Projektowanie podsystemu wspomagania decyzji w systemie informacyjnym aglomeracji

WYDZIAŁ INŻYNIERII ZARZĄDZANIA

Magdalena Graczyk

Projektowanie podsystemu wspomagania decyzji w systemie informacyjnym aglomeracji

Rozprawa doktorska

Promotor

prof. dr hab. inż. Władysław Mantura Promotor pomocniczy

dr inż. Maciej Szafrański

Poznań 2013

2

SPIS TREŚCI

SŁOWNICZEK POJĘĆ ROZPRAWY DOKTORSKIEJ 4

SKRÓTY 7

1. WPROWADZENIE 9

1.1. U

ZASADNIENIE WYBORU TEMATU

9

1.2. C

ELE ROZPRAWY

14

1.3. Z

AŁOŻENIA

16

1.4. C

HARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW BADAWCZO

-

PROJEKTOWYCH

18

1.5. M

ETODYKA BADAŃ I ETAPY REALIZACJI PRACY

19

1.6. Z

AKRES ROZPRAWY

22

2. PRZEGLĄD ZAGADNIEŃ TEORETYCZNYCH DOTYCZĄCYCH WSPOMAGANIA DECYZJI W

ORGANIZACJACH 26

2.1. W

SPOMAGANIE DECYZJI W DYSCYPLINIE NAUKOWEJ NAUKI O ZARZĄDZANIU

26

2.1.1. D

ECYZJE W ORGANIZACJI

26

2.1.2. M

ETODY WSPOMAGANIA DECYZJI

30

2.1.3. D

ANE I INFORMACJA JAKO KOMPONENTY PROCESU PODEJMOWANIA DECYZJI

32

2.1.4. I

NFORMACJA PUBLICZNA

36

2.1.5. P

OTRZEBY INFORMACYJNE

39

2.1.6. J

AKOŚĆ INFORMACJI I DANYCH A JAKOŚĆ PODEJMOWANIA DECYZJI

43 2.1.7. C

ZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PROCES PODEJMOWANIA DECYZJI

46

2.2. C

HARAKTERYSTYKA SYSTEMÓW AGLOMERACJI

48

2.2.1. A

GLOMERACJA

48

2.2.2. A

GLOMERACJA JAKO ORGANIZACJA

52

2.2.3. U

CZESTNICY AGLOMERACJI

56

2.2.4. S

YSTEMY WSPOMAGANIA DECYZJI W AGLOMERACJI

58

2.2.5. S

YSTEM INFORMACYJNY AGLOMERACJI

66

2.3. T

EORETYCZNE PODSTAWY PROJEKTOWANIA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA DECYZJI

72

2.3.1. M

ODELOWANIE SYSTEMÓW INFORMACYJNYCH

72

2.3.2. P

ROJEKTOWANIE SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH

76

2.3.3. P

ROJEKTOWANIE SYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W AGLOMERACJI

79 2.3.4. C

ZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PROJEKTOWANIE SYSTEMÓW WSPOMAGANIA DECYZJI

80 3. WPROWADZENIE DO PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA

DECYZJI W SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI 91

3.1. E

WOLUCJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA DECYZJI

–

AUTORSKA KLASYFIKACJA

91

3.2. K

LASYFIKACJA ORGANIZACJI

97

3.3. Z

AŁOŻENIA PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI WSYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

98

3.4. W

STĘP DO METODYKI PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

100

4. MODEL PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI 106

4.1. Z

ARYS MODELU PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

106

4.1.1. S

YSTEM INFORMACYJNY JAKO NADSYSTEM SYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI

106 4.1.2. S

YSTEM

:

ZARZĄDZANIA

,

INFORMATYCZNY

,

WYKONAWCZY I SPOŁECZNY

,

JAKO PODSYSTEMY

PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W AGLOMERACJI

107

4.1.3. R

ODZAJE DECYZJI PODEJMOWANE W OBSZARZE PRZETWARZANIA I PONOWNEGO WYKORZYSTANIA

INFORMACJI PUBLICZNEJ

111

4.2. D

ZIAŁANIA PRZYGOTOWAWCZE DO PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W

SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

113

4.3. P

RZEPROWADZENIE BADAŃ PRZEDPROJEKTOWYCH

123

3

4.3.1. C

ELE I ZAKRES BADAŃ PRZEDPROJEKTOWYCH

123

4.3.2. T

EMATYKA I METODA BADAŃ PRZEDPROJEKTOWYCH

125

4.3.3. N

ARZĘDZIA BADAWCZE I KRYTERIA DOBORU PRÓBY

135

4.3.4. P

REZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ PRZEDPROJEKTOWYCH

136

4.3.4.1. Wyniki I etapu badań przedprojektowych 136

4.3.4.2. Wyniki II etapu badań przedprojektowych 138

4.3.4.3. Wyniki III etapu badań przedprojektowych 141

4.3.5. W

NIOSKI Z BADAŃ PRZEDPROJEKTOWYCH

147

4.4. C

HARAKTERYSTYKA FUNKCJI PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE INFORMACYJNYM

AGLOMERACJI

151

4.5. Z

ARYS ANALIZY WYMAGAŃ FUNKCJONALNYCH I NIEFUNKCJONALNYCH DOTYCZĄCYCH PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

155

4.5.1. W

YMAGANIA FUNKCJONALNE

155

4.5.2. W

YMAGANIA NIEFUNKCJONALNE

162

4.5.3. P

ROJEKTOWANIE PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI

164

4.6. C

HARAKTERYSTYKA BARIER PRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI

W SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI ORAZ ANALIZA RYZYKA

167

4.6.1. C

HARAKTERYSTYKA BARIER PRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI

W SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

167

4.6.2. A

NALIZA RYZYKA PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

169

4.7. W

ALIDACJA PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

173

4.7.1. W

YBÓR METODY WALIDACJI

173

4.7.2. K

ONCEPCJA WALIDACJI PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

175

4.7.3. W

ALIDACJA PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI WSYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

176

4.7.3.1. Analiza zgodności założeń 176

4.7.3.2. Analiza przyczyn rodzajów i skutków możliwych błędów 178

4.7.3.3. Analiza ekspercka 183

4.7.4. W

NIOSKI Z WALIDACJI PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

187

4.8. C

HARAKTERYSTYKA PROTOTYPOWANIA

,

PRZYGOTOWANIA DO IMPLEMENTACJI

,

WERYFIKACJI I WDROŻENIA ORGANIZACYJNEGO PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE INFORMACYJNYM

AGLOMERACJI

189

4.8.1. P

ROTOTYPOWANIE PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

189 4.8.2. P

RZYGOTOWANIE DO IMPLEMENTACJI PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI WSYSTEMIE

INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

190

4.8.3. W

ERYFIKACJA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

191 4.8.4. W

DROŻENIE ORGANIZACYJNE PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI WSYSTEMIE INFORMACYJNYM

AGLOMERACJI I DALSZE DOSKONALENIE

192

5. PODSUMOWANIE 194

5.1. Z

ASTOSOWANIE MODELU PROCESU PROJEKTOWANIA PODSYSTEMU WSPOMAGANIA DECYZJI W

SYSTEMIE INFORMACYJNYM AGLOMERACJI

194

5.2. W

NIOSKI I KIERUNKI DALSZYCH BADAŃ

199

ZAŁĄCZNIK 203

SPIS RYSUNKÓW 207

SPIS TABLEL 208

BIBLIOGRAFIA 209

4

Słowniczek pojęć rozprawy doktorskiej

Aglomeracja - opisywana jest jako różnych rozmiarów układ osadniczy złożony z zespołu miejskich, podmiejskich i wiejskich zbiorowości połączonych wzajemnie ze sobą siecią funk- cyjną i komunikacyjną.

Aktywni użytkownicy sektora publicznego – użytkownicy PWD będący przedstawicielami podmiotów publicznych i mogący korzystać z wszystkich funkcjonalności PWD.

Aktywni użytkownicy sektora prywatnego – użytkownicy PWD będący przedstawicielami podmiotów sektora prywatnego lub osoby fizyczne, mogące korzystać z wszystkich funkcjo- nalności PWD.

Bierni użytkownicy sektora publicznego – użytkownicy PWD będący przedstawicielami podmiotów sektora publicznego i mogący korzystać z funkcjonalności PWD z wyjątkiem udo- stępniania danych i informacji publicznych do ponownego wykorzystania.

Bierni użytkownicy sektora prywatnego – użytkownicy PWD będący osobami fizycznymi lub przedstawicielami podmiotów sektora prywatnego, mogący korzystać z wszystkich funk- cjonalności PWD z wyjątkiem udostępniania danych opracowanych poza sektorem publicz- nym, które przeznacza się do ponownego wykorzystania.

