Commodare habitationem

Jan Słonina

Commodare habitationem

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 25/3-4, 199-209

1982

P ra w o Kiainioiniieanie 25 '(11)9(82) rar 3—4

JA N SŁO N IN A

COMMODARE HABITATIONEM

W mzwańaimiaich ju rystów rzymlslkilch ]przaćfeitiafwiiiaine są przypada kii, w 'których prizadimiiiateim uiżyfczamiia b y ły rzeczy w artościow e, raaijiczęścdiaj awderzęita, nliewoilniiicy, pojazdy, niaiozymiila srieibme, szalty iltjp.' Tialkdie sitainiy fialktyczne '.zmiałaizły sw ój w yraz w źródfładh (np. G ai 3, 196; D. 13, 6, 5, 7; D. 13, 6, 5, 8; D. 13), 6, 5, 10; D. 13,6,5, 14; D. 13, 6, 17, 3; D. 13, 6, 17, 4; D. 13> 6, ;15; D. 13, 6, 18, 3; D. 13, 6, 18, 4; D. 13, 6, 21, 1; D. 13, 6, 23; ID. 19, 5, 17, 3; D. 47, 2, 40; D. 47, 2, 52, 22; iD. 47, 2 , 55 (54),, 4). /Wydaje się jednak, jiaik to poifewiilerdlzajją .zwffiaisziczia źródffla liltanadkiie (np. Pliaut: Aul. 95 d n., 400; Rud. 602 :i n .; Maen. 656 i n . ; Aisiin 444 i m.),, że przed- mliioitem Iktoirmodiarbu b y ły ,także rzeczy miało w artościow e ok<m omi- czinie, maitamfeisit uiżyttlecztnie gtoispodlamczoi, służące dlo codziennego użytku, (uitnajty iktórych nlile opłaioato taię dloitihodteftć ma tdirodze są­ dowej i dilarbag© mie leżały w sferze zailnteiiesiowsiniiia piriawniików.

iRrzedimiioltiam Ikoimioidtaltu były najczęściej irzaczy m aterialne, in­ dyw idualnie oaniaiozome i miiie poddagaijąice izuiżydiu p rzy norm alnym korzystaniu z nilcłi i. R zeczy zam ienne b yły tylko w ted y przad- mAoiteim użyczenia, k ied y p ełn iły funkcję rzeczy indyw idualn ie oznaczanych 2.

Stw ierdzenie 'taifeiie zostało zrasiatą w yrażone exp>rees:iis verbfe przez Ulpilania.

D. 13, 6, 3, 6 (Ulpiiainiuis, 1. 28 ad ediictruim):

N o n patiasit icomamlodlairi iid ąiuoldi uisu comsumiltuir,

1 Bor. C. F e r ir i tn a, S toria e teoria del co n tra tto di com m odato nel d iritto rom ano. O pere di C ontardo F errini III, M ilano 1929 {= A rchivio giuirdidliico 52, 1-898, s. 469—499; 53„ 1®94, s. 2571—®09), <s. l!41; G. C i c o - g n a , A ncora su ll’uso nel com m odato, BID R 1’9, 1(90'7, s. 2S8; F. P a ­ s t o r i, II com m odato nel d iritto rom ano (C ontributi allo studio della responsabilitd contrattuale), Milaino 1(954, is. 1126 ii m.; M. K a s e r , Das röm ische P r iv a tr e c h t2 I, M ü n ch en 19711’, s. 5l3i3: u w . 2.

2 Rtseiezy z zaisaidy oizoaazioine gatuinlkioiwo .moigą b y ć tra k to w a n e jako rzeczy oznaczone dindywiiidiuiaitaiie i(np. D. 30, '30, 6). B ar. F. S e r a f i n i, Istitu zio n i di diritto ro m a n o 2, F ire n z e I(8i7'5, s. 76; C. F e r r i n i , Ma­

n u ele di P andette, Milliainio li9Ó0, s. 276 ii n.; P. B o i n f amtie,, Corso di d iritto ro m a n o 2 II, .1, Miiilaino >11966, s. 91 i n.; C. A. M a s c ł i i , La ca- tegoria dei c o n tra tti reali (Corso di d iritto rom ano), Milamo 1073, s. 2>36.

2 0 0 J. S łonina _[2]

niisti foirte lalćt p o m p a m v e l lOBtantaittanam. ąiuliis aic- 'Oifpiialt.

ONUiie miolżie (być pnaedlmliloibam uiżyazemiia inzeez, fctoria ziulżywa się przieiz Ikrarzysltanlie z mdlerj, jeiślii iruie aoistaia użyczona, jalko eiemenft diafeoraiciyjmy czy dla diofoonanila czynnościi fMTmiafkiydh 3. Raocz taflsa oaniaczooa gaitunlkiowa, uiżyczonia a d pompam. v el olstantaitiiionem spełnia, w ted y funkcję nzeozy (indywidualnie pzniaicaoinej.

D. 13, 6, 4 (Galifus 1. 1 d e yiembcMm otbliigatlfionnlbiais!):

Saepe atiiam ad. łuoic coimmiodiantur peaunlilate, wt dffidls grartiiia numaratiloniis łoioo łnitarcadamt.

'Wydaje się, ż e Gadluis p rzedstaw ia przypaidefe anżycziema pilenię- dlzy4, iktóre zostały praelkaizane n ie w 'Ohairtalkrtierae pożycizfldi', ale idUia unraliiw ienia aawamaiia mandpaitliioi muimmio unio. Użyczone m o ­ n e ty isłuiżą dio poitolżaniila nia' w agę i wręczeniia jalko symlboliiiczineij zapłaty 5.

D. 12, 1, 18, '1 (Ulpiiamuis 1. 7 dlilspuitalfcibtnnjm.):

S i ego q,uaisli idepoinens rtiilhi diedeno, tu ąoaisIŁ (buam iaicscd(pdlats, mac deposiitum n ec rauitiuium est; iiidam eisit elt isH ifcu ąiuiaisii mfultruam peaunlilaim ded&- niis, ego ąuiaisd oommoidatiam oisftendlendli graitliia ac- c e p i: seid in utroąue oaisru. consumptiiis rnummis loondlictiionii tsiiine dloJii, exicreptiione loiouis eirfilt.

