PRZEGLĄD RADJOTECHNICZNY
O G ŁA SZ A N Y STA RANIEM SEKCJI RADJOTECHN.ICZNEJ STOW . ELEKTR. POLSKICH
P o d n a c z e ln y m k ie ru n k ie m p ro f. M. P O Ż A R Y S K IE G O
Rok VIII. 1 L is t o p a d a 1930 r. Z e s z y t 2 1 - 2 2
R e d a k to r p o r. S T E F A N JA S IŃ S K I. W a rs z a w a , M a rs z a łk o w s k a 33 m. 11, te l. 740-45.
S O M M A I R E .
L e j n o u v e lle s m é th o d e s d 'a n n u le r les c o u ra n ts p a r a s ite s d a n s les ré c e p te u r s (fin) p a r S. M a n c z a r s k i. L ’a u te u r p r é s e n te u n e th é o r ie d e s p e r tu r b a tio n s d iv e rs e s d a n s les r é c e p te u r s e t m o y en s d e le s a n n u le r. P a r tic u liè r e m e n t il d o n n e d e s n o u v e lle s m é th o d e s d e c o m p e n s a tio n d e s p a r a s ite s , p r o d u its p a r les ré s a u x é le c triq u e s .
R e v u e d o c u m e n ta ir e . B u lle tin s .
NOW E METODY USUWANIA PRĄ D Ó W PASORZYTN1CZYCH W ODBIORNIKACH.
Inż. S. Manczarski.
(D okończenie).
USUW ANIE PRZESZKÓD POWSTAJĄCYCH POD WPŁYWEM SIECI ELEKTRYCZNYCH
PR Ą D U SILNEGO I SŁABEGO.
P rezszk od y od sieci elek tryczn ych prądu sil
nego i słab ego są w y w o ła n e procesam i ustalania się i zanikania prądu w najrozm aitszych o b w o dach. S zczo tk i m otorów elek tryczn ych , pałąki tram wajów , k lu cze telegraficzne, dzw onki e le k tryczne, w sze lk ieg o rodzaju przeryw acze i w y łączn ik i prądu stan ow ią te przyrządy, które mogą p o w od ow a ć p rzeszk od y w odbiorze radjofonicz- nym. P rocesom ustalania się i zanikania prądu, jakie w ytw arzają p o w y ższe przyrządy, tow arzy
szy p rzep ły w prądu przez zjonizowmne pow ietrze, cego w idom ym przejaw em jest iskrzenie,
W rozdziale p. t. „A naliza częstotliw ości przeszkód" zo sta ło w yk azan e, że przy takich pro
cesach p ow stają u źródła p rzeszk ód prądy szybko- zm ienne o różnych czętotliw ościach , k tóre p o
kryw ają w sp osób ciągły zn aczne zak resy fal.
Te prądy szyb k ozm ien n e są rozprow adzane przy p om ocy sie c i elek tryczn ych , d zięk i którym oddzia- ływ ują na a n ten y odbiorcze. W y stęp o w an ie prze
szkód różnych często tliw o ści, pokryw ających w sp osób cią g ły zn aczne zak resy fal, jest w yn i
kiem tego, ż e często tliw o ść prąd ów szybkozm ien- nych, p ow stających u źródła p rzeszkód, zm ienia się w sp osób ciągły. Ta zm ienność często tliw o ści sp ow o d o w a n a jest zm iennym oporem przerw isk row ych u źródła przeszkód.
Z p o w y ższeg o w ynika, że p rzeszk ody od sieci elek try czn ych , podobnie jak p rzeszk ody atm osfe
ryczne, nie m ogą być całk ow icie u sun ięte tylko
przy p om ocy ob w od ów rezonansow ych w odbior
niku. O bw ody rezon an sow e zm niejszają jednak jako filtry znacznie w p ły w p rzeszk od y i to tem skuteczniej, im w ięk sza jest ilość tych obw odów . F iltry w odbiorniku odgrywają w ażną rolę przy tych sposobach usuw ania p rzeszk ód z sieci e le k trycznych, gdzie w ym agana jest dość duża s e le k ty w n ość odbiornika. Z niekształcen ia, jakie p o w o dują o b w od y rezon an sow e w odbiornikach radjo- fonicznych przez' u pośled zan ie w ysok ich tonów , mogą być w yd atn ie zm niejszone przy pom ocy urządzenia k orekcyjnego, p rzedstaw ionego na rys. 10.
S p osob y usuw ania przeszkód od sieci e le k trycznych m ożna p o d zielić na dw ie zasad n icze grupy: sp osob y usuw ania p rzeszk ód od sieci e le k trycznych u źródła przeszkód i sp osob y usuw ania tych p rzeszk ód przy odbiornikach.
R ozpatrzym y p rzed ew szystk iem sp osob y usu
w ania p rzeszk ód od sieci elek tryczn ych u źródła przeszkód.
N ależy zau w ażyć, że sieci, k tó re rozprow a
dzają przeszkody, m ogą b yć sym etryczn e lub asym etryczne. Sym etryczną jest, naprzykład, dobrze urządzona sieć dw uprzew odow a, której p o szczeg ó ln e p rzew od y mają na jedn ostk ę dłu
gości tę sam ą sam oindukcję, pojem ność w zględ em ziem i, opór i u p ływ w zględ em ziem i. O czyw iście, sym etrja sieci jest zależna od stanu sieci. A s y m etryczną jest, naprzykład, sie ć jedn op rzew odo
w a tram w ajow a lub telegraficzna, której obw ód zam yka się przez ziem ię. S ieci asym etryczne oddziaływ ują zn acznie silniej na an ten y odbior
cze, niż sieci sym etyczn e.
114 PRZEG LĄD R A D IO T E C H N IC Z N Y
JS2 2 1 — 2 2P rzyczyn a, dla której sieć sym etryczna, zn aj
dująca się w dobrym stan ie, m oże szk od liw ie od d zia ły w a ć na a n ten y od biorcze, le ż y w asy- m etrji elek tryczn ej sam ego źródła p rzeszk ód, z a łą czo n eg o na tę sieć. Z tego w zględ u sk u teczn y sp osób usuw an ia p rzeszk ód z sie c i elek tryczn y ch sym etryczn ych p o lega na stosow an iu sym etrji elek ty c zn ej źródła przeszk ód. N a rys. 24-a p o k a zan y jest układ sym etryczn y d zw on k a e le k tr y c z nego, na rys. 24-b — u kład a sym etryczn y d zw on ka, sto so w a n y dotąd p ow szech n ie. N a rys. 25-a p ok a za n y jest układ sym etryczn y m otork a e le k tryczn ego, u żyw an ego c z ęsto p rzy w en tylatorach , na rys. 25-b — u kład a sym etryczn y m otorka.
P rzy sieciach asym etryczn ych sto so w a n ie s y m etrji elek tryczn ej źródła p rzeszk ód jest, o c z y w iście, n iesk u teczn e.
x\
4
R y s. 25.
są:
& ©
a
R y s. 24.
W n iek tórych w yp ad k ach zam iast sym etrji źródła p rzeszk ó d m ożna sto so w a ć do u suw ania p rzeszk ód u ich źródła kom pensację. U k ład z k o m pensacją p ok azan y jest na rys. 26. Z m ienny k o n d en sator k om p en sujący C m oże b yć za łą cza n y p rzy p om ocy p rzełą czn ik a P , bądź do jednego, bądź do drugiego p rzew od u sieci S , k tóra zasila aparat A , sta n o w ią cy źródło p rzeszk ód . W artość p ojem ności C , p rzy której n astęp u je k om p en sacja, m oże w yn osić od k ilk u nastu do k ilk u set cen tym etrów .
/7
Rys. 26.
