Kwalifikacja w prawie prywatnym międzynarodowym Unii Europejskiej Od kwalifikacji autonomicznej ku … kwalifikacji według kolizyjnej ?

Krzysztof Pacuła

https://orcid.org/0000-0002-4492-2360

Kwalifikacja w prawie prywatnym międzynarodowym Unii Europejskiej

Od kwalifikacji autonomicznej ku … kwalifikacji według kolizyjnej legis fori ?

Abstract: The terms ‘characterization’ (‘classification’) and ‘exercise of characterization’

refer in particular to the efforts made to determine which conflict of law rule — and in the sense presented in this paper, also rule on jurisdiction — which is part of the law of the forum State, should be applied to the circumstances of a particular case.

In relation to the norms of private international law of the European Union, the triumph of an autonomous characterization at first sight seems undeniable. The term autonomous characterization (in principle — ‘autonomous interpretation’, the case law usually does not distinguish between exercise of characterization and exercise of inter- pretation) has been referred to over the last fifty years in order to describe the vast ma- jority of operations of interpretation undertaken in relation to the norms of EU private international law

The contemporary concept of characterization in private law of the European Union, although consistently referred to as ‘autonomous’, does not fully meet the criteria thereof.

The papers argues that while the starting point was the autonomous characterization in its pure form (stage one), over time it partially gave way to the place of characteriza- tion according to the EU law-oriented legis fori (stage two), and finally it was enriched with new elements which gave it the form of a specific functional characterization (stage three). It is not so much about the consistency of the results of the exercises of characteri- zation with the universal understanding of certain concepts. Exercises of characteriza-

a)

Dr, referendarz w gabinecie Rzecznika Generalnego Trybunał Sprawiedliwości

Unii Europejskiej.

tion are carried out through the prism of their effects, so as to ensure the effectiveness of the norms of EU law (effet utile) other than rules on conflict of laws and on jurisdiction.

Keywords: EU private international law, autonomous interpretation, characterization,

autonomous characterization

1. Pojęcie kwalifikacji

Kwalifikacja lub zabiegi kwalifikacyjne rozumiane są zwykle jako całokształt działań zmierzających do wyjaśnienia pojęć określających przesłanki zastosowania norm kolizyjnych prawa prywatnego międzyna- rodowego

. Chodzi zatem między innymi o dokonanie wykładni hipotezy normy kolizyjnej tak, aby odczytać jej zakres zastosowania i móc roz- strzygnąć, czy dana sytuacja życiowa w tym zakresie zastosowania się mieści

Ze względu na podobieństwa pomiędzy budową norm kolizyjnych i jurysdykcyjnych (w szczególności mowa tu o podobieństwach występu- jących w obrębie pojęć wykorzystywanych w celu wyznaczenia zakresu tych norm), zabiegami wykazującymi daleko idące podobieństwo do za- biegów kwalifikacyjnych należy także posługiwać się dla potrzeb ustala- nia sądu właściwego do rozstrzygnięcia określonej sprawy

1

K. Przybyłowski: Prawo prywatne międzynarodowe, Część ogólna. Lwów 1935, s 104

2

Zob. M. Pazdan: O niektórych osobliwościach poszukiwania prawa właściwego W: Valeat aequitas. Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Sobańskiemu Red. M. Pazdan. Katowice 2000, s. 342—343. Wśród opracowań encyklopedycznych omawiających pojęcie „kwalifikacji” można wspomnieć o opracowaniach S. Bariatti:

Classification (characterization). W: Encyclopedia of Private International Law. Eds.

J. Basedow, G. Rühl, F. Ferrari, P. de Miguel Asensio. Cheltenham 2017, s. 357;

F. Zoll: Zagadnienie kwalifikacji. W: Encyklopedia prawa prywatnego. t. 2. Red. F. Zoll, J. Wasilkowski. Warszawa 1936, s. 895.

3

Jest tak w szczególności w kontekście norm kolizyjnych i jurysdykcyjnych, które

wprowadzane są na poziomie unijnym. Niektóre z nich są w założeniu komplementar-

ne względem siebie i posługują się identycznymi lub zbliżonymi pojęciami dla opisania

swoich zakresów. Na przykład, pojęcia „zobowiązania umownego” i „zobowiązania po-

zaumownego”, które występują w rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady

(WE) nr 593/2008 z dn. 17.6.2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umow-

nych (Rzym I) (Dz.U. UE L 177 z dn. 4.7.2008 r., s. 6 ze zm.) i nr 864/2007 Parlamen-

tu Europejskiego i Rady z dn. 11.7.2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań

pozaumownych (Rzym II) (Dz.U. UE L 199 z dn. 31.7.2007 r., s. 40 ze zm.) rozumiane

są zwykle w ten sam sposób, jak pojęcia, za pomocą których opisane są zakresy norm

jurysdykcyjnych z art. 7 pkt 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady

Przyjmując uproszczenie terminologiczne nawiązujące do poczynio- nych wyżej spostrzeżeń, dla potrzeb dalszych rozważań pojęcia „kwali- fikacji” oraz „zabiegów kwalifikacyjnych” odnoszone będą w szczególno- ści do zabiegów podejmowanych w celu ustalenia, którą normę kolizyjną (normy kolizyjne) lub jurysdykcyjną wchodzącą w skład przepisów prawa państwa forum należy zastosować w odniesieniu do okoliczności dane- go przypadku

. W tym stosunkowo wąskim rozumieniu kwalifikacja nie jest zatem jedynym zabiegiem interpretacyjnym, któremu podlegać mogą normy kolizyjne i jurysdykcyjne. Jest ona częścią szerszego zagadnienia wykładni norm zamieszczonych w poszczególnych instrumentach prawa prywatnego międzynarodowego.

W orzecznictwie zwykle nie przyjmuje się natomiast rodzaju rozróż- nienia i — w odniesieniu do zabiegów interpretacyjnych podejmowanych w stosunku do norm kolizyjnych — stosunkowo często określa się mia- nem „wykładni” lub „interpretacji” to, co w świetle przedstawionej wyżej definicji należałoby uznać za zabiegi kwalifikacyjne

. Nie przekreśla to

(UE) nr 1215/2012 z dn. 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń są- dowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. L 351 z dn.

