Wskazówki i materiały dla świetlic szkolnych i pozaszkolnych

m : !

Î '

111

à

W skazówki i

dla świetlic

szkolnych, i pozaszkolnych

op ra co w ała M aria Kowalczykowa

K a ł o w i c e

Nakładem „Ogniska“ Spółdzielni Związku Nauczycielstwa Polskiego Okr. Śląskiego

1945

§ 1 1 mÊÊ

'V-,'. :-Vr • • : vJ&jIHobé ;

' ïâi ■ ï» *

- .i- .

i

-V

« i

I

W skazówki i materiały dla świetlic

szkolnych i pozaszkolnych

o p raco w ała M a r ia Kowalczykowa

S 1 B L i O

Państwowego Liceum

w G L I W I C

Kr. ^

• K j i t o w i c e

Nakładem „Ogniska“ Spółdzielni Związku Nauczycielstwa Polskiego Okr. Śląskiego

1945

Zalecone przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Śląskiego w Katowicath jako pomoc naukowa dla inaiuczyoieli okręgu (L. d. I 145/16 z dn. 7. VII. 45).

Druk: Księgarnia .'i Drukarnia Katolicka, Katowice, Warszawska 58.

R 2619

, *

Wstęp

, • Jir

O g ro m spustoszeń, ja k ie 'p o c z y n iła w o jn a w du szach dzieci i m łodzieży w ym aga w dobie obecnej o d szkoły i nauczyciela w zm ożenia i p o szerzenia w ysiłków , zdążających do w y chow ania dziecka, do u zd ro w ien ia i odro dzenia jeg o duszy. W tym celu ' m usi ona zm o bilizo w ać - w szystkie środki, jakim i m o że ro z p o rz ą ­ dzać. N ie po p rzestając n a odd ziały w an iu w ychow aw czym w cza­

sie zajęć lekcyjnych, o rg an izu je ró ż n eg o ro d z a ju form y życia mło­

dzieży, zdążające d o u k ształto w a n ia p ełnow artościo w ej o s o b o ­

w ości w ychow anka. . , -

W śró d w ielu stosow anych, forin w ychow aw czych, jedną z n aj­

bardziej znanych i skutecznych, a tym sam ym zasługujących na pow szechność użycia, jhst św ietlica.

P rze z sze reg sw oich różnórodriych elem entów , ujm ujących w sobie w szech stro n n e zagadnienie życia, przez specyficzność sw o ­ ich form , treści i atm osfery p rzed staw ia ona so b ą w ysokie w a lo ry w ychow aw cze, D ziś już sp o łeczeństw o zro zu m iało ro lę i znacze­

nie św ietlicy w układzie n o rm aln eg o życia człow ieka. W zak ła­

dach pracy, w ró ż n e g o ro d z a ju g ru p a c h społecznych, z a w o d o ­ wych, politycznych, k u lturalnych p o w sta ją liczne św ietlice i Dom y K ultury. Akcja ta p rz e sta ła być szeregiem pojedynczych w y p ad ­ ków , sta ła się pow szechna, żyw o tn a, pełna rozm ach u i ro zp ęd u w sw o im ro zw o ju .

M łodzież m a tak ie-sam e, a m oże naw et w iększe p ra w o jak dorośli d o k o rzy stan ia m. in. i ż teg o ro d z a ju instytucji jak św ie­

tlica. S tan o w i ona, o ile' jest w łaściw ie zo rg an izo w a n a, w szech­

stro n n ą szkołę życia.

N ie m oże być.szkoły, k tó rab y nie zorganizow ała-św ietlicy* dla sw oich uczniów . R zeczą^am bicji szkoły będzie, by ta św ietlica p o w sta ła jak-najw cześniej i ro z w ija ła się jak najlepiej.

W w ielu w y padkach są w ychow aw cy, uznający p o trzeb ę u tw o ­ rzenia świetlicy, w yrobili sobie jednak pojęcia o tak w ielkich po- 3

' trzebach i trudnościach, zw iązanych z jej uruchom ieniem , że

• w ogóle nie w a rto zaczynać,, trzeb a czekać '„lepszych cz asó w “

i „odpow ied nich ^ a r u n k ó w “ . ' -

~ I ci m uszą sobie uśw iadom ić i pow iedzieć w y raźnie: T rzeba zacząć z niczego i w najgorszych w aru n k ach . B o zaw sze, choćby było" najtrudniej, m o żn a z ro b ić część ro b o ty , a to ju ż jest w a r ­ tość. T rz eb a tylko dobrej w o li, doceniania, w a żn o ści sp ra w y , en er­

gii i w iary w skuteczność tych poczynań. .1 na o d w ró t: najlepsze . T w aru n k i, lokale, pomoce, nie przyniosą rezultatów ', jeśli w ycho­

w a w c a n ie p rzystąpi do pracy w sp o só b zasadniczy,- planow y, św iadom y.

Są i .inni w ychow aw cy, ci chętnie z a k ła d ają św ietlice, ale nie rozum ieją jej ducha5 i, założeń, nie znając o d pow iednich form i m e­

to d , p ro w a d z ą w rezultacie zajęcia, nie przyno szące żadnych, albo b a rd z o m ałe w a rto ści w ychow aw cze. T rzeb a so b ie zdać sp ra w ę z tego, . że św ietlice trzeb a • umieć p row adzić. Nié jest to zbyt trudne, m ożna się teg o nauczyć, trzeb a tylko chcieć.

B roszurk a, k tó rą dajemy do rą k nauczycieli-w ychow aw ców — p ra co w n ik ó w św ietlicow ych, s ta w ia sobie za cel dopom óc w p rzy ­ g o to w a n iu się d o teg o ro d z a ju pracy. P rzede w szystkim sta ra się w ytw orzy ć zrozum ienie zadań, jakie podejm uje św ietlica, w yrob ić specjalną, św ia d o m ą p o sta w ę 'w y c h o w a w c z ą d o form i treści przez

nią realizow anych, ;

Z ap o zn aje z form am i, przez k tó re zad an ia św ietlicy m ogą być

osiągnięte, 1 ~ - ' • . ’

W skazuje elementy, o d których zależy skuteczność poczynań, W reszcie pod aje pew ien zasób m ateriałó w d la p o słu g iw an ia się nimi w. pracy św ietlicow ej.

W skazania w niej z a w a rte są n atu ry ogólnej, krótkie, bez p o ­ d aw an ia szczegółów . C hodzi o to, by b ro s z u ra m ogła jak naj­

szybciej znaleźć się w rękach w y cho w aw có w , k tó rzy w chw ili obecnej w w iększości w y p a d k ó w me p o siadają ani podręczników , ani potrzebnych m ateriałów . Z anim opracuje się i ro z p ro w ad z i S z e rsz e o praco w an ie zag ad n ień św ietlicow ych, b ro s z u ra ta sta n o ­ w ić będzie pierw szą w stęp n ą'p o m o c, a n a razie w y starczającą przy o rg a n iz o w a n iu św ietlic szkolnych.

N ajobszerniejszy d ział w miej sta n o w i w y b ó r poezji na te m a ty - zw iązan e z pro g ram am i nauki, z zainteresow aniam i ucznia i ńaj-

; w ażniejszym i zagadnieniam i życia. Jest o n św iadom ie liajobszer- niejsźy. Z dając sob ie sp ra w ę z tego, j a k 'w a ż n ą sp ra w ą , szcze­

gólnie tu na Śląsku, jest nauczanie p o p ra w n e g o w ład a n ia języ­

kiem ojczystym, p o znanie jeg o piękna* i w yrobienie p rzy w iązan ia 4

do niego, podaje utw ory, k tó re sw ą treścią i form ą, pięknem i w y­

razem w nich -z-awartym, u trw a la ć będą pólskpść naszych dzieci..

P o sia d ają one w sobie elementy now ej, od radzającej się rzeczy­

w istości, budującej gm ach w ielkiej, silnej, dem okratycznej Polski.

W b ro sz u rz e nie znajduje się w iele o p ra co w ań gotow ych , na p rz y g o to w an ie ich trz e b a w iele czasu — chodziło mi raczej o w skazan ie s p o so b ó w i m ateriałów , p rzy pom ocy których inteli­

g en tn y , w ycho w aw ca będzie stw arzał "treści p ro g ra m u pracy św ie­

tlicow ej. ' ■ • •

Kilka przykładow ych u k ład ó w recytacyj zespołow ych czy insce- ' nizacyj m ogą służyć za p u n k t w y jścia’d o sp o so b u tw o rzen ia w ła s­

nych u k ład ó w z m ateriałów w ziętych z u tw o ró w literackich, pio-

■ senek, w ypisów , pisemek i t. p.

■;>

Xy / •

W skazówki do prowadzenia św ietlic szkolnych

Pojęcie świetlicy szkolnej,« jej cele i zadania.

Świetlicę szkolną należy rozum ieć jak o system w ychow aw cze­

g o o d działyw ania m a m łodzież. P raco w n ik św ietlicoV y św iadom y sw o ich zadań, p rzystąpi do p ro w a d zen ia św ietlicy z dokładnie i celow o -przemyślanym planem , użyje takich treści i form , k tó re p o z w o lą m u zrealizo w a ć zam ierzenia.