W cytow anym fragm encie jurysta m ów i o> riO!2M eżności wola kon­ trahentów 6. Jeżelii w ię c dlaljąicy m iał na m y śli depozyt, a biorący

pożyczkę, Ulpóian uw aża, że mlie zostanie zawarrty a n i depozyt, a n i mjutuium 7. Talk sam o, je śli diaijąicy dbaiiał udiaieffiić pońycakiil, biiiO'- rący zaś pragnął tylk o w ziąć pieniądze — jalfeo ikomodiat — w ceikt oikalzaniai, n ie powstalnńie wteldy żadien feiomitnafkit. W olbsu pirzypadi- kiaah p o coinisiuimptio' piiemiędlzy dający je (będzie dysponow ał con- dtiiotlito (z (bezpodstawnego wzlbogiacaniiiai), Ikitórej nliie molżnia praaoiw- sltaWić exoeptiiio dtoM. W prawdzie Oaontirialklt ik|cmoda)tu n ie dtoistzedi

3 P o r. E. R a b e l , N a c h g efo rm te R e c h tsg e sch ä fte. .Mit B eiträ g en zu den L e h re n v o n der In ju rezessio n u n d P fa n d re ch t, ,ZSS 27, 1906, s. 308.

4 E. L e v y , W este n u n d O sten in der n a c h k la ssisch e n E n tw ic k lu n g der rö m isc h en R ech ts, ZSS 49', 11929, s. (246, uw aża, że u życzanie p ie ­ nięd zy jesit czym ś p o śred n im m ięd zy miutauim i oomimioidialtuim.

5 P o r. O. L e n e l , P alingenesia iu ris civilis I, Lapstoe 1889, G aius mr 511; E. R a b e l , dz. cyt., s. 308, 3:34; L. M i i t t e i s , . R öm isches P ri­ v a tre c h t bis a u f Z e it D io kletia n s I, Leiipaig 1)908, 'S, 26(3 u w . 21; a toikże rec. (L.) M i 11 e i s (P. Kirefechimair, Die E rfü llu n g I, H istorische u n d d o gm atische G rundlagen, Laiipzl|g 1906 — <p ra c a niedostępna:), ZSS 30, 1909, s. 441; M. K a s e r , R P R I, s. 533 u!w. 2.

6 P or. J. H u p k a , D er D issensus in causa u n d die m o d ern e T e x t ­ k r itik , ZSS 52, 1932, s. Ii6 i o.

7 Jego stan o w isk o jesit zgoidne ze sławiną w ypow iedzią Pediiusa, iż żaden k o n tra k t, a n i re a ln y anli w e rb a ln y n ie zostaje z a w a rty bez zgodnej w oli sŁran (D. 2, 14, 1, 3).

[3] Commodare haibitaitiioinem 201

db iskuitkiu z e wzgłędiu aaa ibrialk poirtoiauimiiemiia ica dla irioldlzialjiu ziawdei- naoego kranitrialkta, to z prziadbtawiiloiniego staniu falkityczmiego, wynii- kla, że praedm fiotan uiżyczmila m ogą b yć piianiiiąidlzie tuiżyicaainie oisltiein- dieindi graitila.

PrWbietmiaitykę doltyczącą tego, jak tw rioizrwioijiu ihfetoiryczinyHi k e n - rhnatkrtfu. użyczeinliia Ibyły obejmowanie stopinliiowio różnie nadiziaje rzeczy, przedstaw ił Ulpiiam w komianltairziu dio eldlykitu.

D. 13, 6, d, 1 i(iUQpiiamuis 1. 28 ad edlilctuim):

Buiiiuis edliidtii Snitarpridtaitio mon esrt diiffiiioiliiis. uiniuim sołiamimoidlo Mtaodiuim, qiuod ątiii edliiatiutm ooinicapńt comirnioidlarbii fediit imienitiiioinieini, outrn Raculniiiuis lutandli feailt melnitlilaniettn. amiteir icomimodlattuim aiuitam. et uitendiuim diaituim Lalbeo ąiuiiidiem alilt tamitum. imte- ireis&e, ąuiainttiuim. dintar ganiuis et speciem : aoim m o (diairii einiim rem mobiliem, tniom eltiaim solii, uitenidiam diairiŁ ©tiilaim israOji-. sad uit lappairat, pirtoprle ooimmodai- ita, nas idlilditar eit ąuiae soli eist, aidąiuie ett Oaissiiiuis exliisfbiimialt. Viiiviiianiuis aimpłiuis eftiialm faa(biilta|tiioiniem aoimimoldiairli p osse ailt.

E dykt pratoMskli, ikltóry flaomenituje Ułpdiain 8, uidlziialil oicihirtoiny pna^ wm/aj praw dopodobnie tylk o raacztomi (rochomyrn, Jednakże przede m iotem św iadczeń idobroisąsiiadlzkliidh b y ły iziairówmo Euichoimtócdi jlak i nierajichiotmioiśidi. Bazia ddhnoiną eidlyfctaikią p ozostały wilęc meirfljciho^ mioiści daw ane w luiżywasnite 9. Ghicwiiaiż jaazicze Lalbeo 'twieirldlziił, że edylkit pretanskii od n osi sdę dla «żyiczieindia rzeczy riuiriboimych, to j;uż OaSBÓUB — Ibyć moiże p o modiytfikiaicjlL piiarwatmegD edSytkitu przez Bai- auiniuisa10 — przyjął, ż e przedm iotem komradlatu immiże ibyć crówtnaeż

8 Ze w zg lęd u n a n ie ja sn o ść sfo rm u ło w a ń pow szechnie p rz y jm u je się, że fra g m e n t został skrócony. P or. I n d e x In terp . aid h. 1.; M. K a- s e ,r , Z u m E d ik ts s til, F e stsc h rift F ritz S c h u lz II, Waiimiar 1(991, s. 67.

9 Poir,. F. P a s t o r i , dz. cyt., ©. 27 ii m., 44 i tn.

10 W ydaw cy D igastów : T.h. Momimsenl—P . Krüigar liidanltyfilkują go z ty m aiutarem,, k tó ry w y s tę p u je w D. 37. 10, 3 p r. (w uw ad ze zaiznaczaiją, że F S z a w iera Paicuiruniiuis). Talk te ż O. L e m e l : P alingenesia I, sz.p. 803, k tó ry w u w a d z e dodaje, że F m a Paicumiluis a deftft. — Paicuvimsi. Z aś w o p a rte j n a ed y cji Taiuirellliainaim, Floineintiaie 1553,, Ooirpuis Iurils Civilis, A. .i M. Kriilagelli — Ae. H e rm a n n — E. Oaanbnuielggan, L ip- siiae 1Ś65, D. 113, 6, 1, 1 p o sia d a ją Pacuwiuis i(w uwaidize jeislt p o w o łan y za H al. —Pacuininiuls), tym cizasam w D. 37;, il'2, 3 p r. iiigu.ruije Paicomiius (zaś w u w ad z e do tego; tetestu z a V uig. — Paintoaiiuis). N a ta m ia st F. Bointfamte — C. Faidda, — C. Fenriinii — S. Rilcoaboinio — V, S ciałoia w tekściiie D. 113,, 6, 1,, 1 podaiją iPaouiniiuis, a w u w ad z e pow o łu ją D. 37, 12, 3 pr. zaanaiczając też, że a u to r tein w detit. w y stę p u je ja k o Paicumiluis. K to je st ty m Paicuniuisiam, któ;ry w y stę p u je w pmzytoiczioinym fraigmenaie, mie d a się w oibacinyim istainie baidań iniaid ź ró d ła m i uistalić. A. P e i r n i c e , M arcus A n tis tiu s Labeo (R öm isches P riv a tre c h t im e rste n J a h r h u n d e rt d e r K a iserzeit I, H a lle 1®7®, s. 409, uw . 22 uw aża, że o ty m czławilefcu n ie moiżnia mile peiwnego powiadziLeć poza ty m , iż u ży w a ł .sformułowain/iia uteinidum diarie i n ie b y ł aiutorieim eidylktu. R ów