20.12.2012 r., s. 1, dalej „rozporządzenie nr 1215/2012”). Nie oznacza to rzecz jasna, że zabiegi interpretacyjne podejmowane w odniesieniu do bliźniaczych pojęć występują- cych w obrębie norm kolizyjnych i norm jurysdykcyjnych muszą prowadzić do tożsamych rezultatów. Zob. wyroki TSUE (Trybunał Sprawiedliwości, do 1.12.2009 r. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, TSWE): z dn. 16.1.2014 r. w sprawie Kainz, C-45/13, ECLI:EU:C:2014:7, pkt 20 i z dn. 5.9.2019 r. w sprawie AMS Neve, C-172/18, ECLI:EU:2019:674, pkt 62. W rodzimym piśmiennictwie na tę osobliwość wykładni autonomicznej norm prawa prywatnego międzynarodowego Unii uwagę zwraca Por. J.

Pazdan: Rozporządzenie Rzym II — nowe wspólnotowe unormowanie właściwości pra- wa dla zobowiązań pozaumownych. „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego”

2009. T. 4, s. 22.

4

Ze względu na specyfikę prawa prywatnego międzynarodowego Unii, na które skła- da się szereg aktów, których zakresy zastosowania nie zawsze pokrywają się z sobą, a które obejmują zwykle wyłącznie bądź to normy jurysdykcyjne bądź to kolizyjne (co do wyjątków w tej kwestii — zob. M. Szpunar: Droit international privé de l’Union : cohérence des champs d’application et/ou des solutions ?, „Revue critique de droit in- ternational privé” 2018, s. 574), zabiegami kwalifikacyjnymi w przyjmowanym w tym opracowaniu rozumieniu należy posługiwać się także przy wyznaczaniu zakresu zasto- sowania poszczególnych aktów prawa unijnego. Przykładowo, przyjęcie, że sprawa toczą- ca się przed sądem krajowym dotyczy „zobowiązania umownego” pozwala rozstrzygnąć, z jednej strony, że jurysdykcję do rozpoznania tej sprawy mają sądy państwa miejsca wykonania zobowiązania (art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012). Z drugiej strony, w tej sytuacji prawo właściwe dla tego zobowiązania wskażą, co do zasady, normy za- mieszczone w rozporządzeniu Rzym I.

5

Tytułem przykładu zob. wyrok TSUE z dn. 28.7.2016 r. w sprawie Verein für Kon-

sumenteninformation, C-191/15, ECLI:EU:C:2016:612, pkt 35, 36 i 60.

jednak specyfiki samej kwalifikacji, które odznacza się wieloma odmien- nościami w stosunku do innych rodzajów interpretacji

2. Metody kwalifikacji

Wiele miejsca poświęcono w doktrynie rozważaniom związanym z wyborem odpowiedniej metody kwalifikacji norm prawa prywatnego międzynarodowego

. Nie wydaje się zatem konieczne ani nawet użytecz- ne szersze omawianie ich w tym miejscu.

Co natomiast ważne, spośród czterech metod kwalifikacji, które oma- wiano najczęściej, ograniczone znaczenie mają współcześnie, przynaj- mniej w kontekście prawa prywatnego międzynarodowego Unii, kwalifi- kacja według legis fori czy legis causae

Swoich zwolenników mają kwalifikacja autonomiczna, za której twór- cę uznaje się E. Rabla

, i kwalifikacja funkcjonalna (według kolizyjnej legis fori), z którą, przynajmniej w Polsce, wiąże się przede wszystkim osobę K. Przybyłowskiego

O ile chodzi o kwalifikację autonomiczną to sprowadza się ona — przedstawiając tę kwestię w niezbędnym tu uproszczeniu — do ustalania treści pojęć zamieszczonych w hipotezie normy kolizyjnej przy wykorzy- staniu wyników badań prawnoporównawczych — dane pojęcie trzeba więc rozumieć tak, jak je rozumie cały cywilizowany świat

. Kwalifika- cja funkcjonalna (według kolizyjnej legis fori) polegać ma zaś na tym, że znaczenie tych pojęć określać należy „samodzielnie dla zakresu prawa prywatnego międzynarodowego zgodnie z jego celami i odrębnym cha-

6

Zob. E. Rott-Pietrzyk, w: System Prawa Prywatnego. T. 20A Prawo Prywatne Międzynarodowe, Red. M. Pazdan. Warszawa 2014, s. 260; M. Szpunar: Wykładnia autonomiczna europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego. W: Rozprawy z pra- wa prywatnego: księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi Red. M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar. Warszawa 2017, s. 188.

7

Szerzej M. Pazdan, w: System Prawa Prywatnego. T. 20A. Prawo Prywatne Mię- dzynarodowe. Red. M. Pazdan. Warszawa 2014, s. 311 i tam powołane piśmiennictwo.

8

Zob. E. Rabel: Das Problem der Qualifikation. „Rabels Zeitschrift für ausländis- ches und internationales Privatrecht” 1931, Bd. 5, s. 241—288.

9

Zob. K. Przybyłowski: Prawo, s. 104. Zob. również M. Pazdan, w: System Pra- wa Prywatnego. T. 20A. Prawo Prywatne Międzynarodowe. Red M Pazdan Warsza- wa 2014, s. 315.

10

Tamże, s. 314.

rakterem, nie krępując się w tej mierze a priori przepisami jakiegoś określonego prawa merytorycznego”

Współcześnie, także w Polsce, coraz mniej liczne są wypowiedzi wy- raźnie opowiadające się za koniecznością przyjmowania metody kwa- lifikacji innej niż autonomiczna. Choć nie bez znaczenia może być to, że odróżnienie kwalifikacji funkcjonalnej (według kolizyjnej legis fori) i kwalifikacji autonomicznej nastręcza niekiedy trudności

, to tendencja ta kształtowana wydaje się być przede wszystkim pod wpływem europe- izacji prawa prywatnego międzynarodowego

3. Kwalifikacja autonomiczna prawa prywatnego międzynarodowego Unii

Na pierwszy rzut oka triumf kwalifikacji autonomicznej wydaje się dziś niewątpliwy. Jako pewną oczywistość przyjmuje się to, że dokonując interpretacji norm prawa prywatnego międzynarodowego Unii Europej- skiej należy postępować w duchu metody autonomicznej.

11

Tamże, s. 315.