Ś w ietlica p rzez s w o ją specjalną s tru k tu rę p rz ed staw ia s o b ą b a rd z o obszerny teren p racy w ychow aw czej, szerszy niż inne fo r­

my; z o rg a n iz o w a n e g o życia społecznego; W św ietlicy skupiają__się w szystkie te form y ż y d a , przez k tóre norm alnie w y ży w a się czło-.

w iek p o za p racą codzienną. P rzy zestaw ieniu: pracownik^ i*zespół o ra z w sp ólne cele — w y tw a rz a ją 1 się w a ru n k i w zajem neg o o d ­ działyw an ia p ra co w n ik a n a zespół i poszczególnych członków zespołu na siebie. Jeżeli to oddziaływ anie jest św iadom e, piano- >

w e i celow e, możeniy być pew ni jak najdalej idących w y n ik ó w w y ­

chow aw czych. . . .

W tak pojętej świetlicy ogólnym celem będzie: p rzy g o to w an ie dziecka d o w spółżycia-i w sp ó łp ra cy w społeczeństw ie przez-;—

u kształtow anie jego. um ysłu i charakteru,

dostarczenie m u specjalnych przeżyć i w ra ż e ń celem pogłę­

bienia i w zb o g acen ia jego psychiki. •' Jak w id ać są to założenia w ybitnie w ychow aw cze. Jeżeli cho ­ dzi o treści w ychow aw cze, pokry w ają się one z celami, jakie s ta ­ w ia sobie szkoła.

O ddziaływ anie w ychow aw cze św ietlicy m oże być głębsze, i szersze niż p rzez n o rm alne zajęcia szkolne, a to z p o w o d u w ięk- - szej rozp iętości form , realizow anych na bardziej n atu raln y m p o d ­ łożu, a nie w specjalnych w a ru n k ach , jak to m a miejsce na lek­

cjach szkolnych. M łodzież w. świetlicy m a znacznie w iększą s w o ­ b o d ę działania n iż w szkole; m a ró w n ie ż w iększe pole d o w yka­

zan ia sam odzielności i inicjatywy.

6

P rzez sa m o rz ą d n ą organ izację zajęć m łodzież staje się św ia ­ d o m a w łasn e g o postęp o w an ia, stą d w iększa celow ość i p la n o ­ w ość d z ia ła n ia ! w iększe zainteresow anie. Czynnik am bicji stw a rz a , poczucie odpow iedzialności za siebie i g ru p ę, w której się tkwi.

, A trakcyjność form i treści św ietlicow ych,w yklucza jakikolw iek przym us, nad aje zajęciom ch a rak ter d o b ro w o ln o śc i i w ynikającej z teg o sw o b o d y i , norm alności. -

O so b a nauczyciela z p lanu pierw szego, jak to m ą miejsce w szkole, gdzie jest o n przy w ó d cą i przodow nikiem absolutnym , <

tu schodzi "jakby n a boczne miejsce: doradcy, ■ pom ocnika, przyja­

ciela, .to w arzy sz a starszego, bardziej dośw iadczon ego .

W ten sp osób w św iadom ości m łodzieży p o w staje konieczność w k ła d u w łasnej inw encji i-in icjaty w y . M łodzież uczy się sam a o rg a n iz o w a ć w łasn e życie i szukać w szy stk ieg o teg o , co m ogłoby być jej w tym pom ocne.

C zęsto dziecko przy tłu m io n e . specjalnym i w a ru n k am i dom o­

w ym i, ro&zTnnymi, d o p iero w specjalnej atm osferze św ietlicy m a m ożność stać się so b ą, w yzbycia się krępujących g o w e w n ę trz ­ nych u ra z ó w i ro z w o ju w łasnej osobow ości.

W św ietlicy, szczególnie jeśli chodzi o m łodzież s t a r s z ą /p o z o ­ s ta w ia się jej sw o b o d ę sięgania p o treści i formy.' T o w y tw a rz a w w ych ow anku um iejętność w y b o ru w łaściw ych w artości i' o rg a - '

n izo w ą n ia sobie życia. V

Św ietlica m ąd rze przem yślana i p ro w a d z o n a m oże być tym . . ogniskow ym miejscem szkoły, w którym skupia się jej- sam orządn e

życie.

Atm osfera świetlicy i w a ru n k i w spółpracy i w sp ółdziałan ia w ychow aw cy z m łodzieżą stw a rz a ją znacznie silniejszą m iędzy ' nim i w ięź, w zajem ne zaufanie, sym patię, przy jaźń n aw et,' u ła tw ia ­ jące porozum ienie^ się. Ż ad n a nauka, ż a d n a o najbardziej w ycho­

w aw czych tendencjach czytanka czy lekcja, nie da ani w części tych ' rezultatów , jakie dać m o g ą bardziej bezpośrednie ko ntak ty w y-,

ch ow aw cy z Uczniem n a terenie świetlicy. T am d o p iero nauczyciel m a m ożność, że tak określę, „w ziąć, w p o siadanie“ d u sze mło­

dzieży i rzeźb ić je jak chce.

D ługie lata w o jn y i okupacji niemieckiej zostaw iły głębokie ślady w duszach młodzieży. Nie trz e b a szero k o m ó w ić o tym, b o zdajem y sob ie z teg o aż n ad to sp ra w ę, ja k ciężko będzie o d ro ­ dzić te d u sz e ,n a now o. N ie w o ln o nam zapom nieć ani n a chw ilę o tym, że nauczyciel p rz ed e w szystkim jest d o te g o pow ołany , że

*»* . '

7

niewiele pom oże mu w tym dom i ro dzina. Szkoła dzisiejsza m usi podjąć ten ciężki tru d z pełną św iadom ością odpow iedzialności za to, jaką społeczność stw o rz y pokolenie, k tóre o n a w y cho w a.

D lateg o to niejednokrotnie szkoła musi izolo w ać dziecko od w p ły w ó w dom u, jeśli te b yw ają zgubne. "W takich w ypadkach m usi szkoła zaopiekow ać się w olnym czasem ucznia, zo rg a n iz o w a ć g o tak, by p rżez jej w ychow aw cze oddziaływ anie zn iw elow ać ujem ne

skutki w ojny. •

T u w łaśnie w ystępuje na w id o w n ię najw łaściw sze w tej chw ili za d an ie świetlicy, p o trz e b a -je j istnienia i konieczność zo rg a n iz o ­ w an ia jej na w łaściw ych podstaw ach.

M łodzież w .czasie .całego sw o jeg o 'pobytu. szko le,jp rzęcho - _dząc stp p n io w o p rzez ró ż n e formy, p o z io m y -i -tre śd r ..przyzwy-

czaja się i ^{u c z y} o rg a n iz o w an ia sw o jeg o w o ln e g o czasu w sp o só b właściw y. P o w yjściu ze szkoły m łodzież ta, już jak o d o ro śli p r a - , cujący, w ejdzie do D om ów K ultury, czy organizacyj lub zw ią z­

k ó w n ie jak o bierny w idz, słuchacz czy odbiorca, ale jak o czynny i św iadom y w sp ó łp raco w n ik i w spółdziałacz.

Przegląd form świetlicy.

D iak osiągnięcia w ym ienionych vc e ló w ' sto so w ać będziem y

W .świetlicy ró ż n o rak ie formy. D o b ó r najodpow iedniejszych w da- nej szkole form i napełnienie ich odp o w ied n ią treścią stan o w ić bę-

cjzie o w ynikach pracy. ;

Zajęcia św ietlicow e "podzielić m ożna na trzy zasadnicze działy:

Zajęcia um ysłow e, _ t

■ 'artystyczne, .

„ rozryw kow e.

N te ifó re z zajęć m ożna 'w yraźnie zaliczyć d o te j-c z y innej g ru p y , in n e b ędą m iały w śobie^elem enty różny ch g ru p . Rzeczą w ychow aw cy będzie takie dobieranie form , b y u w zg lęd niały w szy­

stkie trz y działy, pom inięcie bow iem k tóregoko lw iek z działó w obniżyłoby m ożliw ości kształto w an ia pełnej o sob ow ości dziecka.

„ Świetlica, zaspakajając obecne potrzeby m łodzieży, zo rg an izu je .p rzed e wszystkim- w spólnę odrabianie lekcyj. P ra c a ta o d b y w a ć ’

się będzie w g ru p a c h u c z n ió w przy pom ocy nauczyciela lub sta r- "

szegó ucznia. P ożądanym jest- ró w n ie ż zo rg an izo w a n ie sam o p o ­ 8

mocy koleżeńskiej w dokształcaniu. S p o śró d uczniów zg łaszają się specjaliści poszczególnych przed m io tó w ; ci w określonych dniach i go dzin ach udzielają pom ocy sw oim k olegom słabszym , w zględnie zapóźn ion ym w nauce n a skutek nieuczęszczania do szkoły. P odejm ując się tej pracy, rów no cześnie b io rą n a siebie od pow iedzialność za podniesienie poziom u p o stęp ó w w n au ce sw oich kolegów . Z d a rz y ć 'się m oże nieraz, że uczeń potrzeb ujący pom ocy n. p. w m atematyce, m oże p rz o d o w a ć w historii i w obec tego jest tym, k tó ry p ozostaje p o d opieką ko leg ó w a jednocześnie jest opiekującym się. Z asadniczym jednak w arunkiem d obrych w y­

n ik ó w tej pracy jest n a d a w a n ie jej kieru n k u p rzez nauczyciela i.s ta łe k o n tro lo w a n ie jej. K ażde choćby n ajbardziej sam o rz ąd n e poczynania u cz n ió w m u szą być jednak pod kierunkiem nauczy- ciela-w ychow aw cy, ze w zgfędu n a tó , że uczeń p rz ez w szystkie zajęcia kształcące i w ychow aw cze uczy-^się życia.