-202 J. Słonina _[4]

niiier.uidhiotmioiść. Ftomialdltio Vliiv.ilainiuis luizlnialt, że praeidlmiiio|tem użyczemiiia mioiże (być tiaikże haibiitałtiio. Z meiliaicp prtzadlsitiaiwiiioiniöj przez Ulçpliiama w D. il3, 6, 1, 1 fwiyniilka, iże Lialbeo pnzedötiaiwiila swĄj pimlkit wfiidlze- niiiai, ikitóry nliie je st (jedfyny w jeg o ozalsiaioh. 'Erzamiaiwiia zla tym air- guimenitaiojia praedlstarwdiofnia (prteieiz Łaibaania, (kttóry sltairia isię — p>~ wiotłiująic fdiloiaofiiciznie ipajęoile giamuls iii ąpecileis — uzasaidiniiiać, że za>- ikreis uiżyitagio w edtylklaile pridtartslkliirn wyirlaiżeintila ooamnioldlare gest po­ jęciem iwęćsziyim inliiż ulteinldluim dlaire11. W edług iniiiego, w aalkireaiie ipojęciiia oamimiadiaine möieisoi siię uiżyiozefniie rzeiozy nuidhlottnyidh. N ato­ m iast p ojęcie urbanldluim dare ddinidsiii siię zairóiwtnlo dlo: rzeczy nuiaho.- myiah jialk i .niiiapuidboimolśra12. Stan o édiyikit priatanslkii u żył camimioldla- re 13, to w g Lalbeotnia diaiwiai om oicłunanę jedlyniiie w wypaidlku, gdiy

mież n!ie m a p o d sta w do twliiardzeiniiia, że jeisit oijoem Labeoima (co do teigo iniaiczej M. K a i s e r , Z u m E diktsstàl, is. 67). C. F e r r i i n d , S to ria , s. 9i5 -uważai, że Baoaniius, Palcuiniiuis czy Paiciuiviiuis n ie jeist aiden ty fi- koiwanym p reto rem , fctóiry w prow adzili o c h ra n ę edyiktallną „quad quis utenduim dediisisie diicatur, de eio iiuidiiciiiuim daibo” (par. V. A r a n g i o - - R u i z . Istitu z io n i di diritto r o m a n o 10, N apoli 1*949, s. 3113 i n.; J. M i c h e l , G ra tu ité en d ro it rom ain, B ru x elles 19612, s. 918 uw . 12). O. K a r l ó w a, R ö m isch e R ech tsg esch ich te II, Leiipzriig 1(901, s. 6<H przypuszcza, że Baiooiniiius czy Pacuniiiuis je st być m aże araiefaształcemiiieim ju ry s ty Bamipaniiiuisa, sła w n eg o koimientaitoira ed y k tu , z ikitórego dzieła k o rz y sta ł Ulpiain. E. V e , r . n a y e t s o n É c o l e (C o n tribution à l ’h i­ stoire des idées ju rid iq u e s à la fin de la R é p u b liq u e rom aine), Bariiis 11909, s. 230 (praioa inliieldastępna — ,cy tu ję za racenizją H. P e te rs , ZSS 3Û, l'äl'ii, s. 470) mówi., że w y stę p u ją c y tiu Paicuiniiuis, to Bacuiniiiuis L a- beo, tw ó rca p rzed ju lia ń sk ie g o ed y k tu o kom odacie, uczeń S erviusa. F. Baistani, dz. cyit., s. 1(3 ił n. za k ła d a, że Paiconiiiuis b y ł ,tym, 'który u d zielił o ch ro n y p ra w n e j z a .pamoicą aictio d éc réta1,liiis w p rz y p a d k u bezpłatnego użyczania.

11 Poir. W. M a c h e i n e r , Z u d e n A n fä n g e n des K o n tra k ts sy ste m s, Festgabe fü r A rn o ld H erd litc zka , M ü n ch en —S a lz b u rg 197(2, .s. il'76. Ta.- fltiiie p o d k reśla n ie Laibeania, :iiż utanduim d a r e i ooimimiodaire różni się ta k jalk genuis i speicies, m ogło oaistsipić p a d wiplywem filloaocfiii greickiiej, a zw łaszcza m yśli A ry sto telesa. L abeo bow iem , ja k m ożna sądzić na padstaiwie zach o w an y ch źródeł,, sto so w ał w szeriszym za k re sie diiviisio w y p ra c o w a n ą przez Grekóiw. Bcir. M. T a l a m a m c a . Lo schem a „ge- nu s-sp ec ie s" n e lle sistem a tisclle dei g iu risti rom ani, La filo so fia greca e il d iritto rom ano II, Roima 'l(9i77, is. 21(6, 25l3( li o.

21 Poir. F. P a s t o r i, dz. cyt., s,. 27 ii n.

13 K w estia te rm in o lo g ii w k la u zu li ed y k taln e j w p ro w a d za jąc ej o chro­ nę uiżyiczanlia maisuiwa jadoalk wątpiilwoiśoi. Niile'kltôirzy aiutarzy u w aż ają , że p o w oływ any przeiz Ulpiiainia Paiouoiiuis je st ty m .pretorem , k tó ry p ie r ­ w szy udaiielił .ochrany użyczeinlilu .za pamioicą actiio diearetailiis, u ży w a jąc w y ra ż e n ia utanduim diaire, poidczais gdy quii ediiictuim loonicepit jesit ty m p reto rem , któiry wipirowadził liin albo kilaiurauilę edyiktailną de coimimo- d atn . u,żvwiając i^łoiwa oam m odaire (por. F. Paistani, dz. cyt., ,s. :2i3 i n.; A. Wa i t s o n . T h e L a w o f O bligations in th e L a ter R o m a n R ep u b lic, Ov-e-rnd 19P5, ■<!. 169)'. Imiriii niatoimiaist winiiioistaja, àe dapiiero - J u lia n jiako pip"'vr=,zv o n d ją l .sie -aróby uporzadkcw ainia tenimiiinioiloiffld przy kody- pretorskifeso i w p ro w a d ził słowo ocimimodoire w miejsce