12

Stosunkowo nieliczne są wypowiedzi, w których podejmuje się próbę określenia wzajemnych relacji pomiędzy metodą kwalifikacji autonomicznej i metodą kwalifikacji funkcjonalnej. Należy przy tym pamiętać, że wypowiedzi te formułowane są zasadniczo w odniesieniu do kwalifikacji pojęć występujących w normach krajowych. Nawet w tym kontekście trudno zresztą o sformułowanie rozstrzygających wniosków co do zależności zachodzących między tymi metodami kwalifikacji. Twierdzi się przykładowo, że metoda kwalifikacji funkcjonalnej (według kolizyjnej legis fori) jest rodzajem kwalifikacji au- tonomicznej (tak M. Szpunar: Wykładnia, s. 186), względnie, że kwalifikacja według kolizyjnej legis fori opiera się co do zasady na założeniach kwalifikacji autonomicznej, ale ma nieco skromniejsze ambicje (zob. M. Wojewoda: Zakres prawa właściwego dla zobowiązań umownych. Nowa regulacja kolizyjna w konwencji rzymskiej z 1980 r. War- szawa 2007, s. 53). Jeszcze inny pogląd wyraźnie akcentujący różnice pomiędzy tymi metodami opiera się na przekonaniu, że bazują one co prawda na wspólnym założeniu autonomicznego rozumienia zwrotów użytych w treści normy kolizyjnej, lecz kierują się odmiennymi wskazówkami, które mają zapewnić prawidłowe rozstrzygnięcie prob- lemu kwalifikacyjnego. O ile kwalifikację autonomiczną można określić jako autono- miczno-porównawczą, tak kwalifikację funkcjonalną — jako autonomiczno-kolizyjną (zob. M. Czepelak: Umowa międzynarodowa jako źródło prawa prywatnego między- narodowego. Warszawa 2008, s. 235—236).

13

Zob. zwłaszcza E. Rott-Pietrzyk, w: System Prawa Prywatnego. T. 20A. Prawo Prywatne Międzynarodowe. Red. M. Pazdan. Warszawa 2014, s. 259; M. Wojewoda:

Zakres, s. 55.

Niezmiernie często sprowadza się to jednak do ogólnikowego dość stwierdzenia, że chodzi o takie rozumienie pojęć występujących w tre- ści przepisów prawa prywatnego międzynarodowego, które odrywa się od znaczenia nadawanego tym pojęciom w poszczególnych systemach praw- nych. Wszakże, jak się podkreśla, tylko w ten sposób można zapewnić jednolite stosowanie aktów prawa Unii z zakresu współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych

Owszem, metoda kwalifikacji autonomicznej ma w europejskim pra- wie prywatnym międzynarodowym stosunkowo długą tradycję. Bodaj po raz pierwszy Trybunał opowiedział się za koniecznością dokonywa- nia kwalifikacji w duchu tej metody już w wydanym w 1976 r. wyroku w sprawie LTU v Eurocontrol

Warto jednak pamiętać, że wykładnia autonomiczna norm euro- pejskiego prawa prywatnego międzynarodowego — a w konsekwencji i sama kwalifikacja autonomiczna — nie była początkowo tak oczywista, jak można dziś sądzić.

W tym samym czasie, w którym Trybunał formułował w swoim orzecznictwie postulat kwalifikacji autonomicznej, w życie wchodzi- ła konwencja haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych z 1971 r

W raporcie wyjaśniającym do tej konwencji wskazywano, że w celu ustalenia, czy dana sytuacja życiowa jest objęta zakresem jej zastosowania należy posługiwać się metodą kwalifikacji przyjmowaną w prawie państwa forum

, nie przesądzając zatem odgórnie, że chodzi tu o kwalifikację autonomiczną.

14

Zamiast wielu zob. H. Rösler: Interpretation, autonomous, w: Encyclopedia of Private International Law. Eds. J. Basedow, G. Rühl, F. Ferrari, P. de Miguel Asensio. Cheltenham 2017, s. 1008.

15

Wyrok TSWE z dn. 14.10.1976 r. w sprawie LTU v Eurocontrol, 29/76,

ECLI:EU:C:1976:137 (dalej „wyrok w sprawie LTU v Eurocontrol”), pkt 3.

16

Dz. U. z 2003 r. Nr 63, poz. 585. Konwencja haska z 1971 r. weszła w życie w sto-

sunku do Polski w dniu 28.5.2002 r. Zob. Oświadczenie Rządowe z dn. 23.4.2002 r.

w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o prawie właściwym dla wypadków drogowych, sporządzonej w Hadze dnia 4.5.1971 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 63, poz. 586.

17

E. Essen: Explanatory Report on the 1971 Hague Traffic Accidents Convention

„Acts and Documents of the Eleventh Session” (1968), tome III, Traffic accidents, s. 7.

4. Metoda (metody) kwalifikacji przyjmowana współcześnie w orzecznictwie TSUE

Wszelkie zabiegi interpretacyjne przebiegać powinny według czy- telnych i charakteryzujących się przewidywalnością kryteriów. Wyma- ga tego zasada pewności prawa. Nie inaczej jest w przypadku zabiegów kwalifikacyjnych

Przegląd orzecznictwa Trybunału doprowadzi do wniosku, że mia- nem kwalifikacji autonomicznej (w zasadzie, mając na uwadze poczynio- ne na wstępie spostrzeżenie, że zabiegów kwalifikacyjnych zwykle nie odróżnia się w warstwie terminologicznej od innych zabiegów interpreta- cyjnych — „wykładni autonomicznej”) określano na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat przeważającą większość zabiegów interpretacyjnych podejmowanych w odniesieniu do norm prawa prywatnego międzynaro- dowego.

Nadmiernym uproszczeniem byłoby jednak stwierdzenie, że kwali- fikacja norm europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego jest przeprowadzana dziś według tych samych założeń jak pół wieku temu.

Prawdą jest bowiem, że współczesna koncepcja kwalifikacji w prawie prywatnym międzynarodowym Unii ukształtowana została w wyniku długotrwałego procesu. Zresztą, proces ten trudno nadal uznać za za- kończony. Można natomiast wyróżnić w jego ramach trzy etapy charak- teryzujące się odmiennym podejściem do zagadnienia kwalifikacji.