Z e w z g lęd u n a b ra k podręczników szkolnych za d aw an ie lekcyj przez nauczyciela m oże być w ten sp o só b o rg a n izo w an e, by m ło­

dzież w spólnie w świetlicy m ogła, korzy stać z nielicznych p o d ­ ręczników lub pisemek.

D la w sp ó ln eg o o d ra b ia n ia lekcyj natęży stw orzy ć w świetlicy odpow iednie w a ru n k i: ciszę, dyżury specjalne, oznaczone godziny, inform acje, podręczniki i pomoce.

Z e w z g lę d u n a b ra k książek dzieci w łaściw ie p ra w ie w cale nie czytają. D lateg o należy w św ietlicy zo rg a n iz o w a ć czytelnię pism i książek. K orzystanie z książek i czasopism m usi się o d b yw ać p o d kierunkiem , — w sp o só b planow y, p rzez nauczanie dzieci

•um iejętności d o b re g o czytania książki. W tym celu konieczna jest p ro p a g a n d a książki; tu sto so w ać m ożna: głośne czytanie n aj­

ciekaw szych u tw o ró w lub fra g m e n tó w ' książek, ro z m o w y i p o ­ g ad an k i w zw ią zk u z czytanymi książkam i lub c z a so p ism a m i,.

godziny o p o w iad ań , podsunięcie ty tu łó w książek, k tó re specjal­

nie w a rto przeczytać itp. O dpo w ied n ia dekoracja czytelni, s tw o ­ rzenie w niej specjalnej atm osfery, sprzyjającej czytaniu przyczyni się w dużej m ierze do zw iększenia frekw encji dzieci, a tym sam ym d o jak n ajw iększego w y k o rz y stan ia książki.

Celom in telektu alnego ro z w o ju dziecka służyć będą prelekcje, odczyty i pogadanki. F orm y te będą sto so w a n e raczej dla m ło­

dzieży starszej. U w z g lę d n ia ć ' one będą tem aty nie p o ru sz an e na lekcjach, w zględnie pogłębiające pew ne zagadn ien ia. Treść ich i form a p o pularne, żyw e, interesujące, zachęcą m łodzież d o inte­

re so w an ia się' różnym i zagadnieniam i. W skazanym byłoby, w szę­

dzie tam , g d z ie to jest m ożliw e, ilu stro w an ie odczy tów czy p re­

- 9

lekcji p rzeźroczam i, filmami. O d o b o rz e tem ató w decyduje za sad ­ niczo nauczyciel, po w inien on jednak uw zględniać te m a ty '’w y su ­ w a n e przez m łodzież. Prelek-tje, odczyty i po g ad an k i pow inny stać się punktem w yjścia d o dyskusji.

W św ietlicy m oże się zn a jd o w ać skrzynka zapytań, d o której uczniow ie będą_ w rz u cać karteczki z zapytaniam i na interesujące ich te m a ty .'C o jakiś czas w yjm uje się karteczki źe skrzynki i w określonej, specjalnie n a ten cel przeznaczonej go d zin ie udziela się odpow iedzi na p ytania p rz ed całym zespołem . D o b rz e jest p o d ­ su w ać u p rz ed n io tem aty -zagadnień, którym i dzieci m o g ą się inte­

resow ać, aby i odpow iedzi łączyły się w całość.

K ażda św ietlica red ag u je w łasn ą gazetkę ścienną. Celem g a ­ zetki ściennej je st inform ow anie m łodzieży o sp ra w a c h aktualnych, danie m ożności w ypow iedzenia się na piśm ie uczniom u zdo ln io ­ nym, w ykorzystanie s ło w a p isan eg o jak o jeszcże jed neg o elementu odd ziały w an ia w ychow aw czego. • G azetki m ogą być ró ż n e g o ro ­ d zaju: o gólna, zagadnieiliow a, literacka, ilu stro w an a itp. Treść gazetek s ta n o w ić . będą: sp ra w y ogóLne najw ażniejsze, sp ra w y szkolne, u tw o ry literackie całe i fragm enty, referaty na określone, interesujące w szystkich tem aty, re p o rtaże , wycinki, rysunki itp.

W a ż n ą 'sp ra w ą jest estetyczny w y g ląd ogólny gazetki. O d czasu do czasu m ożna o rg a n iz o w ać gazetkę m ów ioną lub t. zw . żyw ą g a ­ zetkę. T a o statn ia form a jest ju ż w łaśc iw ie 'cz ęścio w o form ą tea­

tralną. G azetkę red ag u je i w ykon uje kom itet redakcyjny, sk ład a­

jący się z uczniów . K ażdy uczeń m a p ra w o pisania d o gazetki.-C o tydzień p o w in n o się zm ieniać gazetkę. Jeżeli to jest g azetk a za- g ad n ien io w a, w ym agającą więcej p rz y g o to w an ia j dłużej • intere­

sująca, m oże wisieć dw a tygodnie, potem należy ją zdjąć i p r z e - . chow ać, b o p rzez sw o ją treść specjalną m oże się jeszcze przydać, a sta n o w i ona też d o p ew n eg o stopnia sp ra w d z ia n pracy zespołu św ietlicow ego.

Wszędzie-, g d zie to jest m ożliw e, .dobrze jest o rg a n iz o w a ć w św ietlicy imprezy takie jak: p orank i literackie, koncerty, w ie ­ czory ży w eg o sło w a itp. M ogą być one o rg a n iz o w a n e alb o przez szkoiłę t. zn. w w y konaniu uczniów , a lb o d la -sz k ó ly 't. zn. w w y ­ k onan iu zespołów czy osób z zew nątrz. S p raw ą tą m oże się stale zajm ow ać sekcja artystyczna sam o rz ąd u uczniow skiego. T eg o ro ­ d za ju im prezy są ze w z g lęd ó w w ych ow aw czych b a rd z o w ażnej należy je tylko obmyśleć, p lan o w ać i p rz y g o to w y w ać c e lo w o ..

Jed n ą z n ajb ard ziej dla św ietlicy charakterystycznych form , szczególnie dla m łodzieży starszej, są wieczornice. T reść ich i p ro ­ g ra m skupia się k o ło określonego z g ó ry tem atu, n. p. w ieczór

10

pracy, w ieczór żołnierski itp. W sk ład p ro g ra m u w ejdą zw iązane z tym tematem:, referat, u tw o ry teatralne, śpiew , dekoracja, recy­

tacje itp. Tem aty w inny zasadn iczo łączyć się z pro g ram em n a u ­ czania. O d czasu d o czasu organizujem y w św ietlicy w ieczornice ro zry w k o w e d la . w yrobienia tow arzy sk ieg o m łodzieży, d ostarczę-' nia jej ro z ry w k i'i w y tw o rzen ia specjalnej atm osfery.

Działem , k tó ry znajduje w każdej św ietlicy szerokie za sto so ­ w anie, są zajęcia teatralne. Są to wszelkiego^ ro d z aju inscenizacje w y ra z ó w , sza rad , przysłów , piosenek, zdarzeń, w ierszy, bajek, za­

baw y dram atyzow ane, taniec ludow y itp. W zajęciach tych m oże brać udział każdy uczestnik św ietlicy; są one raczej na użytek, że tak określę „w ew n ętrzn y “ , rzadko w y staw ia się je n a z e w n ą trz dla szerszej w id o w n i. O prócz teg o m ożna jeszcze' p ro w a d zić spe­

cjalne k o lo teatralne, grup u jące w sobie uczniów, specjalnie zam i­

ło w anych w zajęciach teatralnych, w tedy p ro g ra m ich pracy m oże ju ż obejm ow ać g ra n ie specjalnych sztuk i W ystaw ianie ich przed publicznością.

W każdej św ietlicy d u ż o się śpiewa. W sp ó ln y śpiew n a jb a r­

dziej ulubionych piosenek jednoczy zespół i w y tw a rz a specjalną atm osferę. Z asa d n ic zo w inien to być śpiew jed n o g ło so w y łatw ych i p o p ularnych piosenek; tam , g d zie są odpow iednie w a ru n k i sp rzy ­ jające,. rnożna z w ybranym zespołem p ro w a d zić chór kilkngłosbw y.

W klubie św ietlicow ym dzieci w w olnych chw ilach zab aw iać się będą gram i stolikowymi,- umiejętnie dobranym i ta k p o d w z g lę­

dem elem entów gry, jak i w y g ląd u zew nętrznego. T am rów nież zn ajdą się album y, zbiory ihistraćyj itp.

W oznaczonych dniach i god zin ach o d byw ają się audycje ra­

diow e. A by były skuteczne, m uszą być o rg a n iz o w an e w -p rz e m y ­ ślan y sposób, przy g o to w an e, om ów ione. M ogą być one punktem wyjścia, d o innych form św ietlicow ych.