Znany p o w szech n ie sp osób usuw an ia p rzesz
k ód od sieci elek try czn y ch u źródła p rzeszk ód p o leg a na w p row ad zen iu d ła w ik ó w p om ięd zy sieć a aparat, w ytw arzający przeszk ody, przyczem aparat i sieć m ogą b yć jeszcze ew en tu a ln ie za b lo k o w a n e k ondensatoram i. S posób ten p ok azan y jest na rys. 27, gdzie S ozn acza sie ć elek tryczn ą,
R y s . 27.
L l i L.. — d ław iki, sta n o w ią ce duży opór dla prą
d ów w ielk iej cz ęsto tliw o śc i, C, i C3 — k on d en satory b lok u jące oraz A —■ aparat, w ytw arzający p rzeszk od y. D ła w ik i Z,, i L, w in n y b yć n aw in ięte m o żliw ie b ezp ojem n ościow o. D ła w ik i m ogą b yć
zastąpion e p rzez opory ; jest to jednak rzadko p rak tyk ow an e ze w zg lęd u na straty energji w oporach. S to so w a n ie d ła w ik ó w , odgradzają
cych źródło p rzeszk ód od sieci, b yw a w w ielu w yp ad k ach n iesk u teczn e, gd yż sieć m oże sp rzę
gać się ze źródłem p rzeszk ód pojem nościow o, a w ię c z p om inięciem dław ik ów ,
P ro sty sp osób u suw an ia p rzeszk ód z sieci elek try czn y ch sta n ow i za b lo k o w an ie k o n d en sa
toram i p rzerw isk row ych u źródła przeszk ód.
N aprzykład, na rys. 24-b k ond en sator blok u jący n ależa ło b y za łą cz y ć p om ięd zy punktam i x i y . A ż e b y sposób ten b y ł sk u teczn y dla fal radjofo- nicznych, k on d en satory b lok u jące w in n y p osiad ać pojem ność rzęd u 1 p. F .
P rzeszk o d y z sie c i elek try czn y ch m ogą b yć rów n ież u su n ięte u źródła p rzeszk ód p rzez u z ie m ien ie sieci za p ośred n ictw em k o n d en satorów od pow iedn io dużej pojem ności. Na rys. 28 po-
1 1 T
R y s . 28.
k aza n e jest z a b ez p iec zen ie k on d en satorem C sieci telegraficznej S . Sposób ten jest tem sk u teczn iejszy, im w ięk sza jest pojem ność k on d en satora, uziem iającego sieć. P o żąd a n e jest, żeb y pojem ność ta b y ła rzęd u 1 ¡J. F . W w ielu jednak w yp ad kach, naprzyk ład p rzy siecia ch te le g ra ficz
nych, pojem ność k o n d en satorów , uziem iających sieć, nie m oże b y ć d o sta tec zn ie duża. W sieciach teleg raficzn ych zb y t duża pojem ność w y m ien io nych k o n d en satorów utru d niałab y szyb k ą pracę telegraficzn ą ze w zględ u na p o w o ln o ść p ro ce só w ustalania się i zanikania prądu.
J e ż e li chodzi o u su n ięcie p rzeszk ó d od sieci elek try czn y ch ty lk o na n iek tó rych falach, ściśle m ów iąc, na n iek tó rych w ąsk ich pasm ach fal, to m oże to b yć osią g n ięte przy p o m o cy elim in ato
rów . N a rys. 29 p rzed sta w io n e są elim inatory
R y s. 29.
C, i L 2 Co , za łą cz o n e p rzy źród le p rzeszk ód p om ięd zy siecią S a ziem ią. D zia ła n ie elim in a to
rów p olega na tem , że sta n ow ią on e dla p ew n ych c z ę sto tliw o śc i m ały opór. S ieć, zab ezp ieczo n a elim inatoram i, n ie pow oduje p rzeszk ód w o d b io
rze radjofonicznym ty lk o na tych falach, k tóre odpow iadają często tliw o śc io m rezon an sow ym p o szczeg ó ln y ch elim in atorów . Z teg o w zg lęd u od biorniki radjofoniczne m uszą b y ć w tym w ypadku dość se le k ty w n e i w in ny p osiad ać conajm niej dwa ob w od y rezon a n so w e. O dbiorniki ta k ie m ogą w ó w c za s odbierać b ez p rzeszk ód stacje radjofo
n iczn e o d łu gościach fal, od pow iad ających c z ę s to
tliw o ścio m rezon an sow ym elim inatorów .
M 2 1 - 2 2 PRZEG LĄD R A D JO T E C H N IC Z N Y 115
J e ż e li kond en satory, uziem iające sieć, lub elim inatory nie są u m ieszczon e przy źródle p rze
szkód, cz ęść sieci jest n iezab ezp ieczon a p rzeciw ko p rzeszk odom i m oże w o b ec tego szk od liw ie od d ziaływ ać na an ten y odbiorcze.
D ob re rezu ltaty daje jedn oczesn e za sto so w a n ie k ilk u sp o so b ó w usuw ania przeszkód od sieci elek tryczn ych . N aprzykład, dobrze jest za b ez
p ie c z y ć sie ć p rzez u ziem ien ie jej za p ośred n ic
tw em k o n d en satorów oraz p rzez załą czen ie jeszcze d ław ik ów . N a rys. 28 d ław ik w zględn ie opór w in ien b yć za łą czo n y w szereg z przew odem n apow ietrznym w p un k cie x .
R ozpatrzym y zk o lei sp osob y usuw ania p rze
szk ód od sieci elek try czn y ch przy odbiornikach.
S p oso b y te op arte są na zastosow an iu kom p ensacji i p olegają na tem , że do odbiornika do
p row ad za się um yślnie p rzeszk od y o takiej fazie i am plitudzie, że b y zn o siły się one z p rzeszk od a
mi, przenikającem i do odbiornika przypadkow o.
A b y zrozum ieć n a le ży cie d ziałanie u k ład ów kom p ensacyjnych, słu żą cy ch do usuw ania przeszkód z sieci elek tryczn ych przy odbiornikach, n ależy p rze d e w szy stk iem rozw ażyć, jakiem i drogami p rzedostają się te p rzeszk od y do anten odbior
czych.
P rz eszk o d y z sieci elek tryczn ych m ogą p rze
d ostaw ać się do anten odbiorczych trzem a dro
gami: p rzez od d ziaływ an ie p ojem nościow e sieci, p rzez o d d ziaływ an ie indukcyjne sieci i przez p ro
m ien iow an ie sieci. L iczne badania, p rzeprow a
d zone przez autora, w yk azały, że p rzeszk ody w odbiornikach radjofonicznych są w ynikiem głó w n ie od d ziaływ an ia p ojem nościow ego sieci elek try czn y ch na an ten y odbiorcze. O dd ziaływ a
n ie indukcyjne i prom ieniow anie sieci odgrywają zn aczn ie m niejszą rolę, co tłu m aczy się te o re
tyczn ie, jeżeli u w zględ n ić, że sieci elek tryczn e, n aprzykład p rzew od y telegraficzne, stan ow ią p rzew ażn ie system poziom y, gdy tym czasem an ten y od biorcze stan ow ią głów n ie system pionow y.
N a leż y dalej zau w ażyć, że prądy pasorzytni- cze, w zb u d zon e w antenach odbiorczych nasku- tek prom ieniow ania sieci elek tryczn ych , są p rze
w ażn ie zn aczn ie sła b sze od prądów pasorzytni- czych, w zbu d zon ych w tych antenach naskutek indukcyjnego od d ziaływ an ia sieci. Przyczyna t e go zajw iska jest ta, że o d ległość sieci przeszkadza
jącej od an ten y odbiorczej jest przew ażn ie sto su nk ow o n iew ielk i i nie przekracza zazw ycza 50 m. S to su n ek p rzeszk ód w odbiorniku ram o
w ym , w y w o ła n y ch prom ieniow aniem sieci, do p rzeszk ód, w y w ołan ych oddziaływ aniem induk- cyjnem sieci, m ożna sch arak teryzow ać n a stę p u jącym w zorem :
V 2 tz - - -
iin '1-
gd zie: ipr prąd p asorzytniczy, w zbudzony w o d biorniku n asku tek prom ieniow ania e le m entarnego odcinka sieci ;
iin prąd p asorzytniczy, w zbudzony w od
biorniku n asku tek indukcyjnego od
d ziaływ ania elem en tarn ego odcinka s i e c i ;
d od leg ło ść ram y odbiorczej od elem en tarnego odcinka sieci ;
gdzie: X długość fali, na którą nastrojone są ob w od y odbiornika.