Prawdą jest także, że w drodze drobiazgowej analizy orzecznictwa Trybunału można pokusić się o wyznaczenie ram czasowych każdego z tych trzech etapów. Niemniej następowanie po sobie każdego z nich miało charakter raczej ewolucyjny, niż rewolucyjny. Ponadto, nie mamy w tym przypadku do czynienia z sytuacją, w której wraz z nadejściem określonej daty następowałby całkowite zarzucenie dorobku wypraco- wanego w ramach etapu wcześniejszego. Inna rzecz, że odniesienia do etapów wcześniejszych mają walor przede wszystkim systematyzują- cy — wskazują na to, jakie stanowisko dotychczas Trybunał zajmował w przedmiocie wykładni. Z trudem można natomiast odszukać przykłady orzeczeń, w których tego rodzaju odniesienia wykorzystywane są w spo- sób twórczy w celu rozstrzygnięcia danego problemu interpretacyjnego.

Poczyniwszy to zastrzeżenie, można pokusić się o omówienie każdego ze wspomnianych trzech etapów.

18

Zob. też M. Minois: Recherche sur la qualification en droit international privé

des obligations. Pour une unité de la qualification. „Revue de droit international d’Assas”

2018, no. 1, s. 220.

I tak można umownie przyjąć, że początek etapu pierwszego wy- znacza wspomniany już wyrok z 1976 r. w sprawie LTU v Eurocontrol Co prawda nie była to pierwsza wypowiedź Trybunału, w której odnajdu- jemy rozważania dotyczące preferowanej metody wykładni norm prawa prywatnego międzynarodowego

. Dopiero jednak w przypomnianym wy- żej wyroku wyraźnie opowiedziano się na rzecz wykładni autonomicznej, niejako kosztem wykładni według legis fori. Trybunał miał tu na uwa- dze przede wszystkim zapewnienie jednolitego stosowania konwencji we wszystkich państwach członkowskich, którego zagwarantować nie może wykładnia dokonywana zgodnie z prawem merytorycznym prawa pań- stwa forum.

Warto jednak pamiętać, że początkowo Trybunał stosunkowo ostroż- nie formułował wnioski o konieczności przyjęcia wykładni autonomicznej określonych pojęć.

Potwierdza to już wyrok z 1976 r. w sprawie LTU v Eurocontrol

, w którym Trybunał opowiedział się za preferowaną w danym przypad- ku metodą kwalifikacji dopiero po przeprowadzeniu pogłębionej analizy przedstawionego mu do rozstrzygnięcia problemu prawnego. Pozostawia- jąc zaś na uboczu kwestię zabiegów kwalifikacyjnych, jeszcze w wyroku z 1987 r. w sprawie Gubisch Maschinenfabrik v Palumbo

, Trybunał nie wykluczył a limine, że pojęcie „zawiłości sprawy” z konwencji bruksel- skiej

należy rozumieć w sposób pokrywający się ze znaczeniem, które temu pojęciu przyznaje się na tle prawa państwa forum. Kwestię tę na- leżało rozpatrywać na tle każdego przepisu z osobna. Wraz z upływem czasu Trybunał coraz mniej przychylnie spoglądał jednak na wykład- nię według legis fori. Ujmował ją raczej jako wyjątek dopuszczalny tylko wtedy, gdy treść przepisu zawiera wyraźne odwołanie do prawa państw członkowskich

Najtrafniej preferowaną w orzecznictwie metodę kwalifikacji można zaś opisać posługując się słowami samego Trybunału. Otóż, wykład- nia pojęć zamieszczonych w przepisach danego instrumentu prawnego powinna polegać na odwołaniu, z jednej strony, do celów i systematyki

19

Zob. wyrok TSWE z dn. 6.10.1976 r. w sprawie Tessili, 12/76, ECLI:EU:C:1976:133 (dalej „wyrok w sprawie Tessili”), pkt. 10 i 11.

20

Wyrok w sprawie LTU v Eurocontrol, pkt 3

21

Wyrok TSWE z dn. 8.12.1987 r. w sprawie Gubisch Maschinenfabrik v Palumbo, C-144/86, ECLI:EU:C:1987:528, pkt 6.

22

Konwencja z dn. 27.09.1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. WE 1972, L 299, s. 32, dalej „konwencja brukselska”).

23

Zob. wyrok TSUE z dn. 18.10.2016 r. w sprawie Nikiforidis, C-135/15,

ECLI:EU:C:2016:774, pkt 28.

tego instrumentu, z drugiej — do ogólnych zasad, które wynikają z cało- kształtu systemów prawnych

Złudne byłoby jednak przekonanie, że ta formuła wykorzystywana była w niezmienionym kształcie.

W kilku wyrokach Trybunał zdaje się rozumieć odwołanie do owych zasad ogólnych jako odniesienie nie do „całokształtu systemów prawa krajowego” w duchu kwalifikacji autonomicznej w jej czystej postaci, lecz do „całokształtu systemów prawa krajowego państw członkowskich”

24

Zob. U. Magnus, w: Brussels Ibis Regulation. Commentary. Red. U. Magnus, P. Mankowski. Köln 2016, s. 46, pkt 108 i tam powołane orzecznictwo.

25

Zob. wyroki TSWE: w sprawie Tessili, pkt 10; z dn. 22.11.1978 r. w sprawie Somafer, 33/78, ECLI:EU:C:1978:205, pkt 5; z dn. 21.4.1993 r. w sprawie Sonntag, C-172/91, ECLI:EU:C:1993:144 (dalej „wyrok w sprawie Sonntag”), pkt 22. Do podob- nego rezultatu prowadzi zresztą rozumowanie deklarujące wprawdzie konieczność od- wołania się do „całokształtu systemów prawa krajowego”, które sprowadza się jednak do sięgnięcia wyłącznie do rozwiązań przyjmowanych w państwach konwencyjnych lub w państwach członkowskich. Przykładowo, dla potrzeb rozstrzygnięcia, czy postępowa- nie zainicjowane w celu uzyskania zgody na sprzedaż udziału w nieruchomości przez osobę, która posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych w związku z objęciem jej kuratelą jest objęte zakresem zastosowania norm określającej jurysdykcję wyłączną w sprawach, w których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz na- jem lub dzierżawa nieruchomości [art. 22 pkt 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dn. 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wy- konywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1 — wyd. spec.

w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 4, s. 42, dalej „rozporządzenie nr 44/2001”], w wyroku z dn.

