1876 .
T r z e c i R o c z n i k
Stowarzyszeń
ZAROBKOWYCH i GOSPODARCZYCH
w Galicyi i W. Ks. Krakowskiem.
Z e b r a ł i o g ł o s i ł
D r A l f r e d . Z g ó r s k i .
. s
V
Ag elł® ^0
LWÓW.
N a k ł a d e m a u t o r a .
Z I . ZwiązkowAj d r u k a r n i, stow arzyszenia zarej. z nieogr. p o ręk ą.
1 3 7 7 .
T r e ś ć .
C zęść ogólna.
Wiadomości ogólne . . . .
Związek stowarzyszeń . . . .
Stowarzyszenia zaliczkowe i kredytowe . . . .
Stowarzyszenia gospodarcze (spożywcze) . . . .
Stowarzyszenia zarobkowe (produkcyjne, handlowe
i
inne) . . . . .Statystyka członków stowarzyszeń . . . .
Literatura . . . .
C zęść szczegółow a.
Stowarzyszenia zaliczkowe
i
kredytowe . . . . . . . .Stowarzyszenia gospodarcze (spożywcze) . . . .
Stowarzyszenia zarobkowe (produkcyjne, handlowe
i
inne) . . . .Tabele.
Bilanse stowarzyszeń zaliczkowych i kredytowych . . . . Bilanse stowarzyszeń gospodarczych (spożywczych) . . . . Bilanse stowarzyszeń zarobkowych (produkcyjnych, handlowych i innych) . . . . Wykaz lokacyi funduszów publicznych i pożyczek, zaciągniętych przez towarzystwa w zakładach
finansowych . . . .
Statystyka członków stowarzyszeń . . . .
1 5 5 6 7 7 7
9 26 27
30 34 34 36 38
i s 7 e .
T r z e c i B o c z n i k
stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi i W. Ks. Krakowskiem.
■Wiadomości ogólne.
r)W październiku roku 1875. wydałem pierwszy rocznik naszych stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych, jak o do
d atek do Nr. 43. „Związku". D rugi rocznik wyszedł we wrze
śniu 1876. r., jako samodzielne wydawnictwo, obecnie wydaję trzeci rocznik z a r . 1876. Liczba stowarzyszeń, k tó rą w r. 1876.
Wykazać mogliśmy, w ynosiła: 89, a mianowicie zaliczkowych i kredytow ych: 79, spożywczych: 3, produkcyjnych i handlo
wych: 7 , — dziś liczymy stowarzyszeń 99, a to : zaliczkowych i kredytow y ch: 8 9 ,J) spożywczych: 3, produkcyjnych 7 3). Że zaś do m ajątk u jednego stow arzyszenia, T o w a r z y s t w a p r o d u k c y j n e g o k r a w c ó w w e L w o w i e , otworzono kon
kurs, 2 zaś tow arzystw a ze spisu opuściliśmy 4), przeto przy
było w ciągu roku tow arzystw zaliczkowych: 14, handlowych: 1, ra zem : 15 5). Pod koniec roku 1876. i w roku 1877. dotąd
’) W szelkie daty odnoszące się do szematyzmu i kroniki stowa
rzyszeń sięgają po 30. czerwca 1877. — bilanse zaś i wykazy statystyczne są z dnia 31. grudnia 1876.
ł) Dwa w części szczegółowej wymienione tow arzystw a: Lwów, Pierwszy dom zastawowy i Lwów, Towarzystwo hr. kat. kliru i t. d. wcale m e weszły w życie, pomimo, iż do rejestru stowarzyszeń wpisane zostały.
Czynimy o tern wzm iankę, gdyż na przyszłość ze spisu te Towarzystwa epuścimy.
3) W części szczegółowej wymienionych jest 8 stowarzyszeń, gdyż w tym roku umieściliśmy jeszcze lw ow skie Towarz. produk. krawców.
*) Krakowską i żółkiewską spółkę zaliczkową urzędników, jako już nieistniejące, opuszczamy; nie ma ich też więcej w wykazach I. ogól. sto
warzysz. Austro - węgierskiej monarchii.
s) W miejsce Towarzystwa zaliczkowego w Nowym Sączu, które nie weszło w życie, wpisujemy K a s ę z a l i c z k o w ą w N o w y m S ą c z u .
Ze zarejestrowanych ogółem stowarzyszeń nie w eszło 5 wcale w życie i ze spisów naszych opuszczone zo sta ły : L w ó w , Pierwsza P ka posługaczy publicznych (dotąd nie wykreślona z rejestru) L w ó w , erwszy dom zastawowy i L w ó w , Towarzystwo hr. kat. kliru arcbiep.
owskoj (dotąd nie wykreślone z rejestru). K r z e s z o w i c e , Towarzy- wo zaliczkowe (wykreślone z rejestru, obecnie w r. 1877 założone jest
nowo założone stowarzyszenia są następujące: Bircza, Chodo- rów, Grybów, Kęty, Krzeszowice, Lwów (zakł. kred. i zastaw.), M onasterzyska, Nowy T a rg , Radziechów, Skole, S kałat, S ta nisławów (Spar- & Credit-Verein), Stanisławów (Tow. handlu skór), S tary Sącz i Zakliczyn.
W edług c z a s u p o w s t a n i a następstw o stowarzyszeń je st takie :
W r. 1860: Lwów, stow. wzaj. pomocy rękodz. m ieszczan 1
„ 1864: B r z e ż a n y ... 1
„ 1865: Lwów ( u r z ę d n i c y ) ... 1
„ 1867: O l e s z y c e ... 1
„ 1868: Tarnów p o w ia to w e ... 1
„ 1869 : Przem yśl (kasa zaliczkowa rzemieśl. i rolników) 1 „ 1870: D ąb ro w a, Gorlice, Kraków, Lwów urzęd. kol. K arola Ludw ika, Lubaczów, Rzeszów, Sam bor spożywcze, T o p o r ó w ...8
nowem towarzystwem). N o w y S ą c z , Towarzystwo zaliczkowe (nie w y
kreślone z rejestru stowarzyszeń).
3 towarzystwa przestały istnieć bez likw idacyi: spółki urzędnicze w Krakowie, Sokalu i Żółkwi.
1 tow arzystw o: lwowskie Towarzystwo grajzlerów dla wspólnego zakupna towarów, zlikwidowało.
Do majątku 1 towarzystwa: lwowskiego Towarzystwa produkcyj
nego krawców, otworzono konkurs.
2 towarzystwa: P r z e m y ś l , Towarzystwo zaliczkowe dla m iasta i pow. przemyskiego, i S a m b o r , Towarzystwo komis.-przemysł.-zalicz.
zwijają obecnie interes.
1 towarzystwo : L w ó w , Towarzystwo do wydawania książek szkol
nych, niezawodnie się rozwiąże.
Z prawn:e zawiązanych zatem dotąd 107 towarzystw 8 przestało, 3 zaś wkrótce przestaną istnieć, pozostaje w ięc 96 towarzystw z których już operuje 91, jeszcze nie funguje 5.
Niektórzy jednak zaliczają błędnie do stowarzyszeń kasy pożycz
kowe powiatowe (w Nisku, w Ropczycach i t. d.), i kasy pożyczkowe miejskie (jak w Gródku); my zaś raczej zaliczylibyśmy do stowarzyszeń gal. Towarzystwo pocztmistrzów, expedytorów i expedientów, lub lw ow ską spółkę stolarzy, jako stowarzyszenia oparte na udziałach członków.
W r. 1871: Lwów, Tow. zal., K asa zal.; Sambor, przem.
i zaliczk.; Sanok ; S ta n isła w ó w ... 5
„ 1872: Lwów, I. Związkowa D rukarnia, „P raca" Tow.
prod. szewców, Ł ańcut, Przemyśl powiatowe, Przem yślany, Sam bor kom is.-przem .-zal. . . . 6
„ 1873: Jarosław , Kraków wzaj. kred., Lisko, Rozdół, T y ś m i e n i c a ... 5
„ 1874: B iała, Bobrka, Brzesko, Buczacz, Drohobycz, G ródek, Jasło, K ałusz, Kolbuszowa, Krosno, Liszki, Lwów, urzędn. dróg Żelazn., zal. rolne, właśc. realn., kredyt, miejsk., przemysłowe, do wydawn. dzieł szkoln.; Mielec; Przem yśl, urzę
dnicy ; Sanok, u rzęd n icy ; S o k al; Stanisławów, urzędnicy, „U l"; Strzyżów, Szczerzec, T arno pol, Tarnów (urzędn.), Zabłocie, Zbaraż . . . 29
„ 1875: B usk, Cieszanów, D elatyn, Kęty, K ołom yja, Lwów, spoż.; Mościska, Przemyśl, ro ln e ; R oha
tyn, Rudki, Rymanów, Suszyca rykowa, T łu
macz „Oszczędność", powiatowe, Złoczów i Ż u r a w n o ...
