Radosław Dzięciołowski
Roztocze (Acari) Lednickiego Parku
Krajobrazowego
Studia Lednickie 4, 499-503
1996
ROZTOCZE
(ACARI)
LEDNICKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO
1. R O Z T O C Z E K U R Z U D O M O W E G O Z A B U D O W A Ń W L E D N IC K IM P A R K U K R A JO B R A Z O W Y M — D O N IE S IE N IE W S T Ę P N E
W S T Ę P
R oztocze (Acari) to zw ierzęta o ogrom nej rozm aitości przystosow ań. S ą w olno- żyjące lub pasożytnicze, drapieżne lub saprofityczne, znaleźć j e m ożna praktycznie w szędzie. W iele z nich żyje w pobliżu czło w iek a lub w ręcz n a nim . Różne grupy eko lo g iczn e m ożna spotkać w m ieszkaniach; w śród nich b ard zo w ażne znaczenie dla czło w iek a w ydają się m ieć dw ie z nich: roztocze kurzu dom ow ego i roztocze produktów p rzechow alnianych. Szczególnie te pierw sze w ym ieniane są ja k o zw ierzęta produkujące silnie alergogenne substancje; drugie z kolei, niszcząc produkty p rzech o w aln ian e (zbo że, pasze itp.), m ogą pow odow ać bardzo po w ażn e szkody w rolnictw ie i hodow li, oczyw iście przy m asow ych pojaw ach. N a św iecie bardzo pow ażnie podchodzi się do p roblem u p o zn an ia tych zw ierząt i m etod zw alczania ich negatyw nych oddziaływ ań. W P olsce, ja k dotąd, z pow ażniejszym zainteresow aniem spotkały się roztocze p ro duktów p rzechow alnianych (Ignatow icz, B oczek, 1981). N atom iast nieliczne prace d o ty czą roztoczy m ieszkań (Solarz, 1995).
W publikacjach dotyczących inw entaryzacji fauny L ednickiego Parku K rajobrazo w ego zrobiono dotychczas niew iele. S pośród kręgow ców zostały opracow ane ptaki p rzez B ednorza i K osińskiego (1993); prow adzone są ró w n ież b ad an ia nad nietoperzam i (D zięciołow ski, 1996). O bserw ow ano także strukturę m akrozoobentosu Jeziora L e d nickiego (M ichałkiew icz, 1991, P ańczakow a i M ichałkiew icz, 1993). O becny tom za w iera pierw sze doniesienia d otyczące staw onogów lądow ych — najbogatszej w g a tunki grupy zw ierząt (por. B anaszak, 1996).
M A T E R IA Ł I M E T O D Y
M ateriał pobierałem przez ok. 2 lata (od 14.11.91 do 30.12.93) z 6 m ieszkań (4 na terenie W ielkopolskiego P arku E tnograficznego i 2 w R ybitw ach). Podstaw ow e dane o zebranych pró b ach znajdują się w tabeli 1.