D la d = 25 m i X = 1400 m :
l Dr lin
0
,1
.O dległość d ol która spełnia w arunek ipr = iln , w yraża się następuącym w zorem :
d 0 =
X2r.
D la
X= 1 400 m d0
S 2220 m.
Z p ow yżsżego w ynika, że w p ierw szem p rzy
bliżeniu m ożna traktow ać an ten y odbiorcze jako sp rzęgn ięte z przeszkadzającą siecią tylk o po- jem nościow o. Sposob y usuw ania tego szk o d liw e
go p ojem nościow ego sprzężenia, k tóre będą opi
sane poniżej, są analogiczne do sp osob ów n eu tra
lizow an ia szkodliw ej pojem ności m iędzy siatk ą i anodą w lam pach k atodow ych.
W drugiem p rzybliżeniu an ten y odbiorcze m ogą być traktow ane jako sp rzęgnięte z p rzesz
kadzającą siecią p ojem nościow o i indukcyjnie.
W rozdziale p. t. „S p rzężen ie indukcyjno-pojem - nościow e" zo sta ło w yk azan e, że prądy, w y w o ła ne n asku tek słabego sp rzężen ia indukcyjnego, są bądź w fazie z prądami, w yw ołan em i n asku tek słab ego sprzężen ia p ojem nościow ego, bądź te ż są p rzesu n ięte w fazie w zględem tych ostatnich o 180°.
Z teg o w ynika, że ten sam układ k om p en sa
cyjny m oże jedn ocześn ie słu żyć do usuwania w odbiorniku prądów pasorzytniczych, tak w y w ołan ych sp rzężen iem pojem nościow em , jak i in~
dukcyjnem a n ten y odbiorczej z siecią p rzeszk a
dzającą. P o n iew a ż w arunek kom pensacji induk- cyjno-pojem nościow ej za le ż y od często tliw o ści prądu, trzeba, ż e b y odbiornik, w którym mają b yć u su n ięte p rzeszk o d y przy p om ocy kom pen
sacji, b y ł dość selek ty w n y . O bw ody rezon anso
w e odbiornika usuwają w te d y jako fitry prądy p asorzytnicze o w szelk ich często tliw o ściach , n ie objętych pasm em cz ęsto tliw o śc i filtrów , n a to
m iast kom pensacja usuw a te w łaśn ie prądy p a so rzytnicze, których cz ęsto tliw o ść odpow iada c z ę sto tliw o ści rezonansow ej filtrów . W ten sposób m ogą być u sun ięte w odbiorniku praw ie w sz y st
k ie prąd y pasorzytnicze, p och odzące z sieci e le k trycznych. Im bardziej w arunek kom pensacji p rzeszk ód za le ż y od często tliw o ści, tem w ięcej selek ty w n y w inien być odbiornik. W ystarcza, je
żeli odbiornik posiada dwa ob w od y rezon anso
w e, w sk a zan e jest przytem zm ienne sp rzężen ie z obw odem anteny.
P rzeszk o d y w odbiorniku, w y w o ła n e prom ie- niow aniem sieci elek tryczn ych , odgrywają p rze
w ażnie, jak już zaznaczono, trzeciorzęd n ą rolę.
W ogromnej w ięk szo śc i w y p ad k ów dla u sunięcia p rzeszkód od sieci elek tryczn ych p rak tycznie w y starcza sk om p en sow anie indukcyjno-pojem nościo- w ego sp rzężen ia an ten y odbiorczej z siecią p rze
szkadzającą.
O pisane poniżej sp osob y usuw ania przeszkód
z sieci elek tryczn ych p rzy odbiornikach, oparte
116 P R Z E G LĄ D R A D JO T E C H N IC Z N Y Nr 2 1 - 2 2 na kom pensacji, nie mają nic w sp óln eg o z od b io
rem kierunkow ym . M ożna rozróżnić d w ie grupy tych sp osob ów : sp o so b y u suw ania p rzeszk ód z sie c i elek try czn y ch p rzy odbiornikach w p rzy
padku szczególn ym , k ie d y m ożliw y jest d ostęp do sie c i przeszkadzającej, i sp osob y u suw ania p rzeszk ód z sieci elek try czn y ch p rzy odbiorni
k ach w przypadku ogólnym , k ied y d ostęp do sieci p rzeszk adzającej jest m ożliw y lub n iem ożliw y.
R ozpatrzym y najprzód sposoby u su w a n ia p rzeszk ód od sie c i e le k tr y cznych p rzy odbiornikach w p rzy padku szczególnym , k ied y m ożliw y jest dostęp do sieci p rzeszk ad zają
cej.
S posob y te przedstaw ione są na rys. 30, 31 i 32. Odbiornik łą czy się tutaj z siecią p rzeszk ad zającą S p rzy pom ocy sp ecjaln ego przew odu mn, p rzez k tóry do odbiornika d o p row ad za się um yślnie p rzeszk od y o takiej fazie i am plitudzie, żeby zn osiły się one z przeszkodam i, p rze.
nikającem i do odbiornika p rzyp ad
kow o. J eż eli, naprzykład, przeszkody w odbiorze p och odzą z sieci ośw ietleniow ej, n a leży sp ecjaln ie doprow adzić do odbiornika przeszk ody od kontak
tu ośw ietleniow ego. Rysunki 30-a, 31-a i 32 p rzed staw iają rzeczyiste u k ład y p ołączeń , zaś rysunki 30-b i 3 1 -b p rzed staw iają u kład y zastęp cze, które tłu m aczą działanie układów rzeczyw istych.
W ed łu g rys. 30-a u su n ięcie w odbiorniku p rzeszk ód z sie c i S osiąga się p rzez u m yślne d o
p ro w ad zen ie p rzeszk ód do uziem ienia odbiorni
k a za p ośred n ictw em k on d en satora Cx , zm ien n eg o oporu rx i zm iennej sam oindukcji Lx . Jak tłu m aczy u kład za stę p c z y w ed łu g rys, 30-b, w y k orzystuje się tutaj sam oindukcję Lu i opór r„
p rzew od u uziem iającego. U k ład za stę p c z y sp ro
w a d za się do m ostk a W h e a tsto n e ‘a, w którym odbiornik za łą cz o n y jest jako w sk aźn ik ró w n o w a gi m ostka.
niczn ych w arto ść sam oindukcji Lx , p otrzeb na do u su n ięcia p rzeszk ód, jest rzędu .2 X 10 "4 H., ch o ciaż zdarza się często , ż e b y w a ona zn aczn ie m niejsza. Zm ienny opór rx p o w in ien m ieć w a r
tość m aksym alną rzędu 50 om. Co do k o n d en sa
tora C , to p ożąd ane jest, że b y p osiad ał on dość znaczną pojem ność rzędu 1 \>.F.
W ed łu g rys. 31-a u su n ięcie w odbiorniku p rzeszk ód z s ie c i S osiąga się przez um yślne do-
^ 4
R y s. 30.