Biuletyn Informacji Publicznej – złożony z witryn WWW, na których władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne udostępniają w wersji elektronicznej informacje publiczne wymagane przez polski prawo.

Członek aglomeracji – gmina, deklarująca członkostwo w aglomeracji.

Dane – „zapis liczb, faktów, pojęć, rozkładów (a także dźwięków, obrazów, animacji) lub opis

zjawisk, sytuacji, zdarzeń, dokonany w sposób wygodny do przesyłania, interpretacji lub prze- twarzania metodami ręcznymi lub automatycznymi” (Januszewski, 2008, op. cit. s. 14).

Deduplikacja – eliminowanie powtarzających się elementów w zbiorze danych.

Ekspert - osoba, która została zaproszona do udziału w badaniu ze względu na swoją wiedzę, szerokie horyzonty myślenia, osobowość czy doświadczenie (Antoszkiewicz, 1982, str. 170).

Heurystyka - umiejętność odkrywania nowych faktów i relacji między faktami oraz docho- dzenia w ten sposób do nowych prawd. Metody heurystyczne wiążą się z interdyscyplinarną wiedzą oraz umiejętnościami praktycznymi łączącymi się z twórczym rozwiązywaniem pro- blemów, jednocześnie różną od dokładnie opisanego rozwiązania (Cieślak, 2008, str. 201).

Implementacja – proces przekształcania abstrakcyjnego opisu systemu lub makiety (prototy- pu) systemu na obiekt fizyczny lub narzędzie informatyczne zapisane w języku programowa- nia. Implementacja inaczej nazywana jest także programowaniem.

Informacja - pojęcie abstrakcyjne odnoszące się do zakodowanych danych (Flakiewicz, 2005; Stenfanowicz, 1997; Grudzewski, 2001).

Informacja publiczna - to każda wiadomość wytworzona lub odnosząca się do władz pu- blicznych, a także wytworzona lub odnosząca się do innych podmiotów wykonujących funk- cje publiczne w zakresie wykonywania przez nie zadań władzy publicznej i gospodarowania mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa (wyroki NSA: z dnia 30 października 2002; Minister Administracji i Cyfryzacji, 2012).

Informacja sektora prywatnego - każda wiadomość wytworzona przez osoby fizyczne lub

podmioty sektora prywatnego, która powstała bez wsparcia finansowego instytucji publicznej

i bez środków publicznych (w ramach np. realizowanych projektów) oraz do której należą

prawa autorskie oraz prawa pokrewne opracowanej i udostępnionej informacji.

5

Jakość informacji - to zestaw cech wykorzystywanych do oceny przydatności (lub użytecz- ności) informacji.

Modelowanie – zastosowanie określonej metodologii do stworzenia i weryfikacji modelu dla określonego układu rzeczywistości. Podczas modelowania upraszcza się złożoną rzeczywi- stość, by poddać ją procesowi badawczemu.

Model procesu projektowania – układ elementów procesu projektowania PWD w SI aglo- meracji (układ rzeczywistości), który możliwy jest do zaimplementowania w aglomeracji i innych zurbanizowanych regionach Polski.

Metadane – to zwięzły zestaw informacji, który może być użyty do trafnego wyszukiwania większych zbiorów informacji. Metadane obejmują indeksowanie i katalogowanie zasobów informacji w formie elektronicznej.

Organizacja - to układ społeczny, który zawiera niezbędne do jego istnienia zasoby rzeczo- we i dąży do osiągania wyznaczonych celów. Organizacje w większości przypadków są od siebie zależne, co oznacza, że podlegają wzajemnym oddziaływaniom: politycznym, praw- nym, gospodarczym, demograficznym itp. Sprawne organizacje mają zdolność do samoorga- nizowania się i doskonalenia się.

PDCA – określany także jako cykl lub koło Deminga oznaczający zaplanuj, wykonaj, sprawdź, działaj (ang. plan, do, check, act).

Pertynencja (od łac. pertineo – oznacza m.in. być odpowiednim, ang. pertinence – stosow- ność, trafność, słuszność, istotność) – oznacza termin odnoszący się do jednoznaczności ro- zumienia wyrazów i zdań zarówno po stronie użytkownika jak i przekazującego informację.

Pertynentność - cecha, przypadłość, „jednostkowa zgodność” zawartości dokumentu lub sen- su informacji faktograficznej (zbiór faktów) z osobniczą rozumianą potrzebą informacyjną, tak właśnie, jak rozumie ją dany użytkownik, zwłaszcza w momencie, gdy uzmysławia sobie wła- sną „lukę informacyjną”, którą owa „zakładana” informacja ma zapełnić, by rozwiązać pro- blem, lub po to, by uwolnić użytkownika z dyskomfortu niewiedzy.

Pośrednik informacji – udziela i dąży do pertynencji informacji pomiędzy nadawcą a odbior- cą informacji.

Proces informacyjny - proces tworzenia i interpretacji informacji, realizujący co najmniej jedną z następujących funkcji: generowanie informacji, gromadzenie (zbieranie) informacji, przechowywanie (pamiętanie, magazynowanie, archiwizowanie) informacji, przekazywanie (transmisja) informacji, przetwarzanie (przekształcanie, transformacja, translacja) informacji, udostępnianie (upowszechnianie) informacji, interpretacja (translacja na język użytkownika) informacji, wykorzystywanie (użytkowanie) informacji.

Prototypowanie – to rozwój oprogramowania przez tworzenie kolejnych wersji prototypów oprogramowania. Prototypy mogą być tworzone zarówno w wersji papierowej, jak i elektro- nicznej.

Redundancja (łac. redundantia – powódź, nadmiar), to cecha komunikatu zawierającego więcej informacji, niż jest to niezbędne do przekazania jego treści.

Smog informacyjny - opisuje stan przesycenia wielkością, różnorodnością, gwałtownością i sugestywnością narzucanych lub dostępnych danych. Często nadmiar informacji prowadzi do niewłaściwego wyboru, a często nawet blokuje podejmowanie decyzji.

Wersja I PWD – pierwszy wzorzec PWD w SI aglomeracji zaprojektowany do etapu proto- typowania standardu.

Wersja II PWD – drugi, udoskonalony wzorzec PWD w SI aglomeracji w postaci fizycznie

istniejącego narzędzia informatycznego PWD, który prototypowano, implementowano i zwe-

ryfikowano.

6

Wersja III PWD – udoskonalony wzorzec, który po weryfikacji usprawniono do trzeciej wer- sji wzorca PWD w SI aglomeracji.

Wersja „n” – ciągle doskonalony wzorzec ze standardu „n-1” PWD do „n” PWD w SI aglo- meracji, który zgodny jest z cyklem PDCA.

Standaryzacja danych – proces pozwalający na opracowanie uniwersalnego wzorca danych.

System - zbiór elementów wzajemnie ze sobą powiązanych i tworzących całość jakościowo różną od sumy jakości tych elementów.

Symulacja – przybliżone odtwarzanie zjawiska lub zachowanie danego obiektu za pomocą jego modelu.

Technologia informacyjna (ang. Information Technology - IT) - termin, który obejmuje wszelkie formy technologii używanych do tworzenia, przechowywania, wymiany i korzysta- nia z informacji w różnych postaciach m.in. w postaci: danych, rozmów głosowych, zdjęć, filmów, prezentacji multimedialnych i innych form.

Technologia teleinformatyczna (ang. Information and Communication Technology – ICT) - jest pojęciem, które obejmuje wszelkie urządzenia komunikacyjne lub aplikacje, obejmujące między innymi: radio, telewizję, telefony komórkowe, sprzęt komputerowy i sieci kompute- rowe, systemy satelitarne (i tak dalej), jak również różne usługi i aplikacje z nimi powiązane, takich jak wideokonferencje i kształcenie na odległość.

Testowanie – jeden z etapów tworzenia oprogramowania pozwalający na zapewnienie jakości oprogramowania. Testowanie ma na celu przeprowadzenie weryfikacji oprogramowania.

Użytkownik jednorodny - człowiek lub zbiór osób, jednostka organizacyjna lub zbiór jedno- stek organizacyjnych o zdefiniowanych potrzebach informacyjnych oraz zdefiniowanych spo- sobach wykorzystania informacji, którzy traktowani są w procesie informacyjnym jako jeden odbiorca informacji o celowym działaniu. Zakłada się, że informacja przekazana użytkowni- kowi jednorodnemu dociera do każdego człowieka lub zbioru osób określonej jednostki orga- nizacyjnej lub zbioru jednostek organizacyjnych.

