• Nie Znaleziono Wyników

Oberschlesien, 1903, Jg. 2, H. 4

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Oberschlesien, 1903, Jg. 2, H. 4"

Copied!
78
0
0

Pełen tekst

(1)

2. la h rg a n g . « lieft 4. « 3uli 1903.

be rkbl cflen

Z eitschrift z u r Pflege der K enntnis und V ertretung der Interessen O berschlesiens.

Berausgegebcn von Dr. phil. 6 . Zivicr.

D ie § e i t f d ? r i f t „(D b e rfc h le fte n " e rfd ? e in t n to tm tlic h e in m a l (gu A n f a n g je b e n I T lo n a ts ).

A b o n n e m e n ts p r e is v i e r te ljä h r lic h Z H arf 3 , — . (E inzelne ß e f t e I T la rf 1,25.

B e s te llu n g e n n e h m e n a lle B u d j h a n b lu n g e n u n b p o j t a n j t a l t e n , fo tv ie bte D e r l a g s b u d j h rt,,b l u n g v o n (S e b riib e r B ö h m , K a t t o r o i ^ (D .= 5 ., e n tg e g e n ,

p o f t j e i t u n g s l i f t e Z tr. 5899.

O berschlesien in der L iteratu r.

V o n

D r. E . g i v i e r , p ie ß .

)er in t lebten p e ft u n ferer geitfeb v ift begonnene B e r id ü ü b er E r l e r n u n g e n a u s 6 er neueften w iffeufdiaftlidw it E ite ra tu r, 6ie fid) m it © berfcßlefien befaffen, foll t^ier burd) ein H eferat ü b er b a s große, 7 5 6 S eite n ftarfe, in einem e tw a s u m hanblidjett ^ o lto f o r m a t n o n W ilh e lm E rn f t & S o t)n in B e r lin heraus«

gegebene B u d ) n o n P r o f . D r . p e r m a n n R e c h n e r in B r e s la u : „< 2>efd)id)te b es f d ) I e f i f d ) e n B e r g = u n b p i i t t e n r o e f e n s in ber g e i t ^ r ie b r id js bes (Sroßen, ^ rie b rid ) W ilh e lm s I I . uttb ^ rie b r id ) W ilh e lm s I I I ., 17Ą1 b is 1 8 0 6 "

fortgefeßt w erben. B e r U m fta n b , b a ß v o n bem a n g e fü h rte n W e r te a n biefer S telle B o t i j g en o m m en w irb , m a g a l s B e w e is b a f ü r a u fg e fa ß t werben, b a ß bem B u d je in B e ;u g a u f feine B e b e u tu n g f ü r ® berfd)Iefien ein ho^er W e r t beigemeffen w irb .

E in e <Befd)id)te bes fd)Iefifd)en B e rg b a u e s la g b is jeß t v o r n u r in S tein b ed s 1857 erfdjienenen ^w eib ä n b ig em B u d je „(S efdjidite bes fd)tefifd)en B ergbaues, feiner D erfaffu n g , feines B e trie b e s " , bie jebod) n u r b is 1769 reid)t un b bie g e t t v o n f 7 ^ 0 a b auch n u r In d e n h a ft b eh a n b elt. ^ ü r bie fpäterc g e i t m u ß te m a n fidi m it einigen fü rje re n , m eiften s n u r (Belegen- heitsfdjriften, w ie 5. B . bie vo n A lb e r t S e r lo : „ B e itra g ; u r <Sefd)id)te bes

(2)

2 1 $ t ) r . <£. g i n t e r ,

fd)tefifd)en B e rg b a u e s in ben lebten i)unóert J a m ie n , ^ e ftfd m ft j u r ^ eie r bes Ipunberijät?rigen Beftel?ens bes K ö n ig l. C D berbergam tes in B r e s la u , 5. 3 u n i \86ty" begnügen. 3 n ben lebten 3 a h ren h ab e n fictj S chriften n o n K o n ra b ID u tfe , roie a ud) n o m B eferenten befonbers m it bet ftaats«

rechtlichen S e ite bes B ergw efetts, bem B e rg re g a l, a b e r aud? n u r in nor«

p re u ß ifd )e t ^ e i t b efaßt, u n b finb n o n ben (B en an n ten , gleichfalls f ü r bie n o rp re u ß ifd )e <3eit S d)Iefiens, Q u e lle n m a te ria lie n f ü r bie (5efd)id)te bes fd)lefifd)en B e rg m efen s ü b e rh a u p t hetau sg eg eb en roorben. Rechner, ber fid) n u n einer B e a rb e itu n g ber <Sefd)id)te bes fd)lefifd)en B e rg b a u e s m äh ren b ber B e g ie ru n g sje it ^ tie b rid )S bes (B raßen, ^ rie b rid ) W ilh e lm s II. u n b III.

u n te rw a rf, h a tte fo m it geroifferm aßen ein noch unbeacEertes ^ e lb ju beftellen, u n b bie reiche ^ r u d ) t feiner m ü h e n o lle n A r b e it tn irb n o n u n s m it g rö ß ter D anEbarEeit t)ittgenom m en.

B i s (EharafteriftiE bes B u d je s m ö g e bie B em erE u n g genügen, b a ß es a u f g rü n b lid ;e t D u rd )fo rfd )u n g bes A E te n m a te ria ls bes geheim en S ta a ts«

a t d ) i n s in B e rlin , bes 'K önig!. P re u ß ifd ? e n tf a n b e ls m in ifte r iu m s , bes S taa ts«

arch i n s u n b bes K ö n ig l. (D b e rb e rg a m is ju B r e s la u b eru h t, b a ß es fehr über«

fichtlid) u n b Elat, a lle rb in g s m eift trocEen, gefchrieben ift u n b a u s jroei C e ile n befteßt, n o n benen ber erfte bie Berg« u n b p iitte n p o litiE , u n b ber jtneitc bie (5efd)id)te u n b S tatiftiE (B e trie b u n b ^ a u s h a l t ) ber (S tu b e n un b p f ttte n beh an b elt.

3 n ber ^ e i t , welche P e rfa ffe r u n s fd?ilbert, h a t eine bebeutenbe (Ent«

micElung bes fd)lefifchen B e rg b a u e s fta ttg e fu n b e n , u n b ift ber (B runb ju ber h ° h en S tu fe , welche befonbers bem B e r g b a u (Dberfchlefiens ju e r ­ reichen geglüeft ift, gelegt roorben. A n f a n g s n o n ben bferrfchern P re u ß e n s p ro teg iert, h a t fid) ber B e rg b a u S d )lefien s a llm ä h lic h n o n ber U n terftü tn in g bes S ta a te s , bie felbftrebenb a u d ) eine B e n o r m u n b u n g burd? ben fei ben m it fid? brachte, lo sg e m a ch t u n b ift im m e r m e h r bie D o m ä n e bes p rin a te n H n te rn e h m u n g sg e ifte s gew orben.

^ rie b rid ? bes (S to ß e n erftes u n b n ä d jftes 3ntereffe a m Sd)lefifd?en B e r g ' u n b p ü tte u m e fe u w a r finanzieller A r t, in fo fe rn er a u s ih m S t a a t s ­ e in n a h m e n 51t g ew in n e n roünfd)te, (Es ift b a s basfelbe 3ntereffe, welches bie P o tg ä n g e r 4friebrid)s im B efiße Sd?lefiens, bie H a b sb u rg e r, fü r gew öhnlich bem fd?lefifd?en B e rg b a u gegenüber beEunbeten, m it bem U n terfdjiebe jebod), b a ß fie es n id jt m it bem felbcn E if e r u n b berfelben C a tE ra ft n e ttra te n , bie J r ie b r id ) bem (S to ß e n eigneten. A u s bem e rw ä h n te n (B runbe 30g ^ rieb rid ? beit S te in E o h len b erg b a u jit r P e r je h n t u n g h e ra n . D ie S teinE ohle w ü rb e b is b a b in in Sd)lefieit n id )t a l s reg ales ^ o ffil, n ie lm e h r a l s g ru itb b e rrlid je s g u , behör 311m (B ru n b u n b B o b e n betrachtet. P e r m u tli d ) fd?enEten bie P o r - gärig er jd 'ie b rid is im B efiße S d)Iefiens ber S teinE ohle einfad) a u s bem

(3)

(Dberfct/leften in bet' £ tte r a fu r . 2 f 9

G tu n b e feine B u f m e rf f a m fe it, w eil i i) re w irtfd )a ftlid )e B e b e u tu n g ju ber J e i t nod) ü b e rh a u p t, u n b in S d)lefien g a n j befonbers, eine m in im a le w a r.

<£s fel)It jebod) — w ie bei biefer G elegenheit e rin n e rt w erben möchte

— nicht a n B eispielen b afü r, b a ß an d ) bie H a b s b u r g e r bie S te in fo h le , fo«

balb m it bereit B b b a u irg en b w o (Ernft gem acht w ü rb e u n b fie benfelben a ls re n ta b el betrachtet hoben, j u t B e rje h n tu n g l ^ r a n ^ i e h e n fid) auch nicht Scheuten. D ie s beweift bie D e rle ü )u n g „ ü b e r ein S te in fo h lb e rg w e rf"

an B o h u s la w j e l i r pott S o b fo w iß u n b £)a ffenffeirr burd) j e r b i n a n b I.

im J a h r e ( 5 5 0 , h w o ber K ö n ig n u r bie B e fre iu n g u o m h a l b e n ^ e h e n t unb an d ) n u r a u f fed)s J a h r e bent B l u te r g e w ä h rt.

D en B ä te n j r ie b r id ) s , welche n a d ) h tftorifd)en B e g rü n b u n g e n fü r bie pon j t i e b r i d ) getroffene Z T laßnahm e, bie in S'd)lefien bei Dielen G rü n b » herren a u f Z D ibetfprud) geftoßen hot, w a r ber eben a n g e fü h rte j a I I n id )t befannt, b a fie ih n fonft g a n j b eftim m t j u r B echtfertigung ber J u j ä h l u n g ber S te in fo h le ju ben reg alen Z ltin e ra lie n a n g e fü h rt h o tte n .

D ie C e iln a m e , welche jr ie b r id ) a m (Ertbe feines S eh en s ber jrie b rid )s=

grube w ibm ete, h o tte w ol)l au d ) ih re n G r u n b in ber B u s fid )t, b a ß ber S taa tsfd )a % a u s ih r eine n id )t unbebeutenbe B ereich eru n g e rh a lte n w ürbe.