N a rys. 30-b k on d en sator C, reprezentuje pojem ność a n ten y odbiorczej w zględ em sieci przeszkadzającej, k ond en sator C2 — pojem ność a n ten y odbiorczej w zględ em ziem i. U su n ięcie p rzeszk ód w odbiorniku czyli rów now agę m ostka osią ga się p rzez od pow iedn i dobór sam oindukcji L x i oporu rx , przyczem głów n ą rolę odgryw a p rzew ażn ie sam oindukcja. J a k w skazuje d o
św ia d czen ie, p rzy norm alnych an ten ach radjofo-
R y s. 31.
p row a d zen ie p rzeszk ód do ce w k i an ten ow ej L y za p o śred n ictw em zm ienn ego k on d en satora Cx C ew k a z uziem ionym środ k iem zw o jó w sp rzęg
n ięta jest z ob w od em rezon an sow ym L 2 C2 o d biornika. Jak w yn ik a z u kład u z a stęp cze g o w e dług rys. 3 1 -b, kom p en sacja p rzeszk ó d w o b w o d zie jL2 C2 p o leg a na różn ico w em d ziałaniu p o łó w e k ce w k i Z,, na c e w k ę L , . N a rys. 31-b k o n d en sator C3 reprezentuje pojem ność a n ten y odbior
czej w zg lęd em sieci przeszkadzającej, k o n d en sa tor C, — pojem ność a n ten y odbiorczej w zględ em ziem i, k ond en sator C., — pojem ność odcinka p rze
w odu mn w zg lęd em ziem i, k ond en sator C,; — p o jem ność odcinka p rzew od u mn w zg lęd em an ten y odbiorczej. U su n ięcie p rzeszk ó d w odbiorniku osiąga się p rzez od p ow ied n i dobór pojem ności zm ienn ego k on d en satora Cx. W a rtość tej p o jem ności w ah a się p rzew ażn ie w granicach od k ilk u nastu do k ilk u d ziesięciu cen ty m etrów .
W ed łu g rys. 32 u su n ięcie w odbiorniku p rze
szk ód z sie c i S osiąga się na tej samej zasad zie, co w ed łu g rys. 31. P rz eszk o d y z s ie c i S są um yśl
n ie d oprow ad zan e na rys. 32 do obw odu L2 C2 odbiornika przy p o m ocy ce w k i L , . Zmienne sp rzężen ie c e w e k i L 2 oraz zm ienn y k o n d en sator C, um ożliw iają łą czn ie ze zm iennym k o n d en satorem Cx bardzo precyzyjn ą kom pensację p rzeszk ó d w o b w od zie L2 C2 odbiornika.
R ozpatrzym y teraz sp o so b y u suw an ia p rze
szk ód z sie c i elek tr y czn y ch p rzy odbiornikach
w przypadku ogólnym , k ie d y d ostęp do sieci
p rzeszk adzającej jest m o żliw y lub n iem ożliw y.
.N6 21— 22 PRZEG LĄD R A D JO T E C H N IC Z N Y 117
S p osob y te p rzed staw ion e są na rys. 33, 34, 35, 36, 37 i 38. Stw arza się tutaj dodatkowe sp rzę
żen ia p ojem nościow e p om ięd zy układem odbior
czym a siecią przeszkadzającą lub w ykorzystuje się istn iejące już sp rzężen ia w celu d oprow ad ze
nia u m yślnie p rzeszk ód do odbiornika o takiej fazie i am plitudzie, żeby zn osiły się one
z przeszkodam i, przenikającem i do od biornika przypadkow o. Rysunki 33, 34, 35-a, 36, 37-a i 38 przedstaw iają rzeczy w iste u kład y połączeń, zaś rysunki 35-b i 37-b p rzedstaw iają układy zastępcze, które tłum aczą działanie układów rzeczy
w istych.
W ed ług rys. 33 usunięcie w odbiorni
ku p rzeszk ód od sie c i S osiąga się przez u m yślne doprow adzenie przeszkód do cew ki antenowej L x za pośrednictwem przeciw w agi P, sprzęgniętej pojem nościo- wo z siecią S, i zm iennego kondensatora Cx. Cewka Z,, z uziem ionym środkiem zw o'
jów sp rzęg n ięta jest z obw odem rezonansow ym Ln C2 odbiornika. K om pensacja p rzeszk ód w ob
w o d zie Lo CL , p olega tutaj, podobnie jak na rys. 31, na różn icow em działaniu p o łó w ek cew k i i , na ce w k ę L ... U su n ięcie p rzeszk ód w odbiorniku osiąga się p rzez od pow iedn i dobór pojem ności k on d en satora Cr. W artość tej pojem ności w aha się p rzew ażn ie w granicach od k ilk u dziesięciu do k ilk u set cen tym etrów .
W ed ług rys. 35-a u sun ięcie w odbiorniku przeszkód z sieci S osiąga się p rzez sk om p en so
w an ie prąd ów pasorzytniczych, przedostających się do obw odu L2 C 2 odbiornika za p ośred n ictw em an ten y odbiorczej i z pom inięciem tej anteny.
W ykorzystuje się tutaj p ojem nościow e sp rzężen ie
o I
R y s. 33.
W ed łu g rys. 34 u su n ięcie w odbiorniku p rze
szk ód z sie c i S osiąga się na- tej samej zasadzie, co w ed łu g rys. 33. D zięk i p rzeciw w ad ze P p rze
szk od y z sieci S są um yślnie doprow adzone na rys. 34 do ob w od u L 2 C 2 odbiornika przy pom ocy ce w k i L 3 . Zm ienne sp rzężen ie ce w e k L x i L 2 oraz zm ienn y k ond en sator C x um ożliwiają łą cz
nie ze zm iennym kondensatorem Cx bardzo p re
cyzyjną kom pensację p rzeszk ód w obw odzie L2 C2 odbiornika.
j \ L Z
r‘ —
o \ T
CJ J . 7 2
n
R y s. 35.
obw odu L 2 C 2
zsiecią przeszkadzającą S . Z tego w zględu obw ód L 2 C2 nie pow inien b yć ek ran ow a
ny. Zm ienne sp rzężen ie indukcyjne ce w ek L x i L2 oraz zm ienny kond en sator C, um ożliwiają zm ien
ne sp rzężen ie indukcyjno-pojem nościow e obw odu an ten y z ob w od em ¿ , C2 . M ożność usunięcia przeszkód przy pom ocy doboru od pow iedn iego sp rzężen ia indukcyjno-pojem nościow ego p om iędzy cew k am i L x i L 2 w ynika z układu zastęp czeg o w e dług rys, 35-b. O znaczając przez m spółczynnik, ch arakteryzujący sp rzężen ie indukcyjno-pojem no- ścio w e ce w ek L x i L21 m ożna w yrazić w rachun
ku sym bolicznym następującym w zorem prąd 12 w zależności od prądów / , oraz k l x\
I 2 ^ I i
— / w m
r 2 + 7 ( w L 2
1
w Co + * I ,
ro + /i ( “ ¿ 2 --- ~
\ 0)C
Z atem :
j -co j — j <*[m — k Lt) r2 - f / L
¿ 2--- )
\ w C2 /
W arunek kom pensacji, czyli warunek / 2 osiąga się, kiedy:
m — k L2
= 0
Sposób usuwania przeszkód w edług rys. 35 m oże być naogół stosow any tylko przy odbiorze silnych stacyj, naprzykład lokalnej stacji radjo- fonicznej.
W ed łu g rys. 36 usunięcie w odbiorniku prze
szkód z sieci S osiąga się przez skom pensow anie prądów pasorzytniczych, p rzedostających się do obwodu L2C 2 odbiornika wskutek oddziaływ ania sieci S na ramę odbiorczą L i na antenę otwartą.
