• Nie Znaleziono Wyników

Oberschlesien, 1903, Jg. 2, H. 6

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Oberschlesien, 1903, Jg. 2, H. 6"

Copied!
74
0
0

Pełen tekst

(1)

2. Jahrgang. « B e it 6 . « September 1903.

berkhl eilen

Zeitschrift zur Pflege der Kenntnis und Vertretung der Interessen Oberschlesiens.

fierausgegeben een Dr. pbil. € . Zieitr.

Die g e i t f d j r i f t „ © b e r fĄ I e f ie tt" erfcfyeint m o n atlich e in m a l ( 3 1 1 A n f a n g je b e n IT lo n a ts ).

A b o n n e m e n ts p r e is v ie r te ljä h r lic h ZTlarP 3 , — . (E in sein e ß e f t e IT la rf \ ,2 5 .

B e f ie llu n g e n n e h m e n a lle B u d } h a n M u n g e n u n b p o f t a n f t a l t e n , fo tv ie bie D e r la g s b u c h h a n b lu n g v o n (S e b rü b e r B ö h m , K a tto n ń t* ( D .-S ., e n tg e g e n ,

p o f o e t t n n g s l i f i e XXx. 5899-

Die Jagd im Fürstentum P less von den ältesten ta g e n bis auf unsere Zeit.

ZTad; beit flftert bes ^ürftltd? plefftfdjen f l r d ji r s urtb bes f o r f ta m ts

b a rg e f te ü t v o n

Dr. <£. g i r i e r , Plef-

Setrter Zhtrcfjlaudjt E^atts, Ejetnrtd; X I . d ü rften ccm p le jj ;u m 7 0 . (S etm rtstag e b rfu rd jtsco ll geroibmet.

fertig n o n ÜTenfchen benöifert, 5U111 g roßen C e ii nod] o o n Ur=

roalö beftanben ro a r b a s pieß«Z% lcoiaier £ ä n b d ;e n , a l s es im

\ 2, g a b r h u n b e r t, ein C e ii bes h ^ o g t u m s B a tib o r, 6er S chw ede 6er © efchidjte fi<h n äh e rte. g a s r e i c h e ^ iü ffe u n 6 B ä d je b u rd p f h n itte n 6en I D a 16 in ia b y rin ta r tig e n ID in b u n g e n , flau ten fl cb a n rie te n Steilen 51t C cid jen u n 6 Seeen, 6ie einen g roßen C e ii 6er CDberfiädie 6es

£anbes be6edten u n 6, r o n 6er B o g e ip e rfp eftin e betrachtet, 6er © egenb ein rom antifcbes a b e r büfteres © e p rä g e nerlieheit. 2X>o burch unerm eßliche S ü m p fe, ü b er liegenbe B a u m f ta m m e , meIdje bie £ aft 6es S d )n e es nieber*

6rü d te ober 6er roiibe p e rb flftu rm p la n lo s rerftreute, 6 er ZTienfd) n u r m it ITtü^e r o rb rin g e n to n n te , b o rt fa n b b a s © e tie r bes XDalbes feine ein fa m e febene ID o b n ftä tte . B ä r u n b XDolf, £ u d )s u n b jm d is beherrfcbten ben l ü a l b unb forgten b afü r, b aß b a s fleinere ZDilb ben ^ rie b e n bei* © in f a m te it nicht

(2)

3 7 2 D r. 6 . g i r i e r ,

g a r 511 ungeffört genieße. D er ^ ifd jo tte r u n ö 6er B ib e r b a u te n a n Öen safyb r e i f e n Seeen, a n Öen U fern öer B a d je iß re fin g e n B a u e u n ö freuten fid) ü b e r Öen <ftfd?reid f t u m , öer b is 1jeute noch ein B u h m öes p ie ffe r £änöd?ens geblieben ift. D er W o lf, 'öer S u d js, öer ^ u d )s , öer 3 I tis , öer B a u m « unö S te in m a r ö e r , öer ^ if d jo tte r u n ö öer B ib e r firtö u n s a l s © enoffen öes fid?

E?ier im m e r m etjr u erbreitenöen oberfcblefifcben B n fie ö le rs u rfu n b lid ? v erbürgt, h ä u fig roeröen fie n o h , m it A u s n a h m e öes B ib e r s , in fp äte re n 3 «t?rl?unöerten, neben Öen u n fd ju lö ig e n © ra sfre ffe rn , öem eölen f } ir fh , öem ritterlichen ©ber, öem Befj, öem p a f e n , a l s ö a s ja g ö b a te tD ilö öiefer © egenö e rm ä h n t. Die

© piftenj öes B ä r e n bezeugen u n s n u r n o d j öie alte n , b a lö uergeffenen B a rn e n einzelner 3 a 9ert in Öen p ie ffe r © ber= u n ö B ieöerforften. N ie d ź w ie d z i dół, ö. h- öie B ä re n g ru b e , ift öer B a r n e öes 3 ^ g e n s 123 im ^ o rftre v ie r K oftud)na.

N ie d ź w ie d z ia c h u n ö N ie d ź w ie d z ik — v o n n ie d ź w ie d ź , öer B ä r — heißen

^ie 3 a Öen U t . 171, B e ih e r 3 9 ° i " , be^m. im B e v ie r © i h u u . D ie © rt«

fchaft 3 h f t in öer heutigen p e r r f h a f t Z U y slo ro ih ^U a tto m ih , öem norööftlidjen

© eil öer a lte n S ta n ö e s h e r r f h a f t p l e ß , hieß im p f. 3 a hehu n ö e rt J a ź w c e , ö. h- öie £u<hfe. © b öer g ew a ltig e U r, ö a s ID ilö p fe rö u n ö öer breitgeftirnte W ife u t, ö a s gepriefeite ZDilö öes frü h eren Z U ittelalters, in öem © ebiete von P Ie ß , roie in Schlefien ü b e r h a u p t, in gefchichtlicber 3 eit noch unjutreffen m aren , ift a u s Öen w enigen fd?riftli<hen D o fu m e n te n öes 12. u n ö 13. Jafyv- h u n ö e rts, öle a u f u n s g efo m m en finö, nicht 511 e rm itte ln . 3 ebod) legen es öle vielen fhlefifcben © r ts n a m e n , öle m it öem W o r te t u r , öer p o ln ifh e n B ezeichnung fü r B u e ro d fs, gebilöet f in ö ,1) nahe, ö a ß öem 5d)lefier öer B u e ro d js , b o s p r i m i g e n i u s (m it öem W ife n t, b is o n e u r o p a e u s , p o ln if h ż u b r , nicht ju verroechfeln) ein m o h l b e fa n n te s © le r geroefen ift. B u h im P r o m n i ß e r ^ o rftrc v ie r heiß t ein 3 a 9en ( ! 6 f a , b, c) T u r z e c , un ö es ift a u s öiefem © r u n ö e fehr m a h r f h e i n l i h , ö a ß öie B n fie ö le r öer p ie ffe r ©egenö Öen B u e r o h f e n h i£r 1l0Ch u o rg efu n ö en h ^ ^ en . B u f Öen W ife n t, p o ln if h ż u b r, weift m e in es ZDiffens v o n Öen f h le f if h e n © r ts n a m e n n u r S h u b e rfe e im B re ife © u h r a u , im 1 5 . 3 a h r h urti>ert S z u b r z a u n ö S u b r a genannt, v ie lle ih t a u h ö a s ebenöa b e fin ö lih e P o rr o e r f B o b ile , a u s öem p o ln ifh e n b a w ó ł, öer B ü f f e l.2) D o n D ö g e ln w a re n h ie r öer B ö ler, öer p a b i h h öer

J) B efonbers H a m en rote C u rja f, in ber H ätje non © ppein, in einer U rlaube von 1328.

2) Ejier finb bie H a m en nod) einiger 3 a g e n a u s ben p ieffer ^orftrenieren:

W iep rzy n iec, non w ieprz, ber (Eber, fjag e n (2 3 im H eoier H ra n itj unb (8-1 im Heuler K o b ier; W ilcza k ło d a b, t;. bie W olfsangel, 3 a g e n (3 9, H enier Haboftoroitz; W ilcze bagno, W olfsfum pf unb W ilczy bieg, W o lfsla u f, 3 a g e n 2 6 unb 28 im H enier p an ero n if;

Ja strzem b iec, ber f^abid?!-, 19 S tu b jten iij,' N o w y Ż ó raw ik , non zó raw ber K ranid/, (75 S g o in ; Czajcze bagno, ber K iebitjfumpf, \ 2 p a n e ro n it.

(3)

Die 3 a g b im jü rfte n tu m p te ß von ben älteften C agen b is a u f unfere § e it. 3 7 5

^alfe, 6er S p erb er, öie verfdßeöenften S u m p fv ö g e l, roilöe <0änfe u n ö (Entert, öas Auer«, B irf« u n 6 ffa fe lt)u l)n Ijetm ifĄ . D er ^ a f a n , 6er im 3 a h ra

£)itnöert im w eftlid)en E u r o p a b e fa n n t ift, fd jein t erft im (7 . 3 a h r l? u n ö e r t in ’s p leffifdje eingefül)rt rooröen 3U fein.

3 n 6er ä lteren <^eit, a l s 6a s £eben a u d ) 6er E r o t e n im £ a n 6e, a u f 6en in u n fre m S in n e w en ig m ot)nlid)en 5 d) löffern u n 6 B u rg e n , in lang«

welliger E in tö n ig fe it, in w eld)e n u r 6er a lle r 6in g s fel)r h äu fig e K rieg eine unerroünfd)te A b w e c h s lu n g ju b rin g e n pflegte, bat)in flo ß , w a r öie 3 a gb 6as beinahe einzige D erg n ü g en , öie einzige ^ e rftre u u n g , welche öie ffjerren fid) antun form ten, u n ö . fpielte baljer im £eben u n ö C re ib e n öer K ö n ig e u n ö dürften eine w eit größere B o lle a l s heutzutage. B e f a n n t ift, b a ß K a ife r IT ia rim ilia u I. zrvlfd)en 1508 u n ö f 5 1 9 felbft ein 3 a g ö b u d ) oerfaßte, in weldjem er a u s fü h rlic h öle A u s r ü f tu n g j u r 3 o g b , öie A n o rö n u n g öes 3 ^ 0 0 « Zuges b ehanöelt u n ö a llerle i B e m e rfu n g e n ü b e r 3 o g b tle re , W a r n u n g e n o o r (Befahren, w ie auch eine Bcil)e ö ro llig e r 3 o g b a b e n te u e r 5u m beften gibt.

W eldj’ hohe ZTteinung öiefer K a if e r u n ö v erm u tlich au d ) viele d ü rfte n m it ihm un ö v o r ih m v o n öer 3 a gö g e h a b t hoben, erhellt a u s Öen W o rte n öes K a ife rs, öie er a n öen E rzh erzo g ric h te t: „ D u K u n ig v o n Ö fte r re ic h . . . , fotlft öici) ew iglid) freuen öes g ro ß en £ u ft öer W a ib m a n n fd ) a ft, fo 6u f ü r all K u n ig u n ö d ü rfte n h a ft 5U beim (B efunö u n ö E rg ö ß lid )fe it, au d ) 5U E roft öeiner U nöerfaffen, ö a ß ö u ih n e n b e fa n n t m a g ft w eröen, fid) au d ) öer A r m a l s öer Heid), öer B eid) a l s öer A r m jeglichen a n fo ld jem W aiö«

berid) ih ren g u g a n g hoben, fid) ih re r H o t zu b efla g en u n ö a n b rin g e n , öu ißn aud) follid)S w enöen m a g ft m it £uft, öle A r m e n ." D er B e ö e u tu n g , welche öie 3 a 0Ö a l s faft ö a s einzige g e r f tr e u u n g s m itte l öer höd)ften S tä n ö e gehabt h at, angem effen, finö au d ) öle zahlreichen P e r o rö n u n g e n , öie ih retw egen getroffen w o rö e n finö, u n ö öie E in ric h tu n g e n , m it öenen ße u m fte llt w a r .

D ie 3 a g ö w a r im p ie ffifd )e n u rfp r ü n g lid ) au sfd )Iie ß lid )e s E ig e n tu m öes £ a n ö e sh e rrn , ö. h- bes bferjogs, fp ä te r öes S ta n ö e s h e rrn . 3 ebod) w irb Öen A ö lig e n a u f ih re n ( 5 ü tern öie 3 o g b m eift v o llftä n ö ig , h ä u fig jeöod) unter A u s fd )Iu ß öer 3 a 0b a u f h o h es W ilö , geftattet.

D ie erfte E r w ä h n u n g öer 3 a gb im (ßebiete v o n p i e ß gefd)iel)t in einer U rfu n ö e v o m 3 a h r e 1272, la u t welcher p er^ o g W l a ö y s l a u s einem gewiffen E ß w a li f iu s öle 3 a gb, öle ^ ifd je re i u n ö öie P ogeIbei$e a u f öem 65ute S e ie rn geftattet.

A if o la u s , ff erzog v o n C r o p p a u un ö B a tib o r u n ö f fe rr v o n p i e ß beftätigt öem B itte r (Dtto v o n p t l o a a n n o f 3 6 0 Öen B e fiß öer ffe rrfd ja ft W y s lo w iß u n ö ä u ß e rt fid) in B e zu g a u f öle 3 a gbgered)ttgfeit öiefes feines P a fa lle n bal)in, ö a ß biefem öie ^ifd jerei, öer D o g e ifa n g u n ö öie 3 a gb a u f jeglid)etlei E ie re , ob fie gro ß ober fle in feien (hohe u n ö nieöere 3 a gb), m it

(4)

3 7 Ą Dr. <£. § i t > i e r ,

allerlei ZZeßen u n ö p u n ö e n geftattet fei, au d ) g ero ä h rt er ih m u n ö feinen ZZachfolgern ö a s Hed?t 6er ID ilö fo lg e in feinen, öes p e rß o g s B a n n fo rfte n , 6. 1;. er e rla u b t ih m , ungeliebtes ZDilö, 6a s fidj in 6ie herzoglichen B a n n « forften geflüchtet hoben follte, 6o rt ßu perfolgen u n ö 511 töten. p i e r roie in 6er U rfu n ö e n o n 1272, roie au d ) in Öen m eiften Sd?riftftücfen öes ZUittel«

a lte rs , roirö öle D o g eljag ö uort öer J a g ö a u f p ie rfü ß ig e s ZDilö getrennt g e n a n n t, u n ö ßroar liegt ö a s a n Öen befonöeren ZTtethoöen, öie bei öiefen beiöett J a g ö a r t e n ßur A n ro e n ö u n g fa m e n .

B i s j u r (E in b ü rg e ru n g öes S chießgew ehres, m a n f a n n rool^l fagen b is 5u r ZITitte öes \7. J a h r h u n ö e r t s , roo öie ^ eu e rfte in b ü d )fe fid? einführte, ro a r öle peß« u n ö ^ a n g ja g ö , ö. h- öie m it p u n ö e n u n ö öle m it Heben, befotröers öie letztere, öie übliche J a g ö a r t , u n ö neben öiefer erfreute fidj einer befonöeren B e lie b th e it u n ö h ° h eL" A c h tu n g öle D o g e lja g ö oöer öie D o g eb beiße, roeldje m it p ilf e abgericbteter R a lfe n a u s g e ü b t rouröe. A u ch in S djlefien ro a r öie J a g ö m it R a lfe n fehr p erbreitet u n ö fehr beliebt. Die A u s ü b u n g öer J a g ö ro a r im ZTTittelalter nicht fo leidet, roie heutzutage.

D a s ZDilö rouröe nicht a u f engeren, u m grenzten © ebieten, in © iergärten, gehegt, es ftan ö p ie lm e h r in Öen roeiten fd)roer zugänglichen ZD älöern öer m eift fehr a u sg e ö e h n te n B e d u n g e n , g u m A b h a lte n einer J a g ö m u ß te erft ein g ro ß e r u n ö p erro id elter A p p a r a t in B e w e g u n g gefeßt roeröen. ,§ u m p o f e öer fdjleftfdjcn © eilfürften gehörte ö ah e r eine befonöers organifierte u n ö zahlreiche J ä g e r e i, m it öem © b e rjä g e rm e ifte r, öem lo w c z y , a n öer S p iß e . D ie B ib e r jä g e r roaren befonöers o rg a n ifie rt u n ö h atten zu m © h ef Öen p a n b o b r o w y , ^ u r D o g e lja g ö g ehörten öie ^ a lf n e r , öie s o k o ln ik i, öenen ö a s A b rich te n u n ö öie P fle g e öer eölen J a g ö f a lf e n a n p e r tra u t roar.

D ie ^ a n g n e ß e roaren in befonöeren Z te ß h äu fern , roie ro ir fie fü r p l e ß aller«

ö in g s erft im \7 . J a h r h u n ö e r t g en a u er fennen lernen, untergebracht. Die J a g ö ß u n ö e h o tte n ih re befonöeren p ä u f e r u n ö ih re eigenen ZD ärter. ZDenn öer p erz o g a u f öle J a g ö au fb rac h u n ö m i t feinem fehr zahlreichen Ja g ö « gefolge in feinen B e fiß u n g en h e ru m ftreifte, ro a r ö a s ganze £ a n ö geroiffer«

m a ß e n in A u fre g u n g u n ö ZTiitteiöenfchaft gezogen u n ö öie U n te rta n e n per«

p flid ß e t, f ü r ö a s ja g ö p e r f o n a l , roie auch f ü r öle J a g ö tie re , öle p u n Ö e unö öie R a lfe n zu forgen. Doch rouröen öiejenigen D örfer, welche neu nach öeutfdjem Hecht a u sg efeß t rouröen, p o n öiefen S aften m eift befreit.

A l s a n n o f ^ 3 7 öle B rü ö e r IDenzel u n ö ZZifolaus, perßöge uon

© ro p p a u u n ö H a tib o r, in i h r n äterliches (Erbe ficß teilten un ö ZZifolaus J ä g e r n ö o r f , ^ re u ö e n th a l, p l e ß , H y b n if u n ö S o s la u erhielt, m achten öie B r ü ö e r u n te re in a n ö e r a u s , ö a ß fie a u f Öen © ü te rn u m H a u ö e n „öem Der«

g n ü g en öer J a g ö " — roie fie ficß ausöriicfen — im S d jro a rz ro alö , im £aub«

roalö u n ö a u f Öen B e rg e n 311 gleichem Hecht obliegen ö ü rfe n ; öie in Deutfch«

(5)

Die 3 agb im $ i it ß e n tu m p fe jj von ben älteften T a g e n bis a uf imfere g e it. 3 7 5

lanö fogenannte K o p p e lja g b , bie h ä u fig B e ra n la ff u ttg ju uielem U n frie d en gab, m ar, w ie w ir feiert, au d ) bei u n s b e fa n n t. D ie beióen oberfd)Iefifd)en perjöge fdjetnen a b e r fici? g u t v e rtra g e n ju traben, u n b h ä u fig m a g B i f o la u s , bem J ä g e r n b o r f u n b p le ß - D y b u if mugefallen w aren , u o n feinen lo w c z y (ben J ä g e r n ) , ben p u n b e fn e d ß e n , welche bie fĄ w a r^ en u n b bie w e ife n D ruden m itfü h rte n , u o n ben s o k o l n i k i (ben ^ a lf n e r n ) gefolgt, feinen m it ber p a u b e b efap p ten £ ie b lin g s fa lfe n a u f ber ^ a u f t, m it R r m b r u f t u n b Ja g b fp e er bew affnet, u o n feiner B u r g 31t D y b n if, w o er m eiftens weilte, aufgebrod)en fein, u m a u f ben J a g b g r ü n b e n bes "Klofters j u D au b e n jufam m en m it feinem ^ermöglichen B r u b e r fid) K u ^ m e il 5U uerfdjaffen.

Die lie f e , meld)e aufgefteilt w ü rb e n , b a m it b a s O e r fid) in ih n e n uerfange, befanben fid.7 u e rm u tlid ) in D a u b e n felbft. D a d ) to ller J a g b , bie in ben b am als ttod) u n w irtfa m e n © egenben m ü fe u o lle r u n b au d ) gefährlicher w a r als heute, w ü rb e bei ben fro m m e n B r tib e rn bes D a u b e n e r Ixloffers D aft gemacht, bie J a g b b e u te u e r je f r t u n b ber K lo fterm e in g e tru n fen . ID a n d ) B rü b erle in , b a s a u s bem £D elfd)lanb fta m m te ober ju S tu b ien g w e d en im frö n e n , b a m a ls in jeber B e zieh u n g blüfjenben 3 ta lie n gewefen w a r, m a g (Erzählungen 511m beften gegeben h ab en , bie S d )ilb e ru n g e n biefes C anbes enthielten u n b bie b a s S ta u n e n u n b ben D eib ber J u l j ö r e r g ew e d t h ab e n mögen. ZD as w a r ju je n er J e t t (Dberfdxlefien im B e rg leid ) m it B enebig ober f l o r e n ; u m bie Z llitte bes Q u a tt r o c e n to ? w a s ein obetfd)lefifd)er p e rjo g neben einen € o re n ;o B l e b ic i? D ie J a g b w irb a b e r u n b e b in g t in ber oberfd)!efifd)en ID ilb n is m e f r D ei;e a l s bie in 3 ta lie n g eh a b t haben.