500 K R O N IK A
T ab ela 1 Podstaw ow e dan e o zebranych próbach
Lp. N r próby sym bol stan. liczba okazów
liczba
gatunków d ata zbioru
1 64 LA 31 3 14.11.91 2 67 LA 0 0 10.12.91 3 73 LA 0 0 08.01.92 4 76 LA 1 1 04.02.92 5 79 LA 2 2 10.03.92 6 82 LA 0 0 15.04.92 7 90 LA 4 1 0 3 .06.92 8 96 LA 0 0 02.07.92 9 103 LA 10 3 05.08.92 10 105 LB 1 1 29.09.92 l i 106 LC 0 0 29.09.92 12 109 LA 9 5 29.09.92 13 111 LD 0 0 29.09.92 14 113 LE 8 4 29.09.92 15 115 LA 0 0 10.11.92 16 116 LA 0 0 05.01.93 17 118 LA 0 0 2 9 .09.92 18 119 LF 0 0 29.09.92 19 131 LA 2 2 02.02.93 20 136 LA 5 3 10.03.93 21 139 LC 0 0 10.03.93 22 140 LF 0 0 10.03.93 23 142 LC 0 0 30.03.93 24 144 LF 1 30.03.93 25 145 LA 2 2 30.03.93 26 147 LA 4 05.04.93 27 150 LF 1 05.05.93 28 152 LA 6 2 08.06.93 29 155 LA 261 7 28.07.93 30 160 LC 202 5 01.09.93 31 161 LF 7 4 01.09.93 32 170 LA 2 2 05.10.93 33 178 LA 8 7 02.11.93 34 180 LA 0 0 30.11.93 35 189 LA 3 2 30.12.93
Stanow iska:
L A — zabytkow a chata z K robi przeniesiona do W P E i zam ieszkała od ok. 12 lat; L B — m ieszkanie w kopii m urow anej oficyny dw orskiej z Ł om nicy w W PE, I piętro; L C — m ieszkanie w kopii m urow anej oficyny dw orskiej w Ł om nicy w W PE, parter; L D — pokój gościnny w kopii dw oru ze S tudzieńca w W P E — zam ieszkały sp o radycznie;
L E — m ieszkanie w zabytkow ej szkole przeniesionej do R ybitw , zam ieszkałe ok. 3 lata;
L F — m ieszkanie w chacie przeniesionej do R ybitw , zam ieszkałe ok. 2 lata. Ze stanow iska L A próby pobierałem seryjnie — w sum ie 23, z tego 15 okazało się pozytyw nych.
Próby pobierałem z w orka o dkurzacza należącego do m ieszkańców do w orków foliow ych i p rzew oziłem do laboratorium gdzie zw ierzęta ekstrahow ałem za pom ocą aparatów T ullgrena.
T ak zag ęszczo n y m ateriał p rzeg ląd ałem p o d m ikro sk o p em ste reo sk o p o w y m a ro z to cze preparow ałem w płynie F a u re ’a. N iek tó re, w iększe i siln ie sk lero ty zo w an e o k a zy (w tym głów nie m echow ce — O ribatida) p o zo staw iałem w 75% ro ztw o rz e al koholu. O zn aczałem z użyciem m ikroskopu św ietlnego lub m ikroskopu z ko n trastem fazow ym .
W Y N IK I I D Y S K U S JA
Z nalazłem ogółem 693 osobniki roztoczy należące do 30 gatunków , 21 ro d zin i 4 podrzędów . W ykaz gatunków i ich liczebność zaw iera tab ela 2.
Z decydow aną przew agę liczebną osiągnął D erm atophagoid.es p tero n yssin u s — uw ażany za gatunek o preferencjach do w yższej w ilgotności n iż D erm atophagoides
fa rin a e (dokładnie odw rotne w yniki otrzym ano w P oznaniu gdzie m ieszk an ia są zd e
cydow anie bardziej suche; D zięciołow ski i M agow ski, w przyg.).
D w a przypadki w ysokiej liczebności roztoczy (próby n r 155 i 160) przypadają na w rzesień 1993 r. — kiedy to lato było w yjątkow o m okre (jest to dodatkow y dow ód na preferencje w ilgotnościow e tej grupy zw ierząt). P odobne w yniki odnotow ano ró w nież w P oznaniu (D zięciołow ski i M agow ski, w przyg.).
W ysoka liczebność roztoczy z rodziny G lycyphagidae (L epidoglyphus d estru cto r,
G ohieria fu sc a , a szczególnie G lycyphagus p riv a tu s) w ynika z o to czen ia badanych
m ieszkań (bliskość zabudow ań gospodarskich — H ughes, 1976).
P om im o w ykazanej niskiej liczebności D erm atophagoides fa rin a e i G lycyphagus
d o m esticu s nie są to gatunki przypadkow o w ystępujące w kurzu dom ow ym . U w ag a
ta dotyczy rów nież drapieżnego gatunku C heyletus eru d itu s, który w m ałej liczebności, ale stosunkow o często spotykany je s t w tym środow isku (H ughes, 1976). P ozostałe gatunki należy uznać za przypadkow o zaw leczone z innych środow isk np. produktów p rzechow alnianych lub z gleby.
O becność D erm anyssus gallinae zw iązana je s t z m asow ym pojaw em tego pasożyta w pobliskim kurniku. B yło to je d n a k w kurzu stw ierdzenie jed n o razo w e.