Antena otwarta sprzęga się z obwodem L 2C 2 przy pom ocy cew ki L x. U sunięcie przeszkód w obwo
dzie L 2C 2 osiąga się na tej sam ej zasadzie, co w e
dług rys. 35 przez odpow iedni dobór zm iennego
118 PR Z E G LĄ D R A D JO T E C H N IC Z N Y JMa 21— 22 sp rzężen ia indukcyjnego cew ek L 1 i L z oraz p ojem
n ości zm iennego kondensatora C t. Z ależnie od ustaw ienia przełącznika P układ w ed łu g R ys. 36 m oże pracow ać z uziem ieniem lub bez uziem ienia.
K om pensacja przeszkód jest naogół dokładniejsza, je żeli układ odbiorczy jest nieuziem iony. N a leży podkreślić, że układ odbiorczy w ed łu g R ys. 36 nie posiada w łaściw ości kierunkowych, które cechują ram oanteny w edłu g R ys. 18 i 19.
jest na zm ienny kondensator C, zaś kondensator Cx m oże być załączon y do jednej lub do drugiej końcówki ram y p rzy p om ocy przełącznika P. D z ia łanie układu w edłu g rys. 38 jest analogiczne do
4
1
° x
\ p
u s m p
R y s. 36.
W ed łu g R ys. 37-a usunięcie w odbiorniku p rze
szkód z sieci S osiąga się przez zrów now ażenie ra
m y odbiorczej L p rzy pom ocy zm iennego konden
satora Cx, u ziem iającego jedną z końców ek ra
my. N a R ys 37-a rama L załączona jest na zm ienny kondensator C, zaś kondensator C x może być załączon y do jednej lub drugiej końcówki ra
m y p rzy pom ocy p rzełącznika P. D ziałan ie u k ła
du tłu m aczy układ za stęp czy w edłu g Rys. 37-b,
-•---- •-- ' w
Pb -HI—
R y s. 37.
k tóry sprow adza się do m ostka W h eatsth on e‘a. Ob
w ód L C odgryw a tutaj rolę w skaźnika równowagi m ostka. U sunięcie przeszkód w odbiorniku, czyli rów now agę mostka, osiąga się przez odpow iedni dobór pojem ności kondensatora Cx■ W artość tej pojem ności waha się w granicach od kilkunastu do k ilkuset centym etrów . M oże się zdarzyć przyp ad kowo, że rów now agę osiąga się bez pom ocy kon
densatora Cx . D zięki efektow i antenowem u ram y układ odbiorczy w edłu g R ys. 37-a nie posiada w ła ściw ości kierunkowych, które cechują urządzenia ram ow e w edłu g rys. 16 i 17.
W ed łu g R ys. 38 usunięcie w odbiorniku p rze
szk ód od sieci S osiąga się p rzez zrów n ow ażen ie ra
m y odbiorczej L p rzy pom ocy anteny, załączonej do jednej z końców ek ram y za pośrednictw em zm iennego kondensatora Cx . Rama L załączona
R y s. 38.
działania układu w ed łu g R ys. 37. U su nięcie p rze
szkód w odbiorniku osiąga się p rzez odpow iedni do.
bór pojem ności kondensatora Cx. W artość tej p o
jem ności waha się w granicach od kilkudziesięciu do kilkuset centym etrów . W p ły w efektu anteno
w ego ram y nie usuw a się, ogólnie biorąc, p rzy tej samej pojem ności kondensatora jC*, która w arun
kuje u sunięcie przeszkód z sieci. Z tego pow odu układ odbiorczy w edłu g Rys. 38 nie posiada p rze
w ażnie w ła ściw o ści kierunkowych.
K onstrukcja sp rzęgacza cew ek L t i L2 na R ys. 32, 34, 35 i 36 pokazana jest na R ys. 7.
Ram a odbiorcza, stosow ana w układach do usuwania przeszkód w edłu g R ys. 36, 37 i 38, m oże być w ykonana w postaci dużej ram y jednozw ojo- wej, której konstrukcja jest pokazana na rys. 39. Ram a ta p osiad a dużą czu łość na odbiór fal elektrom agnetycznych i um oco
wana jest na w ysokich słup ach p rzy p o
m ocy izolatorów m.
O pisane sposoby usuwania przeszkód z sieci elek tryczn ych m ogą być za sto so w ane zarów no p rzy odbiornikach, zasila nych z bateryj, jak i p rzy odbiornikach, zasilan ych z sieci. N a leż y zauw ażyć, że w odbiornikach, zasilan ych z sieci, mogą w ystępow ać inne jeszcze przeszkody, któ
re spow odow ane są w ad liw ą konstrukcją odbiorników, a w szczególn ości prostow ników (huczenie). P rzeszk od y te, jako nie pochodzące od przyrządów zewnętrznych, nie będą tutaj rozpatryw ane.
Zam iast usuw ania przeszkód z sieci elek try cz
nych p rzy pom ocy w yżej opisanych sposobów m oż
liw e jest rów nież w niektórych w ypadkach uniknię-
R y s. 39.
Ns 2 1 - 2 2 PRZEG LĄD R A D JO T E C H N IC Z N Y 119 cie tych p rzeszkód przez zastosow anie m etody
sprow adzania sygnału.
M etoda sprow adzania sygnału polega na tem, ż e antenę odbiorczą um ieszcza się zdała od odbior
nika i od sieci przeszkadzającej w m iejscu, gdzie p rzeszod y już nie w ystępują, i sygn ał z tej anteny sprow adza się do odbiornika przy pom ocy linji przekaźnikow ej. O dpowiedni układ odbiorczy przedstaw iony jest na Rys. 40. W arunkiem dobre-
R y s. 40.
go funkcjonowania takiego urządzenia jest sym e- trja linji przekaźnikow ej. Z tego w zględu linja
przekaźnikowa winna być odpow iednio prow adzo
na, ew entualnie krzyżowana. Zasięg szkodliw ego oddziaływ ania sieci elektrycznych na anteny od
biorcze nie przekracza zazw yczaj 100 m. Tem nie
mniej realizacja m etody sprowadzania sygnału na
trafia przy odbiornikach radjofonicznych na po
ważne trudności ze w zględu na brak m iejsca.
Jak w idać z pow yższego, p rzeszk ody od sieci elektrycznych mogą być unieszkodliw ione w ielu sposobami. N ależy, oczyw iście, przedew szystkiem dążyć, żeby przeszkody te b yły usuwane u źródła przeszkód. Poniew aż jednak niezaw sze jest to m ożliw e, trzeba bądź unikać tych przeszkód, bądź też usuw ać je przy odbiornikach. Opisane wyżej sposoby usuwania przeszkód z sieci elektrycznych przy odbiornikach są dość delikatne i w ym agają odpow iedniego doboru wartości elektrycznych, da
ją jednak słuchaczom radjofonicznym broń bardzo skuteczną i w w ielu wypadkach jedyną.
War sz awa, w lecie 1930.
W I A D O M O Ś C I T E C H N I C Z N E
M O D U L A C J A N A D A J N I K Ó W T E L E G R A F I C Z N Y C H ( M a r c o n i-R e v ie w N r. 22 — 1930. N . W e lls ) . G d y w d a n e j c h w ili p o m ię d z y d w ie m a - k o m u n ik u ją c e - mi się z e s o b ą s ta c ja m i p o w ie d z m y p r z y c z ę sto tliw o ś c i 20000 k ilo - c y k li (15 m e tró w ) n a s tę p u je z ja w is k o z a n ik a n ia , je s t fa k te m d o w ie d z io n y m , iż p r z y d ru g ie j c z ę sto tliw o ś c i, r ó ż n ią c e j się ty lk o o k ilk a s e t o k re s ó w o d p ie rw s z e j, z a n i
k a n ie d a je się m n ie j o d c z u w a ć lu b też w c a le n ie istn ie je ; znów w in n y m m o m e n c ie s k u te k m oże być ta k i, ż e n ie d a s ię z a u w a ż y ć z a n ik a n ie p r z y p ie rw s z e j c z ę s to tliw o ś c i, le c z
R y s. 1.