S p o ro .czasu w św ietlicy m ożna pośw ięcić n a gry i zabawy - św ietlicow e. P ro g ra m ich i sp o só b p ro w a d zen ia m uszą być* p lano ­

w an e p o d kątem w id zen ia ich o d d z ia ły w a n ia . w ychow aw czego, atrakcyjności, elem entów ro z ry w k o w y ch itp. Stąd w ażnym jest o d ­ powiedni- d o b ó r g ie r i zabaw . N ie inóżna p ro w a d zić n. p: sam ych g ie r ruchow ych, ale także siedzące, um ysłow e, zręcznościow e, ćw iczące sp o strzeg aw czo ść itp. N ie należy też zbyt często p o w ta ­ rzać tych sam ych zab aw , choćby cieszyły się najw iększą p o p u lar- - n o ścią, p rę d k o się bow iem zn u d zą. N a każdej godzinie g ie r i za­

b a w p o w in n a być w p ro w a d z o n a przynajm niej, jedna n o w a g ra . T rz e b a umieć choćby najprzyjem niejszą zab aw ę p rz erw a ć w n aj­

żyw szym jej mom encie, ab y zachow ać jej atrakcyjność. Z ab aw y . 11

• - ' '. _ V

i g ry m uszą się odbyw ać w atm osferze sw obodnej i w esołej, ale nie ro z h u k an ej; karn o ść i porząd ek obow iązu je nie jak o przym us narzucony, lecz jak o konieczność sam a z siebie w ynikająca i n a­

tu raln a, >

W okresie letnim g ry i zabaw y przen io są się z sali na w olne pow ietrze, p o sz e rz ą się o g ry piłką, zajęcia sp o rto w e, pływ anie itp. W iele innych form ,"szczególnie z zakresu bardziej intensyw nej

" p racy-um ysłow ej u stąp ią w tym okresie m iejsca zajęciom rucho- ' wym i' sportow y m . S tw arzając m łodzieży w a ru n k i d o jej ro z w o ju fizycznego, dajemy jej siły do podjęcia pracy n a d ukształtow aniem intelektu.

Świetlica o rg a n iz o w ać będzie ró w n ie ż wycieczki i zwiedzania.

_ v Jed n ą z ciekawych form stosow anych w św ietlicach są: kon­

kursy n . p . k o n k u rs czytania, dekoracji, p ro g ra m u im prez, pom y­

słó w itp. • "

M łodzież, szczególnie starsz a, m ając a'za in te reso w a n ia specjalne, m oże tw orzy ć odręb n e zespoły pogłębiające jakieś w ysunięte przez siebie zagadnienie. M ogą to być zespoły: ^ sam okształcenia, foto- . g ra fó w , literackie, k rajoznaw cze itp.

K ażda św ietlica dba o w y g ląd zew nętrzny sal, w których się mieści, sceny itd. U czniow ie w ykonu ją dekoracje. M og ą też w y­

k onyw ać ró ż n e przedm ioty z zak resu zd o b n ictw a w łączności z lekcjami ry su n k ó w i ro b ó t. Z czasem może* się w yłonić kółk o de­

k o ra to ró w lub zdobnicze. M łodzież m oże- ró w n ież w ykonyw ać

• przedm ioty p o trzeb n e do użytku w świetlicy, dla teatru szko ln ego

lub t. p. . • •

G dy już św ietlica szkolna działa przez jakiś czas sp raw nie, w ytw orzyła się w niej w łaściw a atm osfera, m a już pew ne o siąg ­ nięcia, w tedy jest rzeczą p o ż ą d an ą o rg a n iz o w an ie kontaktów z świetlicami innych szk ó ł czy organizacyj. W yrażać się one będą p rzez ędw icdziny, u rząd zan ie w spólnych w ieczornic, dzielenie się dośw iadczeniam i, m ateriałam i itd.

O rg a n izu jąc św ietlice w szkole nie należy uw ażać, że w szy st­

kie w ym ienione form y m uszą być od ra z u w niej p ro w ad zo n e.

N ależy je 'w p ro w a d z a ć s to p n io w o ,-a b y św ietlica m og ła się ro z ­ w ijać w sp o só b norm alny. W tej chw ili ze w z g lę d u na potrzeb ę

• zw rócenia szczególnej uw agi n a pogłębienie znajom ości języka ojczystego i w y ró w n a n ie b ra k ó w n au c zan ia z okresu okupacji niemieckiej, najniezbędniejszym i form am i są: w sp ó ln e o d rab ian ie lekcyj, głośne czytania i o p o w iad a n ia , -czytelnictwo, p o g ad an k i, śpiew , audycje żyw eg o słow a.

12

Organizacja zajęć świetlicow ych na terenie szkoły.

P o d w zględem organizacyjnym ro z ró ż n ia się trz y ro d zaje świetlic:

organizacyjna, t. zn. w yłącznie dla. członków danej organizacji np. św ietlica harcerska, — jest to św ietlica zam knięta, obejm u­

jąca sw oim oddziaływ aniem stały zespół — zaletą jej jest w iększa spoistość, zżycię się, w sp ó ln y kierunek itp.,

międzyorganizacyjna, t. zn. w sp ó ln a dla członkó w kilku o rg a- nizacyj,

powszechna, o tw a rta , t. zn. dostępna dla w szystkich uczniów szkoły, o rg a n iz o w a n a ogólnie p rzez szkołę — p ra ca w takiej św ietlicy jest w p ra w d zie tru d n iejsza dla nauczyciela, ze w z g lę ­ du jednak na sw o ją pow szechność i, ścisłe zw iązanie z życiem całej szkoły p rz ed staw ia so b ą obszerne pole d o o dd ziały w a­

nia w ychow aw czego.

Zajęcia św ietlicow e m o g ą być w szkole o rg a n iz o w an e w ró ż ­ no ra k i sp osób. Zależy to od w ielu czynników : o d lokali, którym i szk o ła ro z p o rz ą d z a , o d d o b o ru i . p rz y g o to w an ia personelu, od je g o ilości i ro z p o rz ą d z a ln e g o czasu n a ten cel, o d ogólnej o r g a ­ nizacji szkoły, w reszcie od istnienia w szkole innych form życia' społeczneg o (w niektórych szkołach organ izacje uczniow skie obej­

m ują całą m łodzież i w te d y ,św ie tlic a stan o w i form ę pom ocniczą, w innych zn ó w św ietlica będzie form a w yjściow ą, w 1 której p o ­ w staw a ć będ ą i skupiać się inne formy).

Św ietlica p o w in n a zasadniczo opierać się o sam o rz ąd szkolny, w ypłynąć z p o stan p w ień sam o rz ąd u i być przez n ieg o o rg a n iz o ­ w a n a p o d opieką i kierunkiem p ro g ram o w y m i w ychow aw czym nauczyciela. C zynny udział sariiorządu uczniow sk iego w pracy św ietlicow ej w zm ag a się w m iarę w ieku m łodzieży, jej rozw o ju , w yrobienia, zw iększania się przyzw yczajenia do sam o rządn ości.

U czniow ie sami obejm ują w szelkie d y żu ry porząd k o w e, o rg a n i­

zują zajęcia,, sta ra ją się o urząd zen ia i pom oce. W śró d starszej/m ło ­ dzieży sam o rz ąd w y su w a projekty, układa plany, obm yśla p ro ­ gram y, nauczyciel n ad aje tylko całej pracy w łaściw y kierunek i po ­ ziom . W tym celu w sam orządzie uczniow skim w in n a p ow stać s specjalna sekcja' św ietlicow a. '

C zasem m oże się zdarzyć, że w jakiejś szkole m łodzież jeszcze nie jest n a tyle p rz y g o to w a n a , by zo rg an izo w a ć sw ó j sam orząd.

W tedy nauczyciel' o rganizuje świetlice, a potrzeby w ynikające z to­

czącego się w niej życia w y su w a ją po trzeb ę sam orządności, stop-

n io w o ja o rg a n iz u ją i 'd o niej przyzw yczajają, w rezultacie c z eg o sa m o rz ą d uczniow ski ro z szerz a się c o ra z bardziej i zasięgiem sw okrt obejm uje klasy, potem cala szkolę.

W św ietlicy szkolnej p row adzim y d w a ro d z aje zajęć pod:

w zględem organizacyjnym : .

zajęcia w spólne, - . .

zajęcia w zespołach.

Zajęcia w spólne: w szystka m łodzież przychodząca jest razem p rzez cały czas — jeden lokal — jeden lub kilku nauczycieli — p o sta w a m łodzieży jest w ted y z konieczności raczej bierna.

P rzy k ład zajęć św ietlicow ych w spólnych w jednej sali:

zajęcia klubow e: g ry stolikow e, czytelnictw o, w sp ó ln y śpiew ,

p o g ad a n k a lub opow iadanie,

■ g łośne czytanie, '

audycja ra d io w a,

zajęcia teatralne — specjalnie d o b ra n e formy, g ry i za b aw y św ietlicow e lub sp ortow e.

Inny ro d zaj zajęć w spó lnych stan o w ią wieczornice specjalne na określony temat, p rz y g o to w an e . n a zajęciach zespołow ych. Są

■one-wynikiem p ro jek tó w i pianow ej p racy m łodzieży i nauczy- - • cielą. P rzypuszczaln y p ro g ra m o gólny takiej w ieczornicy:

po g ad a n k a, referat lub odczyt n a określony te m a t,. w w y­

k o n an iu nauczyciela lub ucznia,

odczytanie od p o w ied n ieg o fragm entu lub u tw o ru literac­

kiego, -

formy teatralne: recytacje, inscenizacje, o b ra zy sceniczne itp.,

śpiew , m uzyka itp. ,

Szczegóły p ro g ra m u zależeć b ędą o d tem atu, posiadanych m a­

teriałów , pom ysłow ości .zespołu.

W ieczornice św ietlicow e riiuszą być o rg a n iz o w an e w sp o só b specjalny. N ie m ogą one mieć ch arak teru w y stęp ó w , w których bierze czynny udział tylko pew na część w y k o n aw có w . Z asad n iczo w w yko naniu p ro g ra m u w ieczornicy pow inni w ziąć u d ział w szy­

scy. K ażda g ru p a p rz y g o to w u je inny p u n k t p ro g ram u . W szyscy siedzą dokoła sali, n a śro d k u zo staw iam y w o ln e miejsce. Z espół w ystępujący w ychodzi na czas w ykonyw ania sw o je g o p ro g ram u , potem w ra c a n a sw o je miejsce i bierze udział w dalszej części w ie­

czornicy. P rze b ie g w ieczornicy musi być przem yślany w e w szyst- : 14

■kich szczegółach-tak, by organ izacja nie za w io d ła i s tro n a p o rz ąd -

■ k o w a była bez zarzutu'. Poszczególni uczniow ie rozd zielają rnię-

• dzy so b ą funkcje, za k tó re są odpow iedzialni. W rezultacie na w ieczornicy nauczyciel p ro w a d ząc y pow inien być ju ż tylko w i­

dzem, tym, k tó ry będzie m ógł potem z uczestnikam i św ietlicy Omó­

w ić krytycznie poziom i w a rto ść wieczornicy.