„ 1876: Bircza, Brody, Gliniany, Grybów', Komarno, Lwów, Tow. posług, pubi., Tow. handlu skór;
M onasterzyska, Radziechów, Rawa ruska, Snia- tyn, Stanisławów, Spar- & Credit-Yerein, S ta- rem iasto, S tary Sącz i W y k o t y ...15
„ 1877: Chodorów, Krzeszowice, Lwów (zakład kred y
towy i zastawniczy), Nowy Sącz, Nowy T arg , S k ałat, Skole, Stanisławów (handel skór) Z a
kliczyn ... • ^ razem . . . 99 Z tych stowarzyszeń s ą z a r e j e s t r o w a n e :
"W sądzie k o ł o m y j s k i m : Ś n ia ty n ... 1
„ k r a k o w s k i m : B iała, Brzesko, Kęty, Kraków 2, Krzeszowice, Liszki, Zabłocie, Zakliczyn . . . 9 l w o w s k i m : Cieszanów, Gródek, Lwów zalicz- kowych 8, spożywcze 1 i zarobkowych 5, L uba
czów, Rawa ruska, Sokal i S zcz erz ec...20 n o w o s ą d e c k i m : Gorlice, Grybów, Nowy Sącz Nowy T a rg , Stary S ą c z ... 5 p r z e m y s k i m : Bircza, Jarosław , Krosno, Mo
ściska, Przem yśl 4, Rymanów, Sanok 2 . . . . 1 1
„ r z e s z o w s k i m : Rzeszów, S t r z y ż ó w ... 2
„ S a m b o r s k i m : Drohobycz, Kałusz, Komarno, Rozdół, Rudki, Sam bor 3, Skole, Starem iasto, Suszyca rykowa, W ykoty i Ż u r a w n o ... 13 s t a n i s ł a w o w s k i m : Buczacz, Delatyn, Koło
m y j a , M onasterzyska, Stanisławów zaliczkowych 4,
zarobkowe 1, Tłum acz 2, Tyśmienica . . . . 1 2
„ t a r n o p o l s k i m : S kałat, Tarnopol, Z baraż . . 3
„ t a r n o w s k i m : D ąbrow a, Jasło, Kolbuszowa, Mielec, T a r n ó w ...5
„ z ł o c z o w s k i m : Bobrka, Brody, Busk, Chodo
rów, Gliniany, Radziechów, Rohatyn, Złoczów . 8 razem . . . 89 N i e r e j e s t r o w a n e : Brzeżany, Lisko, Lwów, ręk.
mieszcz., urzędników kolei K arola-Ludw ika, nP raca" Tow.
produkcyjne szewców; Ł ańcut, Oleszyce, Przem yślany, T a r
nów urzędn., Toporów ... 10 ogółem . . . 9 9 Z p o r ę k ą n i e o g r a n i c z o n ą : B iała, B irc z a , Bobrka, Brzesko, Buczacz, Busk, Chodorów, Cieszanów, Dąbrowa, D e
latyn, Drohobycz, Gliniany, Gorlice, Gródek, Grybów, Jarosław , Kałusz, Kęty, Kolbuszowa, Kołomyja, Komarno, Kraków, Lwów (Towarzystwo, Kasa, urzędn., urzędn. kolej., kredyt, miejsk., Przemysłowe, I. Związk. druk., handlu skór), Lubaczów, Mie
lec, M onasterzyska, Mościska, Nowy Sącz, Nowy T arg , P rze
myśl (rolne, powiatowe, kasa zal. rzem. i roln., urzędn.), R a
dziechów, Rawa ruska, Rohatyn, Rozdół, Rymanów, Sam bor 2, Sanok, S kałat, Skole, Śniatyn, Stanisławów (Bank zal.), S ta re
m iasto, Strzyżów, Suszyca rykowa, Szczerzec, Tarnów (powiat).
T yśm ienica, Wykoty, Zabłocie, Zakliczyn, Zbaraż, Złoczów 63 Z o g r a n i c z o n ą : Brody, Jasło, Kraków (wzajemnego kred.), Krosno, Krzeszowice, Liszki, Lwów (dla rolnictwa, właśc. realn., spożywcze, Tow. do wyd. książ. szkoln., posług, publ., gal. zakł. zast. i kredyt.), Rudki, Rzeszów, Sanok u r z , Sam bor spożywcze, Sokal, Stanisławów urzędu., Spar- & C redit- Verein, „Ul" i handlu skór, Stary S ącz, Tarnopol, Tłum acz 2, Ż u ra w n o ...26 N i e r e j e s t r o w a n y c h ...10 razem . . . 99 Stosunek zatem towarzystw o nieograniczonej poręce do towarzystw o ograniczonej poręce był w roku bieżącym ja k 63 : 23, w zeszłym ja k 55 : 21, zaś rejestrow anych do niere
jestrow anych obecnie ja k 89 : 10, w r. 1875 ja k 76 : 13.
Z tej liczby stowarzyszeń powinno było nadesłać zam knięcia rachunkowe towarzystw 8 3 , nadesłało zaś 79 *).
Stow arzyszenia te liczyły c z ł o n k ó w ...4 4 .6 1 8 (W roku 1 8 7 5 : 3 3 .7 3 6 )
P osiadają k ap itału w łasn eg o:
a mianowicie w u d z ia ła c h ... 1 ,5 7 8 .2 9 3 zł 81 ct.
w funduszu r e z e r w o w y m 1 2 8 .9 0 2 „ 8 6 „ Razem . . . 1 ,7 0 7 .1 9 6 „ 67 „ (W r. 1 8 7 5 : 68 stowarzyszeń 1 ,2 8 4 .9 8 3 zł. 4 4 ct.) K ap itału o b c e g o ... 3 ,2 9 0 .9 2 1 „ 99 „ Stosunek zatem k ap itału obcego do własnego był ja k 2-08 : 1 (w r. 1 8 7 5 . ja k T 9 7 : 1).
Przychód ogólny w tych stowa
rzyszeniach wynosi ... 1 7 ,8 2 3 .0 1 1 zł. 3 4 c t.
Rozchód 1 7 ,6 8 2 .5 8 7 „ 85 „
Gotówka z d. 3 0 . grudnia 18 7 6 14 0 .4 2 3 „ 4 8 „ Ogólny ruch kasowy . . . 3 5 ,6 4 6 .0 2 2 „ 67 „
( W roku 1 8 7 5 : 2 1 ,6 9 1 .5 7 3 zł. 99 ct.)
Czysty zysk w y n o s i ł 1 4 7 .0 1 7 zł. 83 ct.
(w r. 18 7 5 . . . 1 1 9 .1 9 4 zł. 62 ct.)
K ap itały o b c e , którym i nasze stowarzyszenia rozporzą
dzały pochodziły częścią z w k ł a d e k o s z c z ę d n o ś c i , czę
ścią z p o ż y c z e k o d o s ó b p r y w a t n y c h , częścią z lo -
’) S a m b o r s k i e Tow. zal. kom. przem. pomijamy ; o Towarzy
stwie zaliczk. rolnem w Żurawnie podajemy cyfry z r. 1875 — brakuje zatem cyfr w tabelach jedynie od t r z e c h towarzystw, na co zwracamy uw agę pp. recenzentów, którzy w latach zeszłych wykazywali zawsze większe w tabelach luki, niż były w r z e c z y w i s t o ś c i .
k a c y i f u n d u s z ó w p u b l i c z n y c h , częścią zaś z p o ż y c z e k o d i n n y c h z a k ł a d ó w k r e d y t o w y c h .
W kładki oszczędności i pożyczki od osób pryw atnych wynosiły łączną kw otę: 1,883.992 zł., gdy zaś z niej zaledwie kilkanaście tysięcy wypada na pożyczki od osób prywatnych, przeto stan wkładek oszczędności wynosił dnia 31. grudnia 1876 co najmniej kw otę: m i l i o n o ś m k r o ć zł. w. a.
Nadmienić w ypada, że dział ten utrzym yw ały jedynie Towarzystwa zaliczkowe *), Towarzystwa zaś spożywcze i pro
dukcyjne i handlowe nie m iały wcale w kładek oszczędności, natom iast winne były za tow ary i do rachunk u inw entarza kw otę: 40.938 zł. 07 ct.