D u r bie ZTTutter u n ferer bferjöge, bie ^ ü r f tin p e le n a , bie eine D ich te bes K ö n ig s u o n P o le n u n b eine C o d ß e r bes D i m i t r i K o ry b u t, p r i n j e n uo n

£ ita u en w a r u n b feit bem 3Tobe ih res (D e m a fls \Ą2Ą a u f p i e ß a l s ifre rn lü itm e n f if fa ß , m ochte ü b e r bie J a g b in © berfd)lefien fpötteln. J um eilen, w enn ih re beiben S ö h n e , w ie bies h ä u fig ber ^ a l l gewefen ift, a u f ber B u r g ju p ie ß bei ih r 511 B e fu d je w a re n , w o es g a lt S tre itig fe ite n u n te r bem p ie ffe r

£att habet 511 fd)lid)ten ober fonftige D eg ie ru n g sg efcfäfte ju erlebigen, m a g fie in ben S c h a f ih re r J u g e n b e r ln n e r u n g e n gegriffen u n b m it (Eifer e r jä p lt haben, w ie m a n in i f r e r lita u ifd je n p e i m a t a u f XDifente 5U ja g e n pflegte unb w ie b a s e tw a s g a n j a n b e res w ä re , a l s D e f e im ID a lb e aufzuftellen unb w arten, b is ein Del) in basfelbe fiu e in r e n n t, es herunterm ieft u n b ftd) fo in bem felben u erftrid t, b a ß es n id )t w eiter la u fe n fa n n , ober einen p irfd ) burd) fd )la u fe ID in b e fo la n g e 511 pepert, b is biefer e rm a tte t ftd) ben p u n b e n entgegenftellt, u n b l f m b a n n m it bem S p e e r ben j d n g 5U geben.

Die ^ a lfe n b e ije m odite fie w ol)I in te reffa n t finben u n b in i f r e n jü n g e re n J a f r e n m it ih re m © e m a f l fid) a n berfelben beteiligt h ab e n . D a h a tte aud) fie if re n eigenen (Ebelfalfen, ber a u s 3 s l a n b fta m m te u n b eine g ro ß e

(6)

3 7 6 Dr. 6 . g i r i e r ,

S u m m e (Selbes gefoftet ß a tte un b ;a ß m u n b g eß o rfam a u f ber ^ a u f t feiner f^e rrin faß . 3 a / ^ a s w a r eine ^ re u b e , m enn fie im ^ a g b m a g e n , bei v o n fü n f P fe rb e n gezogen, einem S a tte lp fe rb , bem nocß v ie r P ferbe v o rg e fp a n n t m a re n , fäm tlicß m it b u n te n S cßabracfen bebedt, nacß p te ß fa m , iß r (S e m a ß l ßocß 5U B o ß , m ie iß n nocß jroei ZDacßsfiegel im p ieffer f lrc ß iv seigen, neben iß r, bie abgericßteten R a lfe n a u f ber Ißanb, u n b an ben U fe rn bes p ie ffe r Sees, ber ficß p o n ber p ie ffe r B u r g b is nacß B r je s ß b a ß in jo g , a u f B ie b iß e u n b ZHöven, ober g a r a u f B eißer, m eitn es ßier folcße gab , ja g te. ID ie fcßoß ber ^ a lf e , roenn iß m bie b ja u b e no n ben

£icßtern g en o m m en m ürbe, g a n j a n b e rs a l s ber gem eine S p e rb e r, ber erft feine B e u te um greift, in g ra b e r £ in ie a u f ben burd ) ben S tö b e rß u n b auf»

gefd)eud)ten D o g el 5U u n b , roenn er biefen gefangen ßatte, m ürbe ißm m it einer S c ß n u r b a s ^ eb e rfp ie l, bie ^ u fa m m e n g eb u n b e n en ^ lü g e l einer roeißen C a u b e gem orfen, u n b er f a m m it feiner B e u te a u f bie ^ a u f t geftricßen. U n b m a r ber aufgefcßeucßte B o g e l g a r ein B eißer, b a n n fliegen bie R a lfe n ßod) in bie b la u e £ u ft, u m iß n , ber iß n e n bie Ißöße abju*

g em innen fucßte, ju überfteigen, fließen a u f iß n v o n oben lo s u n b fcßlugen iß n in bie ^ lü g e l. S cßnell m ie ber B ü ß ro arf ficß b a s eble D ogelroilb juroeilen ß e ru m , ro a rf ben K o p f ; u r ü d u n b bro ß te m ie m it einem Scßm erte m it feinem la n g e n fpißen S cß n ab el. P a u f e n u n b fcßm etternbe C ro m p e ten ertö n ten bei jebem S to ß e bes R a lfe n u n b fp o rn te n ben J a g b v o g e l an.

«Enblicß e rm a tte t ber B e iß e r u n b , v o n bem a u f iß m blocfenben R alfen gefrallt, fin ft er ßernieber, ben triu m p ß ie re n b e n S ie g e r a u f bem B u d e n .

D ie ^ a lfe n b e ije m ürbe bie v erd o rb en e ^ ü r f tin , bie J a ß r^ e ß n te lang bie p ie ffer B u r g ein fa m bem oßnte, m en n fie iß re m u n b e fa n n te n (ßrabe entfteigen m ürbe, ß ie r nicßt m e ß r m ieber ß n b en , — fie ift fcßon im \7. J a ß r » ß u n b e rt feiten geroorben u n b im £ a u fe bes {8. in gan% (E u ro p a a u s ber ZTiobe g efo m m en — a b e r im ZDalbe m ü rb en fie bie IDifente, bie i ß r a u s iß re r litauifcßen Iß eim at u n b a u s iß r e r 3 ^ g en b ßer b efa n n t m aren, g rü ß en .

Z ltit ben f e i t e n ä n b e rn ficß bie 3 ^ g e r , ä n b e rt ficß b a s XDilb, au f melcßes 3 a 9^ gem acßt roirb, u n b ä n b e rn ficß au d ) bie ZHetßoben, nacß melcßen gejag t, geßeßt, gebeizt ober gefd)offen roirb. B a s ift ber £ a u f ber ZDelt.

3 n ber B eiß e ber 3 a ^?re w ü rb e b a s p ie ffe r (Sebiet aucß im m e r bevöb ferter, Z D albungen m ü rb en ausgerobet, Ceicße trocfen gelegt u n b in Briefen v erm a n b elt, u n b neue m enfcßlicße ZTieberlaffungen entftanben a n verfcßiebenen (D rten. B o r bem Ztlenfcßen m u ß te b a s I B ilb ficß surücfjießen. B e r B ä r m u ß fcßon friiß seitig au sg e ro tte t roorben fein, benn er roirb in ben U rfu n b en ü b e r ß a u p t nicßt erro äß n t, u n b feine ein ftm a lig e R n ro efe n ß eit ß ie r n u r burcß

(7)

Die 3ngb im jü rftc n tu m p le ß r>on beit älteftert S a gett b is a u f tmfere g e it. 3 7 7

bie K am en einiger S o fa lie n bezeugt; bem B ib e r m a r es zu geräufcßnoll geworben un b and? er n erfcß w an b rechtzeitig; in bem "K am pf u m bie zußb re ife n p o n ig b e u te n im W a lb e u n b u m bie ^ i f h e in ben Seeen u n b B ächen war ber W e n f h a l s S ieg e r ü b e r feine n ie rfü ß lg e n K in a le n h eru o rg eg an g en . Der $ u Ą s unb, w ie es fcheint, auch ber £ u d ;s finb burcß befonbere Der«

orbnungen, bie zu iß te n r S c h u le erlaffen m orben m a re n , non einer n o lh ftänbigen A u s r o ttu n g f ü r län g ere ^ e i t b e w a h rt geblieben. B e i ber enb=

gültigen D e r ä u ß e ru n g ber p e rrfc ß a ft IK y s Io w tß im J a h r e f 5 3 6 g ib t ber Stanbesherr 0011 p i e ß bem (Erw erber ber a b n e rä u ß e rte n p e rrfc ß a ft bie

„^reißeit aller J a g b , pirfcße, m ilbe Schw eine, Keße, £ucßfe, ^ ü d )fe u n b pafen 511 jag en , an d ) zu fchlagen zu feinem (Befallen, u n b zu genießen, bes«

gleichen allerlei W a ib w e r f m it allerlei © e ß ü g e l" . (Es ift b a r a u s zu erfeßen, baß aud) a u f S tu d ie u n b ^ü cß fe nicht ohne befonbere (E rla u b n is g ejagt werben burfte. B e r £ucßs m u ß in ber C a t im \ 7 . J a h r ß u n b e r t h ie r fcßon ein feltenes C ie r gewefen fein, benn ein a m jO. J a n u a r 166*1 in ber S tanbesßerrfcßaft p i e ß g efangener £ucßs w a r f ü r w e rt erachtet m orben, gem alt zu w erben, u n b fein B i lb p ra n g te in ber fo g en a n n ten hölzernen S tube bes p le ffe r S d ß o ffes neben bem B ilb e bes B ifc ß o fs B a l t h a f a r n o n p r o m n iß . C a t f ä c ß lih w irb ber £ u cß s fp ä te r f a u m noch e rm ä h n t unb, wenn bies gefcßießt, fo w irb er u n te r bem f h ä b l i h e n K aubzeug, z u fa m m e n m it bem W o lf, bem ^ifcß o tter, bem ZTTarber, bem 3 1 tis u n b ber W ilb f a ß e aufgeführt, a u f beren A u s r o ttu n g m a n bebacßt fein fotle. ( 3 n ftru ftio n non 1679.) B ie peß« ober P a rfo rc e ja g b , bie im 16. u n b 17. J a ß r ß u n b e r t in B lü te ftanb, m a g ber © r u n b bazu gewefen fein, b a ß m a n bem A us«

rotten bes ^u ch fes p a l t gebieten u n b benfelben f ü r bie g e n a n n te J a g b auf«

fparen mochte. 3 n te re ffa n t ift es, b a ß in einer 3 n f tru f tio n , welche 16ĄO für bert ^ o rf tfn e d ß bes S uffeßer K eu lers a b g e fa ß t m ürbe, biefem eingefcßärft wirb, er folle fiep bes u n n ü ß e n S chießens, w a n n iß m folcpes n o n 3 h r o