3 10 2013 r w sprawie Schneider, C-386/12, ECLI:EU:C:2013:633 (dalej „wyrok w spra- wie Schneider”), Trybunał nawiązał do wielokrotnie powtarzanej w jego orzecznictwie formuły, zgodnie z którą wykładni pojęcia zamieszczonego w rozporządzeniu nr 44/2001 należy dokonywać w szczególności w oparciu „o zasady ogólne wynikające z całokształ- tu systemów prawa krajowego”, po czym ograniczył się do przywołania w tym zakresie wyłącznie „twierdzeń wszystkich państw członkowskich, które przedłożyły Trybunałowi uwagi” (pkt 22). Między innymi na tej podstawie Trybunał uznał, że scharakteryzowa- ne wyżej postępowanie nie jest objęte pojęciem „sprawy cywilnej i handlowej” z art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001. Nawet jeżeli uznać, że „twierdzenia” dotyczące sposo- bu rozstrzygnięcia konkretnego problemu interpretacyjnego mogą zastępować wnioski płynące z badań komparatystycznych (pamiętając przy tym, że w ramach procedury pre- judycjalnej do Trybunału nie należy wykładnia prawa krajowego, co zresztą, przynaj- mniej z formalnego punktu widzenia, może stawać na przeszkodzie urzeczywistnianiu postulatów kwalifikacji autonomicznej i stanowić jedną z przyczyn tego, że postulaty te uwzględniane są w coraz mniejszym stopniu wraz ze wzrostem liczby państw członkow- skich), to uwagi przedstawiane są, co do zasady, wyłącznie przez państwa członkowskie.

W omawianej sprawie były to zresztą zaledwie cztery z nich. Nie można tracić z pola wi-

dzenia, że istotną rolę w kształtowaniu się tendencji orzeczniczej ograniczającej analizę

do „całokształtu systemów prawa krajowego państw członkowskich” mogło odegrać to, że

wspomniane orzeczenia dotyczyły norm jurysdykcyjnych. Za ich pomocą jako właściwy

do rozpoznania danej sprawy wskazany może być wyłącznie sąd państwa konwencyj-

nego (państwa członkowskiego). Ponadto, kwestia stosowania tych norm w odniesieniu

Zresztą i bez tego — przypadki rzeczywistego odwołania do wyników badań prawnoporównawczych w ramach zabiegów kwalifikacyjnych po- dejmowanych w odniesieniu do norm prawa prywatnego międzynaro- dowego były stosunkowo rzadkie

, a bodaj jedynymi wyraźnymi przy- kładami takich zabiegów są wyroki w sprawach Gourdain (1979 r.)

, Rüffer (1980 r.)

i Sonntag (1993 r.)

. Co ciekawe, we wszystkich tych przypadkach chodziło o wyznaczenie zakresu zastosowania interpreto- wanego aktu prawnego — konwencji brukselskiej, w drodze autonomicz- nego odczytania pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” z art. 1 tej kon- wencji

do sytuacji życiowych, w których występowanie elementu obcego wynika z powiąza- nia z państwem trzecim została definitywnie rozstrzygnięta dopiero w wyroku TSWE z 1.03.2005 r. w sprawie Owusu, C-281/02, ECLI:EU:C:2005:120. Wskazanie prawa właściwego za pomocą norm kolizyjnych ma natomiast zasadniczo charakter uniwersal- ny w prawie prywatnym międzynarodowym Unii.

26

Tak też H. Rösler: Interpretation…, s. 1011.

27

Wyrok TSWE z dn. 22.2.1979 r. w sprawie Gourdain, C-133/78, ECLI:EU:C:1979:49, pkt 4, w którym, dla potrzeb ustalenia, czy z zakresu pojęcia „spraw cywilnych i handlo- wych” w rozumieniu art. 1 konwencji brukselskiej wyłączone są — na podstawie art. 1, akapit drugi, pkt 2 tej konwencji, dotyczącego kwestii związanych z postępowaniami upadłościowymi — oparte na prawie francuskim decyzje zobowiązujące osobę będącą zarządcą de facto spółki do dokonania płatności na rzecz tej tej osoby prawnej.

28

Wyrok TSWE z dn. 16.12.1980 r. w sprawie Rüffer, C-814/79, ECLI:EU:C:1980:291,

pkt 11, w którym dla ustalenia, czy pojęcie „spraw cywilnych i handlowych” z konwencji brukselskiej obejmuje obowiązki związane z usuwaniem wraków z dróg wodnych odwoła- no się, między innymi, do „ogólnych zasad wynikających z całokształtu systemów prawa krajowego państw członkowskich”.

29

Wyrok w sprawie Sonntag, pkt 22

30

Podobnie zresztą można odczytywać wyrok w sprawie Schneider, pkt 22, choć to, czy rzeczywiście sięgnięto w tym przypadku do wniosków płynących z badań praw- noporównawczych może budzić wątpliwości. Zob. przypis 25 niniejszego opracowania.

Trybunał sporadycznie odwoływał się do wniosków płynących z badań komparatystycz-

nych także w przypadku dokonywania wykładni norm prawa prywatnego międzynaro-

dowego, które nie miały charakteru zabiegów kwalifikacyjnych w ujęciu przyjmowanym

w tym opracowaniu. Zob. wyroki TSWE: z dn. 26.05.1981 r. w sprawie Rinkau, 157/80,

ECLI:EU:C:1981:120, pkt 14 (wykładnia pojęcia zamieszczonego w protokole do kon-

wencji brukselskiej, za pomocą którego określano postępowania, w ramach który osoba,

przeciwko której dane postępowanie było prowadzone mogła być reprezentowana przez

inną osobę w braku swojego osobistego stawiennictwa); z dn. 7.6.1984 r. w sprawie Zelger

v Salinitri, C-129/83, ECLI:EU:C:1984:215, pkt. 10—13 (wykładnia art. 21 konwencji

brukselskiej dla potrzeb rozstrzygnięcia, kiedy dochodzi to wytoczenia powództwa przed

sąd i powstania stanu zawisłości sprawy) i z dn. 10.03.1992 r. w sprawie Powell Duffryn,

C-214/89, ECLI:EU:C:1992:115, pkt. 10, 26 (wykładnia art. 17 konwencji brukselskiej

w celu rozstrzygnięcia, czy klauzula jurysdykcyjna zamieszczona w akcie założycielskim

spółki spełnia wymogi ustanowione w tym przepisie w odniesieniu do umów prorogacyj-

nych).