Gemiffe B e rg w e rfs - u n b ffü ttcn e rje u g u iffe w ü n fd )te er a u s g a ttj beftim m ten m ilitärifch eu , w irtfd )aftlich en , h o n b eIsp o litifd )e n u n b äfthetifd)en G tü n b e n geförbert u n b g ew o n n e n 51t fel)en. B u s m ilitä rifc h e u G rü u b e n ließ er K önigliche (Eifenl)üttenm erfe errichten, n a d ) (E ife n erjla g en t fudjen u n b Der«

fud)e m it K a n o n e n g u ß anftellert; B le ig ru b e n w a re n ih m erw ü n fd )t, w eil fie ih m b a s ZITaterial f ü r G e w e h rfu g e in lieferten. 3 m g a n je n f o m m t je c ß n e r h M id ) tlid ) jr ie b rid ) S bes G ro ß e n 51t bem B e fu lta te : „Z D as n u n bie jö r b e r u n g bes fd)lefifd)en B e rg , u n b H ü tte n w e fen s a l s G an g e s a n la n g t, fo farm fd)w erlid) geleugnet w erben, b a ß j r ie b r id ) ber G ro ß e iß m w en ig e r 3ntereffe entgegen brachte, a l s an b e te n J w e i g e n ber H a tio n a I w ir tf d ) a f t,/y G rö ß e re B u f m e r f f a m f e it u n b g rö ß ere p erfö n lid je C e iln a ß m e a l s jr ie b r id ) w ibm ete bem B e rg , u n b H ü tte n w e fen j r i e b r i d ) Z D tlhelm I I. (Er befucßte felbft bie K ö n ig lic h e n G ifen l)ü tte n u n b bie jr ie b e n s h ü tt e w ieb e rh o lt u n b f u ß t in bie jr ie b r id i s g r u b e ein. (Er fcßoß ber B r e s la u e r K a u f m a n n fd ) a ft n ad ) unb n ad ) 70 0 0 0 B t h lr ,, bie n ie ^urücfgezahlt w o rb e n finb, fü r iß te S taßt=

unb (E ife n w a re n fa b tif in ID engem r o r , bie n u n erft ih re n B e trie b eröffnen fonnte. (Er ließ bie K ö n ig s g ru b e u n b bie J a b r j e r K o h le n fö rb e ru n g eröff.

neu, u m bie Z D affe rl)a ltu n g sm afd )in e n ber jr ie b r id ) s g r u b e m it K o ß le n 511 Derforgen; er errichtete bie G le iw iß e r (E ifenßütte u n b b e w illig te b a s Biefen»

w erf bes G o tth e lffto lle n s. (Er ta u f te bie H ^ r f d ) a f t B o b la n b , B y b n if un b

' ) (S eb rn cft bet PI. S d jm ib t im ir . 23anb fein e r S a m m lu n g ber S c r g g e fe ß e von B ö h m e n , 2Ttäf;ren unb S d jlefien .

(4)

2 2 0 D r . <£. g i r i e r , (D£ierfd?icften in ber S tłe r a h ir .

B a tib o r f a m t ben b o rtig e n (E ifen h ü tten w erfen a n ; ben B u p fe rb e rg e r B e rg b a u belebte er m teber m it g u te m (Erfolge, A od? w ichtiger u n b fegensreidjer, a l s biefe u n m itte lb a re ^ ö rb e ru n g bes B e rg - u n b E jü tten w efen s w a re n feine B e rw a ltu n g s m a ß re g e ln u n b feine ftaatsroiffenfd?aftlid?en A n o rb n u n g e n : (Er ftim m te m it feinen B a fg e b e rn p eln itg u n b £foym b a r in ü berein, b a ß es beffer fei, bie P r in a tin b u f tr ie 5U roeden, a l s burd? S ta a ts h il f e A n la g e n h erp orgurufen. ^ rie b rid ? Zt)ilt?elm III. folgte biefen © ru n b fätg en feines B a te r s u n b fprad? fid? m it a lle r (£ntfd?iebent?eit f ü r ben freien A)ett=

bem erb a u s .

3 n te re ffa n t ift bie P a r a lle le , welche ^ ed ?n er gwifd?en I fe in iß im,b Beben giel?t, ben beiben Z llä n n e rn , bie u m (Dberfd?Iefiens 3 n b u ftrie fid? fo unerm eßlidge B erbienfte erw o rb e n ß ab e n , u n b w ie er bie B erbienfte ber B eib en gegeneinanber a b w ä g t (5 . 75 \ bes B ud?es, beren p o ra u g e g an g en e n 5 S eite n bie £?ier m itg e te ilte n A u s f ü h ru n g e n e n tn o m m e n finb):

„ A ls £ f e in i | f8 0 2 a u s bem (e b e n fd?teb, konnte er m it h ° h er B e frie b ig u n g a u f bie ^ r ü d jte feines u n erm ü b lid ?e n S tre b e n s b ild e n ; ein u n g e h e u re r A u ff d jw u n g bes S te in k o h le n b e rg b a u s £?atte fid? in fo lg e bes B c b a r fs ber n u n fd?on z a h lreic h en ^ e u e rm a fd ? in e n (D g m p fm a fch in e n ), bes (Eifenfchmelgens m it B o Es, bes (B ebraud?s ber S te in fo h le n 511 gew erblichen B e trieb e n un b ber B e rf o rg u n g B e r l in s m it blefem B r e n n m a te r ia l pollgogen;

ber Blei« u n b S ilb e r b e rg b a u p o n C a rn o m ii? , ber A rfe n iE b a u in Beid?enftein, ber B i tr i o le r y u n b B o b a ltb e rg b a u in A ieberfchtefien, ber B u p ferg b e rg b a u non B u p f e tb e r g u n b B u b o lfta b t erfreuten fid? bes © ebeiljens, bie (Eifeninbuftrie b lü h te in ein er frü h e r n id jt g e a h n te n ZBeife. kfeinitg' A achfolger, Beben, per«

m od?te ih n nid?t gu erfetgen, ebenfo w ie B e b en s A a c h fo lg er in ber L eitung bes fd?Iefifd?en O b e r b e r g a m ts ih m nid?t g leichfam . (Ein A ad?laffen ber (Energie in ber Berg« u n b b jü tte n p e rw a ltu n g ift nad? If einiig’ (Tobe u n p e rfe n n b a r.

B ebens B erbienfte a l s D irek to r bes fchlefifchen B erg« u n b bfüitenm efens finb u npergeßlich u n b h üben lä n g ft ih re gebüljrenbe Z B ü rb ig u n g gefu n b en ; aber m it ifeinilg konnte er fid) nicht m effen; feine IB irEfam Eeit w a r nicht frei po n ZH ißgriffen, gu benen 3. B . bie A n la g e bes © o tth elffto tle n s a n S telle eines S to lle n s nad? bem D r a m a t a l h in g eh ö rte ; feine ftaatsw iffenfdiaftliche A u fw a r tu n g w a r enger begrengt, a l s bie f^einiigcns, feine A m ts tä tig k e it kam a n S tra ff h e it u n b (Energie ber feines B o r g ä n g e r s n!d?t gleich* S e in e Ifanb«

h a b u n g ber p a u s h a lt s f t a tif ti f u n b bie © efichtspunkte, bie er f ü r fie auf«

ftellte, w a re n w en ig geeignet, ein klares B i lb p o m w a h re n S ta u b e ber lü e r f e h ^ p o rg u m fe u , u n b biente eher bagu, es gu perfchleiern."

(5)

B r u t t o B lo c E , flrdjttef't p r o feffo r H afdjborff.

J l r c b i W P rofessor R ascM o rff.

5 u feinem 80. © e b u rts ta g e (2 . J u l i 1905).

D on

B r u n o B l o c f , p ie ß .

bebeutenbfte S o h n ber S t a b t p i e ß in © berfdflefien, B rc h iie ft p ro fe ffo r J . K . B a fd jb o rff, K ö n ig lic h e r (ßebeim ei: B e g ie ru n g s ra t u n b B o m b a u m e i f t e r i n B e r l i n , oollenbete a m 2 . J u l i 1903 fein 80. L e b e n sja h r.

J u l i u s K a r l B a f d p o r f f m ü rb e a m 2 . J u l i 1825 in p i e ß a l s S o h n eines J im m e r m e if te r s g eboren; b a s (G e b u rtsh a u s biefes B a u fü n f tie r s ftetjt feiner ä u ß e ren (£ rfd )e in u n g nach in einem grellen K o n tra ft 511 feiner K u n ft;

es ift ein a lte s m it S d ß n b e ln gebecftes p o ljg e b ä u b e , b a s n a d j ber g ro ß en

^ e u e rs b ru n f t a m 8 . B u g u f t 17Ą8, welche p i e ß eirtfcßl. ber B o rftä b te gän^lid) uernicßtete, errichtet roorben ift. (Es ift in p i e ß b e fa n n t u n te r bem B a u te n

„^riefefeßes p a u s " , fo g e n a n n t nach bem © e rb e rm eifte r K a r l ^riefe, ber biefes © ru n b ffü cf n o n ber f a m i l i e B a fd jb o rff b o t u n g e fä h r einem h alb en J a h r h u n b e r t e rw o rb e n h at. B a s p a u s ift a n ber B a h n h o ff tra ß e gelegen un b m it B r . 1 bezeichnet; es ift ein s n o n ben a lte n (ß eb ä u b en , w ie fie in p i e ß n u r noch in P h r g erin g e r ^ a ß l n o rh a n b e n finb. B o r bem p a u f e ift ein n e r h ä ltn is m ä ß ig g ro ß e r p i a ß , in welchen bie © o tts m a n n ftra ß e , bie B a h n h o fs ftra ß e u n b bie ZTTysIom ißerftraße ein m ü n b e n . B ie S t a b t p i e ß beabfieptigp biefen p i a ß „ B a f ip b o rff p la ß " ju benennen.

B e n erften U n terrich t erh ie lt B afch b o rff in ber p ie ffe r B o lfsfc ß u le bejtn. „© n an g e lifch e n J ü rfte n fc b u le " , bie b a m a ls n o n bem B e fto r f l o t o m un b feit bem J a h r e 1836 n o n bem B e fto r p off m a n n geleitet m ürbe. B o n (Dftern 1837 a b b e fr is te er b a s © y m n a f iu m in © le im iß u n b beftanb bafelbft 5U BTEicpaelis 18^2 bie B b itu rie n te n p rü f u n g .

B a r a u f erlernte er bei bem B a u m e ifte r B u g u f tin i in p i e ß bie jfetb«

m eß fu n ft, beftanb im J a ß r e 18^4 in (D ppeln bie P r ü f u n g a ls P re u ß ifc ß e r

^elbm effer, m a r ein J a ß r la n g bei B e rm effu n g e n bes (D berftrom es im B e g ie ru n g sb e ^irf (D ppeln p ra ftifd ) tä tig , t r a t 511 (Dftern I84f5 a l s Stu=

bierenber in bie K ö n ig lic h e B a u a f a b e m ie ju B e r lin ein, ftubierte fß eE 3 J a ß r e u n b beftanb ( 8 ^ 8 bie P r ü f u n g a l s B a u fü h r e r. B u n t r a t er a ls S ta a ts b a u b e a m te r in praftifeß e B e fc b ä ftig u n g u n b jm a r bei bem (Erroev te ru n g sb a u bes fra n jö fifd je n © y m n a f iu m s in B e rlin , nerroaltete b a n n fom m iffarifch b a s Z B eg eb a u am t in (D ppeln u n b ü b e rn a h m bie B u ffi d?t

(6)

3 2 2 B r u n o S i o cf,

ü b e r Öen A e u b a u 6 er S tr a f a n f ta lt in B a tib o r u n 6 6 er K irch e in p o g rg e b in bei B a tib o r ; ö a m a ts fertigte er a u et) 6ie (E n tw ü rfe 511 ;m e i I D a ife r p ä u f e rn 11116 einer K irche in (Dberfctjlefieit a n . 3 m p e rb fte 1851 g in g B a f p ö o r f f n a p B e rlin , feßte fyier feine 5 tu 6 ie n fo rt u n 6 beftanö 1853 6 ie P r ü f u n g a l s B a u m e ifte r. A m 30. A p r i l 1903 nollenöete er alfo 6 a s 5 0 . 3 a ^ r a l s f t a a t l i p g ep rü fter B a u m e ifte r.

