Elementy dzieła muzycznego – harmonika
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Zapoznanie uczniów z pojęciem harmonii w muzyce. Przedstawienie i wyjaśnienie rodzajów harmonii związanej z historią muzyki. Rozpoznawanie harmonii w wysłuchanym utworze. Omówienie historycznego ujęcia harmonii i jej funkcji w kształtowaniu się muzyki klasycznej. Wysłuchanie i percypowanie utworów: Gomółki, Chopina, Pendereckiego.
b. Umiejętności Uczeń potrafi:
1. Wyjaśnić pojęcie harmonii muzycznej.
2. Omówić rodzaje harmonii, uwzględniając jej historyczne ujęcie.
3. Posługiwać się nazwami harmonii muzycznej.
4. Wskazać zmiany harmoniczne w wysłuchanym utworze.
5. Wskazać przedstawicieli, kompozytorów piszących w określonej harmonice.
6. Wyjaśnić pojęcie bitonalności i politonalności.
2. Metoda pracy
Metoda pogadanki z elementami opisu. Aktywna metoda pracy z uczniem – rozpoznawanie harmonii w wysłuchanym utworze.
3. Środki dydaktyczne
1. E. Wesołowski, Zasady muzyki (Podręcznik).
2. Stanowisko do odtwarzania muzyki.
3. Nagrania utworów:
a) Mikołaj Gomółka – Psalm 119 „Szczęśliwi, którzy się Pańskim zakonem sprawują”.
b) Fryderyk Chopin – Impromptu As – dur op.29.
c) Mascagni – Intermezzo z opery “Rycerskość wieśniacza”
d) Penderecki – Kosmogonia.
4. Karta pracy ucznia.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
1. Powitanie, czynności organizacyjno – porządkowe.
2. Sprawdzenie zadania domowego.
3. Powtórzenie piosenki poznanej na ostatniej lekcji.
4. Podanie tematu lekcji.
(10 min)
b. Faza realizacyjna
1. Metodą opisu, zapoznanie uczniów z pojęciem harmonii. Wskazanie trzech podstawowych rodzajów
muzyki, w których wykorzystywana jest różna harmonika.
Notatka:
W historii muzyki wyróżniamy trzy rodzaje muzyki:
a) Modalna b) Funkcyjna c) Sonorystyczna
2. Wyjaśnienie - metodą opisu - w jakim okresie spotykamy się z harmoniką modalną.
Przedstawienie kompozytorów piszących utwory w harmonice modalnej. Omówienie cech charakterystycznych dla omawianej harmonii.
Notatka:
Harmonika modalna – od IX do XV wieku. Opierała się na kościelnych, średniowiecznych skalach modalnych. W harmonice tej występują luźne zestawienia połączeń akordów, a przede wszystkim konsonansów.
3.Wysłuchanie i percepcja Psalmu 119 „Szczęśliwi, którzy się Pańskim zakonem sprawują”.
Metoda pogadanki - wskazanie cech charakterystycznych utworu, zwracając szczególną uwagę na charakterystyczną harmonikę modalną utworu.
4. Wyjaśnienie - metodą opisu - w jakim przedziale czasowym spotykamy się z harmoniką funkcyjną. Przedstawienie kompozytorów piszących utwory w harmonice funkcyjnej.
Omówienie cech charakterystycznych dla omawianej harmonii.
Notatka:
Harmonika funkcyjna – od XVIII do XIX wieku. Opiera się na dwóch rodzajach skali muzycznej:
dur – major i moll – minor. Wszystkie współbrzmienia są podporządkowane względem stosunku do dźwięku tonicznego. Ważne są tu dźwięki triady harmonicznej oraz kadencji, czyli tonika, subdominanta, dominanta. Schyłek Romantyzmu przyniósł wyczerpanie się systemu dur i moll.
5. Wysłuchanie i percepcja utworów: Mascagni – Intermezzo z opery “Rycerskość wieśniacza”
oraz Impromptu As – dur op.29. Omówienie - metodą pogadanki - odczuć związanych z percypowaniem utworów.
6. Wyjaśnienie, w jakim przedziale czasowym spotykamy się z harmoniką sonorystyczną.
Przedstawienie kompozytorów piszących utwory w stylistyce sonoryzmu. Omówienie cech charakterystycznych dla omawianej harmonii.
Notatka:
Sonoryzm – XX wiek. Charakterystyka dźwiękowa, brzmieniowa. Utwory o tej harmonice mają luźne zestawienia harmoniczne z przewagą dysonansów.
7. Wyjaśnienie - metodą opisu - takich pojęć jak: bitonalność i politonalność.
Notatka:
Bitonalność lub bitonacyjność – zastosowanie dwóch tonacji w dwóch różnych głosach.
Politonalność – zastosowanie więcej niż dwóch tonacji w dwóch głosach.
(25 min)
c. Faza podsumowująca
Wysłuchanie Kosmogonii Pendereckiego. Zapisanie przez uczniów notatki do zeszytu.
(10 min.)
5. Bibliografia
a. Janusz Ekiert, Bliżej muzyki. Encyklopedia.
b. E. Wesołowski, Zasady muzyki.
6. Załączniki
a. Karta pracy ucznia
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji Elementy dzieła muzycznego – harmonika.
b. Zadanie domowe .