Widzimy tu zatem pewną tendencję do odstępowania od wizji kwali- fikacji autonomicznej w jej pierwotnym kształcie

. O ile bowiem kwalifi- kacja autonomiczna w swojej czystej postaci nakazywałaby odczytywanie poszczególnych pojęć w taki sposób, w jaki rozumie je cały cywilizowany świat, tak zniuansowane przez Trybunał podejście oznaczałoby, że na- leży kierować się raczej tym, w jaki sposób rozumieją je państwa strony albo państwa należące do danej organizacji międzynarodowej. Z możli- wości tej w praktyce Trybunał korzystał zresztą stosunkowo rzadko.

Etap drugi charakteryzowało stopniowe ograniczanie roli elemen- tów prawnoporównawczych. Odniesienia do „całokształtu systemów pra- wa krajowego” zastępowały bowiem odniesienia do tego samego pojęcia

„w innych uregulowaniach prawa Unii”

. Chodziło zatem już nie tyle o spójność rozwiązań przyjmowanych na płaszczyźnie jurysdykcyjnej czy kolizyjnej z systemami prawnymi państw członkowskich, ile raczej spój- ność systemową prawa Unii.

Co prawda początkowo chodziło o spójność pomiędzy unijnymi nor- mami jurysdykcyjnymi i kolizyjnymi. Na przykład w wyroku z 1982 r.

w sprawie Ivenel

i w wyroku z 1988 r. w sprawie Arcado

Trybunał dokonywał wykładni norm konwencji brukselskiej odwołując się do norm konwencji rzymskiej

. Wraz z rozwojem norm merytorycznych prawa eu- ropejskiego i dorobku orzeczniczego Trybunał ujawniła się jednak ten- dencja do odczytywania poszczególnych pojęć zamieszczonych w aktach z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego w sposób, w jaki prawo- dawca Unii rozumie je w kontekście innych dziedzin prawa.

31

Warto pamiętać, że E. Rabel dopuszczał także mniej ambitne podejście do kwalifi- kacji autonomicznej, które — wobec napotykanych trudności przy przeprowadzeniu ana- liz komparatystycznych w szerokim zakresie — sprowadzało się do przeglądu rozwiązań przyjmowanych w systemach prawnych mających „najdonioślejszy wpływ na daną kwe- stię” (tłumaczenie własne). Zob. E. Rabel: Das Problem, s. 267; ibidem, The Conflict of Laws: A Comparative Study, Second Edition. Volume One. Introduction: Family Law Ann Arbor 1958, s. 64-65. Nawet jednak poczyniwszy to zastrzeżenie nie można tracić z pola widzenia, że rablowska wizja kwalifikacji dążyła do rozumienia pojęć w sposób po- zwalający na uwzględnienie rozwiązań przyjmowanych w prawodawstwach wszystkich

„cywilizowanych narodów” (tłumaczenie własne). Tamże, s. 62.

32

W szczególności zob. wyrok TSUE z dn. 5.12.2013 r. w sprawie Vapenik, C-508/12, ECLI:EU:C:2013:790, pkt 25.

33

Wyrok TSWE z dn. 26.05.1982 r. w sprawie Ivenel, 133/81, ECLI:EU:C:1982:199, pkt 15.

34

Wyrok TSWE z dn. 8.03.1988 r. w sprawie Arcado, 9/87, ECLI:EU:C:1988:127, pkt 15.

35

Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu

w Rzymie dn.19.6.1980 r. (Dz.U. UE C 169 z dnia 8.7. 2005 r., s. 10 i n., dalej „konwencja

rzymska”).

Tytułem przykładu, w wyroku z 2002 r. w sprawie Baten

, Trybu- nał dokonał wykładni przepisów konwencji brukselskiej w świetle prze- pisów rozporządzenia w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie

. Z kolei w wyroku z 2015 r. w sprawie Holterman

, Trybunał dokonał wykładni pojęcia „pracownika” w rozumieniu art. 18 rozporządzenia nr 44/2001 w świetle wykładni tego pojęcia dokonanej w ramach art. 45 TFUE

oraz kilku aktów prawa wtórnego.

Charakterystyczne dla etapu drugiego jest zatem już nie tylko ogra- niczanie zakresu badań prawnoporównawczych wykorzystywanych przy kwalifikacji autonomicznej (jak miało to miejsce na etapie pierwszym), lecz także ograniczanie ich roli. Następowało to na rzecz swoistej kwa- lifikacji według legis fori, którą można określić — nawiązując do zapro- ponowanego przez M. Mataczyńskiego pojęcia „kwalifikacji według euro- pejskiej legis fori”

— kwalifikacją według unijnej legis fori

Etap trzeci, i jak dotychczas ostatni, w nieco odmienny sposób pod- chodzi do zagadnienia kwalifikacji. Dochodzi bowiem do wzbogacenia zabiegów kwalifikacyjnych o dodatkowy element. Nie chodzi tu już tylko o zapewnienie spójności terminologicznej z wnioskami płynącymi z ba- dań prawnoporównawczych przeprowadzanych w odniesieniu do rozmai- tych systemów prawnych państw członkowskich czy z prawem Unii. Cho- dzi dodatkowo o zapewnienie skuteczności tego ostatniego. Dochodzimy

36

Wyrok TSWE z dn. 14.11.2002 r. w sprawie Baten, C-271/00, ECLI:EU:C:2002:656,

pkt 43

37

Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14.06.1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym przez rozporządzenie (WE) nr 1386/2001 Parla- mentu Europejskiego i Rady z dn. 5.06.2001 r. (Dz.U. UE L 187, s. 1).

38

Wyrok TSUE z dn. 10.09.2015 r. w sprawie Holterman, C-47/14, ECLI:EU:C:2015:574,

pkt 41 i 42

39

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. 2012, C 326, s. 47 i nast.).

40

M. Mataczyński: Cywilnoprawne skutki naruszenia obowiązków nabywców znacznych pakietów akcji spółek publicznych Warszawa 2011, s 317

41

Ograniczenie elementów prawnoporównawczych w ramach etapu drugiego można wprawdzie próbować tłumaczyć w ten sposób, że akty prawa Unii obejmujące normy me- rytoryczne wypracowywane są w drodze konsensu osiąganego przez państwa członkow- skiego, a w toku prac legislacyjnych wykorzystuje się wnioski płynące z badań kompara- tystycznych. Zapatrywanie to może jednak budzić wątpliwości już chociażby tylko z tego względu, że normy merytoryczne prawa Unii nie muszą stanowić swoistej syntezy roz- wiązań występujących w poszczególnych systemach prawnych, lecz być wyrazem okre- ślonej polityki realizowanej na poziomie ponadnarodowym i wyłącznie z myślą o nim.