H u n m efy r b e g a n n fü r B a f d p o r f f eine u m fan g reich e u n 6 nielfeitige fad]Iid]e © ä tig fe it, 6 ie f ü r feine b a u f ü n f tle r if p e (E n tro id elu n g n o n g ro ß er B e ö e u tu u g w a r . E r e n tw a r f 6 ie p o p b a u t e n f ü r 6 en B a t)n t)o f B ß e in e u n 6 f ü r f ä m t l i p e B a h n h ö fe 6 er CEifenbab^nlinie ZTiünfter— B h e in c u n 6 B h e in e — © s n a b r ü c f in ZDeftfalen u n 6 fü h rte 6iefe B a u te n auch a u s . Ü b erö ies erh ie lt er noch 6 en b efon 6 eren A u ftra g , eine S f ijje 511 einem S a h n h o f s g e b ä u 6 e f ü r K affel u n f e r t i g e n . D a m a l s beteiligte fid? B a f d p o r f f a n 6em ID ettb ew erb f ü r Öen B a u p l a n eines ID a ife n h a u fe s in K refelö 11116 erhielt Öen erften P r e is .

A m f. Zconem ber f85Ą fo lg te er öetn H ufe a l s S ta ö tb a u m e ifte r fü r 6a s p o p b a u w e f e n in K ö ln a m B h e itt u n ö n erb lieb in öiefer S te llu n g b is f8 7 2 . p i e r errichtete 6 er A rc h ite ft nach feinen (E n tw ü rfen viele ftd ö tifp e B e ö ü rf n is b a u te n . A u ß e rö e m w a r es in K ö ln a. B h- fe' ne A u fg a b e , h ^ e i r « rag e n ö e m ittelalterlic h e B a u w e r f e a u s 6er § e i t v o m 12 . b is 511m E n ö e öes f 6 . 3 a h r h u n ö e r ts u m ju b a u e n 0 6 er a u s ju b a u c n ; 6ie E n tw ü rf e 6 a ;u m u ß te er felbft a u s a rb e ite n . D a s w a r f ü r B a f p ö o r f f j w a r eine fp ö n e A u fg a b e , a b e r ö a m a ls fü r ih n a u ß e ro rö e n tlid ; fchw ierig; er fo n n te öiefelbe n u r löfen öurch ernftes 'S tu ö iu m öiefer 11116 a n ö e re r B a u werfe. Dicfe S tu ö ie u u n ö feine p r a f t i f p e C ä tig f e it in K ö ln w irfte n fehr b eftim m euö a u f feine b a u f ü n f tle r if p e E n tw ic fe lu n g . 3 n öiefer <geit fertigte er auch eine g ro ß e g a ß l n o n S f i ^ e n B h e in if p e r Ejolj» u n ö ^ a p w e r f b a u t e n an.

3 m 3 a h r e I 8 6 9 w u rö e er 511111 K ö n ig lic h en B a u r a t e rn a n n t.

D o m 1. A u g u ft 1872 a b w a r er fü tte re g e i t in 6 er D ire ftio n 6 er BZEjeinifdjen B a u g efellfch aft tä tig , ö a n n w u rö e er P r i n a t a r p i t e f t . A ls f o lp e r errichtete er nicht n u r im B h e in la n ö e , fo n ö ern auch ü b e r öeffen

© r e if e n h in a u s 5a h l r e ip e öffentliche u n ö p riv a te p o p b a u t e n .

A m 2 . S e p te m b e r 1878 w u rö e B a f p ö o r f f 5u m e ta ts m ä ß ig e n P ro feffo r a n 6 er K ö n ig lic h en © e p n i f p e n p o p f p u l e in B e r lin e rn a n n t, w o er nun«

m e h r a u f eine faft 25 jä h rig e S e h rtä tig fe it 5urücfblicfen f a n n . A m 2 . Sep«

tem ber 1903 w irö er a lfo ö a s 5 0 . S em efter feiner S e h rtä tig fe it a n 6 er ©ep=

n if p e n p o p f p u l e begehen. D iefe S e h rtä tig fe it erftreeft f i p a u f P o rträ g e , w ö p e n tlid ] 2 S tu n ö e n : „ U b e r öie w ip tig fte n A rte n ö f fe n tlip e r u n ö p riv a te r p o p b a u t e n " , 11116 Ü b u n g e n , w ö p e n tlid } 12 S tu n ö e n : „ B a u f u n f t 6 er B enaiffance, E n tw e rfe n n o n p o p b a u t e n " .

(7)

flrd jtteJ t p r o fc ffo r K afdjborff. 2 2 5

3 m N e b e n a m t ift B afcböorff P o rfte h e r ber K iu tftf a m m lu u g c n 6 er Tedjnifchen f}ochf<hule. 3 m 3 a l ) r e f 8 8 4 b egrünbete er b a s A rchitektur»

m ufeum 6er b)od]fdjule, in m e in e m g e g e n w ä rtig faft 5 0 0 A rchitekten r>er=

treten fin 6.

3 m 3 a t ) r e *8 8 % ro u r6 e B afcbborff bie b ° h e E b e e ju teil, in feinem A telier c o m K ro n p rin z e n u n 6 6er K ro n p rin z e ffin , n a c h m a ls K a ife r

^ riebrid) I I I . u n 6 K a if e rin P ik to r ia , befudjt ju roer6 en. D er K ro n p r in z u n 6 feine © e ntafylin n a h m e n E in fic h t in niete B a u e n tw ü r fe u n 6 Z eich n u n g en , wobei n atü rlich e rw e ife uerfchiebene b au fü n ftte rifc h e f r a g e n eingehen6 er»

örtert w ü rb e n . 3 n 6 er ^ o lg e erg ab en fidj 6 a r a u s A n re g u n g e n zu 6 en (Entwürfen f ü r 6 ie englifdje K irche im B T o n b ijo w tß a r te n , fü r (E rw eiteru n g 6es königlichen Schloffes, 6 en B e it b a u öes D om es, fü r ein S o m m e r p a la is im Belle»ue=<0arten u n ö 6 a s IT Ia u fo le u m a n 6 er ^ rieb e n sk ird )e in P o ts b a m . Diefe A n re g u n g e n w ü rb e n b u rd t S e in e ZTtajeftät 6 en K a ife r u n b K ö n ig W ilh elm I I . energifd] geförbert, fie h üben burd) ben K a ife r, a l s allerhödjften B a u h e rrn bes zu r Z e it n ah ezu nollenbeten D o m n e u b a u e s , ih re n höchften baufünftlerifchen A u sb ru ck gefunben. A m 2 . 3 u l i 1 8 9 2 , feinem © eburts»

tage, w ü rb e B a f d p o r f f zu m D o m b a u m e lfte r zu B e rlin e rn a n n t.

D ie T ä tig k e it bes ß ro fe ff o r s 3 - B a f d p o r f f a u f bem © ebiete bes B a u w efen s ift eine au ß e ro rd e n tlic h g ro ß e u n b u le lfeilig e; bie Z a h l u n b ber U m fan g feiner E n tw ü r f e u n b B a u a u s f ü h r u n g e n ftnb n o d j u o n keinem anbern B a u m e lfte r erreicht w o rb en , fie w erben auch w o h l n id )t fo b alb von je m a n b e m erreicht w erben. P o m 50. 3 u n i b is 2 0 . 3 u Ii t 9 ° 3 finbet eine A u sfte llu n g ber K afchborff’fdjen E n tw ü r f e in ber Ted)nifchen £)odp fchttle zu B e rlin ftatt. B a d ) einer uott ber T echnifd)en hjodjfchule in B e r lin aufgeftetlten überfichtlichen B a d jw e ifu n g ü b e r bie T ä tig k e it B a fc h b o rffs be=

träg t bie Z a h l feiner E n tw ü r f e u n b B a u a u s f ü h r u n g e n :

K irchliche © e b ä u b e ...{7

© r a b k i r c h e n ... 5

© r a b b e n k m a l e ... 12

P f a r r h ä u f e r ... 2

K u n f t l e h r a n f t a l t e n ...5

B )iffenfchaftlid)e S e h r a n f t a l t e n ... 2 5 P e r w a l t u n g s g e b ä u b e ...14

3 u f t i z g e b ä u b e ... 5

© e b ä u b e f ü r öffentliche © efunbheitspflege . . 15

(A ußerbem m eh rere E n tw ü rf e zu A fy le n fü r T y p h u sk ra n k e in (Dberfd)lefien.) P e rfd jieb e n es in K ö l n ...9

© e b ä u b e fü r ben gefelligen P e rk e l)t . . . . 14

(8)

2 2 % 3 r u n o 2 3 I o tf ,

© efchäfts- u n b Z D o h n h ä u f e r ... U P r i v a t w o h n h ä u f e r ... 2 0 E anbfyäufer ... 6 B u r g h ä u f e r ... 5 S d j l ö f f e r ... 4

3 n öiefer Ü b er ficht firtb n u r bie bebeutenberen (E n tw ü rfe bezw. B a u ­ a u s fü h r u n g e n naĄ geroiefen. 3 - K . B afchborff befißt in feinem S o llte P ro fe ffo r (D tto B afcß b o rff einen tüchtigen ZTTitarbeiter; B afchborff ju n . ift feit bem 'f a h r e h885 a n allen B a u e n tw ü r f e n feines P a t e r s beteiligt.

(Ein befonberes 3ntereffe h üben w ir f ü r öie © ä tig f e it B a f d p o r f f s in

© berfchlefien. I P i e fcßon e rw ä h n t, v erw altete p ro fe ffo r 3 - H B afchborff im 3 a h r e ( 8 4 9 fo m m iffa rifd ) b a s ID e g e b a u a m t in (D ppeln. 3 m 3 a h re ( 8 5 0 w ü rb e n nach feinen (E ntw ü rfen in ben K re ifen p i e ß u n b B y b n if A fy le f ü r bie © y p h u s w a ife n g eb a u t. ( 8 5 0 u n b ( 8 5 ( fü h rte er bie B u f f i h t ü b e r ben B a u ber S tr a f a n f ta lt in B a tib o r , einer g ro ß a rtig e n A n la g e nach bem ^ellenfY ftem ; gleichzeitig beaufficfjtigte er ben B e u b a u ber K irche in p o g r je b i n bei B a tib o r . (Er ift auch ber (E rb a u er ber fath o lifch en K irche in B a u e r m iß . 3 m 3 a ^ l'e 1865 fertigte er ben (E n tw u rf zu ber K irche in

© o b u lia h ü tte , 1 8 9 ? ben (E n tw u rf zu r © ra b firc h e bes d ü rfte n D o n n e rsm a rd i in B e p te n ; ( 9 0 3 e n tw a r f u n b fü h rte er a u s bie © r a b f ir d je bes d ü rfte n D o n n e rs m a rc f in Zceubed.