[5] Comimodare habitaitiianiam 203

praedirmiclbem b y ły r z e c z y ru c h o m e . Miitmio telkdiej in t e r p r e t a c j i L a - beom a, p o g lą d t e n nliie zoisibał zaiakiceptioiwiany, g d y ż w spoinach o Ekio- rzyisibainlie z rmiierołchoimioiścii! poislłuigfwiainio siię alabio cotmimiodiaitlii14. Nile jieisit wyiMulczonie, ż e w spoirze o. praedlmiiioit ikiomiodialtiu 'brwiafa dlylsiku- sijia m iędlzy szlkidłalmii Rnoicoliilanów i Saibdimiiamiów1S. Froauliiiainrje, -któ­ r y c h przefdsbaiw fcM em jeiat Laibeo, $bc|jąjc n a stanow i: isfcu ściM ej im>- terprebaicjii s łó w -utwaiżali', ż e praedlmiloiteim fcomiodiaibu is-ą tyMco rz e c z y nuicbom e, maitomiiiaat Salhiinaainiiis, ikitóryeh praedistarwiidiiełetm. jesit CiaisisTUis u w a ż a li, ‘ż e pinzedtaiiiofem (kicimiodiaibu s ą r ó w n ie ż niiieiruicho- mioiśicd. Bo isitiroiniiie sizJtoolfcy Salbiniiiairtów zdlalje silę oipiowfiiaidlae w ty m wypaidikiu te:kże Viiviiiainruis, ik tó ry zezwoleiniiie mia ikorzystiainte z b a - bilbaltiiio •w yraża isłorwalmfi: ramimioidlaini polsse, a, ta k ż e Ulipiiiam, u ż y w a ­ ją c ma oEiniaicaendie /użyczonej r z e c z y wynażeniiia ries aoimimioidiata., Ikitóre t o wyiriażeniiie ddtmoisd; ons aairówtno idt> r z e c z y , r u c h o m y c h ja k i r e s sioiMi16.

PioitwSIerdizenliie 'tafkiiiegio istainioiwtilslka Ulpiiama zniaijdiujie istię w d a l ­ sz e j cz ęści cybotwaniagio komen/balrza.

cytt., s. 429 <uw. 22; C. F e r r i i n i , S to ria , Si 95; O. G r a - d e n v i t z , Ä lte re u n d n eu e re fo rm u ła arbitraria, ZSS 24, 1003, s. 2(47 uw . 1; O. L e n e l , Das E d ic tu m P e r p e tu u m 3, L eipzig li927, (pmzeidiru'k A a le n 1056), s. 243 uw . 3; E. W e i s s , V orju lia n isch e E d ik tsre d a kto re n , ZSS 50, 1930, s. 263; V. A , r a n g i o - R u i z , dz. cyit., s. 314; J. M i c i h « l , dz. cyt., s>. 98 uw . 12). Näie jasit w ykluczone,, że edytot pretarisfcii doty czący u ży ­ czenia miiał różme re d a k c je dotoanaine iprzez ró żn y c h p reto ró w . J a d e n z nich uży w ał słow a comm-odare, in n y u te n d u m dare. N ato m iast p rz y ­ pisy w an ie u sta le n ia te rm in o lo g ii Ju lia n o w i je s t n ie do p rzyjęcia. G dy­ by to rzeczy w iście m ia ło miiiejisce, w te d y dziw n y m byłoby pow oływ an nde się U lpiaina ma in te r p re ta c ję Lafoeoina d o ty c zą cą zalkrasu octonoiny u d z ie la n e j d la commoidaire, a ta k ż e n ie z ro z u m ia łe przadstaiwiiandie dy ­ sk u sji juirysprudanicji ©o d o .znaczeniia słów cam m odare- i uitemdum d ar* z u k az y w an ie m stopniowego iroKsBeirzainiia siię zakreisiu znalez-e»k> weigo słow a oommodaire. Poir. M. K a s e r , Z u m E d ik ts s til, s. 67.

14 Juryspruidam cja z m om entem wyidainila adykitiu <iD„ 18, 6. 1 pr. — Ulpianuis 1. 28 aid edictuim: Aiilt p ra e to r: „,Quod quiils comcunodaisse d i- eebuir, de eo duidioiuim d a b o ”) chroniącego użyczone rzeczy ruchom e, zalsltanaiwi.ała siię n a d tym , w jalkii «poisofo oibjąć ochroną rów nież n ie­ ruchom ości. Ulpiiain (D. 113, 6, 1, 1) in ta rm u je , iż n a jp ie rw Caisisfiiuis u zn ał m ożność dochodzenia roisaczeń z ty tu łu użyczania miier-uic-homości za pom ocą actio cammodaiti. n a s tę p n ie zaś Viivianus zezw olił n a docho­ dzenie za pom ocą te j s k a rg i ta k ż e rtoisizczeń wyoifc.a>jąeycih z ihaitaitatioi J a k p rzypuszcza J. Miiiohel, diz. cyt., 's. Q8 i n., ooimmiodaire początkow o mo,gło m ieć zastasowaindie w odmtesiiciriiiu do rzeczy niiieru’ohioimych, u ż y ­ czanych ma kirótikd czais lu b n a okreslorae uż^iwamfe; było to użyczanie w y ją tk o w e -i doipiiaro. za -czasów y iM e m isa zaagbnftała poitraeba -roEsze- rzamia aictio- co m m o d ati ona haibirtattńo graituiiita.

15 N a tam ait .szkół p ra w a w R zym ie pcir. J. K o d r ę b s k i, Sabinia- nie i P rokulianie. S z k o ły praw a w R zy m ie w czesnego cesarstioa, Łódź 1974.

16 Por. G. C i c o s n a , dz. cy t.s is. 250; P . de F r a m e i s e i . S y n a l­ lagm a (Storia e d o ttrin a dei co sid etti c o n tra tti in n o m in a ti) I, Pavda 1:9113, s. 30.8.

204 J. S łonina _[6]

D. 13, 6, 5, 15 (iUlpiialniuls 1. 28 aidi ediilctuim):

...lusuim autem baOiimed ąuidem vel portiicuis vel

cam pi (uinii(ulsi0uli(uisq(u)e iln, sioliidium esise...

Ulpisin lUiziaisaldiniilaijąc mioiżniość ulżyozaniiia (jednej .raeczy wiilelu olso- faom stw ierdza m im ochodem , że używ ać łaźnii (Ibiattimai), portyku (poirtiiculs) czy p ola (campi) !iin soliildium m oże ikaiżdy. iGhocffiaż w itym friagmeiniciie wyrlaónie iniile imia imioiwy o użyczaniu łaiźnli, portyku czy poła, 'lecz Itylfoo o dich .Używaniu:, to jednak to, !że dhold0i' o ich użyczenie, i^dlaje islię w yn ik ać z fialkitiu, óe fragm ent pow yższy jest ожшеяйсгюпу rów n ież w '28 ksliędize komienrtairaa Ulpiiania do ediyk- tu, traktującej D e rebus credilffiis, a w ięc tej sam ej, która aaijmujie się kontraktem fccmoldlatu17. Równdież kom pilatorzy uimdleśaffli go w iD.igesItalrih w ty tu le D e icoirnmodlatli vel aoinitra. HNTia podstarwile birzmieniila te g o fragm entu onaiz kontekstu, w jiakiim jiaslt użyty, a tak że tmiieljisoa ijiego: umlieezczenliia mOżnia przyjąć, że wynażeniie ulsuls oaniaiczia korzystanie !z oizJdczy użyczonej, jiaką jest w tym w ypadku nie:tfuohoimiolść, tj. łaónliia, poirttyk czy pollie.