W każdym razie nie zmienia to faktu, że chodzić tu mogłoby wyłącznie o wyciągnięcie

wniosków wynikających z porównania rozwiązań występujących w poszczególnych pań-

stwach członkowskich.

zatem do zjawiska, które można określić mianem kwalifikacji uwzględ- niającej effet utile

Co prawda do skuteczności prawa Unii (effet utile) odwoływano się już wcześniej w orzecznictwie dotyczącym wykładni norm prawa prywat- nego międzynarodowego. Pełniła ona jednak wyłącznie rolę negatywną

— jeżeli można było przyjąć kilka konkurujących z sobą wykładni, to należało odrzucić tę, która nie zapewniałaby skuteczności prawa Unii

, przy czym miano tu na myśli przede wszystkim praktyczną doniosłość określonego przepisu jurysdykcyjnego lub kolizyjnego.

Obecnie mamy do czynienia z inną, dopiero kształtującą się ten- dencją. Tu effet utile nie odgrywa już roli prowadzącej do wykluczenia określonej interpretacji. Wręcz przeciwnie — chodzi o przypadki, w któ- rych rozgraniczenie zakresów zastosowania poszczególnych norm jurys- dykcyjnych (norm kolizyjnych) przeprowadzane jest tak, żeby zapewnić skuteczność prawa Unii. W grę wchodzić może także rozgraniczanie za- kresu poszczególnych aktów prawa prywatnego międzynarodowego Unii Europejskiej. Niewątpliwie związane jest m.in. to ze zwiększoną aktyw- nością prawodawcy Unii w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych o skutkach transgranicznych.

Przykładem tej nowej tendencji może być sprawa Mahnkopf, C-558/16.

Chodziło tu o rozstrzygnięcie, czy udział przypadający na podstawie

§ 1371 ust. 1 BGB małżonkowi pozostającemu przy życiu powinien pod- legać prawu właściwego odszukanemu za pośrednictwem norm rozporzą- dzenia spadkowego

(statutowi spadkowemu) czy prawu właściwemu dla małżeńskich stosunków majątkowych. W rzeczywistości problem spro- wadzał się do kwalifikacji rozgraniczającej zakresy konkurujących ze sobą statutów.

W wyroku w sprawie Mahnkopf

, Trybunał opowiedział się za spad- kową kwalifikacją tego udziału. Wśród głównych argumentów przywo- łanych przez Trybunał na poparcie tego stanowiska znalazł się także i ten, zgodnie z którym spadkowa kwalifikacja udziału przypadającego małżonkowi pozostającemu przy życiu na podstawie przepisu prawa kra- jowego takiego jak § 1371 ust. 1 BGB pozwala na ujawnienie informacji

42

Por. np. wyrok TSWE z dn. 30.11.1976 r. w sprawie Mines de Potasse d’Alsace, C-21/76, ECLI:EU:C:1976:166, pkt 20.

43

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dn.

4.07.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orze- czeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.U. UE L 201 z dn. 27.07.2012 r., s. 107—134, dalej „rozporządzenie spadkowe”).

44

Wyrok TSUE z dn. 1.3.2018 r. w sprawie Mahnkopf, C-558/16, ECLI:EU:C:2018:138,

pkt 42

dotyczącej tego udziału w europejskim poświadczeniu spadkowym, ze wszystkimi skutkami opisanymi w art. 69 rozporządzenia spadkowego.

Oznacza to, że informacje ujawnione w europejskim poświadczeniu spad- kowym w zakresie, w jakim dotyczą udziału przypadającego na podsta- wie § 1371 ust. 1 BGB małżonkowi pozostającemu przy życiu także objęte są domniemaniem, zgodnie z którym prawidłowo ustalono udział spad- kowy przypadający temu małżonkowi (skutek dowodowy poświadczenia).

5. Od kwalifikacji autonomicznej ku … kwalifikacji według kolizyjnej legis fori ?

Czy zatem w dorobku europejskim, w którym ważną rolę pełni orzecz- nictwo Trybunału, stosuje się w rzeczywistości metodę kwalifikacji inną niż metoda autonomiczna, wcale jej tak nie nazywając?

Przegląd orzecznictwa prowadzi do wniosku, że współczesna kon- cepcja kwalifikacji w prawie prywatnym Unii Europejskiej, chociaż konsekwentnie określana mianem „autonomicznej”, nie w pełni nią jest. Pomija ona — lub realizuje w niewielkim tylko stopniu — postulat uwzględniania wniosków płynących z badań komparatystycznych przy udzielaniu odpowiedzi na problemy, z którymi nieodzownie wiążą się za- biegi kwalifikacyjne. Można pokusić się o stwierdzenie, że o ile za punkt wyjścia przyjmowano metodę kwalifikacji autonomicznej w jej czystej po- staci (etap pierwszy), to z czasem, wraz z rozwojem prawodawstwa unij- nego, częściowo ustępowała ona miejsca kwalifikacji według unijnej legis fori (etap drugi), by wreszcie zostać wzbogaconą o nowe elementy, które nadały jej postać swoistej kwalifikacji według kolizyjnej legis fori (etap trzeci). Chodzi już nie tyle o spójność wyników zabiegów kwalifikacyj- nych z ponadnarodowym rozumieniem określonych pojęć. Kwalifikacja dokonywana jest przez pryzmat jej skutków — tak, aby zapewnić sku- teczność norm prawa Unii innych niż normy kolizyjne i jurysdykcyjne.