502 K R O N IK A
T ab ela 2 L ista stw ierdzonych gatunków
g atunek liczebność
D erm a to p h a g o id es p tero n yssin u s (T rouessart, 1897) 310
G lycyp h a g u s p riv a tu s O udem ans, 1903 164
L ep id o g lyp h u s d e stru c to r (S chrank, 1781 ) 55
G ohieria fu s c a (O ud em an s, 1902) 36
D erm a to p h a g o id es sp. indet. 31
D erm a n yssu s g a llinae (D e G eer, 1778) 29
G lycyphagus sp. indet. 8
O ribatida ju v. indet. 7
D e n m to p h a g o id e s fa rin a e H u g h es, 1961 6
G lycyp h a g u s d o m esticu s (D e G eer, 1778) 5
Tetra n ych u s sp. indet. 5
C h am obates b o rea lis (Trägärdh, 1902) 4
C h eyletu s eru d itu s (Schrank, 1781) 4
A c a ru s fa r r is (O ud em an s, 1905) 3
Tetra n ych u s u rticae C. L. K och, 1836 3
A c a ru s siro com pl. L., 1758 2
L o rryia w o o lleyi (Baker, 1968) 2
N o th ru s p a lu stris C. L. K och, 1839 2
G atunki o pojedynczych w ystąpieniach n ie zostały uw zględnione w tabeli 2. B yły to: A d o ristes ovatus (C. L. K och, 1840), B della strandi B erlese, 1923, C eratozetoides
sp. indet., D am aeidae indet., D iapterobatis hum eralis (H erm ann, 1804), H olostaspis oophila W asm an, 1897, H oplophthiracarus vanderham m eni N iedbała, 1991, H ypoch- thonius rufulus C. L. K och, 1836, M elanozetes m ollicom us (C. L. K och, 1839), Per- gam asus sp. indet., P hytoseiidae indet., P seudolorryia edw ardbakeri K aźm ierski, 1989, Scheloribates laevigatus (C. L. K och, 1836), Suctobelba sp. indet., Tarsonem us w aitei
Banks, 1912 i Triophtydeus im m anis K uznietzow , 1973.
P IŚ M IE N N IC T W O
B a n a s z a k J., 1996, W stępne w yniki b adań nad zasobam i ow adów zap y lających w LPK . SL , t. 4, s. 4 9 5 -498.
B e d n o r z J., K o s i ń s k i Z ., 1993, T y m czaso w a lista fauny ptaków , (w:) T ym czaso w y w y kaz w spó łczes nych roślin oraz aw ifauny L ednickiego Parku K rajobrazow ego, pod red. K. T obolskiego, Poznań, s. 55 - 62. D z i ę c i o l o w s k i R ., 1996, N ieto p erze ( Chiroptera) L edn ickieg o Park u K rajobrazow ego — stan do tych
D z i ę c i o ł o w s k i R . , M a g o w s k i , W ., w p rzy g o to w an iu , M ites o f h o u se d u st in P o znan an d v icinities. H u g h e s M . A ., 1976, T h e m ites o f stored food a n d houses. H e r M ajesty ’s Statio n ery O ffic e , London. I g n a t o w i c z S ., B o c z e k J., 1981, R oztocze — szk o d n ik i roślin i p ro duktów przech o w aln ian y cb . B ibli
o g rafia 1967 - 1978. PW N , W arszaw a.
M i c h a ł k i e w i c z M ., 1991, S tru k tu ram a k ro z o o b e n to su Je zio ra Lednickiego, S L , 12, 3 3 5 - 3 4 7 . P a ń c z a k o w a J ., M i c h a ł k i e w i c z M ., 1993, Ż y z n o ść i z a n ieczy szczen ie o raz fau n a d e n n a Jezio ra
L ed n ica. w : Przeszłość regionu O strow a L ednickiego i jeg o perspektywy, pod red. Z . Kurnatow skiej, P oznań, s.: 69 - 79.
S o l a r z K ., 1995, F au n a i b iologia Pyroglyphidae P o lski, W iadom ości Parazy to lo g iczn e, 41 (3), 343 - 353.
R adosław D zięciołow ski Zakład Morfologii Zwierząt Instytut Biologii Środowiskowej Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu
