f t c j , (Ein ftäbtifdjer KonfliPt in p a tj d j f a u am B e g in n bes jg . 3at)i'b- 7 7

Die U r fu n b e o o m u . F e b r u a r ^ n,o ift audj in fo fe rn intereffant, als h i e r u m erften ITtale b e r 23e3eidjnun gIT U ltoan b a s 2 D o rt„p o In ifd j" o o rg e fe t5 t tuirb. Diefe £3e3eidjnung P o ln ifd j* U tü t lm e n ift bis a u f ben h e u tig e n S a g geblieben. W e n n abe r ein polntfdj*tTTülImen o o rh a n b e n roar, m ufj audj ein 5 eutfdj*ITCülluten fdjon b a m a l s eriftiert haben. XTtit 5 eutfdj4 TtüIlmen rourbe EDier3cfj be3eidjnet, toie bie s heu te nodj gefdjieht.

3 n einer D e r lja n b lu n g bes ^ e ^ o g s B e r n h a r b o o n © p p e ln unb

^atfenberg a m J7. 3 u nt ^ 3 7 in © b e r g lo g a u erfd jeint S c 3 e p a n fe S t r o l non llte lio a n , alfo S t e p h a n S i r 3 e l a o o n poInifcfj*ITCülImen, a ls § e u g e ; am 29. 3 un i ^ 5 5 ertoarb ber 3 u n fe r (Sinbr3idj 3. IH ilan otoa f ü r treue Dienfte, bie er b e m f}et3 o g geleiftet hatte, b as oberfte H e d jt 3U K ö r n i g im © be rg lo gau er (Sebiete . (2 s ift bies looljl berfelbe „(Sinbr3idj ITTilotoa*

notosfy" ( = fjein rid j S tr3 e la ), ber a m 2 3 . ITXai 1^85 o o r ben het3Ögeit 0anus3 unb 2TtifuIas3 3U © p p e ln erflärte, bafj er fe in er o e rfto rb en en ^raii Cattjarina, S o d j t e r bes ^ e m r i d j ^ riblanc3fY all fein V e r m ö g e n , betoeg*

lidjes unb nnbeto eglidjes, 'o erfdjrteben habe unb bafj fie 3U ehrfam en Dormünbern ben S t r s e l a D i e l a m s f y , H ic o la u s S 3 ilh a n o o n © tm u th unb Beinridj p o l a n o t o s f y g e w ä h l t habe.

e in rtM tifc b e r

K o n flik t in

Patfcb Kaw am B e g in n des

19

. Ja h rh u n d e rts .

D on

^ e r b i n a n b 23 r 0 f i g.

ben o o m oe rfto rben en S t a b t ä lt e f t e n 3 ° fep h S d jn e ib e r , D e rfa ffe r ber „(Sefd jidjte ber S t a b t p a t f d j f a u " , hinter*

n e u ITtanuffripten o o n hiftorifdjen A i h a n b l u n g e n , bie o o n feiner (Erbin, F r ä u l e i n A u g u f t e S o b i a s , 3um (Eigen*

tum unb 3U b e lieb ig em (gebrauche ü b e i g e b e n m o rbe n finb, b efinb et fidj bie Zlbfdjrift eines (Erfenutuiffes bes fr ü h e r e n K öniglich preufjifcfjen ©ber*

lanbesgeridjts o o n © be rfd jlefien „ 3 n fis fa lifd je u U n t erfu d ju n gs * S a d j e n gegen bie S t a b t o e r o r b n e t e n * D e r f a m m l u n g 3U P a t f d j f a u " , p u b l i c a t u m patfdjfau ben u . 3 « n u a r \820.

*) C. D. V I, 235, 368. 2ln letjter S telle ift ber frfjmierige 2(usbrud pozie- czslow ju (efen p oczciw ych = etjrfame.

(20)

? 8 ^ e r b i n a n b S r o f t g ,

A u s 6er b e m U rteile bes ©b erlaub esg e rid jts b e ig e g e b e n e n B e g r ü n * b u n g lä g t ficfj fo lg e n b e r S a t b e f t a u b , welcher ber B e l e i b i g u n g s f l a g e ge ge n bie g e n a n n t e n S t a b t o e r o r b n e t e n 3U (S ru n be lag , feftftellen.