Użytkownik korporatywny - zbiorowość użytkowników jednorodnych. Użytkownik korpo- ratywny postrzegany jest w procesie informacyjnym jako ten, który wykorzystuje przekazaną informację w różny sposób i do różnych celów. Informacja jednocześnie przekazywana jest do wszystkich użytkowników jednorodnych, jednak przy założeniu możliwości różnych form, technologii czy organizacji związanych z przekazaniem informacji.

Użytkownik zbiorowy - zbiorowość użytkowników jednorodnych o tych samych lub podob- nych potrzebach informacyjnych i tych samych sposobach korzystania z informacji. Każdy z tych użytkowników postrzegany jest w procesie informacyjnym jako oddzielny odbiorca informacji otrzymujący własny zbiór informacji.

Walidacja – potwierdzenie przydatności oraz sprawdzenie poprawności opracowanego mode- lu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji ze stanem pożądanym.

Weryfikacja – sprawdzenie poprawności zaprojektowanego wersji II PWD z wytycznymi, które przeprowadzono po prototypowaniu i implementacji narzędzia informatycznego.

Wdrożenie – wprowadzenie w życie opracowanej, zwalidowanej i zweryfikowanej wersji III PWD w SI aglomeracji.

Wiedza - stanowi ogół wiadomości zdobytych dzięki badaniom, uczeniu się, wnioskowaniu, tworzeniu faktów oraz tworzeniu związków z już istniejącą wiedzą.

Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual in-Depth Interview) - polega na uzyska-

niu szczegółowych informacji od danego respondenta, bez wpływu osób trzech. Trwa od 30-

90 minut. Może mieć charakter nieustrukturowany (metody eksploracyjne - poznawcze) lub

częściowo ustrukturyzowany (zogniskowany) charakteryzujący się opracowaniem scenariusza

obejmującego istotne tematy.

7

Skróty

ABC klasyfikacja zasobów według malejącej wartości

API interfejs programowania aplikacji (ang. Application Programming Interface) ARIS architektura zintegrowanych systemów informacyjnych (ang. Architecture of

Integrated Information Systems)

art. artykuł

BPM zarządzanie procesami biznesowymi (ang. Business Process Management) BPMN notacja i model procesu biznesowego (ang. Business Process Management Nota-

tion)

BIP Biuletyn Informacji Publicznej

BSC zrównoważona karta wyników (ang. Balanced Scorecard)

CASE narzędzia do modelowania procesów (ang. Computer Aided System Engineering) CSV format przechowywania danych w plikach (ang. Comma Separated Values) CMS system zarządzania treścią (ang. Content Management Systems)

DMS system zarządzania dokumentami (ang. Document Management System) Dz.U. dziennik ustaw

EIS system informacyjny do zarządzania przedsiębiorstwem (ang. Enterprise Infor-

mation Systems)

EPC sterowany zdarzeniami łańcuch procesów (ang. Event Driven Process Chain) eEPC rozszerzona wersja metody sterowanego zdarzeniami łańcucha procesów

(ang. extended Event Driven Process Chain)

ERP planowanie zasobów przedsiębiorstwa (ang. Enterprise Resource Planning) FMEA metoda analizy związków przyczynowo-skutkowych, powstawania wad oraz

analizy ryzyka ( ang. Failure Mode and Effects Analysis)

GIS system informacji geograficznej (ang. Geographic Information System)

GSWD grupowe systemy wspomagania decyzji (ang. A Group Decision Support System

– GDSS)

IP informacja publiczna

IPP informacja pochodząca od podmiotów sektora prywatnego (informacja komer- cyjna)

ISP informacja pochodząca od podmiotów sektora publicznego ITS inteligentne systemy transportowe

LOO liczba określająca niewykrywalność niezgodności LOR liczba określająca ryzyko niezgodności

LOW liczba określająca występowanie niezgodności LOZ liczba określająca znaczenie niezgodności

LTE standard bezprzewodowego przesyłu danych telefonii komórkowej będący na- stępcą systemów trzeciej generacji (ang. Long Term Evolution)

MRP planowanie zapotrzebowania materiałowego (ang. Material Requirements Plan-

ning)

8

Nr numer

OLAP oprogramowanie wspierające podejmowanie decyzji (ang. On-line Analytical

Processing)

SI system informacyjny (ang. Information Systems)

SIK systemy informacji kierownictwa (ang. Management Information Systems - MIS) SINK systemy informacyjne najwyższego kierownictwa (ang. Executive Systems – EIS) SPT systemy przetwarzania transakcji (ang. Transaction-Processing Systems – TPS) SWD system wspomagania decyzji (ang. Decision Support System- DSS)

SZ systemy zarządzania poz. pozycja

PWD podsystem wspomagania decyzji RP Rzeczypospolita Polska

SZ system zarządzania

TPS system transakcyjny (ang. Transaction Processing Systems)

TQM kompleksowe zarządzanie przez jakość (ang. Total Quality Management) UE Unia Europejska

UML zunifikowany język modelowania (ang. Unified Modeling Language) ust. ustęp

WiMAX technika bezprzewodowej, radiowej transmisji danych (ang. Worldwide Interop-

erability for Microwave Access)

XML informatyczny, uniwersalny język pozwalający na reprezentowanie danych (ang.

Extensible Markup Language)

9

1. Wprowadzenie

1.1. Uzasadnienie wyboru tematu

Niniejsza praca poświęcona jest problematyce wspomagania decyzji w organiza- cjach, w których dotychczas istniejące systemy wspomagania decyzji nie sprawdzają się. Przykładem takiej organizacji jest aglomeracja. W pracy przedstawiona jest rede- finicja pojęcia organizacji jako aglomeracji, gdyż te obecnie istniejące nie są wystar- czające i nie ukazują wszystkich relacji i zależności od strony organizacji i zarządza- nia na tle podejmowania decyzji, które w aglomeracji występują.

Problematyka systemów wspomagania decyzji (SWD) oraz systemów informacyj- nych (SI) w przedsiębiorstwach często jest poruszana w literaturze naukowej (Radosiński, 2001; Wrycza, 2010; Plakosh, 2003). Brakuje jednak opracowań doty- czących wykorzystania technologii informatycznych wspomagających zarządza- nie informacją w organizacjach jakimi są aglomeracje. Brak szczegółowego i branżowego omówienia efektywnych narzędzi pozwalających na wykorzystanie rozwiązań systemowych w zakresie zarządzania, organizowania, wspólnego zbie- rania, aktualizowania, udostępniania i ponownego wykorzystania

¹

informacji publicznej

²

(IP) w Polsce. Te zagadnienia stały się inspiracją do realizacji niniej- szej pracy doktorskiej. Problematyka wykorzystania SWD oraz SI dla potrzeb po- dejmowania decyzji w przestrzeni miejskiej staje się bardzo ważnym zagadnieniem wpływającym na jakość życia. Informacja jest bowiem takim rodzajem zasobu, który pozwala na zwiększanie wiedzy o nas samych i otaczającym świecie (Kisielnicki, 2004, str. 13-15).

Rządy w krajach na całym świecie coraz częściej wdrażają akty prawne zwiększa- jące przejrzystość działań udostępniania i ponownego wykorzystania informacji po-

1 Ponowne wykorzystanie informacji określono w Ustawie z dnia 16 września 2011 roku o zmianie ustawy o dostępie do informacji publicznej oraz niektórych innych ustaw, definiując ją jako: ponowne wykorzystanie informacji przez osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne, nieposiadające osobowości prawnej do informacji publicznej lub każdej jej części, będącej w posiadaniu podmiotów publicznych, niezależnie od sposobu jej utrwalenia (w postaci papierowej, elektronicznej, dźwiękowej, wizualnej lub audiowizualnej), w celach komercyjnych lub niekomercyjnych, innych niż jej pierwotny publiczny cel wykorzystywania, dla którego informacja została wytworzona, stanowi ponowne wyko- rzystywanie informacji publicznej. Więcej patrz art. 23a. (Dz. U. z 2011, Nr 204, poz. 1195 str. 2).

2 Każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną w rozumieniu ustawy i podlega udostępnieniu i ponownemu wykorzystaniu na zasadach i w trybie określonych w Ustawie z dn. 16 września 2011 (Dz. U. z 2011, Nr 204, poz. 1195 str. 1).

10

chodzącej od podmiotów sektora publicznego. Celem tych działań jest dążenie do wolności informacji (At UN, 2010). Stworzenie europejskich ram dla wykorzystania informacji pochodzącej od podmiotów sektora publicznego ma pozwalać na stymulo- wanie europejskiego sektora informacji, który ma przyczynić się do wzrostu gospo- darczego i tworzenia nowych miejsc pracy (Aichholzer, 2004, str. 525). Pomimo tego, że w Unii Europejskiej już w 1989 roku podjęto działania rozszerzające dostęp do informacji w sektorze publicznym, to sposób udostępniania informacji w Polsce, zwłaszcza informacji publicznej (IP), postrzegany jest niejednokrotnie jako niesku- teczny i nieefektywny (Burdon, 2009, str. 35).