Stawia się zatem przed normami kolizyjnymi i jurysdykcyjnymi cel, któ- ry wykracza poza, odpowiednio, wskazanie prawa właściwego dla danej kwestii i określenie sądów właściwych do rozstrzygnięcia danej sprawy

45

Z tego względu trudno uznać, że mamy do czynienia z kwalifikacją funkcjonalną

(według kolizyjnej legis fori) w klasycznej postaci, gdyż ta największe znaczenie przy-

wiązuje do pojmowania poszczególnych pojęć w sposób odpowiadający międzynarodowej

funkcji rozgraniczającej prawa prywatnego międzynarodowego. Prawodawca Unii wyda-

je się natomiast w szerszym zakresie akcentować także inne zadania norm kolizyjnych

Można wprawdzie bronić poglądu, że kwalifikacja funkcjonalna (we- dług kolizyjnej legis fori) jest odmianą kwalifikacji autonomicznej lub wręcz, że pojęcia kwalifikacji funkcjonalnej i autonomicznej są wzglę- dem siebie synonimiczne. Nie należy jednak, jak sądzę, twierdzić, że dokonując zabiegów interpretacyjnych w duchu metody przedstawionej w niniejszym opracowaniu postępuje się w sposób, który wiernie oddaje założenia metody autonomicznej, tak, jak była ona rozumiana przez jej twórcę.

Nawet jeżeli należy zatem udzielić odpowiedzi twierdzącej na posta- wione wyżej pytanie o to, czy współcześnie wiodącą metodą kwalifikacji w istocie nie jest kwalifikacja autonomiczna w jej czystej postaci, to nie powinno to szczególnie dziwić. Metoda kwalifikacji autonomicznej jest bowiem tym, na co wskazuje jego nazwa — zespołem pewnych postula- tów metodologicznych, którymi należy się kierować dokonując zabiegów kwalifikacyjnych. Poszukiwanie pewnego ogólnoświatowego konsensu w kwestii rozumienia określonych pojęć prawnych, jeżeli nawet jest moż- liwe, to z pewnością nie jest zadaniem łatwym.

Regionalizacja (względnie europeizacja) zabiegów kwalifikacyjnych ma zatem niewątpliwie swoje zalety, w szczególności w wymiarze prak- tycznym. Ułatwia odczytanie pojęć zamieszczonych w normach kolizyj- nych i jurysdykcyjnych. Nie stawia bowiem tak wygórowanych oczeki- wań jak kwalifikacja autonomiczna w swojej czystej postaci. Przyczyniać się może także do zwiększania skuteczności innych przepisów wchodzą- cych w skład systemu prawnego państwa forum.

Następuje to jednak za pewną cenę. To, jak rozumiane są poszcze- gólne pojęcia w kręgu tradycji prawnych państw członkowskich, nie musi koniecznie odzwierciedlać znaczenia nadawanego tym pojęciom w państwach innych tradycji prawnych. Prowadzić to może niekiedy do komplikacji utrudniających osiągnięcie międzynarodowej harmonii roz- strzygnięć, wbrew fundamentalnemu założeniu kwalifikacji autonomicz- nej. O ile prawo prywatne międzynarodowe Unii Europejskiej stanowić miałoby hermetyczny system dbający wyłącznie o spójność rozstrzygnięć w odniesieniu do stanów faktycznych niewykraczających poza granice państw członkowskich, takie rozwiązanie można byłoby uznać za zado- walające. Jego ambicje wydają się być jednak dalej idące, czego przeja- wem jest chociażby uniwersalny charakter wskazań prawa właściwego za pośrednictwem norm kolizyjnych czy obowiązek stosowania unijnych

i jurysdykcyjnych — mają one zapewnić pełną skuteczność określonych przepisów prawa

unijnego. Na tym polega swoisty charakter kwalifikacji funkcjonalnej w kontekście eta-

pu trzeciego, który omawiany jest w niniejszym opracowaniu.

norm jurysdykcyjnych także wtedy, gdy umiędzynarodowienie danej sy- tuacji życiowej wynika z jej związku z państwami trzecimi

Wreszcie, należy pamiętać, że to, w jaki sposób dokonuje się zabie- gów kwalifikacyjnych dla potrzeb stosowania unijnych norm kolizyjnych i jurysdykcyjnych ma wpływ na zakres zastosowania norm wchodzących w skład krajowych systemów prawa prywatnego międzynarodowego.

Zgodnie z zasadą pierwszeństwa, normy prawa prywatnego międzynaro- dowego Unii Europejskiej dochodzą do głosu przed normami krajowymi, wyłączając w konsekwencji możliwość ich stosowania w odniesieniu do kwestii objętych zakresem zastosowania norm unijnych. Przyjmowanie określonej metody kwalifikacji w prawie prywatnym Unii Europejskiej pośrednio wpływa zatem na to, jak do zagadnienia kwalifikacji podcho- dzić należy w poszczególnych państwach członkowskich, tak, aby unik- nąć niepotrzebnego krzyżowania się zakresów norm unijnych i czysto krajowych

46

W świetle wyroku TSWE z 1.03.2005 r. w sprawie Owusu, C-281/02,

ECLI:EU:C:2005:120, pkt 26, międzynarodowy charakter sporu może wynikając z ist- nienia związku z państwem trzecim a związek ten nie musi dotyczyć miejsca zamieszka- nia czy siedziby stron sporu, lecz na przykład zdarzenia, z którym powód wiąże odpowie- dzialność odszkodowawczą pozwanego. Możliwość skorzystania z podstaw jurysdykcji ustanowionych w rozporządzeniu nr 1215/2012 ogranicza w każdym razie wymóg posia- dania miejsca zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego przez stronę pozwa- ną (zob. art. 7 zd. pierwsze tego rozporządzenia). Wymóg ten nie ma natomiast znaczenia w kontekście podstaw jurysdykcji szczególnej oraz — na tle art. 25 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 — w kontekście umów o wybór sądu. Por. art. 23 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001.

47

Z zakresu zastosowania norm unijnych wyłączona jest odpowiedzialność za wyko- nywanie władzy publicznej. Przyjmuje się bowiem, że zagadnienie to nie wchodzi w za- kres pojęcia „spraw cywilnych i handlowych”. Z kolei polska ustawa z dn. 4.02.2011 r. — Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. 2011, nr 80 poz. 432 ze zm.) przewiduje normę, za pomocą którą wskazywane jest prawo właściwe dla tego rodzaju odpowiedzialności.

Znajduje ona zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim zabiegi kwalifikacyjne do- konane dla potrzeb stosowania norm prawa prywatnego międzynarodowego Unii Euro- pejskiej prowadzą do wniosku, że dana kwestia nie jest objęta zakresem pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu, które temu pojęcia nadaje prawodawca unijny.

Zob. K. Pacuła, w: Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz Red M Pazdan

Warszawa 2018, komentarz do art. 35 ustawy z 2011 r., pkt. 22 i 23.