W

relacji Ulpiamia (w

mioiże budiziić,

ao izdamiiem

je s t przedlmiiioltelm użyczania: oddanie rzeczy

nieruchom ej do> używainiila, czy odisltąpiienie służefanolśdi quioialćt

uisum

18. Uszyte rw ty m fragm encie

am plius sug eruje wprlaw-

dlaie ooiś inneigiO' indiż :użyczeiniie rzeczy rufChoimych czy nieruchom ych,

a więc użyczanie rieiS' inaoirpoirales, prawa: aamiielszktiwamiia19.

fragm ent tein możnia zrozum ieć ii w te n spoisób:

жштатайа

Cassiius,

może być użyczona nieruchom ość,

polnaldlto!, jak dCIdlaje

Viivffianiuis, komjoidiat może izaisitniieć

eiż

aażwolaniiie

zam ieszkanie

doumi'20.

etiiiam w y stępu je wprawdzie;

bezpośrednio

stw ierdzeniu, że przedm iotem (koimodaltu m oże

być ras

aile wydlalje się, że galmilerizeniiem UHpdiama było poiwo>-

łainlile jesizicze dlnnegio lautiolrytetu oprócz Gaisisiiusa, .alby lepiej

ceSntować odrębność dw óch przecfwSitalwinydh stanow isk .i podkreślić

islusiznoiść przyjętego masttrzygnfięciia21. T ak a ainiterpratiacjia tego

sform ułow ania jiest uzlalsadnionia rórwnliieiż ty m , że jutryispriudanicjia nliie

ibyła izgoldlna i » do tego, czy przedm iotem uiżyczeniiai może być h a -

hitaitio.

17 Poir. O. L e o e l , P alingenesia II, U łpianuis n r 80.7»

18 Poir. C. P e r r i n i , Sto ria , s. 108; G. C i c o g n i a , dz. cyt., s. 250; W. O s u c h o w s k i , O n ieo zn a czo n ych p ra w n ie sto su n ka ch k o n tr a k ­ to w y c h w k la sy c zn e m praw ie r z y m sk ie m , Lrwów 103i3, s. 152,; F. P a ­ stami, dz. cyt., s. 1® ii n., a ta k ż e rec . S. S c l la l z z i, JURA 6, 1955, ł 2S8.

19 Poir. C. Fei r . r . i od, S toria, s. 128; G. C i c o g m a , dz. cyt., s. 250; F. P a i s t o r d , dz. cyt., a. 27„ 102 uiw. 37 'tails; N. S c a p i n i , „Usus d o m u s” e „habitatio” n el d iritto rom ano, S tu d i in onore di G iuseppe Grosso V, Toininio 19:72, :s.. 44 uiw. '4&; s. 76 ulw. 111(11.

20 Poir. C. F e r r i n , i , S to r ia , s. 128.

[7 ] C om m odare h a b it atioinem 205

D. 19, 5, 17 (pr. (Ulplilainruls 1. 28 aid eldiiictiuim) :

.•Sd. ginaltaiitaim. rbilhi hiaibiltialtiilomieim diadlaro, am coim - trruołdlaitli iaigecre (ptoistslüt? eit Vniviilainiuis alilt posise: seid 'äsit ifcuitdluis priaagcniptiils verlbtiis agierte1,

W cytowianym firagmanioie Uljpiiiam Haiatiainiarwnia isliię, czy w wypaidi-Iku teapłattiniagio oidioöt^miieiniiia 'halbdltaitiiio: siłulży ladtiilo ooimiimoidiaitiL Pirizytaicza on cnazatrzygmięoiie Viirviiianrulsia, (kitóry iftwûlerïdlzi, że moiżnia swtaiich riosaczeń idiaahddizttić pray poimtoicy aiatliio csoimimioldiaitii. Ulpiiain sraie sprzeidrwóia isdię (temu poglądowo! Viiivdiainiusa,, ichioiciiialż sam z urwa- gii ma isitian tfalktyczmy islkłoinmy .jasit db aasitioisowiainiiia dflia1 ochrony ttego isitosiuinlkiu ogótouegio poiwädlztiwia ag.ene pnaieiscriptiils veirltoiis 22. Nia pcldstarwiiie pow yżsa0®0 irnioänia pnzyijąć, że aairówtmo ViivälainiuiS' jak i Ulpiiam dlopiuiszazają m ożliw ość uiżyiczeiniiiat miiiæzikaniia23.

Jiuiryśai jeidmialk diyislkrultiulją, c z y ibazplaittnie hiaifaiitiaitdiO' ötiamloiwii p r e - kiairiium, diairowiiznę c z y użyiczieiniiie?

Z a uizniainiiiem w ityim wypaldJkiui pnefkiainiiuim. lopoiwtiialdiaił siię pnarwidio^ podobniiie Saaevödia,

D. 39, 5, 32 (Soaievoiia 1. 5 irasponisorium) :

Łudiiuis Tiiltniuls epMiuiliattn (talem miilsiilt: „filie iMii sialu- item, hioispiltiiio dilo qiuiamidliiu voliueriiis ultanils sqperiiiarii-- (buis .dlilaiëtis lomniilbuis grialtiuiiitio, liidqiuie rbe e x voiliuinitiate mela fiaioene bale epMnilia nioitsum itilbii fiaiciio” : qioiaieirio lam bereidleB ediuis toaibiitaitliionie ©urn priohïlbere poissutraŁ raspomidlilt seautnidlum ea, quiae piriopolnieireinituir, hareidieis 'ediuis poisse muitaire volunitiatsim,

Pnzeidlsitianwiioiny w itym finaigmemaiie problem idloityczy molżdirwieścii zmiiiany wolli spaldlkoldlarwicy przeiz jego dizledizilców w pnzypaidlfeu ze­ zw olenia inia bezpłatlme aamiiesizlkiilwiamiie — odiwioiłainiiia haltailtaitio. Rozstrzygając '!to aagaidmiianiiie jruiryisrba sitwiiieirldiza, że -talka m ożli­ w ość ilstniiiaje. A wlłęc italkdie irazsitnzygmiięidie pirzeimiawiiiaiłclbiy iza tym , że <w pirziedisltaiwiiioinym stiamiie f.alktycztnym (byfe m ow a o preioatriium baibiirbarbiio 24.