b ę d z ie o n o g o rs z e p r z y d ru g ie j ze w s k a z a n y c h c z ę s to tli
w ości. W y n ik ie m teg o je s t, iż je ś li d w ie c z ę sto tliw o ś c i m o
gą b y ć tr a n s m ito w a n e je d n o c z e ś n ie i je d n o c z e ś n ie o d b ie ra n e , s z k o d liw o ś ć z a n ik a n ia m o że b y ć z m n ie js zo n a . G d y w e źm iem y p e w n ą c z ę s to tliw o ś ć i tra n s m itu je m y n a k ilk a s e t c z ę s to tliw o ś c i p o n a d i p o n iż e j te j c z ę s to tliw o ś c i o ra z jeż eli o d b io r n ik je s t c z u ty n a c a ły m z a k r e s ie fal, p o le p s z e nie k o m u n ik a c ji d a je się z a u w a ż y ć je s z c z e le p ie j. J e ż e li za tem m o d u lu je m y c z ę s to tliw o ś c ią a k u s ty c z n ą fa lę n o śn ą ,
to z ą u w a ż y m y z n ac zn o p o le p s z e n ie k o m u n ik a c ji n a d a le k ie o d le g ło śc i. W n ie k tó ry c h s ta c ja c h sz y b k o ść n a d a w a n ia p o w ię k s z y ła się , w in n y c h p rz y p a d k a c h , g d y w ie lk ie sz y b k o śc i b y ły ju ż o sią g n ię te , lic z b a słó w n a d a n y c h p o w ię k s z y ła się p ię c io k ro tn ie . R o z w a żm y z a te m o d czego z a leż y p o le p s z e n ie k o m u n ik a c ji n a k r ó tk ic h f a la c h p rz y w p ro w a d z e n iu d o d a tk o w e j m o d u la c ji fa li n o śn e j.
M o d u lo w a n e w stę g i.
M o d u lu ją c fa lę n o ś n ą ja k ą ś c z ę s to tliw o ś c ią a k u s ty c z n ą p, p r z y jm u ją c że m a m y d o c z y n ie n ia ty lk o z c zy - ste m i s in u s o id a m i (bez h a rm o n ic z n y c h ) w w y n ik u o t r z y m am y t r z y fa le :
1) fa lę n o śn ą ,
2) le w ą w s tę g ę m o d u la c y jn ą ró w n ą c z ę s to tliw o ś c i fa li n o ś n e j m n iej c z ę sto tliw o ś ć fa li m o d u lu ją c e j,
3) p r a w ą w s tę g ę m o d u la c y jn ą ró w n ą c z ę sto tliw o ś c i fa li n o ś n e j p lu s c zę so tliw o ś ć fa li m o d u lu ją c e j.
M o ż e m y to w y ra z ić z n a n y m w z o re m e = A sin u) / (1 + K sin p t ) =
=
A sin u> i-j-
B sin p tsin u) / =
g d z :e B — A Kfa la n o ś n a le w a w s tę g a p r a w a w s tę g a N a ry s . 1 — C i B p r z e d s ta w ia ją lew ą i p r a w ą w s tę gę, A p r z e d s ta w ię fa lę n o śn ą . N a d o le w id z im y su m ę ty c h trz e c h w ie lk o ś c i c zy li p o z o rn ie s t a łą (je d n ą ) fa lę o z m ie n n ej a m p litu d z ie .
J e ż e li m o d u la c ja je s t teg o r o d z a ju , że z m ia n y a m p li
tu d y n ie s ą s in u s o id a ln e , a n p . p r o s to k ą tn e , n a te n c z a s m o d u la c ję ta k ą m o żem y p r z e d s ta w ić ja k o in te r f e r e n c ję 7 fa l t. j.
(ry s. 2 i 3).
1) c z ę s to tliw o ś ć n o ś n a ;
2) „ „ p lu s c z ę s to tliw o ś ć m o d u lu ją c a ; 3) „ „ p lu s tr z y k r o tn a c z ę s to tliw o ś ć m o d u lu ją c a (3 -cia h a rm o n ic z n a ) ;
120 PR Z E G L Ą D R A D J OTECH NICZNY Ne 2 1 — 22
4) c z ę s to tliw o ś ć n o ś n a m n ie j c z ę s to tliw o ś ć m o d u lu ją c a ; 5) „ „ m n iej tr z y k r o t n a c z ę s to tliw o ś ć m o d o lu ją c a (3 -c ia h a rm o n ic z na) ;
6) i 7) f a la n o ś n a rfc 5 - ta h a rm o n ic z n a fa li m o d u lu ją c e j.
FALA N 0 $ N At3-CIA h a r m.
f a l a n o ś n a+z a s a d n i c z a
f a l a n o ś n a
i i
F A L A N O S N A - Z A S A D N I C Z A VWWWAAVVVVWWWVVWV\VWWVWJ FA LA N 0 S N A - 3 - C I A HARM.
R y s . 2.
100/4 MOOULACJi H J EDEN OKRES-
R y s. 3.
P o d z ia ł m o c y .
M o ż n a d o w ie ść , że p r z y m o d u la c ji 100% (t. j. p e łn e j) i p r z y s in u s o id a ln e j fo rm ie te j m o d u la c ji, 1/ 3 m o c y z a w a r tą je s t w m o d u la c y jn y c h w s tę g a c h , n a to m ia s t p r z y m o d u la c ji p r o s to k ą tn e j, % m o c y z a w a r t a w m o d u la c y jn y c h w s t ę g ach .
S z e r o k o ś ć w stę g i.
Z d a w a ło b y się , że im s z e rs z ą je s t w s tę g a o r a z im w ię k s z ą lic z b a b o c z n y c h c z ę s to tliw o ś c i, te m le p s z e s ą w y n ik i, lecz w rz e c z y w is to ś c i s p r a w a p r z e d s ta w ia się in a c z e j, g d y ż p o p ie r w s z e u d a ło s ię z a u w a ż y ć , że je s t z n a c z n a r ó ż n ic a w z a n ik a n iu p o m ię d z y d w o m a c z ę s to tliw o ś c ia m i, o d - d z ie lo n e m i o d sie b ie b a r d z o z n ik o m ą lic z b ą o k re só w , n p . 250 o k r e s ó w p r z y c z ę s to tliw o ś c ia c h 20 000 000. D o w o d z i to , ż e w ą z k a w s tę g a d w u c h c z ę s to tliw o ś c i, r ó ż n ią cy c h s ię m ię d z y so b ą ty lk o n ie z n a c z n ą lic z b ą o k re só w , d ą ż y ju ż d o u tr z y m a n ia je d n o lite g o o d b io ru . P o d ru g ie , g d y o d b ió r je s t b a r d z o s e le k ty w n y i o d b io rn ik i s ą z a o p a tr z o n e w o b w o d y f iltr u ją c e , w ą z k a w s tę g a fa lo w a b ę d z ie d o s t a r c z a ła w ię k s z ą e n e r g ję i w ię k s z ą s iłę s y g n a łu n iż s z e ro k a w s tę g a , g d y ż d u ż y p r o c e n t b o c z n y c h c z ę s to tliw o ś c i b ę d z ie tłu m io n y w f iltr a c h o d b io rn ik ó w . Z o s ta ło to s tw ie r d z o n e p r z e z w ie le s t a c j i o d b io rc z y c h .
N a jw a ż n ie js z ą je d n a k o k o lic z n o ś c ią je s t, ż e w ą z k a w s tę g a z a jm u je m n ie j m ie js c a w e te r z e n iż s z e ro k a .
W s /ę g a c z ę s to tliw o ś c i p r z y jm o w a n a p r z e z o d b io r n ik . G d y tr a n s m ito w a n a m o c je s t r o z d z ie lo n ą m ię d z y k ilk u c z ę s to tliw o ś c ia m i, ja s n e m je s t, ż e o d b io r n ik p o w i
n ie n m óc o d b ie r a ć je d n o c z e ś n ie w s z y s tk ie te c z ę s to tliw o ś c i.