© n ab en ober bero ^ o rftm e ifte r nicht an b e fo h le n w äre, gänzlich en th a lte n unb n o rfäß lich er W eife a n p a fe n , ^ ü d ) f e n u n b © eflügel, a l s A u e rß ü ß n e rn , B irfß ü ß n e rn u n b p a fe lß ü h n e r n feinen S ch ab en ober A b b ru c h tu n . 3 n B e u tfd ß a n b foll b a s W o r t P a r fo rc e ja g b erft u m 1686 a l s t e r m i n u s te c h - n ic u s üblich gew orben fein, w ie w o h l bie p e ß ja g b , bie p a ß , fcßon niel zeitiger hier beliebt gewefen i f t (Es ift a u g e n fh e in lic h , b a ß bie S ch o n u n g , bie m a n in ber S ta n b e sß e rrfc ß a ft P k ß , ä h n l i h w ie heute n o h ln (E nglanb, Keinecfe ungeheißen ließ, n u r ben ^ w e e f g e ß a b t ß a b e n f a n n , iß n f ü r bie P arfo rce«

jagb bes S ta n b e s ß e rr n zu refernieren. W ie h ä u fig folcße ^ u c ß sß e ß en ßier ftattgefunben ß ab e n m ögen, u n te r welcßen U m ftä n b e n ße a b g e ß a lte n w ü rb e n , b arüber erß a lte n w ir g a r feine p o ß tin e A u s f u n f t. B u r 3 f e g rim gegenüber fannte m a n n ie einen p a r b o n , er g ilt im m e r a ls f c ß ä b l i c ß e s K a u b tie r, u n b

(8)

3 7 8 Dr. (E. § i D t e r ,

im m e r w irb w ieberljolt, „ b a ß bie tD o lfs g a rte n in g u te m e s s e erh a lten unb gu rechter 3 e i t aufgefteilet w erb en ". D ie B a u e r n ber K a m m e r g ü te r w aren noch b is gur B b lö fu n g ber bäuerlichen S e r u itu te n in ber ITEitte bes nö tig en 3 a h r h u n b e r ts n e rp flih te t, a m b ritten p fin g ftfe ie rta g e a u f bie S uche n a h ju n g e n ID ö lfe n ausgugiehen.

B n S telle ber au sg ero tte ten ID ilb a rte n finb auch neue gefom m en.

JD ie f h o n oben g e le g e n tlih b em erft w orben ift, ift ber ^ a f a n gegen ZHitte bes (7 . 3 a t)r t)u n b erts in ber S ta n b e s h e r r f h a f t p i e ß ein g efü h rt w orben u n b w ü rb e in einem befonbern (T iergarten, u n w e it bes p te ffe r S h M f e s gehegt, a n f a n g s u e r m u t l i h n o h n i h t a l s 3 a 9^> fo nbern n u r a l s £u$us«

uogel. U n te r bem in p i e ß gu hnbenben ZD ilbbret w erben im (7 . 3 a ^ r “ h u n b e rt w o h l B uer«, B irf* u n b p a fe lh ü h n e r , a b e r n i h t ber j a f a n g en a n n t.

3 u ben ^ u n ftio n e n bes E ie rg ä r tn e r s gehört, la u t einer 3 n f tr u f ti o n uon 1657, erftens bie B h t a u f ben ^ a u n , b a m it berfelbe im g u te n g u fta n b e e rh a lten werbe, gw eitens b a s fleißige XDarten ber B ie n e n , „ b r itte n s u o r allen D in g en foll er bie $ a f a n e n beften ^ le iß e s rerfehen, b a m it fie auch n W S h d b e n nehm en, fo n b ern u ie lm e h r u e rm e h rt w erben m ö c h ten ", u ie rten s foll er „ a u f bie D ö g el w a n n es bie (Gelegenheit g ib t, fleißig ftellen, unb w a s er fan g e n w irb , u o r u n fer (bes p e r r n u o n p ie ß ) p o f f ta t abgeben".

<gu bem erfen ift, b a ß in einer © ie rg ä rtn e r= 3 n ftru ftio n u o n {6ĄO ber ^ a fa n e n o h feine E r w ä h n u n g g e fh ie h t. E s ift b ah e r n i h t u n w a h r f h e i n l i h , baß ber ^ a f a n erft g w ifh e n (64(0 u n b ( 6 5 7 n a h p i e ß gebracht w orben ift.

3 n p r e u ß e n begw. B r a n b e n b u r g w ü rb e ber j u f a n erft u m (6 7 8 eingeführt:

„D em n ach feine E h u rfü rftl. D u r h l a u h t i g f e i t gu B r a n b e n b u r g xc. unfer g n äb ig fter Ife rr u o r einiger 3 eit eine B n g a b l ^ a f a n e n a u s fernen © rte n m it g ro ß en U nfoften b rin g en , gu bero E r lu ftig u n g h eden u n b gu bem E n b e in bero B m te r ti P o t s b a m u n b <55offen ^ afan « < 0 a rte n a n legen laffen."

(B n g e f ü h r t bei S h t u a p p a h , Ę a n b b u h ber <forft= un b 3 a g b g e fd )id )te D eutfh«

la n b s. B , I I , S . 627.)

Ü b e r h a u p t ift b a s (7., gum © eil auch f h o n b a s E n b e bes (6 . 3 a fyr=

h u n b e rts bie <3eit, w o ber 3 a gb, befonbers a b e r bem 3 a 0 b r e h t , eine eingehenbere B u f m e r f f a m f e it gefcßenft w irb . 3 n biefer ^ e i t b e g in n t m a n b a s t ü i l b befonbers gu hegen u n b b a r a n i gu achten, b a ß feine 3 a hl n i h t abn eh m e, tra u t ber B e h t s a n f h a u u n g , bie f i h befonbers in biefer E p o h e heranbilbete, w a r bie 3 ^ g b ein B e g al, u n b ih re B u s ü b u n g ftan b n u r bem C a n b esh e rrn gu, u o n bem es anbere, u n b g w ar a u h n u r ber B b e t, n u r burd) a u s b rü c f lih e B e rle iß u n g erw erben fo n n te n . ID ir h üben a llerb in g s oben f h o n gefeiten, b a ß in S h le f ie n feit jeher bet ffeigog ber u r f p r ü n g lih e allein ig e 3 n h a b e r jeber 3 a öb ^ewefen ift, ba b a s p o ln if h e B ed)t, w e lh e s u r f p r ü n g lih in S djlefien gegolten h a b bem C atib esh errn in jebet B egiehung

(9)

Die 3 a g b im ^ ü rfte n tu m p le § ro n bert älteften (Tagen bis a u f urtfere ^ e i t. 3 7 c)

meitergefjenbe 8 ed?te gem ährte, a l s es bie K eg a lie n bes beutfd?en K a ife rs unb bet H eid?sfürften m aren. U ) ir f?aben jebod? and? gefel?en, 5. 8 . a u s ber 3 ag b v e rleif? u n g f ü r S c ie rn u n b f ü r bie p e rrfd ? a ft ZTipslom iß, b a ß bie Herren r o n p i e ß in ber erften ^ e i t m it ber B e rle ifju n g ber 3 agbgered?tig»

feit a n if?re D a fa lle n nid?t geilten. 3 n biefer teßten B ezieh u n g tr a t im 16., unb befonbers im {7. 3 a h r h u n 6ert, eine A n b e tu n g ein. B ie foge»

n an n te h ° h e 3 a gb, 5U 6er b a m a ls bie a u f pirfd?e, 8 ef?e, XDilbfd?meine unb eine § e i t l a n g mof?l aud? bie 3 a g 6 a u f <füd?fe gerechnet m ürbe, m irb, roo es geht, bem E an b a b e l nid?t gugeftanben u n b bem S tan b e sf? errn v o n p le ß V orbehalten ober fü r il?n in A n fp ru d ? g en o m m e n . U n te r S ie g m u n b Seifrieb v o n P r o m n i ß , ber p l e ß v o n Jf0 5 0 b is {65Ą regierte, m ü rb en fämtlid?e Eanb- u n b H itte rftä n b e ber S ta n b e sh e rrfd ? a ft p i e ß angem tefen,

„it^re habenbcn p r iv ile g ia , F re ih e ite n u n b (Berechtigfeiten, befonbers roegen ber hohen J a g b e n , bei ber K a n z le i 511 p r o b a te r e n " . U )er burd? B rie f unb S iegel fein Hed?t a u f bie h ohe 3 a g6 nid?t b a r tu n , ober burd? glaub«

m ürbige ^ e u g e n nid?t nad?m eifen fonnte, b a ß er bie h ° h e 3 a üb feit unben flid jen f e i t e n ungef?inbert a u s g e ü b t habe, bem m ürbe b a s 8 ed?t auf biefelbe abgefprod?en u n b biefe bem S tan b e sf? errn n u n m e h r ausb rü cflid ? referuiert. S o g ela n g ber v e rla n g te £cad?m eis 5. 8 . ben B e fiß ern v o n 3 aroisc u n b ©r^efd?e, ro äh ren b hingegen bei K u b o lto m iß bie 3 a <?6 a u f b)irfd?e, Sd?roeine u n b 8 ef?e fü r ben S ta n b e s h e r rn ref er v iert m ürbe.

3 n te re ffan te (Epifoben lieferte ber S tre it bes £ an b est?errn m it ben B efißern vo n Z U itteb E ag isf, ben p e r r e n v o n g a m a b ^ f y , u m bie hof?e 3 a gb roie and? u m bie (Brennen biefes © u ts . S d?on f 5 7 f f?atte eine ©erid?ts«

fo m m iffio n befrctiert, © e o rg ^ a m a b ;f y , feine (Erben u n b 2Xad?fom men m ü ß ten fid? bes 3 a gens u n b S d ?ie ß en s a u f £)irfd?e, U )itbfd?roeine u n b Kel?e a u f ih rem © ebiete Z U itte b £ a ^ isf e n th a lte n u n b b ü rfen n u r nieberes JB ilb ja g en . B ie bjerren v o n ^ a m a b ; f y flim m e rte n fid? jebod? u m biefes Befrei fef?r roenig u n b feßten bie 3 a gb aud? a u f l?of?es l ü i l b fo rt, fo b aß ihnen, a l s fie j 65 5 a n g a b e n , bie B o fu m e n te ü b e r ih r © u t feien in einer F e u e rsb ru n ft u m g e fo m m e n , aud? g e g lü d t ift, „burd? u nterfdjiebener a lte r p erfo n e n , fo m o h l A b e l a l s iln a b e l, g e u g n i s , fo a lle fa m t bei unferer (ber gräflid?en) K a n z le i, m ie 511 Ked?t gebräud?lid?, mof?I e ja m in ire t u n b abgehöret, aud? m it befonberm F io i# verzeichnet m o rb en ", nadjzum eifen, b a ß ihn en

„bie große u n b bie fleine 3 a g6 " feit jeh er „frei, ru h ig u n b u n p e r tu r b ir e t gelaffen m o rb e n " m äre, h i e r a u f m ü rb e ih n e n im 3 a h re 1657, a u s U n fe n n tn is ber älteren D erf?ältniffe, bie hohe 3fa gb aud? u rfu n b lid ? zugeftanben. IT tit biefer (E rrungenfd?aft nod? nid?t zufrieben, verfu d jten bie p e r r e n ^ a m a b z f y bes öfteren bie © r e if e n ih re s 3 a g b rev ie rs etroas au sz u b e h n e n u n b in bie D efißungen bes S ta n b e s h e r r n h ^ ü b e rz u ftre d e n , fo b a ß m ä h re n b bes \7.