„W Polsce dotychczas nie opracowano rozwiązania pozwalającego na wspomaga- nie decyzji w zakresie przetwarzania (…)” (Oleński, 2003, str. 39) i ponownego wyko- rzystania IP w SI. Rozwiązania takiego brakuje zarówno w mieście, jak i w aglomeracji. Aglomerację tworzy wiele podmiotów, a każdy z nich zgodnie z ustawą o zmianie ustawy o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2011 r., Nr 204, poz. 1195) może udostępniać określone informacje, które mogą być użyteczne w celach komercyjnych lub niekomercyjnych np. w systemach informacyjnych. Odpo- wiednie przetworzenie danych i udostępnienie ich w nowych produktach teleinforma- tycznych pozwala na łatwiejsze dotarcie do poszukiwanej informacji.

Problemem istotnie ograniczającym stworzenie wspólnego dla podmiotów pu- blicznych rozwiązania jest długotrwały brak polskich uregulowań prawnych do tych, ustalonych na poziomie Unii Europejskiej, a zarazem zgodnych z Dyrektywą 2003/98/WE Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego. W trybie pilnym, do lipca 2011 roku przygotowano, a następnie uchwalono ostateczną wersję projektu Ustawy z dnia 16 września 2011, której przyjęcie planowane było na rok 2005. Po wielu kontrowersjach

³

ustawa osta- tecznie weszła w życie z końcem 2011 roku.

3 Tuż po głosowaniu Sejmu i przyjęciu ustawy, a jeszcze przed podpisaniem jej przez Prezydenta, Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich wystosowało list zbiorowy do Prezydenta, w którym opisano m.in.: brak przygotowanego rozwiązania wynikającego z niezgodności działań zwią- zanych z uchwaleniem ustawy zgodnie z Konstytucją, brak prawidłowej implementacji zapisów dyrek- tywy, brak przywileju obserwacji prac nad ustawą, brak dyskusji fundamentalnej nad ustawą wobec krytycznych głosów przedstawicieli społeczności, konfliktu pomiędzy ustawą o dostępie do informacji publicznej a ustawą o ochronie informacji niejawnych oraz krzyżującymi się pojęciami zastosowanymi w obu ustawach. Grupa informowała również, że nowy ust. 1a ustawy zawiera własne, samodzielne i materialnoprawne przesłanki odmowy dostępu do informacji i tym samym konstytuuje trzecią kate- gorię informacji: informację chronioną na podstawie samej ustawy (Batko-Tołuć, 2011). Ustawa w rzeczywistości zamiast zapewnić dostęp do informacji zabrania tego dostępu. Więcej czytaj w roz- dziale 2.

11

Ostatecznie konsekwencją dla rozwoju w Polsce produktów i usług teleinforma- tycznych wynikających m.in. z opóźnień w zakresie transpozycji do prawa polskiego dyrektywy 2003/98/WE jest brak obecnie wypracowanych rozwiązań w zakresie przetwarzania i ponownego wykorzystania IP.

W Polsce dopiero weszły w życie, mające charakter uniwersalny, przepisy doty- czące ponownego wykorzystania IP. Ustawa jednak nie rozstrzyga praw dostępu do innych zasobów publicznych, które obejmuje ustawa o prawie autorskim (Dz.U. z dn.

4 lutego 1994, z późn. zmianami). Procesy informacyjne w kontekście udostępniania i ponownego wykorzystania informacji nadal nie są upowszechnione i uniwersalne.

W XXI wieku dostęp do informacji jest kluczowym kapitałem i stanowi o kierunkach tożsamego z postępem rozwoju systemu społeczno-gospodarczego.

Jest niezbędny do podejmowania szybkich i trafnych decyzji w określonym miejscu i czasie. Wykorzystując dostępne sposoby komunikacji zarówno konsumenci, jak i podmioty gospodarcze starają się dotrzeć do poszukiwanej informacji w możliwie krótkim czasie, ograniczając przy tym korzystanie z kosztochłonnych zasobów np.

informacyjnych. Naturalne możliwości przekazywania informacji za pomocą słów i gestów podczas rozmowy zostają coraz częściej zastępowane nowoczesnymi techno- logiami informacyjnymi, które znacznie rozszerzają możliwości dostępu do ogrom- nych zbiorów informacji i ułatwiają porozumiewanie się ludzi, pomimo rezygnacji z werbalnych i pozawerbalnych form tej komunikacji. Ta sama informacja, w zależno- ści od kontekstu, może mieć różną wartość i może nabierać znaczenia w kombinacji z innymi informacjami (Szewczyk, 2007, str. 15).

Nowe technologie informacyjne przenikają przez wszystkie sfery życia człowie- ka, począwszy od mediów przez bankowość, transport i zakupy, a na telekomunikacji skończywszy. Odgrywają one istotną rolę w tworzeniu i urzeczywistnianiu wizji spo- łeczeństwa informacyjnego oraz pozwalają na współtworzenie informacji w wirtualnej rzeczywistości (Babik, 2001, str. 1-3).

Występująca niegdyś „luka informacyjna” i deficyt informacji przeistoczyły się

w nadmiar informacji, co sprawia, że istnieje konieczność przeszukiwania coraz

większej liczby źródeł w celu znalezienia użytecznej informacji, zaspakajającej po-

trzebę informacyjną. Dodatkowo w literaturze opisywane są zjawiska „nadinformo-

wania”, „przeinformowania” i „zainformowania” (Isański, 2006), definiowane jako

niemożliwa do skonsumowania ilość informacji, przy niskim poziomie jej istotności

i braku zapotrzebowania na informacje dokładniejsze. Przewaga podaży informacji

12

nad jej popytem, redundancja informacji oraz brak systemów ograniczających produk- cję śmieci informacyjnych skutkuje negatywnie w postaci smogu informacyjnego

⁴

(Janowski, 2009, str. 64-65). Obecny stan informacji można opisać również teorią chaosu

⁵

, rozumianego jako układ zmienny dynamicznie (Janiak, 2008, str. 4). Duża ilość informacji nie tylko wpływa na nadmiarowość, lecz rodzi również problemy w zakresie ich: aktualności, kompletności, autentyczności, wielości czy weryfikowal- ności (Janowski, 2009, str. 64-65). Łatwość ich wytwarzania i udostępniania w połą- czeniu z brakiem wystarczającej kontroli i oceny jakości może istotnie utrudnić znale- zienie właściwej informacji w akceptowalnym czasie.

W czasach nadmiaru informacji, w szczególności w dużych skupiskach człowiek- miasto i w aglomeracjach, kluczowymi stają się umiejętności selekcji informacji, jej oceny oraz wykorzystania (Mazurek, 2011, str. 187). Dzięki projektowaniu podsyste- mu wspomagania decyzji (PWD) istnieje możliwość minimalizowania dyspersji da- nych i ujednolicenia standardów przetwarzania danych. Harmonizowanie standar- du formatów gromadzonych danych oraz udostępnianych danych i informacji pozwoli:

 twórcom – podmiotom sektora publicznego i prywatnego, na ujednolicenie prze- twarzania danych, ponowne wykorzystanie IP oraz zgodnie z dyrektywą 2003/98/WE na stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi wyrobów i usług informacyjnych prowadzonych w skali regionu objętego danym systemem wspomagania dostępu do informacji,

 wykonawcom – podmiotom sektora prywatnego, na dostarczanie wyrobów i usług teleinformatycznych opracowanych na podstawie ponownie udostępnia- nych IP,

 użytkownikom – osobom przebywającym na terenie, na którym funkcjonuje sys- tem, na szybsze znajdowanie pertynentnej (Gałczyński, 1996, str. 14) informacji.

Wszystkie rozwiązania projektowane i wdrażane przez grupy twórców i wyko- nawców służą użytkownikom (konsumentom informacji). Konsument, podobnie jak każdy podmiot gospodarujący, musi nieustannie podejmować decyzje w celu zaspoko-

4 Pojęcie smogu informacyjnego funkcjonuje w literaturze również pod innymi nazwami jako: prze- ciążenie informacyjne, wykładniczy wzrost informacji, eksplozja informacyjna, nadprodukcja informa- cji, bomba informacyjna, natłok informacji, zalew czy potop informacyjny (Babik, 2008).