B e r g rö ß te © eil ber b au fü n ftle rifc h en (E ntw ürfe B a f h b o r f f s ift v e r­

öffentlicht w orben. S olche P e rö ffe n tlic h u n g e n fin b : „A rcß itefto n ifch es S fiz ze n b u ch ", P e r l a g v o n (Ernft & K o r n in B e r lin , in bem felben P e r la g e

noch: „ g e t t f h ń f t f ü r B a u w e f e n " u n b „ 3 n n e r e r A u s b a u v o n S t r a d u n b p i ß i g " ; im P e r la g e v o n (E. Z D a sm u th , B e r lin ift erfchienen: „(E n tw ü rfe unb B a u a u s f ü h r u n g e n v o n B a fc ß b o rff" u n b „ B a f d p o r f f , B a u f u n f t ber B enaiffance, © n tw ü rfe S tu b ie re n b e r" . — P e rö ffe n tlic h u n g e n baum iffenfchaft- licßen 3 n h a l t s fin b : „ B a s B a u re c h t in ber preußifcßen B h e in p ro v in z unb benjenigen O n b e n t , in benen b a s b ü r g e r lih e © efeßbucß (C o d e civ il)

© e ltu n g P e r l a g ZTI. B u m o n t, K ö ln ( 8 6 7 . „B e ric h t ü b e r b ie P a r i f e r A u s fte llu n g v o n ( 8 5 6 " in ber Z T io n a ts fh iift bes K ö ln e r © ew erb ev erein s.

„ Ü b e r ben B a u u n b bie (E rrichtung v o n (E lem e n ta rfch u le n "; ^ e itfc ijrift f ü r B a u w e fe n , (864.

U n te r ben P erö ffe n tlic h u n g e n bau!unftgefchid}tlichen 3 n h a l t s finb zu n e n n e n : „ D a s K a u f- u n b © a f tß a u s © ürzenich in K ö ln " . P e r l a g <£rnft <Sc K o rn , B e rlin , (8 6 3 . „ B u r g £e<henich"; ^ e it f d j r if t f ü r B a u w e fe n , (8 6 3 .

„ A b te i K nech tfteb en "; g e itf c ß rift f ü r B a u w e fe n , (8 7 4. „ A b b ilb u n g e n beutfcher S cß m ie b e w e rfe " ; P e r l a g (Ernft & K o r n , (8 7 8 . „ P a la f t- A r d jite f tu r in © b e r- 3 ta lie n , © o s c a n a " ; P e r l a g (£. I D a s m u th , ( 8 8 8 .

(9)

B r Ą it e f t p r o fe ffo t H afd jb otff. 2 2 5

D er B a u fü n f tle r w ü rb e 5U a ü e r Z e it h°<h geehrt u n ö ausgejeicfjnet.

3 l)m w u ró en folgeitbe preußifche © r ö e n u n ö © h re n je id je n » e tlic h e n : \ 8 6 \, B oter A b ler= © rö en I V , "Klaffe; 1862, D e n fm ü n je f ü r w irkliche K om « b attan ten f 8 ^ 8 / ^ 9 ; f8 6 5 , K ro n e n = ® rb e n I I I . K laffe; \ 8 8 { , B o te r A öler«

(Dröen I I I . K la ffe ; 1[8 9 0 , K to n e n = © tb e n I I . K laffe; 1878, S ilb e r n e ZTIeöaille für D erbienft in t © enterbe, u n ö fleine golöene ZTlebaille f ü r K u n f i Über«

öies befiel B afcb b o rff 6 au ß e rp re u ß ifc h e © rö e n u n ö ©Ejren5cidjeit. A b e r auch fonftige © j u n g e n u n ö ID ü rb e n w ü rb e n B a f d p o r f f ; u teil. D a ß er f 8 6 9 ju m K öniglichen B a u r a t e r n a n n t rouröe, ift b ereits e rw ä h n t. (Er w ü rb e : 1872, ZTIitglieö öer K ö n ig l. K o m m iffio n f ü r Öen gew erblichen Z eich e n u n te rric h t;

(87% © rö en tlich e s ZTIitglieö öer K ö n ig l. A fa ö e m ie öer K ü n fte 3U B e r l in ; 1.879, ZTIitglieö öer artiftifchen K o m m iffio n fü r öie K ö n ig l. p o rs e lla m Z T Ia n u fa ftu r in B e rlin ; 18 79, ZTIitglieö öer ftänöigen K o m m iffio n f ü r ö a s tedjnifche Unterrich'tswefen in B e r l in ; 1880, © rö e n tlic h e s ZTIitglieö öer K ö n ig lic h en A faö em ie öes B a u w e fe n s in B e r l in ; 1882, © rö en tlic h e s ZTIitglieö öes S e n a ts öer K ö n ig l. A fa ö e m ie öer K ü n fte in B e r l in ; 18 8^, K ö n ig lic h e r

© eheim er B e g ie ru n g s ra t, u n ö a m 2 . J u l i f8 9 2 , D o m b a u m e ifte r j u B e rlin . A u ß er preußifchen © h a n g e n u n ö ID ü rö e n : f 8 6 8 , ID irflic h es ZTIitglieö öer K aiferl. K ö n ig l. © fterreichifeßen A fa ö e m ie öer K ü n fte in ID ie n ; 187 f, ZTIitglieö öes © e leh rte m A u sfc h u ffes f ü r A rchitekten a m © e rm a n ifch e n ZRufeum in Z cü rn b erg ; \8 8 2 , ZTIitglieö öer K ö n ig l. B elgifchen A fa ö e m ie öer K ü n fte in S riiffe l; 1886, K o rre fp o n ö ie re n ö e s ZTIitglieö öes K ö n ig l.

3 n ftltu ts B rltifc h e r A rchitekten in £ o n ö o n ; f 8 8 6 , © h re n m itg lie ö öes polytechnifchen 3 n f titu t s 511 B io J a n e i r o ; (8 9 1 , A u s w ä r tig e s ZTIitglieö öer K ö n ig l. Schw eöifchen A fa ö e m ie öer K ü n fte j u S to ck h o lm ; \tyO\, ©hren=

m itglieö öes K aife rlich e n S t. P e te rs b u r g e r A rd )ite ften = B e rein s.

D em B afchöorff 311 © h ren ift in B e r l in N . eine S tr a ß e na<h ih m benannt. D em n äch ft w irb öem B a u f ü n f tle r auch in feiner P a te r f ta ö t p i e ß eine u n au slö fih lic h e © ß r u n g erw iefen w erben. A n lä ß lic h feines © eburts»

tages a m 2 . J u l i 1905, ö a B afcßborff fein 80. g e b e n s fa ß r uollenöet, w ü rb e n öem greifen D o m b a u m e ifte r öle n ta n n ig fach fte n © h ru n g e n 3U teil. A uch öiefe g e ile n , ju öenen ein S a n ö s m a n n u n ö ättefter S d )ü le r B a fd p o r f fs , ber B a u m e lfte r © m il J e l l n e r in B e rlin « S c h ö n eb e rg — er ift ein S o h n öes

cerftorbenen A p o tb cfe u b efib ers u n ö fp äteren B ü rg e rm e ifte rs Z ö lln e r in p i e ß

— öle A n r e g u n g gegeben h a t follen eine © ß ru n g u n ö ein D e n k m a l fü r öen greifen B a u fü n f tle r fein.

(10)

2 2 6 B r u n o K ö n i g ,

Der B ergbau von 3 auernig, B altenstein und Triedeberg in Ö sterr S ch lesien .

S ß i l ö e r u t t g n o n

B r u n o K ö n i g , ^ a u e r n t g .

B r e s la u e r B i s tu m , m e in e s u m b a s 3 a ^ r i 0 0 0 n o n 6cm P o le n f ö n ig e B o le s ła w E ß r o b r y (9 9 2 — 1025) g egrünbet w orben fein m a g , befaß u o n a lle m R n f a n g c a n bie K aftellanei

© t t m a ß a u a l s ein (Erbgut, b a s bei ben fp äteren T e ilu n g e n ber f ß le f if ß e n bjerjöge, w e iß e ü b er biefes (Bebtet ; w a r bie f ä m t liß e n p o ß e i ts r e ß te befaßen, a u ß n ie m a ls in B e t r a g t gejogen w ürbe, fonbern im m e r ber B r e s la u e r K i r ß e nebft n o ß a n bereu B efiteungen in iß r e r B iöjefe a l s ein rech tm äß ig es (E igentum u n te r (B e w ä ß ru n g befonberer u n b oft n i ß t u n b eb eu ten b er P o r r e ß t e ;u m U n te rh a lte ber b i f ß ö f l i ß e n m e n s a beiaffen w o rb e n ift.1) K iefer u r f p r ü n g liß e K aftellaneibefiß, w e iß e r a lle rb in g s n u r f p ä r l i ß m it p o ln if ß e r B e u ö lfe ru n g a m lin fe n U fer ber Heiffe befiebelt w ar, fa n b a b e r 3w e iß u n b e rf 3 a ß r e fp ä te r eine a n f e ß n liß e P e r g rö ß e ru n g b u r ß ben ^ u w a ß s bes Heiffer S an b es. B tu f bem B r e s la u e r B if ß o f s f tu ß le faß n ä m l i ß ber p o ln if ß e J p rin j 3 a r o s ta o ( f f 9 8 — 1 2 0 1 ), u n b biefer u e r m a ß te bei Eeb^eiten b a s a n bie K a fte lla n e i ( D t tm a ß a u a n g re n ;en b e H eiffer S anb, w e iß e s er u o n feinem P a te r , bem hfer^oge B o le s ła w , geerbt ßatte, ber K i r ß e , je b o ß o ßne p o ß e its r e ß te , w e iß e a u f feinen einzigen B r u b e r p e rjo g p e i n r i ß I. ü b erg in g en , g w i f ß e n leßterem u n b bem B i f ß o f e E o ren ; ( 1 2 0 7 — 1 2 3 2 ) f a n t ein v e rtr a g s m ä ß ig e s Ü b e re in fo m m e u b a ß in 51t ftanbe, b a ß fäntf»

l i ß e B e fiß u n g e n u n b U n te rta n e n ber K i r ß e im © t t m a ß a u e r S anbe, w e iß e s erft fp ä te r in fo lg e bes f l u f b l ü ß e n s ber 31t b e u tfß e n r H e ß te angelegten S ta b t Iteiffe b a s „ H e if fif ß e " g e n a n n t w ürbe, u o n allen S te u e rn , Saften unb K ienften frei fein follen. E i n (B elbbeitrag fü r bie ß e ^ o g li ß e K a m m e r follte n u r b a n n eingeßoben w erben, w en n ber p e r jo g ober eines feiner K in b er f i ß nerß eirate, ober w e n n eine S ta b t, refp. B u r g bem B r e s la u e r S anbe u n m itte lb a r b e n a ß b a r t u n b frü ß e r 3U bentfelben geßörig, im 3ntereffe ber S a n b esv erteib ig u n g m it E tn u e r f tä n b n is bes B i f ß o f e s u n b bes K a p ite ls f ä u f l i ß 31t erw erben w äre, w e n n ferner ber p e r ;o g , b ejieß u n g sw e ife ein S o ß n besfelben m it bem K itte r fß w e r te u m g ü r te t w erben follte u n b e n b liß

9 H a ß r 1 u g 0 s 3, ß i f t. p o l . I I . p. 17 5 b e f ß e n tte B o t e s t a u s C h ro b ry (je b e n fa tts n o r fein em d o b e ) bie K ü ß e n , in b e m er ih n e n S ä n b e te ie n , B u r g e n u n b b eren § u b e t)ö r cerliel;

5 . § i 0 i e r „ ( S e f ß i ß t e b e s B e r g r e g a ls i n S ß l e f ie n " , I I . S e il, 5 . 2 4 9, H r .

(11)

D er B e rg b a u v o n J a u e r n i g , K a lte n fte in m tb ^ rie b e b e rg in <D fierr.=Sßlcfteit. 2 2 7

w enn 6er p e r jo g bet © elegenßeit 6 er £anbesr> erteibigung in © efangettfcßaft geraten m ä re u u 6 lo s g e fa u ft m eröen m ü ß te. 5 u t W a ffe n ß ilfe w a re n öie K ircß e n u n terta n en n u r ö a n n rerpflicßtet, w en n 6 a s B r e s la u e r £ a n b uo n einem fo g roßen p ee re beb ro ß t w erben follte, 6 a ß j u 6 effen B b w e ß r bie U ntertanen 6 es p e t j o g s allein nicßt ß inreicßen w ü rb e n . B e i B e rß in b e ru n g ju r (Teilnahm e a n 6er W a ffe n fo lg e w a r nacß a lte r © e w o ß n ß e it 6 er H eidjere eine K u ß u n b 6 er Ä rm e r e ein S c ß a f ju geben fcßulbig.1)

D ie B r e s la u e r £)erjöge m üffen ben B ifcßöfen aucß nocß bie B e w illig u n g ein g eräu m t ßaben, n id ß n u r b a s fcßwacß bem oßttfe u n b in fo lg e beffen aucß wenig ertragreiche K irc ß e n la n b — bie t e r r a O th m u c h o v ie n s is u n b bie angrengenbe t e r r a N is s e n s is — m it beutfcßeu K o lo n ifte n 511 befiebeln u n b bie po ln ifd jeu © rtfc ß a fte n in bem felben nacß beutfcßem (fläm ifcßem ) Becßte ausjufeßen, fo nbern aucß ben biefes © e b iet e in fc ß lie |en b e n u n b w eit ß in e itt in bas © e b irg e reicßenben © r e n ;w a lb ( p r e s e k a ) ju to b e n u n b in beim felben beutfcße K o lo n ie e n 5U b egrünben. B iefelben entftan b en juerft a n ben ju r K aftellan ei © ttm a c ß a u gehörigen jw ei S tra ß e n jü g e n , von benen ber eine über ^ r e iw a l b a u u n b © o lb e n ftein nacß ZTEäßren u n b ber an b ere ü b e r bas K r e b s g r u n b ta l bei ^ a u e r n i g u n b bie © ta ffc ß a ft © l a ß nacß B ö ß m e n fü ß rte.3) B n biefer © e r m a n if a tio n s a r b e it beteiligten ficß n a m e n tlic h bie Btfcßöfe E oren; u n b © ß o m a s I. ( ( 2 5 2 — (2 6 8 ) in ß e ru o rra g e n b fte r W eife, beim u n te r B ifd ?o f © ß o m a s I I . (1 2 7 0 — 1.2 9 2 ) w a re n u rfu n b lic ß fcßon 63 beutfcße © r tfd ]a fte n an g eleg t, u n te r welchen u o m heutigen, norbweft«

ließen ©eile © fterreicß=Scßlefiens folgenbe g e n a n n t f in b : B i l l a B i c l a i (Bcicflasborf), © u n q e n b o rp ß (K u n jen b o rf), B r t w a l b ( ^ r e iw a lb a u ), © ß o m a $ b e rg (© ß o m asb o rf?), B b o lc o u ic i (B b elsb o rf), S u p ic o u ic i (S a u b s b o rf), V illa

© uitati (© ro ß 'K u n ;e n b o rf), £ o ffo m a ? , © o b ił a ? , W s b a r c ß ? , S c ß ic o u ic i? , B i l l a B e tu h a rb i (B a rjb o rf), 4 © rafcß (© roß=B oigts=, K lein« u n b Scßuberts=K roffe),

© lin n a ? , p o p o l i n e ? , © ß o m ic o n ic i (B o tn sb o rf) u n b B o tß w a ff e r.4)

B n b e rs geftalteten fieß jeboeß bie B e rß ä ltn iffe f ü r b a s B ifc ß o fsla n b unter tje v p g p e in tie ß I V . ( ( 2 6 6 — (2ßO). © b w o ß l berfelbe bie © e r m a n v fierung in feinem B r e s la u e r p e ijo g tu m e eifrig pflegte u n b in jeber W eife bie Beutfcßen begünftigte, fo refpeftierte er boeß nießt bie ben B ifcßöfen

') D er g e f ß i d j tl i ß e Z e it b er S ß i t b e r u n g ift u a d ; beit B e g eften gxtr S ß t e f if ß e n (Sefdjißte o o n D r. (£. © r i ü ß a g e u b e a rb e ite t.

-) S i n ^ u jjtn e g g in g n o n t|ie r a u iß ü b e r K ra u te n ro a lb e n a ß KanbccE.

s) S i n b r itte r S fr a f je n ju g f ü ß rte a u s bem Zteiffcr £ a n b e ü b e r g ie g e n ß a ts , §uc?=

m antet, l ü ü r b e n t b a l u n b tfre u b e u iß a l n a ß iTTäßrett.

4) J a u e r n t g u n b g m f m a n t e t w e rb e n n i ß t a u fg e g ä ß tt, u n b b a ü b e r biefc beiben S ta b te a u ß a u s b e r fp ä te re n § e i t fe in e Z T a ß r iß te n ü b e r iß r e B e g rü n b u n g , rote b etfp iets- weife ü b er Z D eibenau, p a t f ß f a u u n b d n e g e t ß a t s f t ß e rß a tte it ß a b e n , fo f a n n m it K e ß t an g en o m m en w e rb en , b aß fie gu ben ä lte fte n ftn fie b e lu n g e n ü b e r h a u p t g eß ö ren .

(12)

2 2 8 B r u n o K ö n i g ,

poit feinen V o rfa h re n gem achten Ju g e ftä n b n iffe , fonberrt h ° b im ganzen

© tt m a d j a u e r S a n b e J e ! ) ent u n ö S te u e rn ein. B e i (Gelegenheit eines Kreug«

guges, welchen er im J a h r e (28(( in b a s S a n 6 n o n C lo b sco (<GIaß) gur (E ro b eru n g 6 er ,fefte eines tfehö e= V itters u n te rn a h m , erpreßte er n o n Öen bifcßöflicßen U n te rta n e n , o h n e jeöoch poriger 6 em gangen S a n b e einen J u g an g e fa g t gu hoben, w ie er es nach 6 en a lte n A b m a c h u n g e n verpflichtet geroefen w äre, m e h r a l s öiefelben nad} Öen getroffenen V e re in b a ru n g e n gu gahlen fcßulbig w aren . D er h)ergog P erlan g te n ä m lic h no n jeöem bifcßöf«

liehen D ien e r 5 U T arf, n o n jeöem Sehnigen 5 oöer ( 0 U T arf, je nach öer S e ß ä ß u n g ih re r «Güter, u n ö n o n jeöem gu öeutfehem Uecßte fißenben B a u e r Vs U T arf u n ö n o n jeöem polnifchen B a u e r n eine K u h im IV erte einer h a lb e n U T arf. D a öiefe łC riegsfteuer öle U n te rta n e n jeöocß nicht gahlen w ollten, fo lie f ih n e n öer fjergog gang einfach ö a s V ie h w eg fü b ren oöer n e rja g te fie n o n f j a u s u n ö £)of. «Gegen Öen B ifch o f ü b te er fo fchlim m e (G e w alttätig fe tte n a u s , ö a f fidj öerfelbe a u s f u r c h t n o r C o b oöer (Gefangen«

feßaft in feine B u r g (D ttm a c h a u flüchtete, w o er w ie ein «Gefangener faß u n ö ö a s C o r nicht gu überschreiten w agte. S ä m tlic h e n o n Öen B ifchöfen in öer p r e f e f a angelegtem D ö rfe r ließ fieß öer Ijergog bureß ö a s «Gericht feiner B a r o n e gufpreeßeft u n ö befeßte fie ö a n u . 3 n B r e s la u e rb a u te er ein S ch lo ß u n ö gu IV a lö o w eine B u r g , rnogu öie bifchöftichen U n te rta n e n öie S te in e guführen m u ß te n . 3 n f o lg e öiefer u n ö an ö e rer (G ew alttätigfeiten e rflä rte B ifcßof C h o n r a s Öen fjergog fü r e jfo m m u n ig ie rt. D ie ^ o lg e ö an o n w a r, ö a ß gwifeßen Öen B eiö en ein regelrechter K rie g e n tb ra n n te , welcher 4 J a h r e öauerte. 3 n öem felben gerftörte öer Ę ergog öle bifchöftichen B u rg e n gu (D ttm a ch au u n ö «Eöelftein bei J u c f m a n te l, öie B efeftig u n g öer S ta ö t ZTeiffe ließ er nieöerreißen u n ö trie b Öen B ifchof fo in öie «Enge, ö a ß fid?

öiefer nach H a tib o r flüchten m u ß te , w eldje S t a ö t n u n ß a r t b elag e rt w ürbe.

U m jeöocß öer S e b r ä n g n is öer B ü r g e r ein «Enöe gu m achen, entfcßloß fid) B ifch o f C h o m a s a m «5. J u n i (2 8 8 gur Ü bergabe. UTit fäm tlich e n Kairo«

n ife rn feines (Gefolges gog er in ö a s ßergoglicße S äger, w o er a b e r w iöer (E rw arte n freunöliche A u fn a h m e fa n ö , u n ö es fa n r fo g a r b a lö ein Vergleich guftanöe, la u t welchem öer B ifc h o f gegen A u fh e b u n g öes B a n n e s öie ih m entriffenen Schlöffcr u n ö B e fiß tü m e r w ieöer erhielt.