Zajęcia w zespołach:

1. P rzy g o to w a n ie p ro g ra m ó w w ięczorów św ietlicow ych w ze­

społach: s

a) o p raco w an ie referatu, odczytu, m ateriałó w literackich itp.

w zespole pracy um ysłowej lub t. p.,

b) p rz y g o to w an ie p ro g ra m u teatraln eg o .w zespole teatralnym

(stałym lub przygodnym ), '

c) p rz y g o to w an ie p ro g ra m u m uzyczno-śpiew aczeg o. w o d p o ­ w iednim zespole,

d) w ykonanie potrzebnych dekoracyj lub k o stiu m ó w w ześpole dekoracyjnym .

Przebieg pracy przygotow aw czej do wieczornicy:

obm yślenie tem atu i term inu w ieczornicy,

ułożenie o g ó ln e g o ra m o w eg o p ro g ram u , potem szczegóło­

w ego,

podział czynności p rzygotow aw czych n a zespoły, p raca w zespołach.

2. Prace zespołow e specjalne. Zespoły pracujące stale, g ru p u ­ jące w sobie członków w e d łu g u p o d o b ań czy zaintereso w ań:

zespół sam opom ocy koleżeńskiej, przedm iotow y lub t. p.,

„ sam okształceniow y, literacki lub t. p., >

„ teatralny, pracujący w e d łu g u stalo n eg o planu,

chór, -

orkiestra,

z e sp ó ł zdobniczy, - .

„ sp o rto w y , • - ■

„ p racy społecznej, o rganizu jący te g o ro d z aju d ziałal­

ność w całej szkole,

'zespół redakcyjny, '

„ higienistów ,

„ spółdzielców itp.

P o d ział czynności zesp o łó w na dnie i g o d zin y stały. P o w sta ­ w anie zesp o łó w specjalnych uzależnione jest o d inicjatyw y i zain ­ tereso w ań m łodzieży, o d nauczyciela i jeg o dobrej w oli i um ie­

jętności w danym kierunku, od ogólnej organizacji zajęć w ycho­

w aw czych w szkole. Zajęcia w zespołach specjalnych m og ą p ro ­ w adzić:

nauczyciele — specjaliści,^ ' - • '

sta rsi uczniow ie — członkow ie organizacyj m łodzieżow ych, o so b y chętne a p rz y g o to w an e z m iejscow ego społeczeństw a (Rady Rodzicielskie),

p ew ne zespoły m o g ą p ro w a d zić sam i uczniow ie.

Z e s p ó ł, musi być zaw sze p o d o d pow iedzialn ą opieką, w ie­

dzieć, co m a robić, t. zn. p osiadać p ro g ra m i plan. N ie m o ż n a zo ­ staw ić zespołów zupełnie sam ych sobie, b o w ted y poziom nie bę- • dzie się pod nosił, konieczna tu jest p ra ca p o d kierunkiem ; ró w n o - , cześnie jednak należy zostaw ić jak najszersze p o le inicjatyw ie m łodzieży, jej inw encji i sam orządności: K ierunek pracy nie p o w i­

nien być n ad a w an y ciągle bezpośrednio, tylko p rzez stałą, m ało w id o czn ą k ontrolę, p o d su w an ie m ateriału d o p racy itp. Ń auczy- ' ciel w tym w ypad ku m usi umieć utrzym ać ró w n o w ag ę, polegającą na .tym, by nie p o w strz y m y w ać sam odzielności m łodzieży, a jed­

nak nad aw ać p racy odpow iedni poziom .

P rzypuszczalny ro z k ła d zajęć w św ietlicy w jednym dniu, k tó ra ro z p o rz ą d z a kilku salam i:

I go d z. ' I sala: zajęcia klubow e, zaj. w zesp. II „• czytelnia,.

III .. o d rab ian ie lekcyj,

II g o d z. _ I sala: zesp. literacki lub sam okształceniow y -—

zaj. w zesp. „ zesp. gazetki ściennej, II „ zespół teatralny, III dekoracyjny,

IV „ chór, - : ■

* * . . '

III god z. śpiew ,

zaj. w sp ó ln e p o g ad a n k a, g łośne cz y ta n ie ,sk rz y n k a zapy tań lub tp.

g ry i za b aw y św ietlicow e, śpiew . '

16

O d rab ian ie lekcyj, czytelnia, k lu b — codziennie, p raca w zespołach — n. p. p o trzy razy tygodniu, . ^głośne czytanie— 2 razy w tygodniu,

opow ieści — .1 ra z w tygodniu, • ■ skrzynka zap y tań — 1 ra z w tygodniu,

p o g ad a n k a, prelekcja lub t. p . — 1 ra z w tyg od niu , zaj. w spólne, śpiew , g ry i zab aw y — 3 d o 4 ra zy w tyg., w ieczornica — r a z ; na -tydzień lub ra z na d w a tygodnie.

U kładając stały plan tygodniow y w św ietlicy należy jednak przew idzieć, że w pew nych okolicznościach, w zależności od p o ­ trzeb chw ili lub n a stro ju ' zespołu m ożna prow adzić, zupełnie inne zajęcia, niż zostały za p la n o w an e na d an y dzięii.

każdej świetlicy pów inien być g o sp o d a rz i dyżurni w y bie­

rani- o k re so w o spom iędzy ucznió w i p rzez nich sam ych. C o pe­

w ien czas zm ieniają się. T o sa m o d o tyczy kom itetu redakcyjnego gazetki ściennej i k roniki szkolnej, jeśli taka je s t p ro w a d zo n a.

W sżyscy uczniow ie w y b ra n i d o pełnienia poszczególnych funkcyj w świetlicy m uszą się przyzw yczajać d o sum iennego ich sp ełn ia­

nia, o raz do podjęcia pełhej odpow iedzialności.

W szelkie prace w św ietlicy p o w in n y Się ściśle .łączyć z o g ó l­

nym planem w ychow aw czym szkoły i w chodzić ‘w jeg o ' skład.

Zespolenie się działalności św ietlicy , z innym i działam i pracy w y ­ chow aw czej na terenie szkoły przyniesie w rezultacie w iększe w y ­ niki.

Pracownik świetlicow y.

W ' do b rze p row adzonej św ietlicy w y tw a rz a się specjalna atmo­

sfera. W spółżycie zespołu na p o d staw ach szczerej przyjaźni, z o r­

g a n iz o w a n a sw o b o d a działania i postępow ania, d o b ro w o ln e p o d ­ porząd k o w y w an ie się p ra w o m , w ym aganiom i zarząd zeniom dla d o b ra ogólnego, ra d o ść i p o g o d a, zżycie się, db ałość i o d p o w ie­

dzialność za w sp ó ln e sp raw y , w zajem ne zaufanie, o to ząsadnicze cechy^ atm osfery św ietlicow ej. O d w y tw o rz en ia się takiej atm o ­ sfery zależą w yniki pracy.

A tm osfera świetlicy zależy w g łó w n e j'm ie rz e o d p ra co w n ik a św ietlicow ego. Znam ienne cechy d o b re g o p raco w n ik a św ietlico­

w eg o to: pogoda,-'życzliw y i m iłujący stosu nek do m łodzieży, spo ­ kój i opanowmnie, w yrozum iałość, m ądrość i dobro ć, um iejętność

Przykład tygodniow ego rozkładu zajęć:

w z b u d zan ia zaufania i solidność „nie zaw ieść zau fan ia“, sw o b o d a w obcow aniu, połączenie koleżeńskości i. au to ry tetu ; w szy stko , co­

śkolw iek ro b i „ z dziećmi“ nie „d la dzieci“ , tkw i w zespole, jest do- . brym o rg a n iz ato rem , o biera specjalną p o staw ę in stru k to ra, d o ­ radcy, przyjaciela, s ta rsz e g o kolegi.

O d sp o so b u p o stę p o w a n ia p ra co w n ik a św ietlico w ego zależą osiągnięcia "wychowawcze świetlicy.

D o zajęć św ietlicow ych n ależ y -p rz y g o to w y w ać się tak jak d o lekcyj, p rz y g o to w ać pom oce, m ateriały, przem yśleć szczegóły; k o ­ niecznym jest jednak ró w nocześnie b a rd z o elastyczny stosu nek d o

■ z a sto so w an ia form i treści, w . zależności od n a stro ju chw ili lub >

zespołu, o d okoliczności.- N a suw ające się niejednokrotnie m om enty w ychow aw cze nić należy pom ijać, lecz je w ykorzystyw ać.