W o d b io rn ik a c h ,,b e am " 'o w y c h M a rc o n ie g o p ie rw s z y o b w ó d f i lt r u j ą c y p o s ia d a s z e ro k o ś ć 5.000 o k re s ó w (157 500 o k re s ó w d o 152 500 i t. d . ) , p r z y c z e m p o d c z a s k o n s tr u k c ji ty c h f iltr ó w p o d u w a g ę b y ł b r a n y in n y w z g lą d , c h o d z iło m ia n o w ic ie o to, ż e b y w a h a n ia z m ia n y f a li n o ś n e j o 2 500 o k re s ó w z k a ż d e j s tr o n y f a li n o śn e j u m o ż liw iły o d b ió r.
P r z y p u ś ć m y , ż e 5 000 o k re s ó w o k r e ś la s z e ro k o ś ć n o w o c z e s neg o ty p o w e g o o d b io r n ik a f iltr u ją c e g o , p rz y c z e m n a le ż y p a m ię ta ć o tem , ż e w b lis k ie j p rz y s z ło ś c i tr z e b a b ę d z ie p ra c o w a ć p r z y d a le k o w ę ż s z e m w id m ie n a d a w c z e m .
P o n ie w a ż p r z y m o d u la c ji n a d a j n i k a z a z w y c z a j p o w s ta ją h a rm o n ic z n e z a s a d n ic z e j fa li m o d u lu ją c e j, n io s ą c z s o b ą c z ę ść e n e rg ji, p r z e to p r z y m o d u la c ji f a li n o ś n e j 1000 o k re s a m i 3 -c ia i 5 - ta h a rm o n ic z n a w y p a d n ą p o z a f il
tr e m i b ę d ą s tra c o n e . Z d ru g ie j s t r o n y p r z y m o d u la c ji 250 o k r e s a m i 3 -c ia i 5 - ta h a rm o n ic z n a b ę d ą w g ra n ic a c h filtru .
D o ln a g ra n ic a c z ę s to tliw o ś c i m o d u lu ją c e j.
Z u p e łn ie n ie z a le ż n ie o d g łó w n e g o c e lu u n ik n ię c ia z a n ik a n ia ( „ fa d in g ‘u ‘') c z ę s to tliw o ś ć m o d u la c ji m a p e w n ą d o ln ą g ra n ic ę , g d y ż p o w in n a p r z e w y ż s z a ć sz y b k o ś ć z n a k ó w M o r s e ’a. S z y b k o ś ć 150 s łó w n a m in u tę r ó w n a się 60 k r o p k o m n a s e k u n d ę , in n e m i s ło w y o k r e s c z a s u d la z n a k u k r o p k i ró w n a się 120-ej c z ę śc i s e k u n d y ; p r z y te m te m p ie i p r z y p u s z c z a ją c , że c z ę s to tliw o ś ć m o d u la c ji ró w n a się 250 o k re s o m , o k a ż e się n ie w ie le w ię c e j n iż d w a im p u ls y d la je d n e g o z n a k u w k s z ta łc ie k r o p k i, a p r z y n o w o c z e sn y m o d b io rn ik u , z a o p a tr z o n y m w u r z ą d z e n ie s a m o p is z ą c e , je s t to w y s ta r c z a ją c e d l a d o b re g o o d b io ru z n a k ó w p is a n y c h .
O b e c n ie p r z y n o w o c z e s n y m o d b io r n ik u , k w e s t ja c z ę s to tliw o ś c i m o d u lu ją c e j m a ło m a w s p ó ln e g o z o d tw a r z a n iem z n a k ó w , g d y ż c z y to b ę d ą d w a im p u ls y n a k r o p k ę , j a k p r z y 2 5 0 -o k re s o w e m m o d u lo w a n iu , c z y te ż 12 im p u lsó w , ja k p r z y 1 5 0 0 -o k re s o w e m m o d u lo w a n iu , e n e r g ja p r z e p u s z c z o n a p rz e z d e te k to r , t. j. e fe k ty w n ie d z ia ł a j ą c a e n e r g ja , p o z o s ta n ie w sw ej m o cy t a k ą s a m ą .
M o c p r o m ie n io w a n a .
Z a d a n ie m m o d u la c ji je s t z m ia n a ró w n e g o p r o m ie n io w a n ia fa l n ie g a s n ą c y c h b ą d ź n a o k r e s y p ro m ie n io w a n ia i o k r e s y n ie - p r o m ie n io w a n ia , b ą d ź te ż n a o k r e s y z w ię k s z a n ia i z m n ie js z a n ia p ro m ie n io w a n ia ; o c z y w iś c ie z p u n k tu w id z e n ia e fe k ty w n e j m o cy p ro m ie n io w a n ia p o ż ą d a n e m je s t, a b y o k r e s y b y ły z ró w n o w a ż o n e . J e d n a k ż e d l a z w y c z a jn e j tr a n s m is ji te le g ra fic z n e j p o tr z e b n y j e s t k o m p ro m is , d la u z y s k a n ia o d p o w ie d n ie j m o cy p ro m ie n io w a n ia ; w y m a g a to p o n ie k ą d fo rm y m o d u la c y jn e j n ie z ró w n o w a ż o n e j, le c z g d y m o d u la c ja u s k u te c z n ia s ię z a p o m o c ą o s c y la to r a to n o w e g o j e s t w z u p e łn o ś c i m o żliw e i p r a k ty c z n e z a o k r ą g la ć o b w ie d n ię d rg a ń , b ą d ź o d p o w ie d n im d o b o re m s ta ły c h w o b w o d a c h , lu b te ż p r z e z p o d w ó jn e d e te k to ro w a n ie o s c y la to r a w y jśc io w e g o ,
(ry s. 4).
G d y m o d u la c ja u s k u te c z n ia s ię z a p o m o c ą je d n o f a z o w e g o p r ą d u z m ie n n e g o , n ie w ie le d a się z ro b ić d l a u k s z t a ł t o w a n ia fo rm y m o d u la c ji, c h o c ia ż p r z y u ż y c iu d o b re j m a s z y n y u z y s k a n a fo rm a fa li z a z w y c z a j o k a z u je się z u p e łn ie z a d a - w a ln ia ją c ą .
P r z y m o d u la c ji z a p o m o c ą p r o s to w n ik a p r ą d u z m ie n n eg o , b e z filtró w , z a le c a się d o łą c z e n ie p e w n e j p o je m n o ś c i m ię d z y p rz e w o d e m w y s o k ie g o n a p ię c ia a z ie m ią , w y r ó w n u je to b o w ie m „ k ą t y “ o b w ie d n i f a l i z m n ie js z a ilo ś ć h a r m o n ic z n y c h ; ró w n ie ż w y tw a r z a to p e w ie n p r o c e n t c z y s te j f a li c ią g łe j, co je s t z a le tą , j a k to b ę d z ie d o w ie d z io n e w- n a s tę p n y m p a r a g r a f ie .
2 1 - 2 2 PR ZEG LĄ D R A D JO T E C H N IC Z N Y 121
N a z a k o ń c z e n ie s p ra w y p ro m ie n io w a n ia n a le ż y z a z n a c z y ć , ż e w s z e lk ie h a rm o n ic z n e , o p ró c z p ie rw s z e j, m o g ą b y ć u s u n ię te .
O sią g a n ie d u ż e j s z y b k o ś c i n a d a w a n ia .
N . W e lls s ą d z i, ż e je d y n y m w a ru n k ie m d la d o b re g o f o r m o w a n ia z n a k ó w te le g ra fic z n y c h n a ta ś m ie je s t je d y n ie s ta n p r z e s tr z e n i m ię d z y n a d a jn ik ie m i o d b io rn ik ie m . J e ś l i w a ru n k i te j p r z e s tr z e n i s ą d o b re w te n c z a s f a la n ie m o d u lo w a n a m oże d a ć s iln ie js z y s y g n a ł i w ię k sz e sz y b k o śc i.