(10)

3 8 0 Dr. <2. g i r i e r ,

u n b nocß in t ( 8 . 3 a ß e b u n b e r t j u r 5 d ? lid )tu n g biefer neuen S treitigkeiten Sokalbeficßtigungen u n b u m fangreiche S e u g e n a u f n a ß m e n ftattfa n b en , bie ben H ecßtsftanb tla rle g e n foüten. IX)it feßen bei biefer G elegenheit, u n te r welchen F o r m a litä te n , ber p ie ffe r C a n b e so rb n u n g g em äß , bei fo g en a n n te G re n je ib n o n u n freien P e rfo n e n abgelegt w ü rb e. XXacßbem bie S e n g e n fü r bie D a u e r blefes A ktes a u s ber U n te rtä n ig k e it entlaffen w o rb en w a re n , b a m it fie u n a b h ä n g ig n o n ih re r fferrfcßaft u n b u n b ee in flu ß t n o n berfelben ih re A u s fa g e n machen konnten, m u ß te n fie ficß b is a u f s bfentb auszteßen, in eine b a ju n erfertigte G r u b e fteigen, b o rt nieberknieen unb, nachbem fie bes S eu g e n e ib e s unterrichtet, knieenb „ u n b a u f ben bloffen K ö p fe n K afen habenb, bie R in g er au fg e h o b e n ", ben norgelefenen G ib ttachfprechen. D ie S e u g e n a u s fa g e n ergaben u. a. folgenbes D e ta il: D urch fD a lb ß e g e r w aren bem W ilh e lm ^ a w a b ; f y fcßon e in m a l jw e i £)aken lie ß e ab g e n o m m e n u n b konfisziert w orben, w eil er biefelben a u ß e r h a lb feines ^ fa g b re n ie rs auf- geftellt hatte. A l s ih n bie ID a lb h e g e r w ieber e in m a l bei ber 3 a g b a n tra fe n un b bem erkten, b a ß er feine lie ß e m ieb eru m a u f ftanbesßerrlichem C e r r a in richten laffe, fagten fie ih m , fie w ä re n n o n bem F °rftm e ifte r ange- wiefen, ih m in einem folcßen jd U e bie lie ß e w egzunehm en. S am a b zk ß erpreßte fie b a ra u f, „fie m öchten n u r a n b )e m t ^ o rftm e ifter einen G r u ß ablegen u n b iß m feinet wegen uerficßern, b a ß er keinesw egs gefonnen fei, ber herrfcßaftlicßen I D ilb b a ß n baburch einigen A b b ru c h ; u tu n , welches aucß a u s feinen lie ß e n , b i e e r S p i n n e w e b e n g l e i c h g e a c h t e t , g a r leicßtlicß ab z u n eh m en , fo n b ern feine A b ftcß t w ä re n u r, ^ ü d jfe unb p a f e n 511 fan g e n , welche ih m f fe rr F ° rftm e ifte r nidit m iß g ö n n e n w ü rb e".

ID e n n n u n , w ie w ir fehert, grö ß ere p e rre n , K itte rg u tsb efiß e r, w ie w ir heute fagen w ü rb e n , in B e zu g a u f J a g b e ig e n tu m e tw a s ffru p elfrei w aren, fo ift es u m fo erklärlicher, b a ß es a u s ben nieberen S tä n b e n Diel £eute gegeben h ab e n m u ß , bie bem ab w ech slu n g sreich en u n b aucß einträglichen G efcßäft bes ID ilb e rn s m it g ro ß e m (Eifer obgelegen h ab e n . 3 n einer S e it, w o bie S ü c ß fe n u r w en ig z u r A n w e n b u n g kam u n b b a s S a g e n m eift m it lie ß e n u n b A n g e ln gefcßaß, a lfo zum g rö ß te n C e il g eräu fcß lo s fich abfpielte, w a r bie G e fa ß r, e rta p p t zu w erben, auch eine geringere. D a r u m w irb ben F 0l'ftfuechten im m e r e in b rin g licß eingefcßärft, b a ß fie „b efo n b ers a u f bie f rem ben S ch ü ß en u n b a n b e i biebifcß G efinbel a tle rß a n b fleißiges A u f- feßen ß a b e n " . F ü r b a s A b fa n g e n eines ID ilb b ie b es ober K aubfcßüßen w irb bem Faeftknecpt „ e in ehrlich C ra n k g e lb " , b a s in einer 3 n ftru k tio n a u f bie ßoße S u m m e dou 10 C a lern fcßlefifcß bemeffen w irb , in A u sficß t geftellt. D a s ganze S a ß r e s g e ß a lt bes F arftknecßts b e tru g in b a r 18 C a le r.

<£s ift n a tü rlic h , b a ß bei folcßer bem 3 a gbw efen gefcßenkter S o rg f a lt ber 3 a g b f ta n b in ber S ta n b e sß e rrfc ß a ft p i e ß ficß heben m u ß te unb, wie-

(11)

Die 3<igb im .fürftentum p k § non ben ätteften «Ea^en bis a u f u njete g e tt. 3 8 \

w oßl m it ü b e r die g a ß l des EDildes, d a s die p le ffe r J o rfte n 511 diefer ,5 eit belebt ß a t, g a r nießt unterrichtet w erden, feiert m ir docß a u s einzelnen Scßriftftücfen des ^ ü rftlic ß p leffifcßen A rc ß io s, d a ß p l e ß im f7 . J a ß r » hundert g ew iß e rm a ß e n die W ild b a m m e r S cßlefiens g e n a n n t w erden bann.

Z ahlreich find die Sendfcßreiben, die im S a u fe des f7 . J a ß r ß u n d e r t s a u s allen «Gegenden Scßlefiens h ier eintreffen u n d u m (Lieferung n o n W ild erfucßen, u n d eigen tü m lich ift m eiftens die D e ra n la ffu n g , welche diefen (Ge=

fließen 51t (G runde liegt.

f l m 17. ^ e b r u a r 1622 fchreibt «Georg K udolf, bfer^og 3U S ieg n iß B rie g u n d © o ld b e rg , a n den ^ re iß e rr n S eifried n o n P r o m n i ß 3U p le ß , er fei gefotinen, die Seicße feiner „fe lig oerfeßiedenen ßer^liebften (G e m a h lin "

a u f den 12. A p r i l cßriftlicßem B ra u c ß e naeß j u r «Erde beftatten 5U laß en .

„D iew eil m ir d a n n — f ä ß r t der B ricffcßreiber fo rt — außer» u n d in»

ländifeße unfere liebe f r e u n d e d atg u erb itten , welcße aueß nießt in g erin g e r A itja ß l, fonder g w e lfe l, erfeßeinen w erden, a l s ift unfere freundliche B itte , der £)ert w olle u n s u n o e r lä n g t m it w a s no n ßo ß em W ild b re t, eße folcßes noeß ln die B r u n f t fo m m t, u n d d an n e n , gegen der B e g rä b n is^ e it, m it w a s u o u ^ e d e rw ild b re t 511 defto befferer B e w irtu n g beßilfließ fein un d u n s d asfelbe 3U u n ferer E jofftatt a llß e ro (naeß S iegniß) fenden u. f. w ."

(Gleichfalls 511m S eicß en fd fm au s erb itten fieß W i ld G er5°9 dbarl ^ rie d rie ß von (Dis bei dem C ode feiner Z H utter a n n o 1630, G fin n c ß W endel, G el"5°9 311 ZTTünfterberg, 5u r B e e rd ig u n g fein er (G e m a h lin in dem felben J a ß r e u. f. w.

A ucß gelegentlich ein er S e ife des p r i n 5en K a f im ir n o n p o l e n dureß © bet»

fcßlefien im J a ß r e 1638 w ird der p i e ß e r S ta n d e s ß e r r im B a rn e n des

K a ife rs erfueßt, fü r den p r ü f e n u n d feinen G o ffta a t Hot», S cßw at)« u n d A o g elw ild b ret, in d ia n ifeß e G ü ß n e r (P u tß ü ß n e r), K a p a u n e , ^ a fa n e , g u t 5u m

feßlaeßten tau g licß e "Halber, C ä m m le in u n d jafeße ic, f ü r H ecßnung des H a ife rs gegen B e fa ß lu n g al^u la ffe n . W ie w ir feßen, s ä ß lt der jf a f a n noeß nießt a ls D o g e lw ild , fo ndern r a n g ie rt in ein er H eiße m it der P u t e u n d dem K a p a u n . <Db es jedoeß d a m a ls in p l e ß j n f a n e gegeben ß a t, ift 3w eifetßaft.

(Elifabetß, G ei'5° 9 ' n 00,1 Cefcßen, feßreibt a m 15. J u n i 16^3 a n S iegfried u o n P r o m n i ß , fie m öcßte iß re n (T iergarten w ied e ru m gerne m it e tw a s uo n W ild uerfeßen Iaffen u n d — u m iß re eigenen W o r te 311 gebrauchen

— „ u n s a b e r g a r w o ß l b ew u ß t, d a ß der G err i " feiner i^errfci?aft p l e ß desfelben ; u t reeßten g e l t je d e s m a l fä ß ig w erden bann, a l s ift a n den G ^rru u nfer fre u n d m ac ß b arlic ß es B e la n g e n , er w o llte u n s die (Eßre erw eifen un d u n s, fo b ald (Gott duteß einen g uten W a id c fp a ß iß m e tw a s befißeren w ird , ein P a a r S türbe lebendiges W ild 3u b o m m en Iaffen".