A by być dob ry m pracow nikiem św ietlicow ym nie w y starczy mieć zam iłow anie w tym kierunku i cechy osobiste. Koniecznym jest po siad an ie p rz y g o to w an ia specjalnego. W tym celu nauczyciel pro w a d ząc y św ietlicę szk o ln ą pow in ien się szkolić w tym k ieru nku p r z e z : . ■

. uczestniczenie w kursach specjalnych,

czytanie odpow iednich książek i p o dręcznikó w , śledzenie prasy,

' ■ w yszukiw anie i gro m ad zen ie m ateriałów , p rz y g ląd an ie się p ra cy w innych św ietlicach,

porozu m iew anie się i w ym ienianie spostrzeżeń i d o ś w ia d ­ czeń z innym i pracow nikam i,

o b serw o w an ie reakcji zespołu, z którym pracuje, o dp ow ie­

dnie p oszerzanie lub zw ężanie prący n a poszczególnych, o d ­ cinkach, kładzenie nacisku na p ew ne form y i treści w p ew ­ nych okresach,

„uczenie się od sw oich u czniów “ , gro m ad zen ie dośw iadczeń.

P rzew idujący p ra co w n ik św ietlicow y, k tó re g o p ra c a w św ie­

tlicy nie m oże się skończyć z jego odejściem, p ro w a d zi ro b o tę d łu g o d y stan so w ą, t. zn. p o w ierza opiekę n a d zajęciam i sam ej m ło­

dzieży, • sto p n io w o s ta ra się usam odzielnić zespół, w y cho w u je so­

bie zastęp ców , w y tw a rz a w nich w łaściw y sto su n ek d o p racy i k o ­ legów , w pajając w nich um iejętność k ie ro w a n ia 'i p o d p o rz ą d k o w a ­ nia się, w reszcie p o w ierza m łodzieży starszej p ro w a d zen ie zajęć św ietlicow ych w śró d m łodszych k o leg ó w , w tym celu p rz y g o to ­ w uje ich d o te g o 'i przeszkala.

18

Lokal świetlicow y.

■ N ie jest .konieczne, aby św ietlica mieściła się w specjalnym lo­

kalu. Oczywiście, d obrze jeśli taki jest, jeżeli jednak jest to nie­

m ożliw e, św ietlica m oże się z pow odzeniem mieścić w zw ykłych salach szkolnych p o .zajęciach lekcyjnych. W tedy tylko należy d o ­ b ierać te sale, k tóre są najodpow iedniejsze d o teg o celu.

• Jeżeli św ietlica ro z p o rz ą d z a lokalam i specjalnym i, p o w inn y to być: . .

sala d uża d o w ieczornic, zajęć w spólnych, sale m niejsze d o za ję frw zespołach. ;

Ilość i ro d zaj lokali zależne są od o rg anizacji św ietlicy i ‘n a o d ­ w ró t organizację świetlicy często musimy uzależnić o d sal, jakim i - rozporządzam y.

Z esp ó ł uczestników św ietlicy pow inien w ykazyw ać ciąg łą d bałość o estetyczny w y g ląd lokalu. W tym celu w a ż n ą rzeczą jest w ykonanie odpow iedniej dekoracji sal i zm ienianie-jej co ja k iś czas. D o b rz e jest, jeżeli d ek o racja s a l jest d o sto so w a n a tem ato w o d o ro d z a ju z a ję ć /k tó r e się w niej odbyw ają. Nie m o że być o n a ban aln a, m usi być przem yślana, b o przecież stan o w i, o n a w ażny . czynnik, w ych o w an ia artystycznego m łodzieży. W ykonyw ana jest ona p rzez m łodzież p o d kierunkiem nauczyciela z w ykorzystaniem jednak przede, w szystkim pom ysłów sam ej m łodzieży.

U rz ąd zen ia lokali św ietlicow ych, tam gdzie to jest m ożliwe, w inny b y ć ró w n ie ż do sto so w an e d o ro d z aju zajęć. W sali ogólnej będą tylko d o o koła krzesła i pianino, w salach d o zajęć zesp o ­ łow ych stoliki, krzesła, szafy, w czytelni p o z a krżesłąm i, sto lik a­

mi, szafam i i półkam i także um yw alnia.

P om oce niezbędni? to : książki, pisem ka, dzienniki, czasopism a, album y, słow niki, encyklopedie, -gry stolikow e; zręcznościow e, prz y rzą d y d o sp o rtó w lub g ie r i z a b a w ruchow ych, a p a ra t ra d io ­ wy, tablice d o gazetek ściennych, papiery, farb y ,'k lej itp. d o zajęć dek o racy jn y ch ..

Z d obyw anie pom ocy św ietlicow ych nie koniecznie m usi się o d ­ byw ać d ro g ą z a k u p ó w za d ro g ie pieniądze, w iększość z nich będą m ogli uczniow ie w ykonać sam i najprostszym i środkam i, w spó ln ie dla siebieS dla sw oich m łodszych kolegów .

19

W p o szu k iw an iu źródeł i pom ocy w swej pracy natrafi n au ­ czyciel na książki w y d a w an e daw niej: K orzystać z nich trzeba w "sposób krytyczny, w y b ierać- to, co m oże być dzisiaj p o trze b n e i co ' o d p o w ia d a duchow i dnia dzisiejszego. D lateg o w szelkie w sk azó w k i i m ateriały należy aktualizow ać, nie nadające się od-x rzucać. M ateriały i treści znajdy w ane w książkach d ostoso w y w ać d o w łasnych zam ierzeń, a nie n a o d w ró t, i zn. uzależniać zam ie­

rzenia o d przygod ności napotykanych' m ateriałów , co niestety jest dość częstym zjawiskiem! Łączyć się one ró w n ież p o w in n y z p o -' trze b am i świetlicy w danej szkole, z zainteresow aniam i m łodzieży.

M ateriałów tych należy szukać w :

■' f . . . • 1 .

p rzew odnikach św ietlicow ych, - - ,

czasopism ach daw niej i d ziś w ychodzących, bibliografiach,

podręcznikach, zbiorkach, w ypisach itp.,

pisem kach m łodzieżow ych daw niejszych i obecnych,

■literaturze m łodzieżow ej, p rasie codziennej,

encyklopediach, rocznikach statystycznych, biografiach, al­

bum ach itp.

Ź ró d ła te d adzą p ra co w n ik o w i św ietlicow em u w iele m ateriału w szechstronnego,, k tó ry będzie on g ro m ad ził i p o słu g iw ał się nim w razie potrzeby. Z ebranym i m ateriałam i należy s i ę vdzielić zwin­

nymi, aby przez w ym ianę poszerzać zasób m ożliw ości p ro g r a ­

m ow ych. . . .

W skazówki do wyszukiw ania źródeł i materiałów.

W ybór utworów poetyckich

XENIA 2YTOMIRSKA

W iosna 1945

Jeszcze g o rący popiół lśni iia polach M ajdanka, Jeszcze duchy cm entarne szepczą w okół: pam iętasz?

Lecz w opalonej łapce «Tnąc stary elem etitarz, D ziecko do szkół w y ru sza o św itającym ra n k u : J a ś i Staś / e w si W ólka i Piaski...

- (A w m agazynach butw ieją g azo w e maski).

Jeszcze zb u rzo n e m ostów sterczą n ag ie kikuty, Jeszcze p u stk ą czernieją d aw n o złupione śpichrze, — T ru d n o jest niocno ująć ster p o dziejow ym w ich rze - D łoniom o d lat bezczynnym , b o kajdanam i skutym.

Ale jest w io sn a — w n e t będą m aki w zbożach I rzeźki, słony Wicher o stro dm ie o d m orza.

Jeszcze nie przem inęła dum na, g o rz k a sław a, Jeszcze w idok twych ru in każdą radość zam ąca, N ajjaśniejszej stolico, P olski serce tętniące,

K rew jej żył — p o n ad w szystk o u k o ch a n a'W arsza w o ! Leęz po gorzelec w rócił — i studnie w ierci —

I dach kleci — b o życie trw a lsz e je s t od śmierci.

List z Berlina

T o jest w io sn a — ro k czterdziesty piąty!

Z ap am iętaó .najw ażniejszą z dat!

. P rzekreślam y —1 trzydziesty dziew iąty!

P rzekreślam y — sześć p o tw orn ych lat.

' - M iędzy O d rą a Ł ab ą ro z p arc i , K arabinem niszczym y zły, czas.

N a łużyckich ziem zard zew iałej tarczy P ru s zło w ro g ic h ro zbijam y głaz!

J u ż nam B erlin przyszłości nie strw oży.

J u ż n am P ru sy nie w ró c ą d o P rus.

My jak w ich er orzący p o m orzu Z atapiam y niem czyznę d ziś w gru z!

N a sz a w iosna! Rok czterdziesty piaty!

Z apam iętać: — N ajpiękniejsza wieść:

P rzekreślony trzyd ziesty dziew iąty!

H ucz h isto rio zw ycięstw a nam pieśń!

E. OSMANCZYK • , - .

KŁONIECKI

Przysięga śląskiego dziecka

■ Ś lubuję Ci, O jczyzno d ro g a , N a Śląskiej -ziemi

trzym ać stra ż — i zaw sze będę p ro sił B oga,

by miał w opiece

n a ró d nasz. • -

I i , j>

P rzysięgam T obie P o lsk o św ięta

n a p rochy dziad ó w , k rw a w e dni — nie dam y Ciebie w ża d n e p ę ta za cenę życia, w szystkiej krw i.

2 2 / .