Lokacye funduszów publicznych stosunkowo skąpo jeszcze dochodziły naszych T ow arzystw , zawsze jednak możemy już zaznaczyć wielki w tym względzie postęp.
W ydział krajow y ulokował w 3 tow arzyst. 40.461 zł. 60 ct.
R ady powiatowe ulokowały „ 1 7 „ 77.407 „ 55 „ Gminy ulokowały w 29 towarzystwach . 104.519 „ 95 „ Razem władze krajowe w 29 to w a rz .: 2) 222.389 „ 10 „ Pożyczek udzielały naszym stowarzyszeniom następujące z a k ła d y :
B ank narod ow y3) 9 towarzystwom w kwocie 215.711 zł. 52 c.
Towarzystwo wzajemn. ubezp. w Krakowie a) z funduszu żelaznego
1. U dział w Tow. wz. kred. 100.000 zł. — c.
2. Pożyczki 27 tow arzyst. 101.393 „ 33 „ b) z innych funduszów
1. Lok. w Tow. wz. k re d .4) 150.000 „ — „ 2. Lok. w Tow. urzęd. gal.
dróg żelaz. we Lwowie 73.809 „ 70 „
Razem 29 towarzystwom 5) . . 425.203 , 03 , Galicyjska kasa oszczędności:
a) poż. na skrypta 22 tow. 153.079 zł. 33 c.
h) pożyczka na zastaw p a
pierów 1 towarzystwu 5.000 „ — „ c) reeskont weksli 5 tow. 23.790 „ ■—■ „
Razem 27 towarzystwom 6) . . 181.869 „ 33 „
‘) 10 towarzystw zaliczk. nie miało żadnych wkładek oszczędności.
5) Lokacye te były także tylko w towarzystwach zaliczkowych.
3) Dyrekcya Banku Narodowego nie raczyła mi udzielić wykazu — daty te jednak wyjąłem ze sprawozdań naszych stowarzyszeń — co do kwoty 116.510 zł., reeskontowanej przez Towarzystwo wzajemnego kre
dytu, przypuszczać należy, iż Towarzystwo to jedynie w Banku Narodo
wym w eksle swoje reeskontować może.
*) Z lokacyi na t. z. Conto B. c o n a j m n i e j tyle wypada z kwoty 206.135-34 na inne fundusze Towarzystwa wzajemnych ubezpieczeń, lo
kowane w Towarzystwie wzajemnego kredytu.
5) Wykazy 2 towarzystw różnią się od wykazu krakowskiego To
warzystwa o kwotę 1.748 zł. 34 ct. oprócz tego winno było Towarzystwu krakowskiemu Towarzystwo zaliczkowe w Cieszynie 7000 zł. — likw i
dujące obecnie Towarzystwo kom.-przem.-zal. w Samborze 500 zł., 4 kasy pożyczkowe powiatowe i gminne 3235 zł. — razem w ięc winno było 33 zakładów zaliczkowych z dniem 31. grudnia 1876 do funduszu rezerwo
wego Towarzystwa Krakowskiego kwotę 113.876 zł. 67 ct. (Kwota zł.
121.849 ct. 17, wykazana w bilansie tegoż Towarzystwa jest z dnia 31.
marca 1877, a nie 31. grudnia 1876, w którym to czasie otrzymało 6 towarzystw nowe pożyczki od Towarzystwa Krakowskiego w łącznej kwocie 20.000 zł., inne zaś spłaciły zł. 12.027 ct. 50).
') Oprócz tego winna była lwowska spółka stolarska za reeskon- towane weksle kwotę 34.000 zł. — razem więc wynosiły dnia 31. gru-
Z akład kredytowy włościański 3 tow arzyst. 7) 9.000 zł. — c.
Towarz. kredytow e ziemskie 2 „ 36.571 „ 74 „ Gal. B ank kredyt, we Lwowie 4 „ 17.400 „ - „ K ilka zakładów lwowskich i prowincyonalnych
na reeskont drobnych weksli 6 towarz. 36.005 „ 93 K asy oszczędności prow incyonalne:
a) krakow ska 4 towarzyst. 19.250 zł. — c.
b) przem yska 5 „ 31.973 » 07 „
c) rzeszowska 2 „ 3.200 » n
d) Samborska 4 „ 88.795 » n e) stanisławowska 2 „ 5.250 » *
148.468 „ 07 Towarzystwa zaliczkowe:
a ) krak. wzaj. kred. 5 tow. 39.368 „ — „ b) lwowskie 8) 9 towarz. 23.605 „ 20 „ c) Samborskie 2 towarzys. 3.200 „ — „ d ) stanisławowskie 3 tow. 7.200 „ — „
' 73 373 „ 20 „
Ogółem korzystało w innych zakładach 57
tow arzystw z kredytu w kwocie . 1.143.602 „ 82 „ Z kap itału więc obcego, który m iały w obrocie Towa
rzystw a zaliczkowe w ypada (pominąwszy nieznaczne pożyczki od osób p ry w a tn y ch ):
57*23°/0 na wkł. oszcz. i poż. pryw. (kwota 1,883.992 z ł . — c.) 6'77°/0 n a lokacye publiczne (kwota . 222.389 „ 10 „) 34-76°/0 n a pożyczki od innych zakł. (kw. 1.143.602 „ 82 „)
l '2 4 0/0 n a k redy ta w tow arach itd. (kw. 40.938 „ 07 „) 100*00 °/0 razem (kwota 3,290.921 „ 99 „) P rzy tej sposobności nie możemy jed nak pominąć m il
czeniem , że o ile zakłady publiczne krajowe coraz chętniej i skuteczniej przyczyniają się do rozwoju naszych stowarzyszeń, 0 tyle B ank Narodowy coraz większe staw ia im trudności 1 obecnie uniemożebnił im praw ie korzystanie z kred ytu u siebie.
Spodziewamy s ię , że delegaci polscy w Radzie państw a, u zn a
ją c nadzwyczajną doniosłość tej sprawy dla całego k ra ju , zechcą się nią gorliwie zająć.
N atom iast z uznaniem podnieść możemy, że W ydział i Sejm krajowy zajął się gorliwie spraw ą naszych stow arzy
szeń i uznał je za w a ż n y czynnik w życiu naszem ekono
micznemu W prawdzie lokacye krajow e skąpiej dochodziły n a szych stow arzyszeń, niźli się tego spodziewaliśm y, wsze
lako obradujące dwie ankiety, ustanowione w myśl postano
wień Sejmu przez W ydział krajowy, szczegółowe przedłożyły w tym przedmiocie Sejmowi sprawozdania i tuszyć w ypada, że Sejm w o b e c n e j sesyi załatw i pomyślnie sprawę kredytu dla naszych stowarzyszeń. Z dotychczasowych prac przygoto
wawczych dwa przynajm niej rezultaty wykazać już m ożem y:
k o ł a d e c y d u j ą c e u z n a ł y , ż e s p r a w ę k r e d y t u w n a s z y m k r a j u z w ł a s z c z a d l a d r o b n e g o p r z e
dnia 1876. fundusze przeznaczone przez gal. kasę oszczędności na cele towarzystw kwotę: 215.869 zł. 33 ct.
7) Kwota podana przez Zakład kredytowy włościański — same towarzystwa wykazują jedynie 7000 zł.
8) Oprócz tego winno było dnia 31. grudnia 1876. Towarzystwu lwowskiemu Towarzystwo produkcyjne krawców (które obecnie popadło w konkurs) kwotę 64 zł. 50 ct. i Towarzystwo stolarzy lwowskich zł.
2000; — ogółem 11 towarzystw kwotę 25.669 zł. 70 ct.
m y s ł u , h a n d l u i r o l n i c t w a z a ł a t w i ć z d o ł a j ą j e d y n i e s t o w a r z y s z e n i a z a l i c z k o w e ;
S e j m c h c ą c z a d o ś ć u c z y n i ć s ł u s z n y m w y m a g a n i o m k r a j u n i e z a w o d n i e p r z y s p o r z y ś r o d k ó w t y m s t o w a r z y s z e n i o m z f u n d u s z ó w k r a j o w y c h .
Pow tarzam y jed n ak , jak i w roku zeszłym , że w k ł a d k i o s z c z ę d n o ś c i powinny stanowić główne źródło kredytu dla stowarzyszeń nie tylko dla teg o , że pieniądz ten jest dla nich najw ygodniejszym , ale także dla te g o , że budzenie d u c h a o s z c z ę d n o ś c i pomiędzy stowarzyszonymi je st naszym obowiązkiem.