A l s £)er5°9 p e in ric h I V . im J a h r e (2ßO ftarb , verm achte er in

« E rw äg u n g öeffen, ö a ß er u n ö feine V o rf a h r e n öer B r e s la u e r K irche nie!«

fad jen S ch ab en gugefügt hoben, öeffen f)öho jc%t g a r nicht m e h r abgefcßäßt w erben fö n n e, öerfelben gunr E r f a ß e ß i ^ f ü t fä n rtlid je hetgogtießen Hecßfe ( ju r a d u c a lia ) fü r iß r © ttm a e ß a u e r u n ö ZTeiffer S an ö . D ag u gehörte nam ent«

lid) öie ßößere «G ericßtsbarfeit u n ö ö a s Uecßt, Öen J e ß e n t eingußeben unö UTiingen gu fcßlagen (B erg reg a le),

(13)

D er B e rg b a u Bott 3 a u e r n tg , K a lte n fte in u n b ^ tie b e b e r g in (B fterr.= S d;lefien. 2 2 9

© b w o ljl bie K ird je burd ) bie P e r te ib ig u n g ifjrer B ed jte u n b © iite r in große S d ju lb e n geraten roar, fo follte ftc fictj bod) n id )t la n g e bes unge»

[tönten B e ß re s bei- e rh a lten e n P r iv ile g ie n erfreuen. S ch o n im J a ^ r e 1 2 9 2 fiel p e in rid ), p e r jo g n o n S d jlefien u n b p e r r u o n (S lo g a n , in b a s B ifdjof»

ianb ein u n b verheerte es b u rd ) B a u b u n b B r a n b . D er B ifd jo f felbft mürbe a u f einem J u g e u o n Zceiffe n a d ) C rebnit?, m o er a m B a rth o lo m ä u s » tage Zlleffe lefen w ollte, ü b erfallen , uerrounbet u n b m it feinem ganzen ®e»

folge v o llf tä n b ig . a u s g e p tü n b e rt. D iefe B ä u b eretert n a h m e n erft b a n n ein (Eitbe, a ls B ifd jo f J o h a n n e s I V . ( 1 2 9 2 — f5 0 0 ) in allen K irchen ber P iö je fe an Sonn» u n b ^ eftta g en u n te r (S lo c fe n flan g u n b A u s lö f d ju n g ber K erje n über bie f r e v l e r ben B a n n p ro k la m ie re n lie f u n b benfelbcn auch ein kirdj»

tiefes B e g rä b n is fü r ben ^ a l l verw eigerte, a l s fie bei S ebjeiten f ü r i f r e Zlliffetaten n id jt B u ß e g etan h o b en follten. D a g in g au d ) i^erjog p e in rid j in fief un b b e tä tig te ( 1 2 9 3 ) in A n b e tra c h t beffen, b a f er feinen p e ila n b burdj bie v ie lfä ltig e n U n b ilb e n , w eldje er ber B r e s la u e r D om kirdje, K lö fte rn unb fro m m e n S tif tu n g e n a n g e ta n , beleibigt f o b e Unb m it ber f l . Z E u tter Kirche, v o n bereu S d )o ß er g etre n n t ift, roieber v e r f ö f n t 51t w erben trae fte, bem B ifd jo fe J o l j a n n bie ber K irche v o n bes A u sfte lle rs P a t e r , roeilanb fferjog C o ttra b , u n b bes A u sfte lle rs ©fjeime,;; ro eilan b p er^ o g p e in rid ) IV ., erteilten P riv ile g ie n . ZTid)t fange n ad ) B e ile g u n g biefes S tre ite s, im J a f r c 1295, g la u b te roieber ein an b e rer fdjlefifdjer p e r jo g , B o lk o I. vo n

^ü rften b erg , eb e n falls b a s B e d jt 511 hoben, v o n ben K ird je n le u te n S te u e rn , J o l l e u n b (ßelb b u ß en ein fe b e n , fow ie von if n e n S p a m tb ie n ffe v erla n g en 511 bürfen. A l s fid) ber B ifd jo f h ie rü b e r befdjroerte, benn es ro a r l f m burd) biefe Ü b erg riffe ein S chaben v o n 5 0 0 0 0 ZEk. S ilb e r g u g e fü g t w orben, m einte ber p e rjo g , b a ß er ; w a r bie gegen iljn geridjteten B e fc fu lb ig u n g e n g a n ; u n b g a r n id )t an erkennen könne, jeöod) w olle er fid) a u s P e rfö h n » lid)keit bem S d jie b s fp ru d je bes B ifd jo fe s J o h a n n e s v o n K ra k a u u n terw erfen . Diefer tru g n u n u n te rm f5 . A p r i l 1 2 9 6 bem p e rjo g e B o l f o a u f, ben B ifd jo f a n ber (E in fe b u n g bes ^ e lb ^ e fe n ts n id jt 511 f iu b e r n u n b bem felben aud), w ie es b is f e r ü b lid ) w a r , ben J e f e n t v o n ber ZTtünje 511 ^aljlen, in Z P anfen unb anberen S ta b te n u n b D ö rfe rn folle b e r 'p e r j o g keine C a n b v ö g te un b (S eridjtsperfouen ein fefen , nod) an d ) feine P fe rb e a u f ben (B ütern ber K ird je füttern laffen; fern er h öbe er kein B edjt, in K ra u te n w a lb e u n b an b e ren Be»

fifu n g e n ber K ird je einen J o I I ju erheben, b a s im ZTeiffer S an b e ju B ie la n erb au te S d ) l o f mitffe er fdjleifen u n b bie v o n ben ^ e in b e n ber K ird je an»

gekaufte B u r g K a lte n fte in bem B ifd jo fe ^urückgeben. (Enblid) höbe er bie B u r g © tt m a d j a u , w eldje v o n ikjm angeblich e x c a u s is le g i t i m i s gefdjleift w orben w a r , a u f feine eigenen K o ften roieber Ij^su ftellcn u n b ber K ird je alle jene B cdjte Ju ju e rk e m te n , w eldjc bcrfelben, b u rä j ben g ro ß en ^ re ilje tts b ric f

(14)

2 3 0 231 ii rt o K o r t t g ,

J e in rid ? I V . e in g e rä u m t w orben finb. 3 n biefem S tre ite w irb ju n t erftem m a l ;ber B u r g K altenftein! ( E rw ä h n u n g g etan u n b n o n il?r aud? gefagt, b a ß fie erft nculid? im B ifd ? o fsla n b e no n ben ^ e in b e n ber K ird?e e rb a u t u n b non biefert burd? f)e r;o g B o lfo e rw o rb e n w o rb e n ift. D erselbe ü b e rg a b fie and?, bem Sd?iebe bes K r a f a u e r 8 ifd?ofes entfpred?enb, ber K ircbe. D iefe fa m a b e r in folge ber fo rtw ä h re n d e n K ä m p fe , weld?e fie u m il?re £)ot?eitsred?te u n b B e fiß tü m c r 511 fiil?ren gezw ungen w ü rb e, fet?r b a lb in a rg e (ßelbner=

legent?eiten, u n b fo b a rf es b a b e r nid?t tD u n b e r net?m en, w e n n %ut Be»

fd?affim g n o n (Selb, biefes im K rieg e n o tw en b ig ften ZTiittels, ber K alten ftein n e rp fä n b e t w ürbe. U m a b e r b a s f ü r bie Kird?e, fom ie f ü r b a s (D ttm a d ?au e r u n b Zleiffet £ a n b fel?r w id?tige 5 d ? Io ß w ieber ein lö fen 511 föntten, n erfau fte 8 ifd?of Ifeinrid? I. n o n Z D rb n a ( f 3 0 2 — f 3 f 9 ) bie beiben bifd?öflid?en (S ü ter S m o l i s j u n b Zconocow u m 6 ^ 5 ZTTarf g a n g b a r e r ZITünje a n feinen <Se=

treuen (S e ra rb ID erfm eifter, B ü r g e r n o n ZTeiffe, m it allem Hed?te, bod?

u n te r D o rb e t? aIt bes

m ajus ju d iciu m

u n b eines ZToßbienftes f ü r ben Ifall n o tw en b ig er S an b e sn e rte ib ig u n g . D a s K ird ? e n la n b w ü rb e a b e r n e u e rb in g s burd? K a u b , B r a n b u n b ZlTorb n o n bem (Gebiete u n b ben B u r g e n bes B e r a t B o le s la w s , B ei‘3° 9 s ü o n 5d?lefien, £)ei'rn n o n B rie g u n b S iegniß, fow te burd? beffen D a f a lle n u n b ZU itfd?ulbige fo fd?w er gefd?äbigt, b aß B ifd ? o f B ^iurid? gezw ungen w a r , niele S d?u lb en 51t m ad?en u n b fo g a r bie B u r g (D ttm ad ?au , b a s u rfp riin g lic b e P a t r i m o n i u m ber fd?Ieftfd?en K irdje, 51t nerp fän b ett.

(Ein gleid?es S d?icffal m a g wol?l u m biefe J e i t and? w ieber ben K a lte n fte in getroffen l?nben, benn berfelbe w ü rb e im 3 a fyl"e f o f ö non B ifd ?o f pL ^ecjtam n o n p o g a r e ll (f3 4 p — f3 7 6 ) a b e r m a ls eingelöft unb 5w a r im C aufd?m ege no n bem K a n o n if u s u n b 0 f f i j i a l R pee^fo gegen P r o ß a n bei ^ ra n fe n f te in . B erfelbe 8 ifd?of e rfau fte and? la u t U rfu n b e n o m 2 6 . J u l i f 3 5 8 m it g u f t i m m u n g feines K a p ite ls b a s im bifd?öflid?en E anbe ZTeiffe gelegene S d ? lo ß ^ rie b e b e rg no n ben B rü b e rrt B T n ^° u n b ZDen^el n o n B ^ u g w iß f ü r 3 f 0 0 ZTTarf p r ä g e t <3rofd?en B r e s la u e r <3al?I m it allen J u g e t? ö ru n g e n , w o ru n te r and? bie B e rg w e rfe, B e rg e u n b (Sebirge aufge;äl?It ftnb. A u f ben beiben erw o rb en en B u r g e n feßten bie 8 ifd?öfe entw eder B u r g g ra fe n ein ober fie g ab e n biefelben in let?ens= ober p fa n V w eifen B efiß . S o nerreid?te m it U r f u n b e 1) n o m f. S e p te m b e r 70 8 ifd?of K u b o lf non ZTübesl?eim ( f ^ 6 8 — 1^82) bem B r e s la u e r B o m l?e rrn P q i m i s l a u s bem fllte ften , B er5 °9 Don C r o p p a u , a u f € eb e n s;e it b a s S d ?Io ß K altenftein m it ben b a ju g ehörigen D ö rfe rn u n b <8 ered?tigfeiten, bod? behielt er b as

’) D ie U rfu n b e beftitbet fiel? im (O rig in a l im B r e s l a u e r D iö jc fa n a rd ? iv e E . 266.