3 m 3 a^re 1,818 herrfdjie bet ber ftäbtifdje n S e r tu s fa ffe 31t p a t f d j f a u eine große U n o r b n u n g , w e i l ber H e n b a n t feit m e h r e r e n 3 <d?ren feine Hecfjnung g e fü h rt hatte, f° <>aß n a dj fe in e m C o b e bie S e r o is b ü d je r, b. h- © u i t t u n g s b ü d j e r ü b e r ben o o n ben P e r p f l i d j t e t e n ge3al)lten S e r tn s , e in g e ru fe n w e r b e n m u ß t e n , u m mittelft berfelben eine Hedj*

n u n g s l e g u n g 3U erm öglichen. B e t biefer ^eftftellung ü b e r ge3aljlte unb nicht ge3ahlte S e r t n s b e it r ä g e ergab fidj f ü r bie S e r n is fa ffe ein F eh lb e trag c o n i^ o o H e id js t a le r n . D ie A f t i u r e f t e ber ü b rig e n K a f f e n beliefen fidj fo g a r a u f m eh rere S a u f e n b C a l e r . U n b c o n biefen g u f t ä n b e n erhielt ber ITXagiftrat, w ie er felbft b e fa n n te , erft i m 3 a hre W S 6urdj bie S t a b t o e r o r b n e t e n K e n n t n i s , w e i l eine H etüfion aller K a f f e n Diele 3 ahre hitiburch nid/t fta ttg e fu n b e n h a tte !

D iefe ITtißftänbe ü e r a n l a ß i e u enbliclj bie S t a b t o e r o r b n e t e n , fidj bei ber K ö n ig lid je n H e g i e r u n g 3U © p p e ln ü b e r ben UTagiftrat u n te rm 25. A p r i l 1,81,8 3U b e fd jw e re n . (Eine 3w eite bei ber K ön ig lich e n H e g ie r u n g eingereichte D o r ft e llu n g ber S t a b t o e r o r b n e t e n n o m \ . 3 xlft W 8 machte geltenb, baß ber ITtagiftrat bei (E rm ittelu ng ber D e r g ü t i g u n g bes Schul*

g e lbe s n u r bie fatholifchen Sch ulleh re r, n id jt aber audj ben era n g e lifd je n

£efjrer, ben K a n t o r B e i e r , beriidfidjtigt habe.

3 u fo I g e ber üon ben S t a b t o e r o r b n e t e n g e g e n ben UTagifirat er*

h o b e n e n B e f d j w e r b e n m a g fidj n u n ein fein bfe fige s V e r h ä l t n i s 3wifdjen b e m ITCagiftratsfoIlegium unb ins be fo nb ere fe in e m D i r i g e n t e n einerfeits u nb ber S t a b t o e r o t b n e ie n * t ) e r f a m m I u n g a n b ererfeits h e r a u sg ebilbet h abe n, w a s fd jon b a r a u s h err>° rge h t, baß ber B ü r g e r m e i f t e r 3 9 n a 3 S o m m e r , ber c o m 3 a hre W 3 b is 311m 3 a hre W 5 interimiftifdjer ItTagiftratsbirigent g e w e f e u unb fo b a n n a u f fedjs 3 a h r e / n äm lid j ro ü 1815 bis 1,8 2 1 , 3ttm w ir flid je n B ü r g e r m e i f t e r g e w ä h lt w o r b e n w a r , in einer Sitzung ber S t a b t o e r o r b n e t e n bem a u f w a r t e n b e n S ta b tw a d jt*

meifter Sdjo l3 b a r a u f 31t adjte n befahl, baß fe in e r ber S ta b to e r o rb n e te n w ä h re u b ber S e f f i o n m it ein em a n b e re n U titgliebe ber S ta b to e ro rb n e te n *

P e r f a m m l u n g rebe.

Dttrdj biefes a n m a ß e n b e A u f t r e t e n ü b erfdjritt ber B ü r g e r m e if t e r feine A m t s b e f u g u i f f e , ba ihm eine D tS 3 ip lin a r g e w a li ü b e r bie S tabto er*

o r b n e t e n * D e r fa m m I u n g nicht 3uftanb. D e n n § 7 ber 3 n fttviftion 31«

S t ä b t e * © r b n u n g u o m 19. H o o e m b e r 1,808 b e fa g t: „ D e r P o rftelje r (ber S ta b t o e r o r b n e t e n ) h at b as H e d jt unb bie P flich t, alle s 31t tlju n, w a s 3t«

gu te n © r b n u n g in ben (Sefcfjäften unb P e r h a n b lu n g e t t unb 3um gewöhn*

(21)

<2tn ftäbtifdjer Konftift in p a tf d jf au am B e g in n bes tg. Jä tyrliunöerts.

lieben nüt^Iidjert B e t r i e b e ber g e m e t n f a m e n A n g e le g e n h e i t e n erforberlidj ift." Unb in § \o berfelben ^ n ft ru ft io n heißt e s : „<£r (ber S t a b to e r o rb * neten*Dorfteher) h a t a u f H u lje unb © r b n u n g in ben D e r f a m m l u n g e n 3U halten. D ie U n t e r b e a m t e n finb fe in er A u ffich t unb D ire ftto n unter*

roorfen."