J. z a b i e r z e w s k a

(Przedruk z „Płomyka“)

t ■ ' . '

Rzeczpospolita (recytacja zespołowa) — -V' ' " ■ ‘ ' ■ ' * /

S to p ami -Ws p a rta w T a tr 'g r a n ity O

‘ w p rzestrzeń Bałtyku odk ry ta (“) w y ciąg asz ram io n a sw e m ocne, R zeczpospolito! (3)

R oztaczasz sk rzy d ła sw e żyw e na B eskid (') i śląskie kom iny (5)

--- - . . . " . ; --- . x

n a w szystkie sw e dzieci (°) tysynyty) w ła sn ą w olnością szczęśliw e (8) I niebem (9) i ziem ią płyniesz p u lsu jesz co ra z t o głośniej (10) p ręży sz się w mocy i w czynie i w oczach naszych rośniesz (u ) i w o ła sz p o i życiem ( ia) i lasów (13) h a rtem kilofa (14) i kosy (15)

Ł om otem w a rczących m o to ró w (16) i .transm isyjnych p a s ó w (1T)

. ’ d źw ig ó w p ortow ych (18) i szy b ó w (19) w o ła sz tysiącem g ło s ó w (20)

h a tru d y i na w ytrw anie, na w yścig pracy ofiarnej (21)

A g ło s tw ój, gdy w sercach zostanie (22)- w siły s ię zm ieni m o carn e (23)

Ty — w ydźw ig n ięta ofiarą.

23

Spełnieniem jesteś .i celem (■') i w spólnym p ra w em i w ia rą (2D)

■ Rzeczyw istością w sp an ia łą (20) •

w łasnym rozkazem zdobytą •

z k rw i b o h a te ró w w y ro słą ' ...i

po tęg ą w ielką i w zn io słą R zeczpospolito! (20).

O b j a ś n i e n i e z n a k ó w : -niepodkreślone mówi cały zespół, podkre­

ślone raz — .kobiety, dw a razy — mężczyźni," kropkowane — -głos poje-,

dyiicży. 1 -

Ilość osób dowolna, im więcej osób, tym lepiej. , . (') mówię mężczyźni, akcentując mocno każde słowo - (2) mówię kobietyj podkreślając słowo. „Bałtyku“

(:1) mówię wszyscy .

(,) kobiety, wyciągając zewnętrzne ręce w lewo-wskos (r>) mężczyźni, wyeięgajęc .prawe ręce w prawo-wskos (°) wszyscy, przenosząc ręce przed siebie, jakby błogosławiąc (7) mężczyźni ’

(8) wszyscy, powoli* rytmicznie,- likwidując gest (*') słowa „I niebem“ mówię kobiety ..

(10) od słów „i ziemią płyniesz“ do (!0) mówię mężczyźni' . - (u ) wszyscy

(12) soprany

(13) alfy ' .

(u) mężczyźni -

(15) kobiety (1,;) mężczyźni (t7) soprany

Cls)' mężczyźni, wznosząc głowy w górę

(i0)-kobiety, opuszczając głowy w dół ' ^

(-“) mówię razem, równo, akcentując silniej ostatnie słowo.

(-‘pnnówi solo bas — donośnie, jakby nawołujfc do wytrwania (*-). mówią’ kobiety

(‘-’i mężczyźni . • ' •

(-4) 'kobiety — po słowie „ty“ mała .pauza • .

("•’)■ razem od .słów „Celem“ , - • — • 1

(-6) od słów „i w iara“ mówię kobiety .

(2T) solo bas, donośnie, akcentując słowo „rozkazem“

t 2?) solo bas •

(-") wszyscy ,

24

M. KONOPNICKA •

Hymn N ow ej Polski (fragmenty) (recy tacja' zespołowa)

(J) O to w T w e im ię o k raju nasz stary

(-) W ten dzień m ajow y, w te w olności zorze, (r) L ud tw ój się zeb rał p o d twymi' sztan d ary . I święci o to dziś dzień narod ow y,

(ty By N o w ą P olskę w znieść n a ży w o t now y!

(ty D łu g o w rozbiciu żył lud i niemocy, T ułacz bezdom ny, pojący się łzam i,

• (ty A o to mu dziś w staje dzień p o nocy, P rzy szłości,słońce świeci już n ad nami.

(ty Ł ączą' się serca i p o d n o szą głow y Ku N ow ej Polsce i na żyw ot now y!

(ty Nie b ędzie P olak z Ojczyzny wyjęty -

• Luzem rzu cony pom iędzy narody, (ty Ale zbuduje d o m w ielki i św ięty, .

D om p rzy p o d o b an d o s ta re j. zagrody.

( 10) J u ż założone serc są fundam enty, W ęgielny kam ień jedności i zgody,

P o d gm ach ojczystej w iary ,-u c zu ć m owy, ( " ) P o d N o w ą P olskę i p o d ży w o t now y!

(Jty Wiejcie, sztandary! W iej O rle nasz biały!

Spiesz ludu P ia stó w na P iasto w e wiece.

(” ■) Ł ącz dłonie czynem i serca łącz słow y N a N o w ą P olskę i na żyw ot now y!

/ i

U w a g i : Ustawienie w kilku szeregach zwartej, licznej grupy chłop­

ców i dziewcząt. W czasie recytacji pierwszych 11 wierszy muzyka gra

„Warszawiankę“ łub też śpiewa chór murmurando. Od (ty zmienia się me­

lodia na~ „Rotę". Po skończeniu recytacji cały zespół podnosząc prawe ręce w górę jak do przysięgi, śpiewa drugą zwrotkę „Roty“.* „Do krwi ostat­

niej,.. itd.“. -

(ty glos męski (c) głos męski (,0) głos męski (ty głos żeński*"' (ty wszyscy (ll) wszyscy

(ty chłopcy (ty cliłopcy (’ty dziewczęta

(ty wszyscy (ty dziewczęta . (13) wszyscy (ty glos żeński

25

STANISŁAW BALIŃSKI

Ojczyzna Szopena C óż to była z a d ziw n a , ro m an ty czn a Pani, W szyscy się w niej kochali, um ierali dla niej.

W szyscy cierpieli z a n ią n ajd o tk liw sze krzyw dy, N a w e t ci, co .jej oczu nie w idzieli nigdy.

Z jej im ieniem n a ustach w H iszpanii konali, M arząc n a złotych skałach q M azow sza półach,

D la niej się w czarnych płaszczach p o d ró ż n y ch zjeżdżali D o fosforycznych p o rtó w K onstantynopola.

Z a n ią tęsknili po nocach i rankach N a dalekim zachodzie, w Am eryki preriach, I pieśni o n ie j.sn u li i o jej ko chankach

Z atraconych, zaw ianych śniegiem n a Syberiach.

M ó w ią im obcy ludzie — p o c o cierpieć dla niej T łum aczą: że nie w a rto , że jak g w ia z d a pierzcha, Ale oni nie słyszą, n a śm ierć zakochani

I dalej z a nią g o n ią p o lądach, p o zm ierzchach.

I dalej zn o sz ą dla niej p o d niebem nieszczęścia, Śm iertelny ch łó d w y g n a n ia n a m o n g o lsk ich m o rzach, I w n o w e id ą piekło zaciskając pięści,

N a d n o u p o d leń ludzkich w niem ieckich obozach.

I dalej o. n ią w alczą n a N o rw eg ii śniegach, I n a piaskach. E g ip tu w ro zpalon ym w ietrze, U m ierają sam otnie w galijskich, szeregach

I w Anglii, w iecznie w olnej w z n o sz ą się w pow ietrze.

W szystko dla niej pośw ięcą-i zn io są w m ilczeniu, N a p rz e k ó r w ielkim próbom , które" los przynosi, ~ A ona, ra n n a w serce, b ez b ro n n a w cierpieniu, N iczego o d nich nie chce i o nic nie-prosi.- T ylko czasam i nocą, g d y ro zp acz o p ad a , I g d y Szopen jak w id m o g ra im n a pianinie, Z jaw ia się cała w czerni, staje przy nim blada, I śpiew a d o nich cicho, że jest — że nie zginie.

26

Ty i ja

W szyscy jesteśmy żołnierzam i Polski, B iałego o rła k ażdy w sercu m a.

W szyscy jesteśmy , stróżam i jej granic, I ty i ja.

I ta k ą będzie, jaką Ją stw orzym y, W ysiłkiem w oli, rąk, myśli i du sz.

' M ałą i słabą, lub w ielką i m ocną, Idącą śm iało w blask przyszłości zórz.

I nie los będzie w inien, lecz my sam i, Jeżeli niem oc p o żre J ą jak r d z a ,.

B o O n a nam i a m y N ią jesteśmy, I ty i ja.

M. KONOPNICKA

Budujmy miłej Ojczyźnie dom...

(fragmenty) • \

• • B udujm y miłej O jczyźnie dom, W olności dom i siły;

K ażda pierś b ra tn ia — g ra n itu złom Z jednej rodzim ej bryły.

K a żd a pierś b ra tn ia — cegła n a m ur, D źw ignięty m ocą ducha,

A h asło .nasze — : jedności chór, C o w ia rą w ju tro bucha'.

Niech dnie, co id ą z wiecznych d ró g Z luzow ać czasów w a rtę,

■Przez nasze o d rzw ia, p rzez n asz p ró g W stąpią n a d ziejó w kartę:

O d fundam entu aż p o szczyt ■ O tw ó rzm y św ia tu w ro ta , Niech nam jutrzenny jarzy św it, Niech w zm ag a dech żyw ota!

C okolw iek czynim, czyńmy tak, By przyszłość ro sła z prący;

P olsk a — to pion'-nasz i n asz znak:

B udujm y dom , rodacy!

(A U TO R NIEZNANY)

KŁONIECKI

Ślubować dzisiaj trzeba Ś lubow ać dzisiaj trz e b a nam , Ż e p ra ca hasłem naszym będzie.

Ż ę odeprzem y w ązelki kłam, Co w ro g o m służy za oręże.