W szelako należy zawsze b a c z y ć , aby stosunek obcych kapitałów do swoich był naturalnym . W prawdzie trudno tu cyfram i oznaczyć tę gran icę, atoli z u w z g l ę d n i e n i e m w ł a ś c i w o ś c i poruczonego nam k ap itału obcego , z p r a k t y k i można pewne wydobyć p ra w id ła , którem i zarządy kierować się powinny.
Ja k i zaś był stosunek obcego do własnego k apitału w po
szczególnych stowarzyszeniach w r. 1876 wykazuje poniższe zestaw ienie:
Lokacyi publicznych w c a l e nie posiadało 53 tow arzystw 1).
Pożyczek w zakładach finansowych nie zaciągało 26 towarzystw.
Tylko w kładki oszczędności posiadało 7 towarzystw.
Tylko długi towarowe m iało jedno towarzystwo.
Żadnego obcego kapitału nie posiadało 5 towarzystw (w r. 1875: 5).
Mniej obcego, niż własnego k a p ita łu posiadało 24 t o warzystw (w r. 1875: 19).
W ięc ej, ja k 1 raz tyle obcego, ile własnego posiadało 15 tow arzystw (w r. 1875: 10).
Więcej ja k 2 razy ty le obcego, ile własnego posiadało 15 tow arzystw (w r. 1375: 16).
Więcej ja k 3 razy tyle obcego, ile własnego posiadało 10 towarzystw (w r. 1875: 8).
Więcej ja k 4 razy tyle obcego, ile własnego posiadały 4 tow arzystw a (w r. 1875: 3).
Więcej ja k 5 razy tyle obcego, ile własnego posiadały 3 tow arzystw a (w r. 1875: 2).
Więcej ja k 6 do 11 razy tyle obcego, ile w łasnego p o siadały 4 tow arzystw a (w r. 1875: 5).
Rozdział zysku nazwaliśmy w drugim Roczniku n ie p ra widłowym — przyznaw ały bowiem niektóre stow arzyszenia zbyt wysokie dywidendy, przeciw czemu trzecie W alne zgro
m adzenie Związku słusznie w ystąpiło. Lecz i w tym względzie widzimy postęp , a wykaże to najlepiej porównawcze zesta
wienie dywidend z r. 1875 i 1876.
1 towarz. przyzn. w r. 1875 3 0 °/0 d y w id .; w r. 1876 żadne
1 20°/
A n » n 11 » lo n n » » 19
żadne „ nie przyz. „ „ „ 19% „ „ „ „ 1
2 „ przyzn. „ „ „ 18% „ „ „ „ 1
1 » . „ „ „ 17% » » » » żadne
1 1 » ii » n r 16°/ /o » n » » 1 x
‘) Imiennych wykazów w tym roku nie podajemy, gdyż w szelkie szczegóły zawarte są dokładnie w tabelach str. 30—35.
3 towarz. przyzn. w r. 1875 15% dywid.; w r. 1876 3
2 r> » n 99 14% „ 99 99 » żadne
1 99 n 19 99 13% „ 99 99 19 3
5 » 11 11 99 12% „ 99 99 99 14
1 n n n 99 11% » 99 99 » 1
6 » 99 n 19 10% „ 99 99 99 17
1 99 1 1 1 9 99 9 % °/° » 99 99 99 żadne
3 99 99 99 99 9 % „ 99 99 99 3
1 99 n 99 99 8 % % » 99 99 99 żadne
1 n 99 99 99 8% 99 99 99 3
1 99 9 9 99 99
r j t l 0 /
* 1 2 1 0 99 99 99 99 2
1 99 99 99 99 7°/' / O 99 99 99 19 żadne
3 99 99 » 99 6% 99 99 99 1
2 99 99 r> 99 5 °/° - 99 99 99 5
1 99 99 99 99 4 % » 99 99 99 2
żadne „ nie przyz- n » n 3% 99 99 99 1
19 „ nie Przyz. „ „ n żadnej ‘) „ 99 19 19 15 S trat w towarzystwach zaliczkowych nie było, nato- m iast poniosło s tra tę jedno towarzystwo spożywcze i Towa
rzystw o posługaczy publicznych we Lw ow ie, które niezawodnie w la ta c h następnych pokryte zostaną.
Spraw a podatkow a zdaje się, że szczęśliwszy wzięła obrót. Jeżeli bowiem nowa ustaw a podatkowa p rzy jętą będzie według wniosków W ydziału dla reform y podatkow ej, to przy
najm niej główna część życzeń towarzystw uwzględnioną będzie. W edług wniosku tego m a bowiem znany §. 2. ustaw y podatkowej E. brzm ieć: „Od podatku uwolnione s ą : stow arzysze
nia zarobkowe i gospodarcze, rolnicze i rękodzielnicze stow a
rzyszenia kredytow e i zaliczkowe i t. d . , które m ają na celu rozwój zarobku i gospodarstw a swych członków, to znaczy p r z y s p r z e d a ż y t o w a r ó w , p r z y u d z i e l a n i u k r e d y t u o g r a n i c z a j ą s i ę n a c z ł o n k ó w " .
Gdyby jed n ak spraw a w drodze ustawodawczej wreszcie załatw ioną z o s ta ła , to jeszcze wiele zależeć będzie od władz wykonawczych, które dotąd postępują z niesłychaną bezwzglę
dnością. Dowodem tego dwa wypadki w ostatnim roku. Oto ! starostw a przeprow adziły w Białej i Tłum aczu egzekucyą za niezapłacone przez tow arzystw a podatki nie n a towarzystwach, ale na ich d y r e k t o r a c h . W ydział Związku powinien tu e n e r g i c z n i e w obronie pokrzywdzonych wystąpić.
W końcu powtórzyć musimy uwagę naszą zeszłoroczną, że stow arzyszenia nasze pod względem wewnętrznej organi- zacyi tylko w głównych zarysach są jednolite. Zestaw ienia szczegółowe wykazują dostatecznie, ile w organizacyi naw et najm łodszych stowarzyszeń napotykam y jeszcze niewłaściwo
ści. Na tern m iejscu ograniczym y się jedynie n a wyliczaniu tylko tych postanowień ze statutów , które uważamy za zupeł
nie niezgodne z duchem naszych in s ty tu c y i:
poręka ograniczona nie zgodną je s t z zasadą stow a
rzyszenia osób, a nie k a p ita łu ;
') prawie tylko te towarzystwa, które pod koniec r. 1875. i w cią
gu 1876. powstały t. j. te, które w myśl statutów dywidendy jeszcze nie rozdają.
prawo głosu n a walnych zgromadzeniach i wyboru biernego nie powinno być zawisłe od zupełnie wpłaco
nego udziału; ani też większy udział nie powinien więk
szych praw nadaw ać członkom ;
w stowarzyszeniach powinien być tylko je d e n , a nie więcej udziałów ;
prawo przenoszenia udziałów na osoby i n n e c h o ć b y za zezwoleniem D y re k cy i; niezgodne je st z duchem sto
w arzyszeń, lecz je st naśladow nictwem spółek o akcyach im ien n y ch ;
takim samem naśladownictwem , jest postanow ienie, że udział nie wpłacony w term inie przepisanym , prze
pada n a rzecz stow arzyszenia;
członek powinien wykonywać swe praw a o sobiście, a nie przez pełnomocników;
osoby nieletnie nie powinny należeć do stow arzyszeń;
prawo korzystania z k red y tu nie powinno być zależne od wysokości wpłaconego u d z ia łu ;
b rak R ady zawiadowczej szkodliwy być może dla S tow arzyszenia;
członkowie D yrekcyi powinni być n a czas wybieralni a nie stale m ianow ani;
D yrekcya powinna składać się z trzech członków, o równych praw ach i z n a cze n iu ;
członkowie Dyrekcyi nie powinni należeć do Rady nadzorczej (jak w towarzystwach akcyjnych);
w ynagradzanie członków Dyrekcyi nie powinno p o le
gać n a prowizyi od udzielanych pożyczek.
Uwagi te czynimy w nadziei, że z czasem zasady po
wyższe zyskają uznanie — n a razie zaś w yrażam y przekona
nie , że tow arzystw am i naszem i zbyt dobra kieruje wola, aby naw et powyższe niewłaściwości mogły wyjść n a niekorzyść któregokolwiek stowarzyszenia.
Z w iązek stow arzyszeń.
W roku 1876/7 zajmy w ał się Związek przeważnie spraw ą założenia dla stowarzyszeń centralnej instytucyi finansowej.