5 Głównym przedmiotem zainteresowania teorii chaosu są układy zmieniające się dynamicznie. Mogą one wzajemnie tworzyć nieporządek, jak i pozostawać uporządkowane i systematyczne. Chaos trakto- wany jest nie jako całkowity nieład, lecz jako element ogólnego porządku świata. Uporządkowanie zostaje zakłócone z wnętrza systemu, tak jakby system nie był w stanie dalej utrzymać własnej logicz- ności i determinizmu (Janiak, 2008).

13

jenia potrzeb. W teorii konsumenta zakłada się, że jest on podmiotem racjonalnym i optymalizuje swoje decyzje (Rekowski, 2008, str. 89), minimalizując wykorzystane zasoby przy założeniu ograniczoności informacji. Pomimo, że marginalna korzyść z każdej kolejnej jednostki informacji jest coraz mniejsza, każda kolejna informacja, o ile jest pertynentna, pozwala na podjęcie bardziej trafnej decyzji.

W procesie informacyjnym istotną rolę odgrywają potrzeby, które przejawiają się w ludzkich zainteresowaniach, preferencjach, oczekiwaniach. Największymi ograni- czeniami w dostępie do informacji są zazwyczaj czas, źródło pochodzenia oraz spo- sób ich udostępniania. Ograniczenie czasu sprawia, że informacje po pewnym okre- sie ich użyteczności stają się nieaktualne, przestarzałe. Źródło pochodzenia sprawia, że informacje udostępniane są jedynie tej grupie, która ma dostęp do tego źródła. Na przykład chcąc pozyskać informacje z wybranej strony www istnieje konieczność wy- korzystania określonych narzędzi np. komputera, Internetu.

W Konstytucji RP jako zasadę przewidziano jawność (dostępność) informacji, dotyczącej działalności władzy publicznej i innych podmiotów wykonujących zadania tej władzy (art. 61 ust.1

⁶

), ale także umożliwiono ograniczenie dostępności informacji z powołaniem się na dobra określone w art. 61 ust. 3

⁷

. Ograniczenia dostępności do informacji mogą następować jedynie w drodze ustawy.

Jednocześnie w Polsce nadal brakuje wypracowanych standardów wykorzy- stania informacji publicznej, pozwalających na przetwarzanie ich do SI. Jedynie w nielicznych ustawach szczególnych znajduje się regulacja, przeznaczona dla wą- skich kategorii informacji, w której określono zasady wykorzystywania informacji przez podmioty nie wykonujące zadań publicznych

⁸

. Nadal brak również wypracowa- nych modeli systemów, które ujmują holistycznie sposób zbierania, aktualizowania i udostępniania informacji w określony sposób i przy wykorzystaniu określonych na- rzędzi.

6 Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyj- nych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, 1997).

7 Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2 Konstytucji RP, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, 1997).

8 Założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o dostępie do informacji publicznej oraz niektó- rych innych ustaw. Data publikacji 18.01.2011.

14

Zadaniem PWD jest automatyczne wyszukiwanie, przetwarzanie i formułowanie informacji potrzebnych osobom przebywającym na terenie aglomeracji do podejmo- wania konkretnych decyzji (Griffin, 2009, str. 734). PWD aglomeracji pozwoli na ujednolicenie decyzji i działań podmiotów publicznych (twórcy informacji) dążących do ponownego wykorzystania informacji publicznych przez podmioty sektora prywat- nego (wykonawcy produktów i usług informacyjnych), które z kolei służyć będą wszystkim przebywającym na terenie aglomeracji (użytkownikom). Każdy SI powi- nien zaspokajać potrzeby informacyjne użytkowników określonej grupy, jednocześnie w całości będąc jak układ nerwowy (Koźmiński, 2012), który ułatwia dostęp do in- formacji w aglomeracji.

Model procesu projektowania PWD w SI aglomeracji, obok zaprojektowania roz- wiązania przetwarzania i ponownego wykorzystania informacji publicznej, ma pozwo- lić na rozwiązanie problemu nadmiarowości i jakości informacji (Bisdikian, 2009).

Przedmiotem niniejszej pracy jest projektowanie procesów związanych z podej- mowaniem decyzji a obiektem pracy jest podsystem wspomagania decyzji w syste- mie informacyjnym aglomeracji.

1.2. Cele rozprawy

Treść rozprawy lokuje się przede wszystkim w dyscyplinie naukowej nauki o za- rządzaniu. Cała praca ma jednak charakter interdyscyplinarny, obejmujący wiedzę z obszaru nauk społecznych oraz ścisłych.

⁹

Konkretnie:

 nauk ekonomicznych w dyscyplinie naukowej nauki o zarządzaniu,

 nauk technicznych w dyscyplinie naukowej informatyka.

Realizowane cele pracy sformułowane zostały w tabeli 1.1. na podłożu wyżej wy- mienionych dyscyplin naukowych. Cele dysertacji podzielono:

1. ze względu na ich ważność na:

 cele główne (G),

 cele dodatkowe (D),

2. ze względu na efekty pracy powstałe w wyniku osiągnięcia celów na:

 teoretyczne (T),

 praktyczne (P).

9 Podział na nauki i dyscypliny opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnic- twa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscy- plin naukowych i artystycznych.

15

Opracowanie podsystemu wspomagania decyzji w systemie informacyjnym aglo- meracji pozwala m.in. na:

 określenie sposobu współpracy między podmiotami PWD w celu minimalizowania nadmiarowości IP i wypracowania oczekiwanej przez użytkowników jakości in- formacji,

 bieżące monitorowanie potrzeb informacyjnych użytkowników PWD,

 wzmocnienie pozycji konkurencyjnej aglomeracji,

 skuteczne upowszechnianie dostępu do IP w celu dalszego rozwoju aglomeracji i skrócenia czasu dostępu do pertynentnej informacji.

Podstawowym paradygmatem w opracowaniu modelu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji jest paradygmat systemowy. Kategorie celów rozprawy przed- stawiono w tabeli 1.1.

Tab.1.1. Cele dysertacji ze względu na ich ważność, efekty pracy oraz miejsce ich oddziaływania.

L.p. Cele

Kategorie celów w układzie

I II

1. Opracowanie charakterystyki ewolucji SWD. D T

2. Opracowanie klasyfikacji organizacji. D T

3. Klasyfikacja danych i informacji publicznej. D T

4. Opracowanie metodyki procesu projektowania PWD w SI aglomeracji. G T 5. Przeprowadzenie badań przedprojektowych do opracowania modelu

procesu projektowania PWD w SI aglomeracji. G P

6.

Propozycja działań minimalizujących problem nadmiarowości informa- cji i prezentacja kluczowych działań standaryzowania jakości informacji w aglomeracji.

D T

7. Opracowanie modelu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji. G P 8. Walidacja modelu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji. G T-P 9.

Wskazanie dalszych kierunków prac niezbędnych dla doskonalenia i rozwoju opracowanego modelu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji.

D T-P

Źródło: Opracowanie własne.

Uwaga: w strukturze celów pojawia się skrót (1) SWD, który odnosi się ogólnie do grupy systemów wspomagających podejmowanie decyzji oraz (2) PWD, który rozu- miany jest jako podsystem wspomagania decyzji w systemie informacyjnym aglome- racji.

Celem badań przedprojektowych jest analiza i ocena w zakresie obecnej sytuacji

i przewidywanych tendencji dotyczących jakości oraz przetwarzania i ponownego

wykorzystania IP oraz IPP w aglomeracji. Przeprowadzenie badań przedprojektowych

jest konieczne do prawidłowego przedstawienia modelu projektowania PWD w SI

16

aglomeracji. Wnioski z trzyetapowych badań przedprojektowych są elementem na wejściu do opracowania modelu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji (pod- rozdział 4.3.).

1.3. Założenia

W rozprawie przyjęto następujące założenia:

1. Paradygmat systemowy (podejście systemowe) stanowi wzór myślenia i postępo- wania do objaśnienia natury nauk społecznych, w tym nauk o zarządzaniu (Czech, 2004, str. 24-25). Podkreślić należy, że paradygmat systemowy opiera się na my- śleniu uwikłanym tzn. takim, w którym jedna przyczyna może generować kilka skutków, a między przyczynami i skutkami występują wielostronne powiązania i sprzężenia zwrotne. Rzeczywistość badana jest w sposób holistyczny.

2. Aglomeracja opisywana jest jako różnych rozmiarów układ osadniczy złożony z zespołu miejskich, podmiejskich i wiejskich zbiorowości połączonych wzajem- nie ze sobą siecią funkcyjną i komunikacyjną (Ziółkowski, 1965, str. 140;

Kachniarz, 1994).