A u cß eines intereffanten, m it der J a g d im g u f a m m e n ß a n g e fteßenden A b e r g la u b e n s diefer g e i t , dem aucß die ßöcßften S tä n d e su g e ta n w aren ,

(12)

3 8 2 Dr. <g. g i r i e r ,

fei fjier gebadet. Ö l s a m 17. 3 UT” f 5 9 9 (ß e m a ß lin ö b a m W e d e l s , J)er3o g s n o n C e f ß e n , eine C o ß t e r (S o ttß a rb K e ttle rs, ^ e r jo g s n o n K u rla n b , eines (E ö ß te rle in s genefen m a r u n b es it?r b a n n „ in iß re m K in b e tb e tt" f ß l e ß t gin g , m a n b te f i ß bei beküm m erte (S a tte a n ö b r a ß a m n o n p r o m n iß , $xex- ß e rrn a u f p le ß , u n b m einte, n a ß K la r le g u n g ber D erß ä ltn iffe , er 1)abe gehört, ber ^ re ilje r r befäße bie p a u t u o n einem p i r f ß e , ber 5tn if ß e n ;m ei £ieb=

fra u en feie rtag e n gefd)lagen fei. D o n biefer b e b e u tu n g sv o llen £ )a u t erbittet er f i ß n u n gefßenk- ober leißm eife einen G ü r t e l ober ein S tü d , b a s a u s r e iß e n m ürbe, u m es u m ben £eib ber kranken F m u 311 f ß lagen. D e r (S ü rte l a u s befugter p i r f ß ß a u t m u ß b o ß bie n o n iß m erroartete gute W irk u n g geh ab t haben, ba bie p e r jo g in gefunb geroorben ift u n b in ben folgenben ;m ei J a h r e n n o ß jtn e im a l n ieberkom m en konnte. Ö lle rb in g s ift fie b a n n , a m 19* D a u e rn ber I 6 0 f , n a ß b e m fie je ß n G ag e u o rß e r einem p r i n 3en b a s

£eben g efß e n k t J?atte, im K in b b e tt geftorben. D ie m u n b e rtä tig e I ß ir f ß ß a u t, 3U ß ä u ß g benußt, m o ß te a m (£nbe iß re W u n b e rk ra ft e in g eb ü ß t ßaben.

B i ß t n u r u m W ilb b r e t 3U £ e i ß e n f ß m ä u f e n u n b u m p i r f ß ß a u t - riem en, bie h eilk räftig f ü r W ö c h n e rin n e n m aren, m ü rb e n bie F re ih e rre n uo n p i e ß je n e r g e i t an g e g a n g e n . Ö l s gu te 3 äg e r m a re n fie auch a u f bie g u d j t g u te r p u n b e bebadjt, u n b ih r £)unbeftall h a t in Schlefien u n b auch a u ß e r h a lb bes £ a rtb e s einen g uten H u f genoffen. (Seorg, ^ e r ;o g in S ß le fie n ju £ ie g n iß u n b B tie g m enbet ftd? 16ĄĄ a n ben f ß o n oft g e n a n n te n Sieg»

frieb u o n p r o m n i ß m it ben W o r te n : „ W e il u n s roiffenb, b a ß ber ffe rr m it g u te m W aibem erk nerfeßen, (haben W ir ) benfelben freun M iß e n e rfu ß e n m ollen, b a ß u n s er ben (Befallen erm eifen u n b bei u o rfa lle n b e r G elegenheit m it einem S trick g u te r W in b e (b. ß. einer K o p p e l W in b fp ie le ) au sß e lfe n m olle".

S cß o n 511 jen er g e i t m a re n in ber g u ß t u o n H affetieren bie (E n g län b er ben an b eren D ölkern (E u ro p a s u o ra u s , u n b englifdje 3 a g ö ß u n b e ß atten einen roeiten g u te n H u f. D er p ie ffe r p u n b e fta ll befaß a u ß englifcße 3 a gb=

ß u n b e u n b m a r b a f ü r m eit bekannt. 3 ° t? a n n K a f im ir, berfelbe, ben a ls P r i s e n u o n P o le n S ieg frieb u o n p r o m n i ß einft m it W ilb b r e t uerfeßen ßatte, m a n b te ficß 1660, a l s K ö n ig uo n P o le n , a n ben B a ß f o l g e r Sieg- friebs, (E rb m a n n u o n p r o m n i ß , m it einem S chreiben, in roelcßem er au s- f ü ß rt: „ W i r ß ab e n e rfa ß te n , b a ß ber p e r r fcßöne englifcße p u n b e uon g u te r Ö r t u n b beiberlei G e f d ß e ß t ß a t. D u n ß ab e n m ir jr n a r a u ß roelße, a b e r n u r ZTiännlein. D iem eil m ir benn gern b a u o n eine ^ u ß t ßaben m ollten, a l s erfud?en m ir ben Ejerrn ß ie m it g n äb ig ft, er rootle u n s eine englifdje I jü n b in u o n ben feinigen ju k o m m en laffe 11." D em F re^?e rtn u o n p r o m n i ß m a r es eine F^eube, ber B itte bes K ö n ig s n a ß 3ukom m en.

W ie a u f gute 3 a g b ß u n b e g eß a lte n m ürbe, fo m ürbe a u ß b a r a u f g e a ß te t, b a ß bei ben S d m fß e rb e n kräftige f ju n b e geß alten m ürben, bie im fta n b e fein

(13)

Bic 3ctgb im Jü rjte n tu m p fe g non bett äfteftert C agett Ins a u f unfere g e tt. 3 8 3

formten, Me p e tb e r o t bem noeß im \ 8 . 3 a ß t ß u n b e r t h ä u fig t)ier ro t«

fom m ertben l ü o l f zu roeßren ( 3 n ftr u f tio n r . 1703).

3 m f)u n b e fta ll ober p u n b e ß a u s , rote es in einer 3 n f tr u f ti o n r o n f 6 ? 9 ßeißt, rourben rooßl n u r bie B a ffe n ß u n b e g eh alten , bie an b eren befanben ftdj a u f ben D o rro erfen bei ben S ch affern berfelben u n b bei ben W lü lletn , bie b a ju u erp flid ß e t roaren, in P flege. D a m it ß e ru m la u fe n b e p u n b e b a s tD ilb n id )t b e u n ru h ig e n , rourben D e ro rb n u n g e n getroffen, b a ß bie S cßäfer- hunbe a n S triefen geführt, bie D o rfh u n b e a b e r m it an g e b u n b en e n K n ü p p e ln uerfehen roerben. Ü b n lid re B e ftim m u n g e n ro aren ü b r ig e n s in g a n ; Deutfcß- lanb 5U ftnben.

A l s S ieg frieb n o n P r o m n i ß a n n o f 650, o h n e birefte (Erben zu hinterlaffen, a b g in g , u n b fein D e tte r S ie g m u n b S iegfrieb, b e t einzig Ü ber- tebenbe a u s bet A ltroeicßauifcßen £ in ie bet P ro m n i ß e , p l e ß in B e fiß nah m u n b es fo m it bet p e rrfe ß a ft S o r a u in ber E au fiß fo nfolibierte, m ußte b a s p le ffe r S d )lo ß ben © l a n j ber p o f ß a lt u n g m it S o r a u teilen ; ja bie m eiften ber nachfolgenben B e ß ß e r hielten f t * v o rn e ß m lid ) in S o r a u auf u n b ^eießneten p t e ß im m e r feltener b u rd ) ih re A n ro e fe n ß eit a u s . (Es ift n atü rlich , b a ß m it bem feitenerett A u fe n th a lt bes p o f e s au d ) bie frü h e r häufigen p a rf o rc e ja g b e n , bie ^ u c ß sß e ß e n u n b fonftigen g rö ß eren roaib- m än n ifd )en D e ra n fta ltu n g e n feltener gew orben finb, u n b b a s ganze 3 a g b - roefen zu rü d g eß en m u ß te . (Es zeigt fid) bies a u d ) a n ben im m e r feltener roerbenben S d)riftftiicfen, bie a u f b a s 3 a 8 ^ m efen A ezug h ab e n . A lle rb in g s blieb au d ) roeiter, roie uerfeßiebene 3 n f tr u f tio n e n beroeifen, a n bet S p iß e bet ganzen ^ o rf tv e rro a ltu n g ein ^o rftm eifter, bem bie D e r ro a ltu n g bes

^orftroefens, bes 3 a gbroefens u n b a n d ) bie ^Ifcßetei o b la g . D ie einzelnen Heuiere — u m f 6 ? 0 epiftierte ein © ießauer, Eenbziner, A lth a m m e r e r u n b K o b iere t B e u ie r — rourben roeiter u o n fo g e n a n n te n ^o rftfn eeß ten beforgt, benen roieberum ID a lb ß e g er bei- ober u n te rg e o rb n e t roaren. D a s m o r a l if ß e B iu e a u , a u f bem biefe ^ o rftfn ee ß te fid) befunben h ab en , m u ß fe in befonbers hot)es geroefen fein, b a iß n e n im m e r in erfter B eiß e eingefcßärft roirb, b a ß fie fid) „bes D o llfa u f e n s " roie au d ) bes S cß ie ß en s zu eigennützigen g r o e d e n en th alten follen. U m f7 3 5 fo m m e n bie E ite l 3 ü g e rm e ifte r u n b 3 & g e r f ü r

^o rftm eifter u n b ^ o rftfn e e ß t a u f, bie a b e r n id )t la n g e b eib eß alten roorben finb. (Eine S e it la n g , u n te r B a l t ß a f a r (E rb m a n n u o n P r o m n i ß , ro arb u m f 6 8 0 bie D e r ro a ltu n g bes B e itfta lle s zu p l e ß , bes © e ftü ts zu K o b ie r m it ber A ufficßt ü b e r bie ^ o rfte n u n b b a s 3 a g b ro e fe n in einer p a n b v e r­

einigt. D er betreffenbe B e a m te r o a t — u m m it ben W o rte n ber iß m erteilten 3 n ftru ftio n 311 fpred?en — „fcßulbig, bei 3 a 8 en/ p e |e u , U eßftreden u n b allen un b jeben, ro as zu W a lb -, ^ e lb - u n b W a ffe rja g b eit gehöret, fid) babei jeberzeit finben 5U laffen (b. ß. perfönlicß g e g e n w ä rtig 511 fein), a u d ) a ls-

(14)

D r. € . g i r i e r ,

b a n n alle m ögliche R n f ta lt m achen, b a ß m it H eßftreden, © reib en u n b m a s bem a n h ä n g ig a lle s rool)l o b fernieret roerbe". D ie eingestellten J a g b e n fa n b e n geroöl)nlid) jroifchen p i e ß u n b © id )a u ftatt.

W a s ju ben 3 a g b c e q u ifite n biefer ^ e i t g ehört t)at, lern en m ir a u s einem n a d ) bem © obe (E rb m a n n S eo p o lb s H eid )sg rafen n o n p r o m n i ß ü b e r feine ß in te rla ffe n fc ß a ft in p i e ß im ^ e b r u a r (664( a u fg e n o m m e n e n 3nnen=

ta r i u m fennen, b a s u n s a u d ) ü b er bie b a m a lig e (E in rich tu n g bes pieffer S Ą lo ffes intereffanten R u f fd )Iu ß g ib t. W i r fehen, b a ß bie ^ fa g b u te n filien bes S ta n b e s h e r r n a n ^mei S tellen, in bem J ä g e r h a u s a u f bem fo g en a n n ten R ite n P o r r o e r f in ber p ie ffe r P o r f ta b t u n b bem g e u g - ober H e ß ß a u s in

© id ja u a u fb e m a h i't m ü rb en . 3 n bem J ä g e r h a u s befanben fid) la u t bem an g e fü h rte n 3 n n e n t a r iu m : 2 StücE a lte W o lfsn e ß e , 5 S t ü d neue p a fe n n e ß e ,

„fo noch n ie m a ls geftellet", 15 S t ü d a lte fjafenneße, (0 S t ü d lie ß e a u f m ilbe © ä n fe , 2 0 S t ü d lie ß e a u f H eb h ü h n e r (es ift bies bie erfte (E rm a h n u n g n o n H e b h ü h n e rn ), (3 © e b u n b S a u e n (S einen?), ( © h ir a s (großes H e ß ju m H berbeden n o n H eb h ü h n e rn ober a n berem Meinen ^ eb e rm ilb ), ( R e n k a w n i k ( = p a n b f d ju h , ^ a lfn e r£ )a n b fd )u h ? ).

3 m © ic ß au e r H e ß h a u fe befanben fid): (0 S t ü d g ro ß e lie ß e , b a ru n te r e in s n o n 3 0 0 K la fte rn , b a s anbere n o n 2 0 0 K la fte rn , bie an b e ren 8 S t ü d j u ( 5 0 K la fte rn , 5 S t ü d g roße C ücßer, b a r u n te r n u r ein s g u t, t S t ü d W o lfsn e ß e, b a ru n te r brei neue u n b ein s a lt.

((Ein 3 n n e n t a r iu m bes © id )a u e r X leßßaufes u n b ^ a g b fta lle s a u s bem 3 a ßre (7 5 9 'ft a m Scßluffe beigefügt.) 3 n ber S p e ife fa m m e r a u f bem p ie ffe r S ch lo ß m ü rb e u n te r an b erem P o r r a t n o r g e fu n b e n : „brei 5 d )in fe n geräuchert S d )tn e in ro ilb b re t" u n b „e in ^ a ß S d)ro ein ro ilb b ret, ein«

g ep ö fe lt".

H e u e s Seben u n b neuer, erh ö h ter E l a n ; f a m n a d ) p ie ß , a l s bie S ta n b e sh e rrfc h a ft a n n o ( 7 6 5 burcß S d je n f u n g n o n 3 ° f t a n n (E rb m a n n bem leßten P r o m i t i ß a n beffen Xleffen, ben f}er5°9 n o n R n h a lb K ö tß e n , ^ rie b rid ) (E rb m a n n gelangte. D er hohe S ta n b ber neuen B e fiß er u n b b as, roie es fdjeint, b u rd )tn eg s heitere (T em p eram en t berfelben f a m bem p ie ffe r S d )Io ß ju fta tte n , in bem eine g la n jn o lle b jo fh a ltu n g , ein reges, gerdufd)ooU es p o fle b e n n a d ) la n g e r S tille u n b E in f a m f e it fid) ein b ü rg erte. E in e P r a d ) t- e n tm id lu n g , roie fie h ie r nie n o th e r g e fa n n t m a r, m ü rb e n o n ben neuen i}erren en tfa lte t. P o t t ber p r u n f l i e b e ber t^er;öge n o n R nhaIt=K ötl)en=

p i e ß legen 5. S . bie g lä n je n b e n 3 lI u m in a tio n e n Z e u g n i s ab, bie bei befonberen (Gelegenheiten, no n fü n ftlerifd )e r £)anb geleitet, h 'er ftattfa n b en . B e i ber R n ro efen l)eit K ö n ig ^ rie b r id ) W ilh e lm s I I . in p i e ß a m (8 . R u g u ft ( 7 8 9 m ü rb en j u r 3 l I u m in a tio n bes S d)Ioffes u n b feiner U m g e b u n g fü n fta u fe n b u n b einige ß u n b e rt S a m p io n s nerm enbet, bie ;u m

(15)

H ic 3 a 9<^ im .fü rften tu m p iej) rem bett ältefien Hagen bis a u f mtfere g je ii 5 8 5

C d i m it (Dl, su m C c ii m it C a lg u n b te ilm d fe m it B u tte r g efüllt m a re n ; bie m it B u t te r gefüllten fallen bie b illig te n gemcfen fein u n b bie f f önfte unb ßellfte f l a m m e gegeben Ifaben. G elegentlich ber p o f 3eitsfeier ber ßrin ^effin B u n a (E m ilie u o n A n ß a lt 'K ö tß e n m it bem B e i f s g r a f e n p a n s ß e in rid ) IV . uon p o f b e r g a m 2 (. ZTEai ( ? 9 ( fa n b in ber U m g e b u n g bes p ie ffer S f loffes eine 3 I lu m in a tio n ftatt, bei ber ( 0 5 3 3 C a m p e n ; u r B e rm en b u n g geFom m en ftnb u n b au ß e rb e m noch u e r f fie b e n e K ien fe u er unb ftarFe p o p f e u e r a n einzelnen S tellen angegünbet m ürben, bes fonftigen abgefchoffenen ^feuermerFs nicht 3U gebenden. tB ie m o ß l m ir Feine befonberen U achrichten b a rü b e r huben, ift m it S icherheit an ^ u n e h m en , b a ß auch glän^enbe J a g b fe fte a b g e h a lte n m orben finb. (Einer im A r f iu erh a lten e n Schilberung bes e rm ä h n te n A u fe n th a lts ^ rie b rid ? I B ilß e lm s I I. in p i e ß vcrbanFen m ir bie erfte (E rm a h n u n g ein er ^ a fa n e rie . „ B o n blefem leßten B e ia is (b. ß- u o u P o r e m b a ) — befag t bie a n g e fü h rte B e fc h reib u n g — m ürben S r . K ö n ig l. ZTtajeftät b u r f bie fürftliche ^ a i f a n b e r i e nach P ie ß gefahren, roelche a u f ber bafigen A n h ö h e b a s im (D fte rre tf i f f en gelegene G e b irg e in hohen A u g e n f f ein n a h m e n , S r . p o f f ü r f t l . D u r c h l a u f t aber im m itte lft n o ra u s fu h re n , eine uiertel S tu n b e eher a l s ber "König artfam en u n b ß ö f ftbiefelben a m IB a g e n , ber P rin je f ftn D u r f l a u f t a b e r a n ber S tiege, r o e l f e S r . K ö n ig l. ZTtajeftät bie C re p p e h in a u f b is in s

<5im m er fü h rte n , e m p fin g e n /' D ie ^ a f a n e n j u f t , u n te r ben leßten P ro m = nißen u o llftä n b ig u e r n a f läffig t u n b u e r m u t l i f g a n ; eingegangen, m ürbe non bem erften A n h a lt in e r B e fiß er u o n p i e ß m ie b eru m h ie r au fg e n o m m e n , unb bie ^ a f a n e , jeß t n i f t m e h r bloße C upusuögel etroa roie ber P f a u , fonbern J a g b u ö g d , in einem befonbers e r r i f teten u n b n a f bem e rm ä h n te n per^og bie ^ r i e b r i f G r b m a n n s ^ a f a n e r i e b e n a n n te n B e u ie r gehegt. D a s jeßt b o rt b e f in b lif e E ta b liffe m e n t — ( 8 ( 8 b a s K a ffe e h a u s in ber

^ a fa n e rie g e n a n n t — ift, roie eine A u f f f r i f t a u f bem G e b ä u b e anbeutet, im J a b r e ( 8 0 0 e rb a u t m orben. D er j 'a f a n g a lt, m ie h ie r u o rgreifenb bemerFt m erben m a g , b a m a ls u n b n o f la n g e ^ e i t n a f her a l s befonbere B a r i t ä t u n b D elifateffe. S e in p r e i s m a r b aß e r im B e h ä l t n i s 311 bem P re ife uo n an b e re m I D ilb b re t ein feß r hoher- A u s ben e rh a lte n e n u o n ( 8 ( 6 a b m eitergefüßrten IB ilb b re tta re n ift 3U erfeßen, b a ß ber P r e i s bes ^ a f a n s a m A n f a n g bes ( 9 . J a ß r h u n b e r t s ein feßr ß ° h er m a r u n b erft b a n n a l l m ä ß l i f 3urücFging, ro äß ren b b a s an b e re IB ilb b re t, g l e i f m ä ß ig m it ben f o r t f f reitenben p r e if e n bes B i n b f te if f es, im P re if c geftiegen ift. g u r g e i t, a ls ein g a ip e r p i r f f in ber pfeift (6 B e i f s t a l e r Foftete (im 3 a ß r e ( 8 ( 6 ), m ürben f ü r einen j a f a n 2 C a le r g e ja ß lt. D ie m ilbe G a n s Foftete n u r 8 S ilb erg ro fd )en , bie IB ilb e itte 3 S ilb e r g r o f f e n u n b 6 p f . 3 m J a ß r e ( 8Ą2 Foftete ber uö llig a u s g e fä rb te ^ a f a n e n ß a ß n n u r n o f ( C a le r

(16)

3 8 6 D r. <£. g i r i e r ,

\5 S ilb e rg ro fd ;e n , bie W i lb g a n s hingegen J© S ilb erg ro fc h en ; b a s a n b e te m i l b w ü rb e n u r noch n a d ; © e w id ;t v e rfa u ft u n b w a r im P r e if e gans bebeutenb gediegen.

D a s f 8. 3 a£?rt?unbert — u m bie fyiftorifĄe 5 d ? ilb e n m g w ieber auf«

ju n e b m e n — brachte, w ie a u f bem © ebiete ber ganzen D o Ü sw trtfc h a ft unb bem K u ltu rle b e n ü b e rh a u p t, fo auch a u f bem © ebiete bes 3 a g b « u n b ^orft«

roefens g a n ; bebeutenbe U m w ä lg u n g e n . 3 n te re ffa n t ift es, b a ß p l e ß in biefer B eziehung h in te r an b e ren B e jirfe rt D eu tfc h lan b s nicht jurücfgeblieben, v ie lm e h r ben m elften v o ra n g e g a n g e n ift. © rft u m bie W i tte bes f 8 . 3 a h r=

h u n b e rts b e g in n t m a n in D eu tfc h lan b ber ^ o r f tw ir tf d ;a f t ein befonberes 3ntereffe entgegengubringen u n b b a s ^orftroefen nicht m e h r a l s n ebenfädp Iid;es A n l;ä n g fe l bes 3 a gbw efens 511 betrachten, © in e r ber erften B e g rü n b e r ber neuen ^ o rftw iffe n fd ;a ft u n b eine la n g e g e i t a n e r f a n n te A u t o r i t ä t a u f bem © ebiete bes g efam ten W a ib w e rf s , p e in r id ; W ilh e lm D öbel, B erfaffer verfd)iebener W e rfe ü b e r ^orft« urtb 3 ^ 9bwefen, foll 1760 feine © rab»

ftätte in p i e ß gefunben h ab e n . (Db er 31t S tu b ien « ober fonftigen g weden hier gemefen ift u n b a u f b a s Ipefige ^ o rftw efe n irg en b einen © in flu ß aus«

geü b t h a h ift nicht b e fa n n t. g u ben p ie ffe r B e a m te n h a t er w o h l nicht g e jä h lt. K u r s n a d p e m ^ tie b r id ; © r b m a n n v o n A n h a lt= K ö tt;e n bie S ta n b e s h e rrfd ja ft p i e p in B e fiß g e n o m m e n hatte, w ü rb e f m r m it einer A rb e it begonnen, welche f ü r jene g e t t eine g a n ; im p o fa n te g e n a n n t werben fa n n . D ie g eom etrifdje D erm e ffu n g ber p ie ffe r ^ o rfte n w ü rb e m it allen b a m a ls 511 © eb o te ftehenben technifcßen ZTTitteln in A n g rif f g enom m en u n b glücflich 511 © nbe g eführt. S p ä te r w ü rb e auch eine S d p ß u n g bes gansen in ben ^ o rfte n ftehenben p o p e s nach K la fte rn v o rg e n o m m e n , um a u f © r u n b biefer D a te n m it einer ra tio n e lle n ^ o rftm irtfc h a ft beginnen 5U fö n n en . D ie erfte B e re ifu n g u n b g enaue B e fc h reib u n g ber p ie ffe r ^orffen fa n b fta tt im 3 a ^)re A 7 6 b u rd ; ben b a m a lig e n p o fm a rfc ß a ll, fpäteren

© b e r= ^o rftm eifte r ü. S cßüß, einen n a d ; b a m a lig e n B eg riffen theoretifd;

w ie p ra ftifd ; g efdjulten ^ o rf tm a n n . © s ift oben fcpon gelegentlich betont w orben, b a ß b a s frü h e re p ie ffe r ^ o rf tp e rfo n a l a u f einem niebrigen m o ralifc h en u n b geiftigen B iv e a u fich befunben h ab e n m u ß . Ä hn lich v erh ielt es fid; n a tü rlic h 5U ber g e t t a u d ; a n b e rw ä rts . D er ^orftfdjrift«

fteller B rocfe ( f 7 f 3 - - f 778) w irft ben ^ o rftb e a m te n feines g e i ta l te r s im a llg em ein en U nw iffen h eit, ^ a u lß e it u n b U n re b lid p e it vor. „ W ie viele (D berforftbebiente — fagte er — trifft m a n a n , welche fid; beffer a u f K a b a le n 511 m achen, a u f bie W a h l g u te r W a itreffen u u b eines g uten © la s W e in , a l s a u f bie p o p u n g e n verftehen u. f. w ." (S c h w a p p a d ; 1. c. S . 5Ą9-) A uch ber A nhalt= K ö t£ ;en er p o f m a r f d ;a lI u n b fp ätere © berforftm eifter v. S d ;ü ß finbet in ber p ie ffe r tfo rftw irtfd ja ft b a s meifte nicht in © r b n u n g ,

(17)

Pie J a g b im ,-fürftenium p le ß von beit älteften C agen bis a u f unfere g e it. 3 8 7

fleibet aber feinen C a b e l in gelinbere l ü o r te . (Er füt?lt es, b a ß nid?t fo fe£?r bie P e rfo n e n a ls ó a s S yftem fd?ulb ift u n b b a ß biefes leßtere g eä n b ert werben m u ß . 3 n bem B e rich t ü b e r feine B e re ifu n g ber p le ffe r ^ o rfte n fagt er: „ 3 d ? w ill m id? fo u iel es m öglid? ift, en th a lte n , w a s gefdjeßen ift, 311 ta b e ln ; id? entfd?ulbige es and? im n o ra u s , w eilen nid?t fo w o ß l B o rfaß 3U fcßaben, a l s U n w iffen ß e it unb, id? g lau b e, befonbers aud? b a s p r in c ip iu m , m a n ß a b e ß ie r nid?t U rfad?e, fo b e ß u tfa m 3U ß a n b e ln , w eilen ID albungen g e n u g u n b m e ß t, a l s nad? bem D e r ß ä l tn is ber C o n f u m tio n nötig feie, u o rß a n b e n w ä re n , fcßulb b ra n ift, b a ß m a n g a r feine Ziegeln beobachtet, fonbern n u r a u f © e ra te w o ß l, w ie es e tw a benen ^o rftb eb ien ten gemäd?Iid? gewefen ober w ie es ih n e n eingefallen, bie ID a lb u n g e n b a lb b a balb bort b a rn ie b e rß a u e n u n b w ieber au fw ad ? fe n laffen, w ie es n o n oßn=

gefaßt g efom m en ift." 3 n ben J a ß r e n f 775 b is {777 fa n b im B u f tr a g e bes f}er3ogs ^ rie b rid ? (E rb m a n n bie g en a u e geotuetrifd?e B e rm effu n g un b Illa p p ie ru n g ber p ie ffe r ^ o rfte n nad? ben ein^ebnen B e u te ten burd? bie (ßebr. tfeller ftatt, burd? biefelben, welche nad?£?er m it bem P e r m effen ber föniglid?en © e b irg sfo rfte n in ber © ra ffc ß a ft © l a ß b e a u ftra g t w o rb en ßnb.

Die B e rm effu n g ergab, b a ß bie p le ffe r ^ o rfte n , in flu fiu e U ntertan en = © riin b e, IDege u n b u n b ra u c h b a re s C e rr a in , en th ielten :

a) a n su fa m m e n h ä n g e n b e n ^ o rfte n 8 Ą ZTIorgen \ 2 Q u a b r a tru te n ,

b) a n ^ e lb ß ö h e rn I 5 f f 0 „ f6 5 _______„______

g u f a m m e n 9 7 2 5 5 ZTIorgen 2 5 D R . , b. ß. 8 2 9 h a , ober nad? B b 5u g ber U n te rta n e m © rü n b e , ber h erts fcßaftlidjen lü ie fe n , IDege u n b bes u n b ra u c h b a re n C e r r a in s , bie in S u m m a 9 0 5 6 ZTtorgen {6 □ R . betrugen, a n w i r f l i d ? e n t ZD a 1 b « t e r r a i n

88 f 9 9 ZTIorgen 9 D R . = 2 2 5 f 7 h a ;

b anon entßelen a u f bie © b erfo rften (f6 f 5 f ZTIorgen 9 f D R . , ober \ \ 785 h a , a u f bie H ieberforften (f2 0 ^ „ 98 „ , „ f073<f „ D ie B fte n , wetd?e ü b e r biefe B e rm e ffu n g erh a lte n finb, je ig eir u n s and?, b a ß bie ftan besßerrlid?en ^ o rfte n u o n ben Z lly slo w iß e r u n b K a tto w iß e r ID a lb u n g e n burd? einen, 3u m C e il ü b r ig e n s fd?on eingefallenen, a lte n ZBilb«

ja u n g e tre n n t w a re n . © b a n a n b e te n S tellen aud? nod? (E inhegungen fü r b as ID ilb u o rß a n b e n w a re n , ift nic£?t erfid?tlid?, a b e r aud? nid?t waßr=

fd?einlid?.

’) p e ilte beträgt ber <Sefamtfläd?enmt?alt fämtlictjer pleffer jo rfte rt 26 9 9 t ha, bauen poljboben 24 657, (0 ha unb ber Heft nid ;t ßur p o b jju d /t benutzter B eben. p ie ru e n ent»

fallen auf bie © berforften (© berforfterei (gtnanuelsfegen unb Süctjau) 9408,24 ha, a u f bie ZTieberforften (bie © berforftereien p le ß , Kobier unb groaforo) ( 5248,86 ha rein er poljboben.

Cytaty

Powiązane dokumenty

auf gefctjic^ilicfje fforfcbungen (Suftau ^reytags felbft, unb er fjebt in feinen (Erinnerungen Seite 6 betreffs bes Dorfabren Johann (3 an) unb feines Sohnes 2lbam greylag

unb nebeneinanber würben faft alle hiftorifchen Stile burchgenontmen unb als Vorbilber uerwenbet. Spätere Seiten werben noch beffer erfeuuen, wie wir es jeßt fd]on

B ie (Ebene fd)ließt roeftlid) a n Öen Schladen« unö Afchenhalöen öes poeßofeu« unö S tah lw erfes uon ^rieöenshütte ab, fenft fid] m it öer rechten Seite

Abfaffung unö B erbreitung con ^lugfcßriften, roelcße geeignet ftnö, öle geiftige unö fittlicße (Entroicfelung unferes B olfes ju föröern. Ausfenöung con

KTan m ußte daßer die vorhandenen (Drganiften, von denen viele meßt deutfeß fpreeßen, ja nicßt ein m al deutfeß lefen und nocß iveniger feßretben fonnten, in

führung großer (Dpern (^auberflöte), wobei öas gut befeßte (Drcßefter non öcm BireFtor Heber felbft öirigiert mürbe. Allerbings ftrich m an gan;e Scenen, weil

werben in au ffallen b er fjäu jtg feit, v ie lkid jt burĄ m ehrere groifd; englieber oon einem auslän b ifd jen K öter gebiffen, ber unberechtigterroeije über bie

(Er fdjrieb faft nie einen Brief, fonbern telegraphierte feitcnlange Depefd)en, von benen manche jwanjig W a r f unb mehr foftete. 3 hm behagte biefes ruhelofe