O ile usiłow ania te przyniosą pożądany skutek, okaże przy
szłość. W iele jednak zależy od nas samych, chciejmy tylko zrozumieć nasz własny interes i ufać jedynie prawdziwym na
szym p rzyjacioło m ! Gorliwie zajm yw ał się również Związek krzewienieniem nowych stowarzyszeń. To też za inicyatywą Związku powstało 9 towarzystw, a m ianow icie: B irc z a , Cho
dorów, M onasterzyska, Nowy Sącz, Radziechów, S kałat, Skole, Ś niatyn i Zakliczyn.
R eorganizacya Towarzystwa zaliczkowego w K ałuszu jest także zasługą Związku.
Zwyczajne walne Zgrom adzenie odbyło się d. 4. m arca 1877.
Liczba Towarzystw do Związku przystępujących wzmaga się. W roku zeszłym było ich 35, obecnie 48 '), a mianowicie:
B iała, Bircza, Bobrka, Busk, Chodorów, Cieszyn, Dąbrowa, D elatyn, Drohobycz, Gliniany, Gorlice, Gródek, Jasło , Kałusz, Kołomyja, Komarno, Lwów (Towarzystwo zaliczkowe, Kasa
’) Z powodu upadku Towarzystwa produkcyjnego krawców, opu
szczamy je z listy należących do Związku towarzystw.
zaliczkowa, Tow. urzędn. galic. dróg żelaznych, zalicz, rolne, przemysłowe, I. Związkowa drukarnia. Towarzystwo spo
żywcze, Towarz. handlu skór), Mielec, Mościska, Przem yśl (rolne i kasa zal. rzem ieśln.), Radziechów, R ohatyn, Rozdół, Rudki, Sam bor przem ysł.-zaliczk. i spożywcze, Śniatyn, S kałat, Sokal, Stanisławów B ank zaliczk. i spożywcze, S tare m iasto, S tary Sącz, Szczerzec, Tarnów powiatowe, Tłum acz „Oszczę
dność", Tyśm ienica, W ykoty, Zbaraż, Złoczów.
Skład zarządu Związku po wyborach dnia 4. m arca 1877 był n a stęp u ją cy :
P a tro n : Józef Pajączkowski.
Zastępca P atro n a : Dr. Tadeusz Skałkowski.
W y d z ia ł: Dr. K arol Mały (prezes), Antoni Źabicki (wice
prezes), Dr. B ernard Goldman (sekretarz), Juliusz Ross, T a
deusz Romanowicz i Dr. Alfred Z g ó rsk ia) (członkowie), Adolf Aleksandrowicz, Dr. W ładysław Zajączkowski i Ludwik Gol- denthal (zastępcy). S ekretarz biura : Szczepan W icherek.
W ydział krajow y udzielił n a cele organizacyi Związku subwencyą w kwocie 500 zł. — w r. 1876 w kwocie 1000 zł.
Stow arzyszenia zaliczkow e i kredytow e.
Do wykazanych w drugim Roczniku 79 towarzystw przybyło w r. 1876/7 14 towarzystw zaliczkowych. Z daw
niejszych wypuściliśmy ze spisu 2 tow arzystw a, jako już nie- funkcyonujące, 2 wcale nie weszły w ży c ie, 1 zaś interes swój zwija. Z pozostałych 88 prowadziło interes przed 31.
grudnia 1876 74 tow arzystw ; 9 weszło w życie przed 30.
czerwca 1877 , a 5 nie rozpoczęły jeszcze czynności swoich.
Liczba członków w 71 stowarzyszeniach zaliczkowych i k re d y to w y ch , które wykazy nadesłały, wynosiła z końcem r. 1876: 43.627 po odtrąceniu zaś (jak w roku zeszłym) liczby członków Towarzystwa kredytowego miejskiego (15.443):
28.184; w roku 1875 wynosiła liczba członków (bez Towa
rzystw a kredytowego miejskiego), 21.033, wzrost zatem w ro k u ubiegłym wynosi 34‘06% .
w r. 1876. w r. 1875.
W łasny kap. wyn. w udz. 1,525.065 zł. 15 c. 1,155.282 zł. 61 c.
w funduszu rezerwowym 127.389 „ 70 „ 86.473 „ 68 „ łącznie 1,652.454 „ 85 „ 1,241.756 „ 29 „ Obcy k a p ita ł w wkładk.
oszczędn. i pożyczkach
od osób pryw atnych . . 1,880.369 „ 60 „ w lokac. insty t. publiczn. 222.389 , 10 „ w pożycz, od zakł. kredyt. 1,110.531 „ 69 „
łącznie 3,213.290 „ 39 „ 2,472.161 „ 08 „ Stosunek zatem obcego k ap itału do własnego był w r.
1876 ja k 1'91 do 1 ; w r. 1875. ja k P 99 do 1.
Pożyczek udzielono w r. 1876. 10.941.158 zł. 93 c.; w r.
1875: 7,071.385 zł. 39 c.
S tan zaś pożyczek (portefeuille) dnia 31. grudnia 1876:
4,818.457 zł, 80 c t . : dnia 31. grudnia 1875: 3,717.422'34.
W udzielaniu kredytu sta ra ją się stow arzyszenia zasto
sować do potrzeb swoich członków. Wysokość kred ytu jest ziazwyczaj ograniczona ; jedynie
ł) W ystąpił na skutek rezygnacyi z dnia 20. marca 1877.
13 towarzystw nie m a określonego maximum pożyczek dla swych członków
1 towarzystwo udziela najwyżej 15.000 zł. jednem u członkowi 5 towarzystw udziela „
1 towarzystwo udziela „ 4 tow arzystw a udzielają „ 1 towarzystwo udziela „ 2 towarzystwa udzielają „ 1 towarzystwo udziela „ 2 tow arzystw a udzielają „ 10 towarzystw udziela „
p;u 33 33 33
1 7 1) n »
12 „ „ „
1 towarzystwo udziela „
5.000 3.000 2.000 1.500 1.000
800 700 500 400 300 200 100 50
T e r m i n y s p ł a t y są również zastosowane do potrzeb członków, tylko jed n ą część pożyczek udzielają stowarzyszenia n a term in trzechmiesięczny, lub krótszy (kredyt wekslowy, k tóry się wzmaga ze wzrostem tow arzystw i liczby kupców i przedsiębiorców do nieb przystępujących) ; dla ludzi um y
słowo zarobkujących ustanowione bywają term iny ra ta ln e m ie
sięczne, dla rękodzielników i przekupniów tygodniow e, dla rolników kw artalne lub półroczne w zastosowaniu do potrzeb i zbytu w gospodarstwie rolnem. N iektóre stowarzyszenia jak:
Dąbrowskie, Przemyskie, Stanisławowskie i inne wyrobiły so
bie w ustanaw ianiu term inów na spłaty pożyczek przez wie
śniaków praktykę, k tó ra im wiele przynosi w spłacie poży
czek ulgi i pożytku. Obok tego zastosował Stanisławowski B ank zaliczkowy dla rolników kółka kredytow e, co jednak dotąd w innych stowarzyszeniach nie znalazło naśladownictwa
I n t e r e s z a s t a w n i c z y prowadził dotąd na większy roz
m iar także tylko B ank zaliczkowy w Stanisław ow ie; od 15.
czerwca b r. zaś operuje we Lwowie gal. zakład kredytow y i za
stawniczy. Ja k był dla Lwowa potrzebny, przekonaliśm y się oglądając przed kilku dniam i m agazyn tego zakładu, zapeł
niony kilku tysięcam i najróżnorodniejszych fantów, dotąd p o kutujących zazwyczaj w pokątnycb, a nierzetelnych zak ła
dach pryw atnych. Po 6 tygodniach istnienia winno było tem u zakładowi 2029 stron n a fanty, oszacowane n a 35.939 zł. 95 c.
kwotę 23.333 zł. 50 c. O stowarzyszeniu tóm wspomnieć m\m również w ypada, że jest to jedyne stowarzyszenie kredytowe w kraju, udzielające kred y tu nieczłonkom *). W tym wypadku jed n ak wypływa to z n atu ry interesu zastawniczego, który musi być na większą prowadzony skalę i nie może się jedynie ograniczać n a samych członków.