Że nie zm arnujem ’ m łodych sił, Ż e w z lo t ku szczytom nie p rzestrasza, Byleby n a ró d szczęśliw był,

P o tężn ą była P o lsk a nasza.

"Ślubować' dzisiaj trz e b a nam, M iłość na onym serc sztan d arze, Jasnym jak słońce i bez pfam, I czynić ta k jak serce każę, I w ierzyć w ju tra lepszy św it — - ■ T o ideałów naszych szczyt!

, KŁONIECKI ■* ' ' ' ,

O Ojczyźnie mojej N ie pojadę ja za m orza,

C hoćbym w ciężkiej był potrzebie, N ie pojad ę ja za g ó ry r

B o tam P o lsk o n ie m a Ciebie.

J a Cię noszę w sw ojej duszy, T ak ą jakąś mi się śniła,

G dy w dzieciństw ie mym słonecznym M atk a pieśni mnie uczyła.

A g d y mi się ktoś zapyta, G dzie m u P olski szukać trzeba, T o mu z tw oich żyznych łanów , , . P o d am p ręd k o kaw ał ćhleba.

-- * I z m iłością g o w p ro w a d z ę W mojej chatki niskie p ro g i,*

I z m iłością rzek n ę śzczerą:

P o łsk a -— to - my! bracie drogi.

J e n o m usim znać, co zdoła

“Pośw ięcenia .w ielka siła, A w *nas P oiska się o drodzi I w nas będzie wiecznie żyła.

28 i

Polskie dziecko

■ Jestem polskim dzieckiem I cieszę się z tego,

Ż e n ad naszą Polskę . Nie m a nic lepszego.

N ie m a nic lepszego N ad n asz kraj kochany, ' N a d którym się w zn osi -

P olski orzeł biały!

E. SZEMPLIŃSKA ' . . , ' • Pamiątka

Przeszłam przez ogień, p rzez w odę przeszłam ,' i w ran ach serce, puste dłonie —

z P olski dalekiej d o dziś Jeśzcze jedną pam iątkę tylko chronię.

A w ntej — i dom , co przestał istnieć, w niej szare pola i nieboskłony, i książki słow a zagubionej,

co niby w k rw i transfuzji piła ‘ >

ze m nie p rzez lata, g n iew .i miłość — i dziecka oczu prom ienisty uśmiech na z a w sz e . zgaszony.

C zysto i w iernie, chciw ie jak ś k ą r b ' chow am w e k rw i i w myśli,

w słow ie i w sercu, na jaw ie, w snach, pam iątkę jedną:

— język ojczysty.

ARTUR O PM A N

M ow o polska M o w o polska! W ró g bluźnil ci męką,

^ . C h c i a ł zabijać jak C hry stu sa zbir, ' A tyś ro sła p o d zbójecką ręką

I słońcam i ciskałaś n a kir;

D źw ięk tw ój śpiew ał i płakał, i szlochał, . J G o rz ał tęczą, ro z k w ita ł jak -k w iat,

A tak n a ró d cię kochaj, tak kochał, , Ja k się kocha sw o b o d ę z-za, krat! '

M o w o polska! O rlico sw o b o d n a,

_ ' . Tyś w ich r w z lo tó w , ty ś k rw a w y ch m ieczów starć, - M o w o polska! Słoneczna i m iodna,

T yś pachnąca ojczystych'lip barć.

M o w o polska! P acierzu i grom ie, - . T yś szep t m atki n a d dziecka złym snem , ' M o w o polska! O jczyzno i dom ie

I czym jesteś? Jani serćern' jest twym !...

Myśmy przyszłością

M y śm y'przyszłością n a ro d u , pierś n asz a pełna jest sil, D ążm y d o w olności g ro d u , n a p rz ó d lecz n ig d y w tył.

R ozw ińm y sk rzydła sokole, n au ce pośw ięćm y czas, A św iatło zdobyte w szkole, nieśm y d o lud u mas.

L auram i p rzystrójm y głow ę, nie znajm y w r y c i u sw y m trw ó g , Polskiej, ojczystej nam m ow y nie w eźm ie żad en w ró g .

E. SZYMAŃSKI

(układ recytacji: M. Kowalczykowa) . Razem (recytacja zespołowa) (r) M arzeniam i p o n a d św ia t nie wyskoczysz,

C hoćbyś sercu, skrzydła, dał najw iększe.

(2) T rzeb a umieć p ra w d zie sp o jrze ć w oczy, P ra w d z ie ostrej jak n ó ż, bez upiększeń.

(3) Sam zostaniesz z nędzą i udręką,

Aż d o ziem i k ark zegniesz, co raz niżej, \vciąż gorzej, (J) Jeśli w w alce u p a rte j. zm ordo w anym tw ym rękom

M ilion innych rą k nie pom oże! - _

(5) .1 od p ra g n ie ń i słó w w niebow ziętych ....

N ie odm ieni się los tw ó j i dola, N ie w y b łag a ich d ło ń . w yciągnięta, Ani zgięcie pokornych kolan. ,

(°) T rzeb a w rytm czynu serca uzgodnić, (7) Ś w it cały ra m io n opasać kołem,

(8) nakarm ić szczęściem i chlebem głodnych,

W yzw olić życie społem ! - ' >- (10) W ięc razem siły!

( ) Razem tęsknoty!

(12) Pieśń pracy podnieść g ó rą i dołem . ~

0?) C zyn ów żelazem .przekuć św iat złoty! ■ . ^ v ( 14) I w słońce pchnąć! Społem!

U w a g i : Ustawienie w zwartej grupie — zespół _ mieszany. Ilość osób dowolpa. Można też ustawić w półkolu, wtedy silniejsze -momenty recyta­

cji można podkreślić odpowiednim gestem; przy wypowiadaniu ostatniego wiersza Tecytujący łączą dłonie, wiznosząc je ku gónze.

P ) mówi jeden głos męski,' spokojny

(-’) k i t o głosów hnęskich mocniej, -stanowczo - (з) głos kobiecy

(’) wszyscy • • ;

(°) jeden głos kobiecy/wyższy 1

(6) wszyscy mężczyźni '

(T) „wszyscy

. (8) kobiety . -

r(e) jeden męski glos mocny, poważny, górujący • ,

(10) mężczyźni ‘ .'

(и ) kobiety , .

(P ) wszy scy ( w) . mężczyźni

(l4) wszyscy.________________________ _

Byłoby ¡wskazanym, by ha zakończenie recytacji wykonawcy odśpiewali

„Hymn spółdzielczy“ lub inną odpowiednią pieśń.

31

N a front!. D o boju!

D o w alki z o rężem ! B udow niczy pokoju, Pójdźm y, by zwyciężyć,

Ju ż żołnierze fro n to w i w ytknęli granice, • T eraz arm ia pokoju

D o fabryk, kopalń, d o hut'-T- O ddać sw e siły i trud.

C zas już zapom nieć ęo dzieli, ■

; N aszej jedności szeregi, - O jczyzna w o la: — „S ynow ie!“

Ćżyście już zapom nieli?

Czy z w aszej piersi' w y darto,- Serca z m iłością O jczyzny?

Czy pójdą na zatracenie •' . Śmierć, pośw ięcenia i blizny?

P atrzajeie jakam o b d arta , - - He ra n ' na mym ciele,

Czym' ju ż 'n ic dla w a s nie w a rta ? Idą

■ Z w a rte szeregi ,

Z ap raw io n e W prący i znoju Id ą do boju, , "

Górnicy, hutnicy, rzem ieślnicy, rolnicy, Św idry, kilofy, cęgi, m łoty,,kosy

W ruch s ą puszczone: kopią, ciągną, biją, W krótce będą m ateriałów stosy,

Że ca łą P olskę w net nimi pokryją.

O dbudujem y to, co nam zniszczyli, ’ P odli' faszyści, niszczyciele św iata.

Z n ó w będzie d o b rz e i będziem y żyli W zgodzie, jedności, jak b ra t obok b ra ta .

E. IMIELA

W yścig pracy

C zyż gnuśnieć mamy, żebrząc kaw ał chleba?

Bezczynnie patrzeć, kiedy pracy trze b a?

T o dla n as m łodych byłby tylko srom ! K to chleb codzienny w łasnym rosi potem , Ten m oże braciom śm iało głosić o tym, Że sw ej O jczyźnie n o w y staw ia dom.

N am m łodym d a n o .h a sło : w yścig pracy, G dyż p ra c a tylko trzym a rz ą d ó w ster.

By p raca nasza bujne dała płody, W szeregi nasze chodź, koleg o młody, W śró d ró w ie śn ik ó w ducha czynu budź!

D ziś trz e b a ziarn a siać pom iędzy łudzi!

N iech zd ro w y zam iar w płodny czyn się budzi, B o tak a przyszłość, jaka dzisiaj m łódź.

N am m łodym d an o hasło: w yścig pracy, G dyż p raca tylko trzym a rz ą d ó w ster.

J u ż n a tym świecie tak od d aw n a byw a, G dy zasiał jeden, ow oc d ru g i zryw a.

A siew cą przecie każdy musi być.

P rzy życiu sw oim , chociaż jeszcze młodym P ragniem y z pracą kroczy^ p rzed narodeiji, B o p racą tylko P olsk a m oże żyć!

N am m łodym d a n o hasło: w y ścig pracy, G dyż p raca tylko trzym a rz ą d ó w ster.

JU LIA N JTU W IM

Pieśń o Białym Domu B u dow ali Biały Dom , S tupiętrow y Biały Dom , B udow ali dom szalony, Stupiętrow y, m arm urow y, N a drabinach, ru sztow aniach.

33