A u s z u g im C o d ex dipl. Silesiae, 23nnb X X .

(15)

D er B e rg b a u u o n 3 a n e r n i g , tC atten ftein im b ^ tie b e b e r g in Ö fte rr.-S c tß e fie n . 2 5

\

€ v 3, m e in e s u m b asfeibe ober in beffen (Segen6 gefunben w irb , fü r fiel) unb bie u a d jfo m m e u b e n B ifcßöfe v o r. D a s S ch lo ß ^ o i;a n n e s b e rg , w eldjes non fteiler ^elfe n ß ö h e ü b er b a s a n m u tig e u n b nette S ubetenftäbtd^en 3 a u e r n ig w eit in b a s b e rrlid je H e iffe -^ ra n fe n fte in e r C ie fla n b £)ineinblidt, bürfte ro a 0 rfd )ein lid ) u m b a s f5 . ^ ^ ^ ^ u n b e r t a l s eine B u tg g ra ffc h a ff bes Heiffer B ifd jo fs la n b e s e rb a u t w o rb e n fein. D ie B u r g fyiefj u rfp rü itg lid ) c a s tr u m J a w i r n i k u n b w ü rb e im £)uffitenfriege, b a m it fie ben fa n a tifd je n C a b o rite n n id )t a l s S i ü ß p u n f t ii?rer fd jre d lid je n D e rw ü ftu n g e n u n b Uaub=

5Üge bienen fotlte, wegen Z H an g els uott D e rte ib ig u n g s frä fte n bem (Erbboben g le id ig e m ad ß u n b erft 3U A n f a n g bes f 6 . J a ^ r ^ u n b e r t s uoit B ifd jo f J o h a n n e s C t ju r j o a u s beffen eigenem A e rm ö g e n w ieber a u f g eb a u t, welcher ben B e rg , a u f bem fie fteßt, a l s gliicflidjes (D m en nad? bem B a u te n bes göttlichen 3 ° h a n n e s b en a n n te .

D e r 3 ol?an n esb erg befiehl a u s einem m ä ch tig en £ a g e r u o n p o r r v blenbcfdtiefer, welcher gegen b a s g ie g e n g rü n b e l u n b ben K re b s g r u n b 311 auch Eleinere H efter u o n w eiß em Z T tarm or e n th ä lt, m ü b ie n ö er f e itw ä rts uon © lim m e rfch ie fer u n b g ra p h itifd ? g efä rb te n K a lfp h Y llite n b u rd ^ o g e n w irb, bie in öftlidjer H id ß u n g gegen b a s B e rg w e rf 311 in K iefel- u n b Q u a r ;- fdßefer übergehen. Diefe S ch ie fe ra rten finb n u n uo n golb- u n b ß Iber h altig e n S d)w efeb u n b A tfe n iffie fe u burchjogen u n b w erben a u dt v o n B leierzen burchfeßt.

D iefelbe F o r m a tio n in ber © e fte in sb ilb u n g ;eigen and? ber p a ß e ltb e r g un b jen er B ergrücfen im 3>nueruiger S ta b tg ru n b e , w elcher fieß g w ifß e n ber S tr a ß e nach £ a n b e d u n b bem ro ten X üaffer htn^ießt, n u r b a ß noch beffen höd)fte, fchroff em p o rra g e n b e S p iß e (383) S e rp e n tin m it S tra ß lfte in u n b A fbeft e n th ä lt.1)

D er erfte B e rg b a u a u f (So 15 u n b S ilb e r in ber U m g e b u n g bes Schloff es 3 o h a n n e s b e r g w ü rb e u rfu n b lic h im A n f ä n g e bes 16. 3 a h r=

h u n b e rts betrieben. U n te rm 9. D eje m b e r f 5 2 0 2) verliehen n ä m lic h bie A b m in iftr a to re n u n b D erw efer ber K irche 5U B r e s la u nach bem C obe bes ja trftb ifd jo fe s 3 ° h a n n e 5 V I . C h u i'30 ( f 5 0 6 — f 5 2 0 ) bem B r e s la u e r Dom»

h'errtt u. i. 3 ° h - D ry s le r u n b feinen eventuellen U Titgew erfen a u f ben bifd)öflid}en E r b g r ü n b e n im 3 a u e m igfchen © r u n b e bei S t. 3 ° h a n n e s berg eine freie jr m b g tu b e , S t. B a r b a r a g e n a n n t, „ m itf a m p t tr e t 3tig e h ö ru n g u n b gerechtigfeit alb o felb ift u n b bie negften m o ß b a ru o d ) ju f d m p t ber attbern b ritte n u n b vierben u n b eynen erbftollen auch m it fein er gerechtigfeit, w ie

') B e rg t, b ie u o rjü g lid ; gefd )rieb en e B r o f d jiir e : „ D a s Z te id /eu ftein er Unb B ie te n - g e b irg e r . 3. ( S u d l e r " , l ü i e n (8 9t . D e r ta g b ć r f . f. g eo lo g ifd je n H e id )sa n fta (t.

2) f tb f d jr if t b er U rfu n b e im B r e s l a u e r S t a a t s a r d ß u e E nnbb. F . B e iß e l i t , 2 \ N , ) 5 8 b ff. B b g e b rin f t im B a ilb X X bes C o d e x d ip l. Silesiae.

(16)

2 3 2 B r u n o K ö n i g ,

bergw erg 511 redjt t?ot, in einige teufe noch g a n g is fa l and? J ü tte n u tt6 m u te n " i c . u n ö befreiten iß n n o n ber A b g a b e 6 es ^ e tje n ts a u f 3 3afyre.

D er n e u e rw ä h lte B ifd jo f J a c o b v. S a l j a ( f 5 2 0 — f5 3 9 ), welcher öem B e rg b a u e in feinem B eiffer ^ u rf te n tu m e reges 3ntereffe entgegen brachte,') v c rr e iß te la u t I lr f u n b e Beiffe, f G. D ezem ber f 5 2 0 2) öem bferrn J a n s E u rfe n v o n B e tte It)e m sto rf, ^ r e iß e r m a u f ZDofylau, S te in a u :c., unö feinen eventuellen B litg e w e rfe n a u f Öen bifd^öftidjen E rb g r ü n b e n 511 S t. J o ß a n n e s b e r g einen E rb fto lle n , 511 S t. K a t h a r i n a g e n a n n t, sunächft neben 6 er ^ u n b g r u b e 511 S t. B i f o l a s gelegen, m it ^ u g e ^ ö r u n g 1 c. nach B e rg w e rfsre c ß t u n te r v ie rjä h rig e r

^ re ih e its e rte ilu n g . D er B e rg b a u b e trie b „bey u n ö u m b J o h a n n i s b e r g " m u ß ein gün ftig es B e fu lta t geliefert h^ben, öenn 8 J a h r e fp ä te r v erle ih t B ifch o f J a c o b (a m 2 . ^ e b r u a r f5 2 8 ) 8) öem eölen u n ö roohlgeborenen f ) a n s E u rje tt v o n B e tle h e m s ö o rf a b e r m a ls eine ^ u n ö g ru b e , 5a S t. A n n a g e n a n n t, m it Öen ü b lid je n B la ß e n u n ö einem E rb* u n ö S uchftollen u n ö ftattete iß n

„ w e it er u n ö feine (B ew erfen öle erfteit im ^ e lb e w a re n u n ö öasfelbige gebeuöe m it u n fo ft ftaölich b a u e n " , m it an fe ß n lid je n P riv ile g ie n a u s , wie foldje öie freien, bifdjöflichen B e rg ftä ö te ^ u c f m a n te l u n ö ^ r e iw a l ö a u aud]

nicßt a n ö c rs h a tte n . D ie (Bewerfen erhielten ju n äcß ft öle B e w illig u n g , öle ju m B e trie b e öes B e rg w e rfe s erforöerlicßen fja u fe r, f}ütten, B lü h te n unö fonftigen (B eb äu lid jfeiten frei u n ö o hne jebe A b g a b e h te to o n a u fju b a u e n , W0511 ih n e n ö a s n o tw en ö ig e p o l ; ebenfo w ie ; u Öen (Bruben* u n ö Stollen*

b a u te n unentg eltlich burd ) Öen bifcßöflichen ID a lb fö rfte r a u s Öen ID ä lb e rtt öer p e rrfc ß a ft J o h a n n e s b e r g , w o es a m bequem ften gelegen w a r, abgegeben w ü rb e ; ferner ö u rfte n fie ą J a h r e la n g ohne allen I D a % i n s u n ö fonftigen A u f f a ß B o h le n bren n en , foviel fie b enötigten, u n ö erhielten öle B e w illig u n g , ID ege, Stege, (B räb en u n ö ID a ffe rlä u fe a n ;u le g e n u n ö in Öen letzteren a u ß frei ju fifß e n , a u s g e n o m m e n je ö o ß im „ B r e b e s b a d p . 3 n fäm tlichen S tä ö te n , B T ä rfte n u n ö D ö rfe rn öes B eiffer 4fü rften tu m s ö u rfte n fie frei fa u fe n u n ö v e rla u fe n , fow le allerlei ID a re n o hne jeöen S o l l u n ö fonftige A b g a b e n frei 5U* u n ö a b fü ß re n ; f ü r ih re B e rg w e rfsg e b ä u ö e erhielten fie einen freien ID ein* u n ö B ie rfc ß a n f. D o m S e b e n t ober öer U rb a re w a re n fte a u f 3 J a h r e befreit un ö b rauchten au d ) w ä h re n ö öiefer J e t t ö a s gew onnene (Bolö u n ö S ilb e r nicßt a n öle bifcßöflicße B a m m e r ober B lü n g e a b fü h re n , fo n ö ern fo n n te n ö a m it tu n u n ö taffen w ie m it ihrem eigenen <3ute. ^ ü r Öen ^ a l l aber, ö a ß öle B e rg w e rfe einen (B ew inn ab*

‘) D c rg i. „cßolb lirtb (Eifett", S d jilb e ru n g b e r B e rg m e rfs o e rt)ä ltitiffe g u c F m a n te ls n e u B r . K ö n ig 1 9 0 2.

2) R b f ß r i f t b er I trf u n b e im B r e s l a u e r . S t a a t s a r d j i o e S a ttb b . F . ZTeiffe I l t , 2; N , 182 b. R b g e b rm f t im B a n b X X bcs C o d e x d ip l. Silesiae.

a) f lb f d jr if t b er U rfu n b e ebenbafelbft. . ,.