3. Aglomeracja jest częścią systemu społeczno-gospodarczego kraju. Poprzez sys- tem społeczno-gospodarczy rozumie się nie tylko organizacje w obrębie aglome- racji obejmujące: instytucje non profit, sieci organizacyjne

¹⁰

, administrację pu- bliczną, organizacje naukowe, oświatowe, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kulturalne i inne (Martyniak, 2001, str. 21), ale również inne podmioty fizyczne i podmioty prawne na terenie Polski. System społeczno-gospodarczy jest połączo- ny funkcyjnie z aglomeracją

¹¹

i zazwyczaj jest terytorialnie większy i funkcyjnie bardziej okazały od aglomeracji.

4. Podejmowane decyzje polegają na: pozyskiwaniu, przetwarzaniu i przesyłaniu informacji, podejmowaniu i przekazywaniu decyzji oraz komunikowaniu się z in- nymi podmiotami organizacji i otoczenia. Podejmowane decyzje przenoszone są

10 Sieci organizacyjne to wewnątrzorganizacyjne „pajęczyny” grup (oraz więzi pomiędzy nimi) o zmieniającym się składzie osobowym, działające w obszarach wielu funkcji. To sieć kontaktów mene- dżerów różnych firm traktowanych również jako zbiór wewnętrznych relacji, aliansów, joint ventures.

Sieci to nieformalny system, które cechuje krótkie „życie”, niekiedy brak dyscypliny. W praktyce działa spontanicznie poprzez telefony, komputery, Internet, spotkania (Rokita J., 2009, str. 85).

11 Więcej na ten temat można przeczytać w podrozdziale 3.2. Klasyfikacja aglomeracji.

17

na całą organizację nie tylko grup ludzi, lecz również grup podmiotów publicz- nych i prywatnych tworzących aglomerację

¹²

.

5. Zakłada się, że głównym celem PWD jest wspieranie procesu decyzyjnego, na który składają się następujące działania: zdefiniowanie problemu, klasyfikacja problemu, tworzenie modelu informacyjnego opisującego rzeczywistość, rozwią- zanie problemu, generowanie wariantów dopuszczalnych rozwiązań oraz pomoc w wyborze najlepszego rozwiązania (Zieliński, 2000, str. 17-18). Zakłada się, że wszystkie działania dotyczą procesu decyzyjnego w obszarze IP.

6. Podmioty sektora prywatnego i osoby fizyczne są bardziej zainteresowane po- nownym wykorzystaniem IP w rozwijaniu swojej działalności. Ponowne wyko- rzystanie IP ułatwić ma PWD, który pozwoli na skrócenie czasu dostępu do in- formacji, wypracowanie standardów ich udostępniania i ponownego wykorzysta- nia.

7. Metodyka procesu projektowania standardu PWD w SI w aglomeracji jest roz- wiązaniem uniwersalnym i elastycznym. Na etapie implementacji nie wymaga zmian w odniesieniu do średniej wieku osób przebywających na terenie aglome- racji, ich wynagrodzenia, wykształcenia, sposobu spędzania wolnego czasu, zain- teresowań migracji czy mobilności ludzi.

8. Metodyka procesu projektowania PWD w SI aglomeracji uwzględnia uwarunko- wania polskich aglomeracji wraz z ich otoczeniem w sferze makro i mikro.

W przypadku przeniesienia modelu poza granice Polski konieczne jest zweryfi- kowanie modelu z uwzględnieniem m.in. otoczenia polityczno-prawnego, ekono- micznego, kulturowego czy technologicznego.

9. Metodykę procesu projektowania PWD w SI aglomeracji zaprojektowano na przykładzie aglomeracji mającej już doświadczenie w zakresie ponownego udo- stępniania danych publicznych oraz będącej na zaawansowanym poziomie korzy- stania z innowacyjnych technologii teleinformatycznych. Zakłada się, że aglome- racje z mniejszym doświadczeniem, poprzez nowelizację ustawy o dostępie do in- formacji publicznej z dnia 16 września 2011 (Dz. U. 2011r., nr 204, poz. 1195) zostaną zobligowane do podjęcia działań zgodnych z ustawą

¹³

.

12 Więcej na ten temat można przeczytać w podrozdziale 3.1. Ewolucja systemów wspomagania decyzji – autorska klasyfikacja.

13 Ustawa o dostępie do informacji publicznej z dnia 16 września 2011 nie określa szczegółowo spo- sobu udostępniania informacji publicznej do ponownego wykorzystania, a jedynie obliguje podmioty publiczne do ich udostępniania. W ustawie brak określenia m.in. standardów formatów zbieranych

18

10. Możliwość udostępniania zbiorów danych przez różne podmioty związana jest m.in. z: ograniczeniami prawnymi, poziomem dostępu do nowych technologii, poziomem ich wdrożenia oraz ich dostępnością

¹⁴

. Dlatego w różnych aglomera- cjach model procesu projektowania PWD w SI aglomeracji efektywnie może zo- stać zaimplementowany i wdrożony w różnym czasie w zależności od tego, czy i jakie zbiory danych należą do zbiorów danych publicznych lub prywatnych, ja- kie mogą zostać udostępnione natychmiast, a jakie - ze względu na: format, spo- sób przetworzenia lub prawa autorskie - po pewnym czasie.

11. Badania w zakresie obecnej sytuacji w aglomeracji, dotyczącej przetwarzania danych pochodzących od podmiotów sektora publicznego i prywatnego, odnoszą się do aglomeracji poznańskiej.

Wszystkie założenia mają na celu uporządkowanie zakresu badań i bardziej precy- zyjne opracowanie podsystemu wspomagania decyzji w systemie informacyjnym aglomeracji. Wskazane założenia w zależności od sposobu wykorzystania efektów pracy będą w przyszłości ulegać zmianie.

1.4. Charakterystyka problemów badawczo-projektowych

Cele rozprawy bezpośrednio wynikają z problemów badawczo-projektowych opracowanych w wyniku przeprowadzonej analizy literaturowej i dotychczasowych doświadczeń autorki. Diagnoza sytuacji obecnej na temat możliwości ponownego wy- korzystania informacji publicznej w systemach informacyjnych zapoczątkowana zo- stała podczas realizacji projektu badawczo-rozwojowego pn. „Zintegrowany system dostępu do informacji w przestrzeni miejskiej”, który realizowany był przez zespół Politechniki Poznańskiej, współfinansowany ze środków NCBiR i realizowany w la- tach 2011-2012. Innym przyczynkiem analizowanych problemów była zmiana prawa polskiego na temat dostępu do informacji publicznej i możliwość ponownego jej wy- korzystania w systemach informacyjnych. Te dwa aspekty miały zasadniczy wpływ na

i udostępnianych danych (nie każdy format danych łatwo wykorzystać w SI). Nie wspomina się w usta- wie, że aglomeracje złożone, zwłaszcza z wielu zespołów miejskich, wspólnie wpływają na rozwój aglomeracji a w konsekwencji regionu. Rozwój regionu poprzez tworzenie nowych produktów i usług informacyjnych przez podmioty sektora prywatnego stanowi przyczynek uchwalenia najpierw Dyrek- tywy 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003r. a następnie nowelizacji wyżej wspomnianej ustawy.

14 Najczęściej poprzez ograniczenia w dostępie do nowych technologii rozumie się ograniczenia ekonomiczne związane z zakupem i wdrożeniem technologii, ograniczonymi umiejętnościami lub kosz- townymi szkoleniami.

19

dalsze analizowanie problemów badawczo-projektowych, wśród których dostrzega się:

 brak opracowanych modeli przetwarzania i ponownego wykorzystania informacji publicznej w systemach wspomagających podejmowanie decyzji dla celów ponow- nego wykorzystania IP w celach komercyjnych i niekomercyjnych,

 brak świadomości społecznej na temat korzyści otwierania i upowszechniania wolnego dostępu do zasobów publicznych,

 brak upowszechniania dostępu do otwartych zasobów informacji publicznej prze- znaczonych do ponownego przetwarzania celem usprawnienia procesu podejmo- wania decyzji podmiotom fizycznym i prawnym w aglomeracji,

 lukę informacyjną w zakresie dostępu do wiedzy, dobrych praktyk i sposobów dostępu do informacji publicznej,

 redundancja informacji i brak oczekiwanej jakości informacji publicznej.

By precyzyjnie odpowiedzieć na problemy badawczo-projektowe istotnym okaza- ło się rozwiązać również inne problemy badawcze, które nie są bezpośrednio związane z przedmiotem pracy. Wśród tych problemów wyróżnia się brak:

 charakterystyki ewolucji systemów wspomagania decyzji w ujęciu dostępu do informacji i ponownego ich wykorzystania w systemach informacyjnych,

 klasyfikacji organizacji w ujęciu złożoności i struktury.