22 Wiedłuig G. B e s e l e r a , B eiträge zu r K r itik der rö m isc h en R ech ts- q u ellen II, T ü b in g e n 19ilil;, is. 1(64, w itelkście oirygiinailinyim aamiaisit po- wó;diz,twa praiesciriptis verbis jœit sk a rg a in factum. Podoibnie P. de F r a n c i s cii, 'dz. cyit., s. 308 i in. przyjmuje fnaizę sied — fin z a in- tanpoilorwiainą. In ac zej W. O is u e h a w S' kii,, dz. cyit., s. !5:2, kltóiry uiważa

z a mie u za sa d n io n e założenie, że od isłoiwa tiuthiis roiąpoiczyiniaiją się te k - sity iinrtfiirpoiloiwaime i o a poltiwiaridizenie kilasyioznego poiCihoidBemia w y ­ r a ż e n ia tuitws,, prizyitaoza F rag m . V-ait. 1.02, gdaiie P a u lu s imówć Tiaimein in propoisdto tuttiiuis f u it nesipoinidieire.

23 W. O s u c h o w s k i , dz. cyt., (S. 152 i n. tw iar'dzi, że użyczeniie w ty m p rz y p a d k u m iało airuoirtmiailną gtruikituirę pirawną, F. P a s t o r i, dz. cyit., s. 27, a taikże N. S c a p i m i , dz. cyt., is. 44 uw . 49 uiważa coimmodare habitaitiooeim aa jadian z rz a d k ic h pirizypaidików koimiodaitu rzeczy nieruchom ej..

24 Poir. O. L e n e l , P alingenesia II, S oaiew ia onir 29:9, k tó ry uimie- sizcza te n fraigmeimt w r u b ry c e D.e pirecairio; C. F e r r i n i , Storia, s.

206 J. Słonina _[8] Gaiiiuis opowiilaidlalł się prziypuisaczailnie aa. rfl^rawńziną łn?(bi'itiaitiio':

G ai 4, 153: ...per ras qiuioquie, apuid; qiuois idieipceuerijmiuis, aiuft qiuil- buis ;oommioldla(wrimiu!s, aiult qiuiitbuis giraltuiiitlaim halbii- 'toaffciloiniam. pmiesitiiteriilmiuis, dpisii poisigiidfere viildielmuir. N ie milega wątpliiwiości, że dflia ju rysty czyim .iinmym jest ooim- imoidiaire, la czyim iimnyim jgraituiitam foaibiltiartiilcnem. pirtaestiairie. A więic biabitaltliio miie jelsit przedlmiicitam ojiżyiczenrla:25. <C:zy dlopuszczał om m ożliw ość pireoairiiruim balbiitiaitiiio —• itiruldlmo orząc. Nialtarnilast Pom - pom us •wyraźnie wylkilulazia precariuim, balMtotiio, a dopuszcza praw - dicpoidribniie qpraoz diatnciwlilany rówtnńeiż <użyczeiniie balbiitartńot.

D. 43, 26, 15, il {Ptomponiiiuis 1. 29 ad! Salbiiniuim):

Hioispiitas elt qui ginaituliitiaim baibdifcartflotniem accflpkmt inran ilnltelleguinta* pneioainio hiaibiltaire.

W cytowfainyini fnagimieinlaie Bompoinóuis stwiiiealdiaa, że hoisipiitels i tych, Ikitórizy lotrzyimiuij.ą bezpłatae balbiitaifcio, niiie tiralkitoje siię jiakio pnekiairzytsitów. Sfoiwa qiuöi giiaitrótaim ecdlpiomt moigą wslklaizy- iwiać, że jiuirytsitia imiiiaä ima m y śli ibąidiź luiżyczieniile Ibąjdlź diarwwiilznę 26. Tialką hipotezę miaisuwia rówtnliiaż dtrwiiy fragm ent teg o jurysity.

D. 39, 5, 9, pr. (iPompanćiuis 1. 33 laidl Sia|biimuim):

In aeldiilbuis lailiieoniis balMbare graitiils diotniaftdio viidie-

t a r ...

Weldiłu|g PompornrruHa izaimlieisizlkiainiiie gratis. w culdlzyim. ibuldśymikiu jieist uiwiażairue iaa dioiniaitf.io. A le u ży te tiu eilowio vidieitiuir wiskiazywało- b y ma iisitaiianiiie .ilninyioh moiżliwiolśeii:. Slkiomo jedinialk Ptoirnpiointiluls w D. 43, 26, 15, 1 w ykluczył disitmiileinrje ipiretoaniruim 27, tą liirmą mlożHwio- śaią oprócz diatnowiizny baibiltatiiio jast ońawąltipliwiile uiżiyiczendie hialbi-

tatio,

Przadstarwicielam poglądu dopuezcaaijąicym bezpiatine użyczenie balbitatio jest Vivlaniujs.

Wydiaije isiiię ieldimalk., że użyiczeiniiie balbiitiaitiiio tniile było itiralktioiwiamie

1130; V. S i l v a , Precario eon possesso e precario eon detenzione, SD 6. li£M0, s. 202; G. G. A r c h i , La donazione, Corso di d iritto rom ano, Miiamo li960, s. 26; P. Z a m o r a n i , Precario habere, Miilaino 1969, s. 71 uw . 36; J. S . c m d e l , P recarium w praw ie rzy m sk im , Kraików li97ł, s. 36. W D igestach fra g m e n t te n je s t um ieszczony w ty tu le De domaiticinihuis, co wsfcaizywaiłoiby, że sto su n ek tein p rz y n a jm n ie j w p r a ­ w ie juisityiniłańiskiiim u w a ż a n y b y ł za dairoiwiiznę. Za dairorwiianą h a b ita ­ tu® oipowiiaida się A. A s c o l i , S u lla legge Cincia, BIDR 6, 1®93., s. 199 i n.

25 P er. J. SomicM, dz. cyit., s. 3>7 uiw.. 54.

26 C. F e . r r i . n i , Storia, is. I|2i9 ii n. uiwiaża, że prawidioipadioitamiie z tego sam ego w zględu, z którego- n ie pow stało p ra k a riu m , n ie p o w sta je i ko- motdiat. a. w ięc mia m iejsce w ty m pirzyipadiku dairoiwiiizna. Pioir,. J. S o n ­ d e 1, dz. cyt., s. 3-7.

27 W liiteiraltuirze przyjmiujie isię, że PotmjpoiEiiiuis n ie wylkkrczä moeliiwio- śc i udiziele^ia pirecamiuim ihaibiitaitio, gdyż jago oipiinia w y ra żo n a w ty m fra g m e n c ie doityczy jed y n ie rwyikiluicaeiniiia preoairium baibiltaitiio zie wizglę- du na istioisiuirnek igoścdiranoiści. Po,r. C. F e r r i i n i i , Storia, s. 130; P. Z a ­ m o r a n i , . dz. cylt., s. 711 uw . 36; J. S o n d e d , dz. cyt., s. 357.

[9] Commodane habitattkmem 207

aiml przez Vsivdiamrulsa amli pnaez Ulpiiairaa jialko użyiczemiiie słuaelbniośeL, jiaiko priarwia na, naeczy cudaej, ale gialko ulżyczaniiie ibudynlkiu w c e lu aamóieisiakainiila 2S.

Podolhny prcibtem dotyczący pinaedimiiioltiu ulżyczeiniiia zastał p o d - .niesiony prizez Pompoffmisa.

iD. 8, 3, 24 (Poimpolnlilus 1. 33 <ad Salbdmiuim):

E x m e o i laqiuiaie idluiotu L albeo sartM lt icudOiilbet poetse me- viiloimo iqonnimiodlare: Proouikus öomtna, ult ine i n r n e a m palrttem fiumdi laMiaon, qiuiaim (ad1 qiuiaim. servfilfcuis a ld q u i- diltla tsält, lultii ea. pdäsdlt. tPlncMauOii seniterutiiia veräoir eist.

Jiuż igaimlo uatiaOiemiie właśdiwegio Ibriarruiieiniilai tetklsitu Ibufdia- wąit- piiirwiości29. Pnzede wiszysltkiim Sigtniiieje prdbÜJemi, iczy w klasycanym. tdk(śc::e ,byäo sfcifwia ramtmioldlalre, czy — rjialk izostftato, przefeaaaine w ni.ielktarych ikioidlelkisialcih '—• mnao daine30. fNia ogół jieldinialk przyjm uje sirę, że w ttefkścliie oryginalnym wyisitępowialto sło w o aolmimoldiare31. Iranie w ątp liw ości ?2, cboicJaiż nnogą m ieć talkiiie czy famę uzaisiaidindte- niie, w yd ają isiię ndle miiieć wiięlkiazeigia rwpłyrwiu mia treść praelkaiaaniego- roastazygniiięiaiia. Mdżnia wiiięc przyjąć, że icimiaiwiiiamy firagmismit do­ tyczy cioimimiodaire e x aiquaie duetu-33.

Tak w ięc Wig Lalheoma w łaściciel gnunltiu mloże iklaiżdismiu są sia - d ow i zezwolfiić ma 'kiorzysltanlie z akw eduktu. N atom iast w g P rocu- lusa niiie m oee on uidlaiieiić telkfiego: zeawiolemńa, jieślit aikwedukt zircaijdluije islię w części te g o gmuimtu, cna Ikitórym. w łaściciel ginuimtiu są-

0iiedndego mia, jiulż logratniilcacnie praw o rzecaorwe 34.

28 Poir. L. A m dir a n t e , Locare h a b ita tio n e m , S tu d i in onore di B ion- do B iondi I, Milliaimo 1085, s. 45:7.

29 P or. I n d e x In terp . ad h. 1, 30 P ar. wiens-je: S.

31 P a r. różnie wyidainiia Digiestóiw aid h. 1.

32 P ar. L. C a p ogiriłi ssii C o l o g a e s t , Ricerche sulla str u ttu ra d e l- le se rvitü d ’aqua in d iritto rom ano, Miillaino l|9ß6, s. 1159 uw . 26il.

33 W edług S. P e i r o z z i e g o, F ru ctu s se rv itu tis esse n o n potest. S c r itti giuridici II, M ilano №48, s. 1®3 i n., słoiwo ooimmodare u ży te zeisitało przez Laibaoina w znaczeniu oileiwłaścilwyim. C. F -erirlinii-, S to ria , s. 143, wniasiek, że wie fra g m en c ie ty m iniiie -ma rooiwy o serviitiuis a q u a e - ductus, lecz o com m odare ex meo a q u a e duetu, gdzie p rze d m io te m com m odare je st dom yślnie aqua, u za sa d n ia n astęp u jąco : Lafoeo tw ie r- dizii', że te n . feto k o rz y s ta z lataweduikitou,, mioiże udzielić sąisiiiaidoim wiody d ła iich celów. Z arów no L aheo jaik i RmcuIiuis 'używiaili- sła w a camimo- d°t?e w zmaiczeniiu oigóilinyim n a wyiriażemiie tooirzyisitamiia z wioidy n ie o d ­ p ła tn ie , gdyż jesz-cae w dicih icaaisach słow o ocimmioidare niie było ro - zuimiiiaoe w znaioaeniiu tecihniiioznym, ioizniaiozaj;ącym komitiraikt -koimioidatu, jaikiie to znacz-enie oaidaił temiu sło w u dopiero adylkt prietoinslkii. Wo-da taieeąca n ie moiże- być piraeiciież przedimlioiteim fcoimodaitu.. Inlteiripreitaicję (tę ppidjął taikże B. B i o i n di , La se rv itü pred ia li nel d iritto rom ano 2r Mflatno 1(9(417, s. 1)47, ja k irówniiieiż Ł. C a p o g r o s s i C o l o g n e s -ii, dz. cyt., s. 1^60.

34 Poir. G. G r o s s o„, L ’evo lu zio n e storica d elle se rv itü nel d iritto rom ano e il pro b lem a della tip icita , SD 3, 1®37, s. 277; M. K a s e r . G eteiltes E ig e n tu m u m ä lte re n rö m isch en R echt, F estsc h rift P aul

208 J. Słonina _[10]

Uwiieirdzeiniiie Pinoiouluisa uwiaża Pompoiniiiuis za w łaściw sze. Jest cimo zgodne z aasaidiamii, kitóme zaczęły islię w tym okresie forimo.- wiae, miianowdidiie!, że jeśld. k toś m a gnuinit isiłuiżielhniy, to nde mońs mitm dyąpomiować swiotbodiniie 35.

Pomijjiagąc różnice zdań mlięldizy jiurytsitiaimii oo idto (uiżyozeinila e x aąuae dlutatu na girmimcdie dbciąiżoinym dtiuiżeibnlośaśą motania łby sądkić, dlż ma gruncie wolmiym od słuiżelbnraśoi, zezrwiodenliie nia koirzytsitande z akw eduktu moiże ibyć prizedlmdioitem kontraktu użyczenia;. Ploz>o>- stiaje jeldinialk d o TOizjwtaiżeimiia, ao byłolby w ted y pnzieldlmiiloiteim tego k o n tra k tu : wodla czy serwiiltuit akw eduktu jialkio diura im re Mienia, czy sarno czerpanie w o d y ąuoiaid uisom.

Ze wiziglęidu ona rho, że wodla jieisit rzeczą zuiżywiaitoią, inie smidże orna atanoiwiić w (tym. w ypadku przddimdtoitu lkom<tria(fcta, gidiyiż 'tiriudmio b y ­ łob y mówiic o gej reatyrbuicji, poniew aż rjiej zniżycie jesit z góry za­ kładane 36.