S t o p a p r o c e n t o w a niestety ciągle jeszcze je st w n a
szych stowarzyszeniach wygórowaną, chociaż widoczną tu je st sta ła dążność do zniżki. Stopę jednak dotychczasową zaledwie uważać możemy za chwilową ulgę dla obarczonych przedtem lichwą mieszkańców m iast, dla rolników, zwłaszcza chłopów, nie je st ona sposobną do w yratow ania ich przed grożącą r u iną. Lecz wina tego leży w stosunkach ogólnych ekonomicz
nych k ra ju naszego. W stręt do pracy, a chęć łatwego zarobku ogólna w kraju, zniewala nasze stowarzyszenia, iż chcąc po
zyskać fundusze do obrotu opłacać m uszą wysokie odsetki od wkładek oszczędności i wysokie dywidendy od udziałów. Zbyt m ała kwota, ja k ą na ta rg nasz pieniężny wprowadza B ank narodowy, nie wpływa, jak w ościennych k rajach, na obniża
nie ogólnej stopy procentowej w k ra ju W końcu brak zaufa
nia, niestety zbyt często doświadczeniem podtrzymywany, czyni publiczność skłonną do dom agania się większych c h w i l o w y c h korzyści, nie w ierząc w trw ałość i ciągłość podjętych interesów. W niektórych zaś wypadkach m ają do czynienia stowarzyszenia z protektoram i, którzy chętnie świadczą im dobrodziejstwa — za drogim okupem. Oto przyczyny, dla których zestawienie procentów w naszych stowarzyszeniach przedstaw ia się ja k następuje :
1 6 — 1 0 °/0 od pożyczek pobierało w r. 18 7 6 1 4 °//o n » 33 ?? 33 33 12
%
12- 10% 1 2 - 9 % 1 2- 8%
1 1 % 1 0 % 1 0 - 6 % 1 0 - 5 % 9%
9 - 8 % 8
%
8- 6% 7 % °/o 6
%
53 33
3) ż;
3? 33
3) r>
33 35
33 33 33 33
1 towarzystwo 1
34 tow arzystw 3 tow arzystw a
1 1 1
17 tow arzystw 1 towarzystwo 1
2 towarzystwa 1 towarzystwo 1
1 1 1
’) Obecnie liczy to towarzystwo 49 członków.
Stow arzyszenia gospodarcze (spożyw cze.)
W roku 1876/7 nie powstało żadne nowe stowarzyszenie spożywcze. Istniejące zaś trzy stow arzyszenia posiadały przy 704 członkach k ap itału własnego w udziałach 5849 zł. 47 ct.
(w r. 1875 zł. 2584‘06.) w funduszu rezerwowym 656 zł. 46 ct.
(w r. 1875 zł. 3 2 7 '—); razem 6505 zł. 93 c t . ; k ap itału zaś ob
cego 12.005 zł. 17 ct. (w r. 1875 zł. 4009 ct. 22), a m iano
w ic ie : w pożyczkach zaciągniętych do obrotu 7600 zł., w d łu gach za tow ary i t. d. 4405 zł. 17 ct. Stosunek zatem obcego k ap itału do własnego był ja k 1 '81 : 1 (w r. 1875 ja k 1 *31 : 1).
W tow arach posiadały te stowarzyszenia dnia 31. grudnia 1876.: 11.478 zł. 77 ct. (w r. 1875: 5758 zł. 37 ct.) Towarów sprzedano w ciągu r. za 93.913 zł. 40 ct. (w r. 1875. 36.319 zł. 03 ct.). Towarzystwo lwowskie straciło 1878 zł. 34 ct., Samborskie zyskało w IV. kw artale 54 zł 44. ct., sta n isła wowskie nie m iało an i strat, ani zysku.
Ogółem stowarzyszenia spożywcze nie rozw ijają się u nas, jakby tego życzyć Avypadało — przyczyna, zdaniem naszem, w tern leży, że nie zrozumiano pewnika, iż interesy tego ro dzaju na s z e r s z e koła obliczone, a zatem interesy więcej kupieckie, niż spożywcze, lepiej prowadzić zdoła p r z e d s i ę b i o r c a , niż grono zbiorowe — nasze zaś stowarzyszenia spożywcze nie m ają cechy k a s t o w e j , jak angielskie, i nie d ziałają dla ludzi j e d n e g o tylko sposobu życia. Do przed
siębiorstw zaś kupieckich b ra k nam wiadomości i praktyki.
Trzy stowarzyszenia zaliczkowe (w Jaśle, w Stanisław o
wie stowarzyszenie urzędników i w Tarnopolu) prowadziły ubocznie interesy, właściwe stowarzyszeniom spożywczym, ze skutkiem dobrym, bo działalność swą ograniczyły n a ludzi j e d n a k o w e g o sposobu życia; w Stanisławowie na urzędni
ków — w Jaśle i Tarnopolu na rolników. Jakoż nie zak ła
dano tam składów, sklepów i w ogóle żadnych nie przedsię
brano k u p i e c k i c h czysto interesów. N a okoliczność tę zwra
camy u w a g ę , zalecając towarzystwom zaliczkowym podobne próby, jednakowoż w granicach, nie nadw erężających głównego interesu zaliczkowego.
S tow arzyszenia zarobkowe.
Do wymienionych w przeszłym Roczniku 7 stowarzyszeń zarobkowych, przybyło w r. 1877: T o w a r z y s t w o h a n d l u s k ó r i o b u w i a w S t a n i s ł a w o w i e , natom iast ubyło w skutek upadku lwowskie produkcyjne Towarzystwo krawców.
Towarzystwo do wydawania książek szkolnych wegetuje jedy
nie w rejestrze stowarzyszeń. Upadek Towarzystwa krawców przewidywany był w poprzednim Roczniku. Lwowska I. Związ
kowa dru k arn ia pomimo ogólnej stagnacyi utrzym uje się na zeszłorocznej wysokości ta k co do rozwoju, ja k i zaufania u publiczności. Towarzystwo przemysłowe wypłaciło za r. 1876 po raz pierwszy dywidendę 5 °/0 ■ Towarzystwo produkcyjne szewców „ P ra c a 11 gorsze w obecnym roku wykazało rezultaty, ależ i szewstwo w ogóle w roku ubiegłym wiele ucierpiało zdaje nam się, przeważnie dla tego, że nader szybko wzmaga się liczba „m ajstrów ". N atom iast pierwsze początki towarzystw h andlu skór we Lwowie i Stanisławowie każą wróżyć, iż krze
wienie podobnych stowarzyszeń bardzo będzie pożytecznem dla szewców i dla kraju. Towarzystwo posługaczy lwowskich wtedy dopiero rozwijać się będzie, skoro w zarządzie samym wyrobi się pewna jednolitość przekonań i postępowania, a dobro stowarzyszenia i stowarzyszonych uważane będzie za najwyższe prawo dla zarządu.
Stowarzyszenia produkcyjne liczyły 31. grudnia 287 członków z wpłaconymi udziałam i w kwocie: . . 4 7379‘19 z funduszem r e z e r w o w y m ... 856'70 Razem własnego k ap itału 48,235"89
(w r. 1875) 40.276-09 K apitału zaś obcego posiadały te stowarzyszenia
w p o ż y c z k a c h ... 29.093-53 w długach za towary i t. d ... 36.532-90 razem 65.626-43 (w r. 1875) 57.011-26 Stosunek k ap itału obcego do własnego był ja k 1'34 do 1 (w r. 1875 ja k 1-41 do 1.)
Zysku osiągnęły te stowarzyszenia 4494 zł. 06 ct. (w r.
1875 4710 zł. 28 ct.)
S ta ty sty k a członków.
Stow arzyszenia zaliczkowe liczyły dnia 31. grudnia 1876 członków 43.627 po potrąceniu 15.443 członków Towarzystwa
kredytowego miejskiego pozostaje we w ł a ś c i w y c h tow a
rzystw ach zaliczkowych członków: 28.184.
3 tow arzystw a nie nadesłały nam wcale wykazów, z tych jednak dwa: w Rymanowie i Suszycy rykowej są wyłącznie na rolników obliczone, a jedno w Tarnowie wyłącznie n a u- rzędników.
Od pięciu towarzystw z łączną liczbą członków 4.282 nie otrzym aliśm y wykazów — lecz wiadomo nam, że Towa
rzystw a w Dąbrowej i Zurawnie udzielają pożyczek wyłącznie tylko rolnikom , Towarzystwo w Brzeżanach przeważnie rze
mieślnikom i handlarzom , a Towarzystwo zaliczkowe w K ra
kowie udzieliło w r. 1876. 334 pożyczek przemysłowcom i h an dlarzom, 210 rolnikom większych i mniejszych posiadłości a 1138 ludziom pracy umysłowej i innych zajęć.
Towarzystwa w Liszkach i Oleszycach i powiatowe w Prze
m yślu z łączną liczbą członków 531 składają się z samych rolników (włościan).
Towarzystwo wzajemnego kredy tu w Krakowie, rolne we Lwowie, Spółka, rolnicza w Tarnopolu i towarzystwo pow iato
we w Tłum aczu składają się z sam ych właścicieli i dzierżaw
ców większych m ajątków ziemskich i liczą razem 712 członków.
Towarzystwa zaś urzędnicze we Lwowie, Przemyślu, Sa
noku i Stanisławowie, jakoteż oba kolejowe we Lwowie liczą członków 2757, należących do zawodu urzędniczego.
W reszcie Towarzystwo kredytowe właścicieli realności we Lwowie i wzajemnej pom. rękodz. przemysłowców i m ie
szczan lwowskich składają się z samej ludności miejskiej i liczą 229 członków.
Wedle szczegółowego wykazu zaś w tabeli str. 38 i 39 liczy reszta tow arzystw zaliczkowych 4396 rękodzielników i przemysłowców (21'76°/0) 1610 handlarzy (7*96°/0) 55 fa b ry kantów (0-27°/o)9826‘) rolników (chłopów, 48"63°/0) 517 w ła
ścicieli większych posiadłości ziem skich2 (2-55 °/0), 2751 um y
słowo pracujących (13’62°/0); 973 kapitalistów i bez określo
nego zajęcia (4"82°/0); i 80 instytucyi (0'39°/0).
Tabela statystyczna 704 członków 3 tow arzystw spożyw
czych nie potrzebuje dalszych wyjaśnień.
Do zestawień powyższych nie przyjęliśm y 287 członków 6 towarzystw zarobkowych, gdyż należą oni jako członkowie czysto f a c h o w y c h stowarzyszeń, do jednej przeważnie klasy społecznej.
Literatura.
Głównym źródłem, z którego w spraw ach stowarzyszeń wiadomości zaczerpnąć można, je st tygodnik „Zw iązek“. Obecnie wychodzi już czw arty rocznik tego czasopisma. R edakcyą pro
wadził po dzień 2. kw ietnia 1877. autor niniejszej p ra c y , po- czem ustąpiwszy z W ydziału Związku, złożył re d a k c y ą , a objął
*) Doliczywszy członków Towarzystw w Liszkach, Oleszycach i P rzem yślu, wykazać możemy w naszych towarzystwach zaliczkowych 10.357 włościan.
2) Doliczywszy członków Towarzystwa Wzajemnego kredytu w Kra
kowie, rolnego we Lwowie, spółki rolniczej w Tarnopolu i towarzystwa powiatowego w Tłumaczu, wykazać możemy w naszych stowarzyszeniach zaliczkowych 1229 w łaścicieli większych posiadłości ziemskich.
ją Tadeusz Romanowicz. Obok dawniejszych, w drugim roczniku
■wymienionych, współpracowników pozyskał „Związek* w roku ubiegłym prace Dr. F erdynanda K ra tte ra i Tadeusza Ł opu
szańskiego.
„D rugi R ocznik", także policzony może będzie do prac, które ogłoszone zostały w zeszłym roku nie bez pożytku dla obzna- jom ienia publiczności z naszemi stowarzyszeniami.
Jako osobne broszury wyszły w roku ubiegłym i bieżącym:
A utora pracy niniejszej: „K redyt hipoteczny a stowarzyszenia zaliczkowe", Lwów 1876.
Dr. Tadeusza Skałkow skiego: „ O kredycie rolniczym w G alicyi". Lwów 1877.
Nie można również pominąć milczeniem publikacyi proL d ra Tadeusza P iła ta : „Die E rw erb s- & W irthschaftsgenossen- schaften Galizien’s im Jah re 1875/6.“, ogłoszonej w „S tatisti- sche M onatsschrift" ; p ra c a ta bowiem zaznajom iła i niem iecką publiczność z naszemi stowarzyszeniami, a zjednała nam uzna
nie ze strony Schulzego z D elitzsch, p atro n a niem ieckich, i H erm ana Ziłlera, p atro n a austryackich stowarzyszeń.
W końcu nadm ienić wypada, że spraw ozdania ankiety kredytow ej, zwołanej przez W ydział krajow y, ogłoszone zostały drukiem w dodatkach do spraw ozdania W ydziału krajowego dla tegorocznego Sejmu.
Pisałem we Lwowie, w lipcu 1877.
( A
0 ^ C O v / E N S / s iAGELL
I. Stowarzyszenia zaliczkowe i kredytowe.
Biała.
1. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 29. czerwca 1874.; zarejestrow any w sądzie krajowym w Krakowie uchw ałą z dnia 6. listopada 1874.
liczba 29.959.
U działy członków wynoszą najm niej 20 zł., najwięcej 1000 zł. w. a .; najniższa miesięczna w kładka na udział wy
nosi: 1 zł. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków; obecny prezes R ad y : Teofil Chwalibóg.
D yrekcya składa się z 2 członków ; obecni członkowie D y rek cy i: Franciszek W yspiański i Frańciszek Knihinicki.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 11. m arca 1877.*) Stowarzyszenie to należy do Związku stow. zarobkowych i gospodarczych.
Bircza.
2. Towarzystwo zaliczkowe i połączona z tćmże kasa oszczędności, stow. zar. z nieogr. poręką.
Rok założenia: 1876.
S ta tu t z dnia 15. sierpnia 1876.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Przem yślu uchw ałą z d. 18. października 1876.
1. 14.229 i 2. m aja 1877. 1. 5762.
U działy członków wynoszą od 10 zł. do 500 z ł.; n aj
niższa w kładka miesięczna na udział w ynosi: 25 ct. Połączona z towarzystwem kasa oszczędności stoi pod naczelną kontrolą wydziału powiatowego.
R ada zawiadowcza składa się z 11 członków; obecny prezes R ady : Dr. W ładysław Bodyński.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: F ranciszek N ahlik, W iktor Oksiński i B ernard Kropf.
Towarzystwo za r. 1876. bilansu jeszcze nie zam ykało.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych.
'*) Wspominamy jedynie o tych W alnych Zgrom adzeniach, na których zatwierdzono.bilans.
Bobrka.
3. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 21. grudnia 1873; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Złoczowie uchw ałą z dnia 4. m arca 18741. 1481.
U działy członków wynoszą od 10 zł. do 500 zł.; najniższa m iesięczna w kładka na udział w yno si: 25 ct. w. a
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków; obecny prezes R ady: Feliks Józefowicz.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: Jakób C zarnik, W ładysław M iędhcki i Ludwik Podhalicz.
W alne Zgromadzenie odbyło się dnia 14. m arca 1877.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny n a walnem zgro
m adzeniu Z w iązku: W ładysław Międlicki.*)
Brody.
4. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z ogran. por.
Ukonstytuowało się w lipcu 18 7 6 ; o zarejestrow anie po
dano do sądu obwodowego w Złoczowie, lecz zarejestrow ania dotąd nie uzyskano.
Prezes R ady zaw iadow czej: Antoni W itosław ski.
Członkowie D y rek cy i: Kazimierz B ronisław W itosławski, J a n Blonarowicz i Edm und Hauswald.
Stowarzyszenie rozpocznie czynności swoje po zarejestro
w aniu firmy.
Brzesko.
5. Towarzystwo zaliczkowe, spółka zarejestr. z odp.
nieograniczoną.
R ok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 23. listop. 1874.; zarejestrow any w sądzie krajowym w Krakowie uchw ałą z d. 8. stycznia 1875. 1. 339.
Udziały członków wynoszą od 5 zł. do 1000 z ł . ; udział
*) W ymienieni tu są jedynie delegaci obecni na zwyczajnem walnem zgromadzeniu dnia 4. marca 1877.
— 10 — w płaca się ra ta m i dowolnemi, lecz musi wynosić 20 °/0 udzie
lonej pożyczki.
Członek z udziałem od 5— 50 zł. m a na waln. zgrom a
dzeniach 1 głos; od 51 — 150 2 g ł . ; od 151— 300 zł. 3 głosy;
od 301— 500 zł. 4 głosy; 501— 750 zł. 5 głosów; od 751 — 1000 zł. 6 głosów.
R ada zawiadowcza składa się z 11 członków; obecny prezes: Tytus Dobrzyński.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D y re k c y i: Ja n Gotz, W ładysław R otter i Ignacy Kubasiewicz.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 6. lutego 1877.
Stowarzyszenie to nie należy do Związku stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
Brzeżany.
6. Miejskie Towarzystwo pożyczkowe.
RoS założenia: 1864.