Rozwiązanie powyższych problemów badawczo-projektowych przedstawiono w dalszej części pracy.

1.5. Metodyka badań i etapy realizacji pracy

Analizę teoretycznych podstaw rozprawy przeprowadzono w oparciu o literaturę nauk o zarządzaniu oraz elementy podstaw informatyki.

W badaniach przedprojektowych wykorzystano metody badań eksploracyjnych (badania opisowe): analizy dokumentów i źródeł literaturowych, także wywiady in- dywidualne z ekspertami, częściowo ustrukturyzowane oraz badanie ankietowe z eks- pertami. Badania przedprojektowe przeprowadzono w trzech etapach zgodnie z rysun- kiem 1.1.

Analiza dokumentów i źródeł literaturowych pozwoliła na usystematyzowanie ob-

szaru prawnego oraz praktyk w zakresie ponownego wykorzystania IP. Informacje te

stanowią istotną część pracy, pozwalającą na opracowanie scenariusza wywiadu po-

głębionego przeprowadzonego z przedstawicielem: instytucji publicznej oraz przed-

20

stawicielem przedsiębiorstwa sektora prywatnego będącego jednocześnie przedstawi- cielem firmy, która jest zainteresowana ponownym wykorzystaniem IP w SI. Na pod- stawie wniosków z wywiadów pogłębionych została opracowana ankieta wykorzysta- na w badaniu ankietowym z ekspertami.

Przeprowadzone badanie ankietowe z ekspertami pozwoliło na określenie stopnia zgodności dotyczącego możliwości podmiotów z sektora publicznego i prywatnego w zakresie przetwarzania i ponownego udostępniania informacji w odniesieniu do oczekiwanych wymagań SI w aglomeracji. Wnioski końcowe z badań przedprojekto- wych pozwoliły na określenie kierunków zmian w zakresie udostępniania IP oraz wy- korzystania IPP.

Rys. 1.1. Etapy badań przedprojektowych. Źródło: Opracowanie własne.

Na podstawie badań przedprojektowych oraz celów i założeń dysertacji opracowa-

no metodykę procesu projektowania PWD w SI w aglomeracjach i dokonano walidacji

wykorzystując w tym celu analizę zgodności założeń, metodę FMEA oraz analizę eks-

percką. W rozprawie osiągnięto cele realizując zadania badawczo-projektowe zgodnie

z etapami zaprezentowanymi na rysunku 1.2.

21

Rys. 1.2. Etapy, cele i zadania realizacji dysertacji w odniesieniu do rozdziałów pracy. Źródło: opracowanie własne.

22

c.d. Rys. 1.2. Etapy, cele i zadania realizacji dysertacji w odniesieniu do rozdziałów pracy. Źródło:

opracowanie własne.

1.6. Zakres rozprawy

Wprowadzenie do rozprawy stanowi słownik pojęć, skrótów i symboli wykorzy- stanych w całej rozprawie. Kolejna, pierwsza część rozprawy to wprowadzenie w te- matykę pracy. Uzasadniono wybór tematu, scharakteryzowano cele rozprawy, założe- nia, problemy badawczo-projektowe, metodykę badań oraz zakres pracy.

Rozdział drugi poświęcono zagadnieniom teoretycznym odnoszącym się do proce- sów podejmowania decyzji, charakterystyki systemów aglomeracji oraz podstaw pro- jektowania SWD. Podrozdział 2.1. stanowi przedmiot rozważań nad istotą wspomaga- nia decyzji w dyscyplinie naukowej nauk o zarządzaniu. Scharakteryzowano pojęcia podejmowania decyzji w organizacji oraz metody wspomagania decyzji. Odniesiono się również do zagadnienia informacji, danych, informacji publicznej, potrzeb infor- macyjnych oraz jakości informacji i jakości procesu podejmowania decyzji. W pod- rozdziale 2.2. zaprezentowano charakterystykę systemów aglomeracji. Wytłumaczono pojęcie aglomeracji i objaśniono pojęcie aglomeracji jako organizacji oraz scharakte- ryzowano uczestników aglomeracji. W podrozdziale scharakteryzowano również sys- temy wspomagania decyzji i systemy informacyjne aglomeracji. W podrozdziale 2.3 przedstawiono teoretyczne podstawy projektowania SWD w tym: modelowanie SI, projektowanie systemów oraz projektowanie SWD. Wymieniono również czynniki wpływające na projektowanie SWD.

Rozdział trzeci to wprowadzenie do procesu projektowania PWD w SI aglomera-

cji. Podrozdział 3.1. ilustruje ewolucję SWD w kontekście organizacji rozumianej nie

tylko jako zbiór osób, ale także jako zbiór osób fizycznych, podmiotów publicznych,

prywatnych czy organizacji non-profit. Autorską klasyfikację aglomeracji jako organi-

zacji zaprezentowano w podrozdziale 3.2. Koleje podrozdziały to założenia procesu

projektowania PWD w SI aglomeracji oraz wstęp do metodyki procesu projektowania

PWD w SI aglomeracji. W podrozdziale 3.4. zaprezentowano opracowany algorytm

projektowania PWD w SI aglomeracji.

23

Rozdział czwarty poświęcony jest opracowaniu modelu procesu projektowania PWD w SI w aglomeracji. W podrozdziale 4.1. scharakteryzowano zarys modelu pro- cesu projektowania PWD w SI aglomeracji. Kolejny podrozdział 4.2. traktuje o działaniach przygotowawczych do projektowania PWD w SI aglomeracji. W pod- rozdziale 4.3. zaprezentowano badania przedprojektowe, które podzielono na trzy eta- py. W kolejnych dwóch podrozdziałach określono funkcje PWD w SI aglomeracji oraz scharakteryzowano zarys analizy wymagań funkcjonalnych i niefunkcjonalnych.

Charakterystykę barier prawidłowego funkcjonowania PWD w SI aglomeracji oraz analizę ryzyka przedstawiono w podrozdziale 4.6. W kolejnym podrozdziale 4.7. scha- rakteryzowano walidację

¹⁵

procesu projektowania PWD w SI aglomeracji przy wyko- rzystaniu: analizy zgodności założeń, analizy FMEA oraz analizy eksperckiej. Roz- dział czwarty zamyka charakterystyka: prototypowania, przygotowania do implemen- tacji, weryfikacji i wdrożenia organizacyjnego PWD w SI aglomeracji.

Kolejny, piąty rozdział to podsumowanie całej dysertacji w tym wnioski. W roz- dziale wskazano dalsze kierunki prac niezbędnych do doskonalenia i wdrożenia opra- cowanego standardu PWD w SI aglomeracji.

Na końcu dysertacji załączono spis bibliografii objętej badaniami literaturowymi, jak również spis rysunków i tabel oznaczonych w rozprawie.

Ze względu na szeroki zakres poruszonej tematyki wyróżniono:

A. zakres teoretyczny:

 problematyka zarządzania w kontekście procesu informacyjno-decyzyjnego podmiotów publicznych oraz przetwarzania i ponownego udostępniania IP, jak również wykorzystania przez podmioty publiczne PWD w SI,

 problematyka danych i informacji, jej powszechnego nadmiaru w kontekście po- trzeb informacyjnych, cech informacji, jak również jakości danych i informacji oraz sposobów ich przetwarzania,

 problematyka aglomeracji, ze szczególnym uwzględnieniem przetwarzania i po- nownego udostępniania danych tak, aby wspomagać podejmowanie decyzji, ko- ordynowanie, sterowanie, analizowanie i wizualizację informacji,

15 Celem walidacji jest potwierdzenie przydatności zaprojektowanego rozwiązania, czyli opisanie stanu obecnego względem pożądanego.

24

 problematyka modelowania systemów informacyjnych i projektowania syste- mów informatycznych, jako zagadnienia związanego z procesem projektowania systemów wspomagania decyzji.