Bioirąc iziaiś pod uwaigę (możliwość oMtanowlilaniiia komodlaitu ma akw edukcie rozum ianym jiako diuira dra r© <ailiitemta,37, niadeży ziartrzy- miać się iruald rozw ażeniem problemu. .trwałości służebności grunto*- w ej. P ow stanie b ow iem te j służebności zalkłaldiaibo taw ałość korzy­ stania grumitu panującego z diobirodizierjsltw grumtiu służebnego, W przypadku koimoidlaitu zezw olenie ma korzystanie z akw ed u k tu m u­ siałoby b yć ściśle ograniczanie cziaisowo, a to Ibyłolby sprzeczne z martiuirą służebności gruntow ej. W ziwiązku z tym n ależy wyMi*- czyć rów nież możłiKwość ruistainowianiiia komediatu, k tórego przed1- miiioltem b y łb y .akweldlulkit rozum iany jak o ograniczane pnalwto rze­ czow e 38.

Pozoistaije wiięc dto mzpaifcrzeniia itaizecila z w yliczonych możliwOi- siai ezyłi przypaldiek, w którym ■przedlmdoitem komcidarbu byłolby prawo czerpania iwoldy czyłi koinzyisltaindie z lakwediufctu ąuoiald uauim. BiiOrąc pod uwiaigę, iilż w iD. 8, 3, 24 zezw olenie sma aiąuarn diuicere zositefo zaakcentow ane przez w yrażenie rurtdi, wydaje- sdę, iż taka interpretacja fekisitlu ijielslt nialjwłaiśaiiwBtza.

Z powtoldiu wylkkuczeniiia dlwóoh omawianiytdh ma poicząitku miożlAt- wiośai, a ■uipnarwidiopoidldbniiieiniiia «istotniej z iniicih, iniałeży w kioinlkihi^ zja przyjąć, że przeidimlilorbeim Ikioanioldiaitu w (tyim pnzyipiaidfcu (było ■czerpanie w o d y czyli Ikioirzyisltainliie z afciweidlukltiu ąiuioiad. usiuim.

Pow yżsizy wmiiiosek jieat laniaiiolgiicziny dlo. iteigO', jialkii w yipływ iał r ó w - oniież z dnltiarpineitiacijii; Itekisitófw mówiiiącycth o (uiżyiozenćiu hialbdltiaitaiO', gdiziie K o sch a ke r I, Weimatr M3®, s. 454; I>. C a p o g r o s S i C o l o g a i e s i , dz. cyt., s. 160; G. F i r a m c d o s i , S tu d i sulle se rv itu (prediali, N apoli 1S67, s. 88 1 m.

35 P ar. B. B i o m d i, dz. oyit., s. 147.

36 P a r. F. P a i s t i o ird;, dz. c y t., is. 102 urw. 37 bis.

37 Z a taiką możMwościią opowiaida się G. E. S c J i m i d t, Das com - m o d a tu m u n d p reca riu m , L/eitpaiig ll84il„ s. 117 i ni.

[11] Commoidaire habitaitlionem 209

talkze prze'dlmiiioteim ifcegio. foomtria[k!tu (byîy nâe dur» iki ne laüfîleinia, lieicz jeidiymiile faoinzysitiainiiJe

z

Jialk z iniiiniiejsziycih xioEjwialâan wymjilka, iprzedimiiiolteini IknmiodlaStiu mtaze b y c aarowinio r a s e z oMchiamia giak i 'nflieroMramioéé, a tiakàe halbiitaitiio quoiaid uBuim. li foarayisfcaindie z afcwiad'ulkrtiu qiuoaid lusum , Ktcxre m alezy taalkitowiac naicaej jiaûaoi 'Uizyazeinnie aiiiemuichKDinioédi, a mile jalko uizytczendie ipiiaiwia ma r z a c z y ouldiaeg.

Commodare habitatîonem

Danis le c o m m en taire à l ’édjit (D. 13, 6, 1, 1) U lp ia n d ém o n tre le d é ­ v elo p p em e n t h isto riq u e d u .sujet d u c o n tra t de oam modatt. A u com - m e n ce m en t les o b je ts m obiles, in d iv id u e lle m e n t m a rq u é s e t quii n ’é t a ­ ie n t p as s u je t de co n so m m atio n .pendant q u ’ils é ta ie n t e n u sa g e (D. 1BS 6, 3, 6), é ta ie n t s u je t d e eommodait. L es objet® d ’échanige étiaiemt s u je t de co m m o d at u n iq u e m e n t lo rsq u ’ ils re m p lissa ie n t l a fo n ctio n des 'objets in d iv id u e lle m e n t m a rq u é s (D,. 112, 1, 18, 1; D. 1!3, 6, 4). Ce se u le m e n t avec le tem p s, isouis l ’inÆluienice d e Casskus, q u ’on é te n d it la p ro te c tio n à l’aid e d e a c t i o c o m m o d a t i ég a le m en t su r les im ­ m o b ilités (D. 13, 6, 1, 1; D. 13, 6„ 5, 16). E n su ite les juristes., et to u t p a rtic u liè re m e n t V ivianue, a d m ire n t 'lia p o ssib ilité de p r ê te r à u sa g e h a b i t a t i o (D. 13, 6, 1, 1; D. 1|9, 5, H7 pr). C e p e n d a n t l ’a u to ris a tio n dïhaibiter dams u n b â tim e n t d ’autirui n ’é ta it pas considéré pair to u t les ju riste s ooimme com m odat. Scaevoila 'Se p ro n o n ç a p ro b a b le m e n t danis ce cais p o u r re c o n n a ître la p ré c a rité <D. 3;9, 5,, 3‘2>, Gaiuis en f-aiveur de la d o n atio n de h a b i t a t ! o i(:Gali. 4, l'53). Pompoiniius ex c lu t n e t te ­ m e n t la p ré c a rité de h a b i t a t i o , m ais, ex cep té la donation, adm et, com m e on p e u t le c ro ire d ’a p rè s l ’a n a lis e (D. 43. 26, 115, 1) le p rê t à u sa g e de h a b i t a t i o . O n a toutstaiis. l'im p re s sio n q u e le p rê t à u s a ­ ge d e h a b i t a t i o , 'accepté p a r u n e p a rtie d e ju riste s ro m ain s, n ’étailt p as tr a ité e n ta n t q u e ooimmoidat d e se rv itu d e , c 'e s t-à -d ire l u i r a i n r e a l i é n a , m ais com m e a u to risa tio n de p ro fite r d ’im m obilier q u o a d u s u m, com m e oin le p r a tiq u e e n d o n n a n t l'a u to ris a tio n d ’u tilis e r l ’aq u ed u c (D. 8, 3, 24).