S ta tu t z dnia 29. m aja 1864.
U działy członków wynoszą najmniej 25 zł., najwięcej 200 z ł., przyczem jed n ak zastrzeżono, że rocznie więcej jak 25 zł. składać nie wolno, najniższa tygodniowa w kładka 5 ct. w. a.
Kom itet składa się z przew odniczącego, k a s y e ra , kon- tro lo ra (zarazem sekretarza) i 4 wydziałowych.
Obecny z a rz ą d : p re z e s: K arol Merl, k a sy e r: J. Rekucki, kontrolor: Ja n Janiszewski.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 18. m arca 1877.
Stow arzyszenie to nie może należeć do Związku stowa
rzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
Buczacz.
7. Towarz. zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. poręką.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z duia 28. grudnia 1873.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Stanisławowie uchw ałą z dnia 21. stycznia
1874. 1. 378.
U działy członków wynoszą od 10 zł. do 500 zł., naj
niższa tygodniowa w kładka na udział wynosi: 15 ct.; miesięczna 50 ct.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes: Józef Bojarski.
D yrekcya składa się z 3 członków: obecni członkowie d y re k c y i: Józef M ierzw iński, ks. Marceli Chm ura i Grzegorz Zajączkowski.
W alne zgromadenie odbyło się dnia 9. stycznia 1877.
Stowarzyszenie to nie należy do Związku stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
Busk.
8. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1875.
S ta tu t z dnia 25. lutego 1876.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Złoczowie uchw ałą z d. 8. m aja 1875. 1. 4097.
Udziały członków wynoszą od 20 zł. do 2000 z ł.; n a j
niższa w kładka miesięczna na udział wynosi: 1 zł.
R ada zawiadowcza składa się z 12 członków; obecny p re z e s: Ks. Antoni Kiernik.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: Filem on M ichałowski, W ładysław Wojciechowski i R udolf Grossmann.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 22. lutego 1877.
Stowarzyszenie to należy do Związku Stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na walnem zgro
m adzeniu Związku: Filemon Michałowski.
Chodorów.
9. Towarzystwo zaliczkowe, stowarzyszenie zar.
z nieogr. por.
Rok założenia: 1877.
S ta tu t z dnia 25. m aja 1877. zarejestrow any w sądzie obwodowym Złoczowskim uchw ałą z dnia 16. lipca 1877.
I. 3.768.
Udziały członków wynoszą od 20 zł. do 500 zł.; naj
niższa miesięczna w kładka n a udział wynosi: 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes ra d y : Dr. Roman B artm ański
Dyrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie dyrekcyi: J a n S tro n e r, M aryan Minkusiewicz i Dr. Kornel Mironowicz.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na walnem zgro
madzeniu Zw iązku: M aryan Minkusiewicz.
Cieszanów.
10. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1875.
S ta tu t z dnia 11. kw ietnia 1875. zarejestrow any w sądzie obwodowym we Lwowie uchw ałą z dnia 15. m aja 1875.1. 26.640.
U działy członków wynoszą od 5 zł, do 100 zł. Najniższa w kładka miesięczna na udział w ynosi: 50 ct.
R ada zawiadowcza składa się z 12 członków ; obecny prezes R a d y : Dr. Ju lian Dorbach.
Dyrekcya składa się z 3 członków , obecni członkowie D yrekcyi: Ja n Sander, Frańciszek Lisowski i M ichał Gilewicz.
W alne zgromadenie odbyło się dnia 28. stycznia 1877.
Stowarzyszenie to nie należy do Związku stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
Dąbrowa.
II. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1870.
Pierw otny sta tu t z dnia 26. lipca 1870. — zmieniony z dnia 24. sierpnia 1874.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Tarnowie uchw ałą z dnia 24. września 1874. 1. 17.778.
Udziały członków wynoszą od 20 zł. do 200 z ł.; n a j
niższa w kładka m iesięczna n a udział w y nosi: 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes: Mieczysław Rogaliński.
D yrekcya składa się z 2 członków; obecni członkowie D yrekcyi: Adolf Kukieł i Dr. Antoni Zaręba.
— 11 W alne zgromadzenie odbyło się dnia 10. kwietnia 1877.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na walnem zgro
m adzeniu Zw iązku: Adolf Kukieł.
Delatyn.
12. Bank zaliczkowy „Nadzieja" stowarz. zarejestr.
o nieogr. poręce.
Rok założenia: 1875.
S ta tu t z dnia 1. lutego 1875.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Stanisławowie uchw ałą z dnia 31. m arca 1875.
1. 3.108.
Udziały członków wynoszą od 10 zł. do 500 zł.; n a j
niższa w kładka miesięczna na udział w y n o si: 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza^ składa się z 7 członków i 3 zastępców;
obecny p re z e s: Leon Krokowski.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: ks. Józef B ohdan, Józef D ąbrow ski, Benjamin Lautm ann.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 18. lutego 1877.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych.
Drohobycz.
13. Towarzystwo zaliczkowe stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 15. m arca 1874.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Samborze uchw ałą z d. 6. m aja 1874. 1. 7984.
Udziały członków wynoszą od 20 zł. do 500 z ł.; n aj
niższa w kładka na udział w ynosi: 50 ct.
R ada zawiadowcza składa się z 15 członków; obecny prezes: M aksym ilian Wolski.
Dyrekcya składa się z 3 członków. Obecni członkowie D yrekcyi: Dr. W ładysław W olski, Frańciszek P flanzer, Jan Niewiadomski.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 25. m arca 1877.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na zgromadzeniu Zw iązku: Frańciszek Pflanzer.
Grliniany
14. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nie
ogr. por.
Rok założenia: 1876.
S ta tu t z dnia 19. kw ietnia 1876.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Złoczowie uchw ałą z dnia 3. czerwca 1876.
1. 4.520.
U działy członków wynoszą od 20 zł. do 500 zł.; n aj
niższa m iesięczna w kładka na udział wynosi. 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes Rady zawiadowczej: ks. Leonard Aleks. Wierzchowski.
D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie D yrekcyi: ks. Filem en Reszytołowicz, Ja n B ałtarow icz iU d a lry k Vogelsinger.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 28. stycznia i 4.
lutego 1877.
Stowarzyszenie to należy do Związku Stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny n a walnem zgro
m adzeniu Związku: Rudolf Korber.
Gorlice.
15. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nie
ogr. por.
Rok założenia: 1870.
Pierw otny sta tu t z dnia 29 m aja 1870.: zmieniony z dnia 16. m aja 1874 ; zarejestrowany w sądzie obwodowym w Nowym Sączu uchw ałą z dnia 2. m aja 1874. 1. 1.722. ponownie zm ie
niony zarejestrow any uchw ałą tegoż sądu z dnia 26. sierpnia 1876. 1. 3602.
Udziały członków wynoszą najmniej 20 zł. najwięcej 1.000 z ł.; najniższa w kładka miesięczna n a udział w ynosi:
1 zł. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 5 członków i 3 zastępców r obecny prezes: Juliusz Błoński.
D yrekcya składa się z 3 członków: obecnie członkowie Dyrekcyi: Feliks Skrochowski, Frańciszek Szczepanowski i W oj
ciech Biechoński.
W alne Zgromadzenie odbyło się 26. lutego 1877.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na zgromadzeniu Zw iązku: Wojciech Biechoński.
Gródek.
16. Powiatowe Towarzystwo kasy zaliczkowej w Gródku, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S tatu t z dnia 15. listopada 1874.; zarejestrow any w sądzie krajowym we Lwowie uchw ałą z dnia 18. grudnia 1874.
1. 69179.
U działy członków wynoszą od 10 zł. do 300 zł.; naj
niższa w kładka m iesięczna na udział wynosi: 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes: W ilhelm Fangór.
D yrekcya składa się z 3 członków, obecni członkowie D y re k c y i: Frańciszek G erin g, Bazyli D m uchow ski, W ładysław Swiszczowski.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 8. lipca 1877.
Stowarzyszenie to należy*) do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na walnem zgro
m adzeniu Zw iązku: W ładysław Swiszczowski.
Grrybów.
17. Towarzystwo zaliczkowe, zerejestrowane z poręczeniem nieograniczonem.
Rok założenia: 1876.
S ta tu t z dnia 22. czerwca 1876. zarejestrow any w sądzie obwodowym w Nowym Sączu uchw ałą z dnia 30. września
1876, 1. 3.204.
*) W ydział Związku przyjął do wiadomości dnia 7. lipca 1877.
w ystąpienie tegoż Towarzystwa z końcem roku 1877.
2*