B. zakres badawczy:

 ewolucja systemów wspomagania decyzji - klasyfikacja,

 klasyfikacja aglomeracji jako organizacji,

 klasyfikacja informacji publicznej,

 badania literaturowe wtórne obejmujące analizę literatury przedmiotu, zgodnie z załączoną bibliografią, w tym również analizę dokumentów oraz badania w obszarze potrzeb informacyjnych,

 badania pierwotne obejmujące badania przedprojektowe: dwa wywiady indywi- dualne pogłębione, badanie ankietowe z ośmioma ekspertami oraz ocenę eks- percką przeprowadzono na etapie walidacji. Dobór do próby podmiotów pu- blicznych i prywatnych jest doborem celowym przy zachowaniu następujących warunków:

 podmioty należą do aglomeracji złożonej z: jednego miasta powyżej 500 tys.

ludności wraz ze zurbanizowanym obszarem wokół niego,

 w strukturze organizacyjnej podmiotu występuje komórka organizacyjna od- powiedzialna za upublicznianie informacji w tym tworzenie serwisów infor- macyjnych,

 istnieje zgoda instytucji publicznej lub prywatnej na badanie pracowników kwestionariuszem wywiadu,

 ekspert ma przynajmniej dwuletnie doświadczenie w zakresie ponownego wykorzystania informacji publicznej.

 zakres geograficzny określa zmienne biorące udział w doborze miejsca badania:

 ułatwiony dostęp do podmiotów publicznych i prywatnych, rozumiany jako wykorzystanie dotychczasowych dobrych kontaktów Politechniki Poznań- skiej z podmiotami na terenie aglomeracji,

 obszar badania przedprojektowych obejmuje aglomerację poznańską.

C. zakres projektowy:

 metodyka procesu projektowania PWD w SI aglomeracji,

 zaprojektowanie modelu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji z wyko- rzystaniem modelowania systemu przy wykorzystaniu języka UML,

 opracowanie metodyki standaryzacji danych i informacji publicznych,

25

 opracowanie procesu walidacji modelu procesu projektowania PWD w SI aglo- meracji,

 walidacja modelu procesu projektowania PWD w SI aglomeracji,

 charakterystyka kierunków doskonalenia modelu procesu projektowania PWD

w SI aglomeracji.

26

2. Przegląd zagadnień teoretycznych dotyczących wspoma- gania decyzji w organizacjach

2.1. Wspomaganie decyzji w dyscyplinie naukowej nauki o zarządzaniu

2.1.1. Decyzje w organizacji

W literaturze opis procesów podejmowania decyzji ogranicza się praktycznie tylko do kierowania organizacjami formalnymi czyli m.in. do przedsiębiorstw. Samo kierowanie (zarządzanie) to świadome i ustawiczne kształtowanie organizacji, wśród których są osoby odpowiedzialne za kierowanie działaniami zmierzającymi do osiągania celów or- ganizacji. Osoby te nazywane są kierownikami. Kierowanie definiuje się przede wszyst- kim w czterech funkcjach: planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie (Stoner, 2011, str. 20-24). Proces podejmowania decyzji występuje w każdej z tych funk- cji, a system wspomagania decyzji ma pomóc w usprawnieniu tego procesu.

Rys. 2.1. Decyzje w procesie kierowania (zarządzania). Źródło: opracowanie własne.

W odniesieniu do tematu rozprawy PWD w SI aglomeracji (organizacji) ma na celu usprawnienie procesu podejmowania decyzji po to, by skutecznie podejmować decyzje w odniesieniu do (Stoner, 2011, str. 25-26):

 planowania – poprzez usprawnianie opracowania celów i działań tworzenia syste- mów informacyjnych m.in. poprzez: informacje o zakresie informacji publicznych przeznaczonych do ponownego wykorzystania, szacowania wstępnego kosztu tworze- nia systemów informacyjnych,

PLANOWANIE ORGANIZOWANIE PRZEWODZENIE KONTROLOWANIE

KIEROWANIE (ZARZĄDZANIE)

DECYZJA DECYZJA DECYZJA DECYZJA

SYSTEM WSPOMAGANIA DECYZJI

27

 organizowania – poprzez wspieranie w podejmowaniu decyzji w zakresie procesu porządkowania i przydzielania pracy, uprawnień decyzyjnych i zasobów tak, by moż- na było zrealizować określone cele organizacji,

 przewodzenia – poprzez wywieranie wpływu i motywowanie do pracy tak, aby oso- by realizowały określone zadania,

 kontrolowanie – poprzez sprawdzanie czy członkowie organizacji zbliżają organiza- cję do określonych celów.

Decyzja podejmowana jest w wyniku procesu nazywanego procesem informacyjno- decyzyjnym. Proces ten cechuje się czerpaniem danych oraz ich przetwarzaniem w in- formacje w celu pozyskania wiedzy niezbędnej do podjęcia decyzji w określonym czasie i miejscu.

Rys.2. 2. Proces informacyjno-decyzyjny. Źródło: opracowanie własne.

Decyzje podejmowane są w różnych wymiarach (czasowym, przestrzennym) i sytua- cjach (określonych układach warunków). Wszystkim podejmowanym wyborom towarzy- szy mniejsze lub większe ryzyko. Brak zatem pewności, co do ostatecznego wyniku pod- jętego działania (Kozielecki, 1975, str. 535).

Definicje procesu decyzyjnego mogą różnić się od siebie w zależności od m.in. liczby operacji czy nazewnictwa. Proces decyzyjny jest jednak zawsze sekwencją następujących po sobie czynności, które powinny być bezpośrednim skutkiem kroków je poprzedzają- cych (rys. 2.3).

Rys.2. 3. Model podejmowania decyzji. Źródło: C. Orłowski, R. Rybacki, T. Sitek, (2010). Methods of Incomplete and Uncertain Knowledge Acqusition in the Knowledge Processing Environment. W: Agent and Multi-Agent Sys-

temes: Technologies and Applications. 4^th International Conference, AMSTA-10, red.: P. Jędrzejowicz, N.T.

Nguyen, R.J. Howlett, L.C. Jain, Springer Verlag, Berlin Heidelberg.

Podejmowanie decyzji jest wyborem jednej możliwości spośród pewnego ich zbioru (Moore, 1990). Proces podejmowania decyzji polega na rozpoznaniu i zdefinio- waniu istoty sytuacji decyzyjnej, wyodrębnieniu różnych możliwości, wyboru najlep-

Dane Informacja Wiedza Decyzja

28

szej

¹⁶

z nich i wprowadzeniu jej w życie

¹⁷

. Proces decyzyjny jest zatem procesem trans- formacji stanu zaistniałego (realnego) w stan pożądany lub też zadowalający (Penc, 1997, str. 129).

Pierwszy etap podejmowania decyzji (rys.2.4.) to rozpoznanie i zdefiniowanie sytu- acji poprzez zbieranie informacji. W tym etapie istotny jest dostęp do wiarygodnych, aktualnych i zintegrowanych zasobów danych. Kolejnym krokiem jest identyfikowanie różnych rozwiązań zarówno tych konwencjonalnych, standardowych, jak i twórczych i innowacyjnych. Trzecim z kolei krokiem jest ocena każdego z rozwiązań przede wszystkim pod kątem wykonalności. Przedostatnim krokiem jest wybór wariantu roz- wiązania zaistniałego problemu, natomiast ostatnim wprowadzenie go w życie. Po za- stosowaniu rozwiązania należy obserwować i oceniać wyniki

¹⁸

(Griffin, 2009, str. 274).

Rys.2. 4. Etapy podejmowania decyzji. Źródło: opracowanie własne na podstawie: R.W. Griffin (2009) „Podsta- wy zarządzania organizacjami”, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 274.

W zróżnicowanym środowisku podczas podejmowania decyzji mamy do czynienia z kolejnymi etapami (Kwiatkowska, 2007, str. 10):

1. opracowanie możliwych rozwiązań, 2. określenie kryteriów wyboru,

3. estymacja jakościowa lub ilościowa, 4. określenie ważności kryteriów, 5. eliminacja i wybór.

Decyzje mogą być podejmowane w warunkach niepewności, ryzyka lub pewności.

Decyzje w warunkach pewności podejmowane są w oparciu o obszerne informacje i do- stępne możliwości i warunki jakie są związane z każdą z nich. Decyzje podejmowane w stanie niepewności (rożne źródła informacji), nie gwarantują trafnego wyboru. Decy- dent w takiej sytuacji nie zna wszystkich wariantów decyzji (Griffin, 2009, str. 269-272).

Niepewność może wynikać z dwóch przyczyn (Stoner, 2011, str. 247):

16 Słowo „najlepsza” sugeruje skuteczność optymalizacji podejmowanej decyzji przy obecnym stanie wiedzy i zasobach.

17 Sprawdź również (Harrison, 1995).

18 Proces podejmowania decyzji w systemach informacyjnych wspomagania dzielony jest również na fazy: analizy (identyfikacji problemu, zbierania danych, gromadzenia wiedzy ekspertów, precyzowania problemu), projektu (faza poszukiwania lub tworzenia modeli problemu, analiza i gromadzenie wiedzy o możliwych rozwiązaniach, etapy realizacji i możliwe plany realizacji projektu), wybór (faza selekcji ze zbioru alternatyw), implementacja (realizacja wybranego planu). Więcej patrz (Kwiatkowska, 2007).