Die p a t f d j f a u e r S t a b t o e r o r b n e t e n e m p f a n b e n auch bie ih n en oo n feiten bes B ü r g e r m e i f t e r s 3U te il g e w o r b e n e B e h a n b l u n g a ls eine fd jw e re Seleibigu n g unb o e r la n g t e n in e in e m a u ben ITCagiftrat gerichteten Schreiben d. d. 22. 3 u ü W 8 , baß ber B ü r g e r m e i f t e r fein w ü lf ü r li d j e s öorgeben g e g e n fie fdjriftticfj w i b e r r u f e n folle, w i b r i g e n f a l ls eine § u r e d jt * tueifung besfelben bei ber K ön ig lich e n H e g i e r u n g b e a n t r a g t w e r b e n w ü r b e .

3 n ben brei i m oorfteljenb en !ur3 e r w ä h n t e n Sch riftftü de n , in w e ld je n bem ITtagiftrat b e 3 ie h u n g sw e ife b e m B ü r g e r m e i f t e r arg e P ern a d jlä ffi*

gung ihrer A m t s p flic h t e n c o n ber S t a b t o e r o r b n e t e n * t ) e r f a m m l u n g 3um Dottourfe gem acht w ü r b e n , fa n b bas K önigliche ©b erlaub e sg erid jt o o n

©berfchlefien ben C a t b e fta n b ber B e l e i b i g u n g bes ITtagiftrats unb 3 w a r uid;t w e g e n ber in ben Sch reiben a u fge fte llte n B e h a u p t u n g e n , f ü r bie burdj bie ein gele itete U n t e r fu d ju n g ber B e w e i s ber EPaljrheit erbracht würbe, fon be rn w e g e n ber b e le ib ig e n b e n F o r m ^er B e f d j w e r b e n .

D a s (Erfenntnis bes K ön ig lich e n © b e rla n b e s g e r id jt s l a u t e t nadj ber oben a ng efü h rten A b fd jrift w i e f o l g t :

3 n f i s f a l i f d j e n U n t e r f u d j u n g s * S a d j e n g e g e n

b r i S t a b t 0 e r 0 r b n e t e n * X? e r f a m m I u n g 3 u P a t f d j f a u unb 3w a r:

\, ben Dorfiefjer, L e u t n a n t P h ilip p i, 2. ben S t a b t * P h y f i f u s D r. K a ljt ig e r ,

3. ben K ö n iglich en S ta b ig e r id jt s * H e g if t r a t o r H e hler, 4. ben (S a r n h ä n b le r A n t o n 3 etfdjin,

5. ben S d jn e ib e r m e ifte r A n t o n B a r o l j n , 6 . ben Fleifd je rm e ifter F r a n 3 ^ iß e , 7. ben O p f e r m e i f t e r A n t o n cSIammer, 8

.

ben H ie m e r m e ift e r 3 ° f ePh S d jn eib er , 9. ben P f e f f e r f ü d j le r F r a n 3 p a t f d j o w s f y , HO. ben tD irthfdjaftsbefi^er h e i n r i d j UTerfel, U . ben IP irth fd jaftsb efi^ er F raTt3 Friebel,

\ 2 . ben S d jm ie b e m e ifte r Fr a n 3 ^örfter,

^3. ben FIa d?shänbIer A n t o n K riften, H4. ben g i m n t e r m a n n A n t o n H e u m a n n ,

(22)

8 0 ^ e t ' b t n a n b 2 3 r o f i g ,

H5. Öen tüirtl;fdjaftsbefit$er A n t o n S djöntotefe, H6. ben f^ausbeft^ cr F riebridj h e r r m a n it >

^7. b en i o l j g e r b e t m e i f t e r S t j o m a s h ° f f m a n n /

\8. ben S d jm ie b e m e ifte r 3 ° f ePfy 3 acf eI/

H9. ben S d ju fjm a d je rm e ift e r 3 0f eP^ S e ib e l, 20. ben HTüIIer 3 ° f ePl? H ie be i,