(17)

D er B e rg b a u n o n J o u e r n i g , K a tte n fte irt uni) ^ rie b e b e rg in © fterr.= S d j[eften . 2 3 3

werfen follten u n b bei* J e h e n t a n Öen B ifcßof a l s C anbesfurften entrichtet inerben m ürbe, fieberte ih n e n biefer bie J a g b a u f p a f e n u n b ^eber«

wilb, a u s g e fh to ffe n jeboeß b a s p o d ß w ilb , f ü r ih re n tE if h ju . A m Schluffe ber U rfu n b e fteilte bei* B ifcßof ben © e w e rfe n f ü r ben ^ a ll , a l s es bie U o tw enbigfeit erfo rb ern follte, auch noch w eitere B e fre iu n g e n u n b Be«

g nab ig u n g en in A u sfich t, leiber finb u n s jeboch feine H achrichten b a rü b e r erhalten geblieben, w ie la n g e bet B e rg b a u J a u e r n i g s bei biefen w a h r h a f t fiirftlichen g u g e ftä n b n iffe n , a u s benen h a a p t f ä h l i h n u r bie S o rg e B ifd jo f J a c o b s u m b a s l ü o b l feiner U n te rta n e n u n b u m ben A u ff d jw u n g feines

^ ü rfte n tu m e s h r rn o r le u h te t, g e b lü h t ß a b e n m a g .

B e i ber Z D ieb erau fn ah n te besfelben im J a h r e 1855 w ü rb e jeboch fonftatiert, b a ß a u s bem f 6 . J a h r h u n b e r t e fo zahlreiche S to lle n u n b S c h a c h ^ uorhanben finb, w ie fie eben n u r ein u m f a n g r e i h e r u n b la n g jä h rig e r B etrieb im (Befolge h a b e n fo n n te .

D a ß in J a u e r n i g f h o n feit ben älteften J e i t e n a u h (E ifenßütten u n b bjam m erw erfe beftanben h ab en , erfehen w ir a u s einer U rf u n b e d e d a t o B re sla u , ben 30. A p r i l f 3 5 f . x) £ a u t berfelben ü b e rg ib t n ä m lic h B i f h o f J a c o b u s bem e h rb a re n Z U a th ia s S tr o b iß , S ta b tf h r e ib e r u o n B r e s la u , u n b feinen (Bewerfen bie p a m m e rfd jla c fe n „ fo u o r a lb e rs ober je eju n b gebauet unb fonft n o n ben h a n tm e rm e ifte rn m eggeton u n b in u n b bei ben eifen«

h ä m m e rn u n b e r u n s u m b u n b bey u n fe rm g e f h lo s f a n t J o h a n n e s b e r g unb ^ re y e n w a lb e befunben un b in b a s frei gefallen fe in " , j u r H u tjb a r«

m a h u n g , je b o h h a tte n fie h ie rfü r ben g e h e n t in bie bifctjöflidje K a m m e r 511 bejahten. (Ein p r i u i l e g i u m j u r (E rrich tu n g einer (E ifenßütte u n b eines fja m m e rw e rfe s a u f bem (E ifenhübel b eim Schlaffe J o h a n n e s b e r g erteilte u n term 27. U T ärj f 5 5 8 2) B i f h o f J a c o b u o n S a l j a bem A n b re a s © ifd)ler unb P a u l B u m le r f a m t ih re n (Bew erfen. © b w o ß l es in ber betreffenben U rfu n b e heißt, b a ß bie beiben © e n a n n te n nebft ben S h l a d e n im J a u e r « niger © r u n b e u n b jenen a m ^ iu ffe S h l o p p e bei ^ rieb e b erg a u h bie (Eifen«

fd^lacfen u n b (Eifenfteine, w e ih e a u f bem © rte , w o bie (Eifenw erfe errichtet werben follten, anftehen, a u fa rb e ite n fö n n en , fo ift es bem B erfaffer tro ß eifriger ITad^forfdjungen b o h n i h t g elungen, in ber n ä h f te n U m g e b u n g bes S h lo ff e s J o h a n n e s b e r g (Eifenerje a u s fin b ig 311 m a d je n , u n b es ift b aß e r fehr w a h r f h e i n l i h j b a ß u n te r bem (Eifenhübel bie a lte n UTagneteifenftein«

bergbaue bei © r e n jg r u n b ober lü a lb e c f g em ein t finb, in w e i h ’ leßterem

© rte and) ja h lre id je (E ifen fh lacfen uorfinblid} finb.

') K o p ie b erfe lb e n im B r e s l a u e r S t a a t s a r d j i u e £ a n b b . F . ZIetffe I I I , 2 \ O , $ o l . 2 53b.

f l u s j u g a b g e b rm ft im B a n b X X b e s Codex d ipl. Silesiae.

?) f lb fd jr ift b er U r fu n b e im B r e s l a u e r S t a a t s a r d ß n £ a n b b . F . T ietffe I I I , 2\ P, vfo l. 566 b. f lb g e b rn c ft roie ^livor.

(18)

S r u n o K ö n i g ,

D a s neue ü a m m e r w e r f begabte 6 er B i f h o f m it an fe tjn lid je n Breitseiten.

D ie (B ew erfen d u rfte n f ü r fid) u n d itjre A rb e ite r frei fd )Ia h te n , b a d e n u n d B ie r 5ufa£jren, te u e r e s jedodj n id jt 511111 P e r fa u f e oder S d ja n fe , and? d u rfte n fte das«

fetbe v o n feinem an d e ren (Drte a l s v o m J o ts a n n e s b e rg e r S d jto ffe 1) be^ieEjen.

D a s ZDaffer fo n n te n fie ein (S eroänd o b e rtja tb der (Eifent?ütte a u s dem B a d ?e leiten, m u ß te n es a b e r ein (B etvänd u n te rh a lb derfelbeit w ieder in den a lte n (B ang g u rü d fü ^ re n . K ohl* u n d B a u ts o lj b efa m en fte a u s den b ifdsöftidjen I D a ld u n g e n unentgeltlich, jedoch n u r v o n jenen S tellen , welche ih n e n v o m A m tm a n n e a u f J o h a n n e s b e r g j u r h fo lju n g bejeidsnet w u rd en . B ü r den B a ll, a l s fie a u f den ZDiefen oder Defiliert der U n te rta n e n a u f E tfe n e r; e in fh lu g e n follten u n d fte w ü rd e n f ü r den d a d u r h angerichteten S chaden dem (E igentüm er eine leidliche (E n tfd jä d ig u n g be5ah len , d u rfte n fie a m (Eiufd}Iagen v o n n ie m a n d e m g ehindert w erden. P o m J e h e n t w a re n fie a u f ein J a h r befreit, je d o h nach A b l a u f desfelben h a tte n fie jä h rlic h a n die b ifh ö flic t)6 "K am m er 8 J e n t n e r (Eifen u n d v o m gew o n n en en (Er;e a l s J e h e n t oder U r b a r die gehnte b fü le 2) 511 entrichten, w e i h ’ letztere A b g a b e auds da, w o es v o n den B ifd jö fe n a l s gelegener erachtet w erden follte, in einen entfpredienden G e ld b e tra g u m g e w a n d e lt w erden form te.

Ü b e r die G n tw ic f lu n g s g e f h ih te u n d die R e n ta b ilitä t diefes £fütten=

u n d ffu m m e rw e rfe s bcftüen w ir ebenfalls feine u rfu n d lid je n Zxadsridsteu, und es d ü rfte w o h l heute f a u m je m a n d in J a u e r n i g 511 finden fein, der ü b er den

© r t, w o d asfelb e geftanden bat, A u f f h l u ß 51t geben in der Stage w äre.

A u s der J e i t des B i f h o f s J a c o b u s , diefes eifrigen u n d unerm üd»

liehen B ö rd ere rs des B e rg b a u e s u n d bfüttenw efens, ift u n s n o h eine H rfu n d e v o m \7. B c b ru a r f5 5 5 , au sgeftellt in ü e iffe a m Z lT ittw o h n a h 3 n v o c a v it,8) e rh a lte n geblieben. (Es w ird d a n ä m l i h den beiden J a u e r n i g e r B ü r g e rn P a l t e n C f h a t n u n d G eo rg e P ilh e u e r die B e w illig u n g erteilt, in u n d a u f den G e b irg e n bei u n d u m J o h a n n i s b e r g 511 fcfjürfen u n d e in su fh la g e n , a u h w u rd e denfelbeu f a m t ih re n U litg e w e rfe n eine B u n d g ru b e m it den üblichen B l a ß e n u n d m it ein em G rb fto tlen , fa n t T tic la s g en a n n t, jw if h e n dem ID ege v o n J a u e r n i g n a h Sandecf u n d dem ZTTotdgrunde,4) h iu te r dem S h lo f f e J o h a n n i s b e r g gelegen, verliehen.

') (Dos B r ä u b a u s lie ß erft im J a l ; r e i s o i ^ ü rftb ifd ]o f v o n E johenlohe b eim Sdjloffe, roo je tjt bie S ta llu n g e n ftdj b efin b en , w e g re iß e n u u b ein n e u e s in ber K o lo n ie Jo h a n n e s » b erg e rb a u e n .

2) (Ein K n ften , i n bem b a s (Erg in bie tf iitte b e fö rb e rt m ü r b e ; er e n th ie lt (£r je im (B e ro i.tte n o n 17— 21; g e n t n e r u .

:l) (Eine K o p ie b erfe lb e n e rlie g t im B r e s l a u e r S t a a t s a r d ß o £ a n b b . F ., H eiffe III, 21 P ., i'cit. II. (Ein P lu sg u g h ie rv o n ift ab g e b ru e ff im B a u b X X b es C odex d ipl. Silesiae.

*j K o te s W affen im Ü Tücfengruube.

Cytaty

Powiązane dokumenty

auf gefctjic^ilicfje fforfcbungen (Suftau ^reytags felbft, unb er fjebt in feinen (Erinnerungen Seite 6 betreffs bes Dorfabren Johann (3 an) unb feines Sohnes 2lbam greylag

unb nebeneinanber würben faft alle hiftorifchen Stile burchgenontmen unb als Vorbilber uerwenbet. Spätere Seiten werben noch beffer erfeuuen, wie wir es jeßt fd]on

B ie (Ebene fd)ließt roeftlid) a n Öen Schladen« unö Afchenhalöen öes poeßofeu« unö S tah lw erfes uon ^rieöenshütte ab, fenft fid] m it öer rechten Seite

Abfaffung unö B erbreitung con ^lugfcßriften, roelcße geeignet ftnö, öle geiftige unö fittlicße (Entroicfelung unferes B olfes ju föröern. Ausfenöung con

KTan m ußte daßer die vorhandenen (Drganiften, von denen viele meßt deutfeß fpreeßen, ja nicßt ein m al deutfeß lefen und nocß iveniger feßretben fonnten, in

führung großer (Dpern (^auberflöte), wobei öas gut befeßte (Drcßefter non öcm BireFtor Heber felbft öirigiert mürbe. Allerbings ftrich m an gan;e Scenen, weil

werben in au ffallen b er fjäu jtg feit, v ie lkid jt burĄ m ehrere groifd; englieber oon einem auslän b ifd jen K öter gebiffen, ber unberechtigterroeije über bie

(Er fdjrieb faft nie einen Brief, fonbern telegraphierte feitcnlange Depefd)en, von benen manche jwanjig W a r f unb mehr foftete. 3 hm behagte biefes ruhelofe