2 \. ben S d ju ljm a d je r A n t o n Sdjo l3 , 22. ben S d jm ie b e m e ift e r 3 oI|ann ID a n le , 2 3 . ben h cm sbe fitjer A n t o n S t e p h a n , 2 <{. ben E iausbefit^er F r a n 3 K a fd je l,

erfe n n t ber erfte S e n a t bes K ö u t g lid je n © b e rla n b e s g e r id jts n on ©ber*

fcfjlefien ben A f t e n g e m ä ß f ü r H e d jt : baß

toe ge n ber bem HTagiftrat 31t p a t f d j f a u 3 u g e fü g te n 3 n j u r i e n bie fämmt*

licljen o o n ben \ bis 23 inclufioe g e n a n n t e n D e n u n c ia t e n , jeber m it einer (S e fä n g n iß ftrafe n o n adjt S a g e n ober einer <8eIbbuße con 5 H e id js t lja le rn ; ber su b N : 2 4 g e n a n n t e F r a n 3 K a f d je l aber m it einer ( S e fä n g n iß ftrafe c o n oie^ efyn S a g e n ober \o H e idjsttjale rn (Selbbuße 311 b elegen, unb fäm tlid je D e n u n c i a t e u in bie K o ft e n biefes V e r fa h r e n s pro r a t a i ) unb e v e n t u a l i t e r in Solidum^) 311 oe rurtfjeilen , unb bie U rttjeilsge bü ljre n a u f 5 H e idjstfjaler f e ^ u f e t j e n .

D o n H e d jtsro ege n.

(S r ü n b e.

A u f A n t r a g ber K ö n ig lic h e n H e g i e r u n g 311 © p p e ln tourbe w eg en 3U>eier fd jm äljen be r V o r f t e llu n g e n ber S t a b t o e r o r b n e t e n * V e r f a m m I u n g 311 p a t f d j f a u uaclj b e m V e r l a n g e n bes b o rt ig e n HTagiftrats bie fisfalifdje U n t e r fu d ju n g g e g e n biefelben eröffn et.

3 n ber D o r fte llu n g o o m 2 5 . A p r i l \ 8 H8, toeldje bie S ta bto erorb*

neten, fidj ü b e r ben HTagiftrat 3U p a t f d j f a u befd jtoereub, bei ber König*

Iidjen H e g i e r u n g einreidjteu, ift n äm lid j toörtlidj g e fa g t:

„ h ä t t e n toir abe r einen o e rftä n big e n HTagiftrat, ber feine p f l i d j t nidjt n u r fcljeinbar, fo n be rn toafyrfjaft erfüllt, fo toü rbeu alle biefe unnötbig en, 3U n id jts fiifjrenben, 3e itra u b e n b e n I D e it lä u ftig fe ite n gän3lidj oermie*

b e n ; alle in er birgt fidj Ijinter biefe U n be beu ten ljeiten , u m b as 2lugen*

‘ ) Pro ra ta sc. p arte, <\ Ij. ein jeber Ijat ben <EeiI ber Koften 311 tragen, ber auf ifjn Tommt.

'*) D . I;. erforberltdjen ^ alls ift ein jeber für bie (Sefamtticit Ijaftbar.

Cytaty

Powiązane dokumenty

tradjten ber (Entftehung nadj alle jünger.. einen Finnen 3«9t)anfeutljalt genommen. Dabei Ijat er ber fatljolifdjen p farrgem einb e in Carlsrulje eine große ^reube

EDenn man bebeuft, baß bie foeben ausführlicher gefc^ilberien ober nur aufge3ählten S a u te n , bie allein in ben lebten 3 ahren in Heubecf entftanben finb,

bung ber Sterbefafram ente fogar auf ben genannten Sonntag ober einen noch früheren Term in anfetjen, alfo bie g a fjl ber ficE? miberfprechenben Datierungen um

©ualrn, nidjt Sdjm u^ unb S ta u b , nid}t £ärm unb IDofjnungsmifere, nid/t H atu ra rm u t unb C eu eru n g, nidjt ungünftige wirtfd?aftlid?e unb gefunbfyeitlicfye,'

Die ITIonatsfdjrift „(Dberfcfjlefien&#34; erfdjeint im Anfänge eines jeben OTonats. ftbonnenientspreis uierteljät)rlidj Ularf 3 ,—... (Soetbe itt

Z u bebauern ift, baß Derfaffer biefen anerfennensw erten A usführungen, eine Abf?anblung über bie © rtsnam en ber Umgegenb von B euthen hat folgen laffeuy bie

feit tnaren ZTTomente, roeldje ju r Aufnahm e in öie Heif)eu öer seniores berechtigten. S ie perftanöen es aud), öie ganje ftäötifdje Perroaltung, fogar öie

Sie begruben einen Setbftmöröer. Daßer trugen bie euer C räger Öen Sarg nidjt auf ben Sdjultern, fonbern fo, baß er ßödjftens eine Spanne über bem Cröboöeit