J e d n a k o w o ż w a r u n k i p r z e s tr z e n i m ię d z y s ta c ją n a d a w c z ą i o d b io r c z ą s ą z w y k le teg o ro d z a ju , że w w ię k sz o śc i p r z y ' p a d k ó w f a la m o d u lo w a n a p o z w a la n a le p s z ą tr a f ik ę . Z p o w y ż sz eg o w y n ik a , ż e n a le ż a ło b y ra c z e j d ą ż y ć d o p ew n eg o k o m p ro m is u . D o ś w ia d c z e n ia w y k a z a ły , że f a la m o d u lo w a n a n p . n a 30% d a je b a r d z o d o b rą tr a f ik ę i z n a k i p rz y c h o d z ą z u p e łn ie d o b re , c h o c ia ż s a m a f a la n o ś n a z a n ik a p ra w ie z u p e łn ie '
'.mvwjtw.w,v,wvAW/.v*;'av.v.yA-.vya'l,.umvA'.vu‘A‘Aii7
R y s. 4.
D y w e r s y jn y s y s te m o d b io ru .
J a k w ia d o m o z a n ik a n ie n ie je s t je d n a k o w e m n a w e t d la f a l p o ło ż o n y c h b a r d z o b lis k o sie b ie . Z d ru g ie j s tro n y z a n i
k a n ie n ie je s t je d n a k o w e m d la te j s a m e j fa li, je d n a k w r ó ż n y c h m ie js c a c h o d d a la n y c h c d sie b ie o 20 fa l i w ięcej. J a k
■w ykazała p r a k ty k a tr z y o d b io rc z e s y s te m y r o z s ta w io n e w te n s p o s ó b i n a s tę p n ie k o m b in o w a n e ra z e m , fa k ty c z n ie b a rd z o s iln ie z m n ie js z a ją z ja w is k o z a n ik a n ia (fa d in g 'u ).
W w y p a d k u s to s o w a n ia „ d y w e rs y jn e g o " s y s te m u o d b io r u t.j. z tr z e m a r o z s ta w io n e m i s ta c ja m i, o c z y w iś c ie b y ło b y lo g ic z n e m s to s o w a n ie fa l n ie m o d u lo w a n y c h . P r a k ty k a w y k a z a ła je d n a k , że i tu ta j n ie z b ę d n y m je s t p e w ien k o m p ro m is .
D o b ó r c z ę s to tliw o ś c i m o d u lu ją c e j.
R e a s u m u ją c w s z y s tk o , co p o p rz e d n io z o s ta ło p o w ie d z ia n e , m o ż n a p o le c ić :
a) p r z y u ż y c iu d u ż e j a n te n y „ b e a m " ‘ow ej o d b io rcz ej lu b d la k o m b in o w a n e g o s y s te m u „ B e a m " ‘u i d y w e rs y jn e g o , t. j. n a p r z y k ła d d la trz e c h m a ły c h a n te n „ b e a m “o w y c h ro z s ta w io n y c h d y w e rsy jn ie , n a le ż y u ż y ć c z ę s to tliw o ś ć m o d u lu ją c ą 250 o k re só w ; b) p rz y u ż y c iu m a łe j a n te n y „ b e a m " o w e j lu b d la
s y s te m u d y w e rs y jn e g o , u ż y w a ją c e g o tr z y z w y k łe a n te n y n a le ż y u ż y ć 500 o k re só w ;
c) d la o d b io ru b e z k ie ru n k o w e g o n a le ż y u ży ć 1 0 0 0 o k re só w .
Z a k o ń c z e n ie .
M o d u la c ja s y g n a łó w te le g ra fic z n y c h , d z ię k i p o w s ta n iu b o c z n y c h w s tę g m o d u la c y jn y c h ro z m a ity c h c z ę sto tliw o ś ci, je s t ś r o d k ie m d o z n e u tr a liz o w a n ia s k u tk ó w w y w o ła n y ch z a n ik a n ie m (fa d in g ‘ie m ).
Z e w z g lę d u n a o k o lic z n o ś c i, to w a rz y s z ą c e m o d u la c ji, w y n ik a p o p ie r w s z e — k o n ie c z n o ś ć u tr z y m a n ia t r a n s m ito w a n e j w s tę g i fa lo w e j w ta k ic h g ra n ic a c h , a b y z a p o b ie c
in te r f e r e n c ji in n y c h s ta c y j, p o d ru g ie — k o n ie c z n o ś ć u t r z y . m a n ia c z ę s to tliw o ś c i w d o p u s z c z a ln y c h g ra n ic a c h s e le k ty w n e g o o d b io ru , t. j. w g ra n ic a c h w s tę g i, d la k t ó r e j d a n y o d b io rn ik je s t p rz e z n a c z o n y , — in a c z e j z n a c z n a c zę ść o trz y m a n e j e n e rg ji b ę d z ie p o c h ło n ię tą p rz e z f i lt r i d la n a s tę p n y c h o b w o d ó w b ę d z ie s tra c o n ą .
N ia n a le ż y z a p o m in a ć , że w s ta ły c h w a ru n k a c h c z y s ty s y g n a ł n ie m o d u lo w a n y d a w ię k s z ą sz y b k o ś ć n iż m o d u lo w a - n y, p o n ie w a ż e n e r g ja k o n c e n tr u je się w p o je d y ó c z e j c z ę s to tliw o ś c i w p ie rw s z y m p r z y p a d k u i ro z d z ie la się n a k ilk a c z ę s to tliw o ś c i w d ru g im p r z y p a d k u ; tem n iem n iej p r z e c ię tn y w y n ik je s t w z n a c z n y m s to p n iu n a k o rz y ś ć m o d u lacji. W o g ó le fa la m o d u lo w a n a n ie d o s ię g a te g o sa m e g o p o zio m u in te n sy w n o śc i, j a k c z y s ta fa la n ie m o d u lo w a n a , g d y ż c z ę ś ć e n e rg ji z n a jd u je się w b o c zn y c h w s tę g a ch , lec z w ła ś n ie z te g o p o w o d u e n e rg ja , d o c h o d z ą c a do s t a c ji o d b io rcz ej m a z n a c z n ie ró w n ie js z y p rz e p ły w , co w p ły w a n a p o le p s z e n ie k o m u n ik a c ji.
A u to re m ry s u n k ó w 1, 2 i 4 je s t p. A . W . L a d n e r.
Z re fe r. J . PI.
W z o r y c h a r a te r y z u ją c e z ja w is k a K e lv in a . E . F r o m y , L 'o n d e e le c tr iq u e , IX , N r. 29, l u ty 1930 r.
P r ą d z m ie n n y , p r z e p ły w a ją c y p rz e z p rz e w o d n ik w a l
cow y n ie je s t, ja k to z g o d n ie w y k a z u je te o r ja i d o ś w ia d czen ie, ró w n o m ie rn ie ro z ło ż o n y w c a ły m p r z e k r o ju p r z e w o d n ik a . P r ą d te n p o s ia d a te n d e n c ję d o u c h y la n ia się w k i e r u n k u o d ś ro d k o w y m . Z p o w y ż s z e g o w y n ik a , ż e g ę s to ś ć p r ą d u je s t z a w s z e s ła b s z a w c e n tr u m , n iż n a p o w ie rz c h n i.
O m a w ia n e z ja w is k o je s t sz c z e g ó ln ie u d e r z a ją c e w p r z y p a d k u p rz e w o d n ik ó w o z n a c z n e j ś re d n ic y i d la w ie l
kich c z ę sto tliw o ś c i; p rz e w o d n ik z a c h o w u je się w ó w czas m n iej w ię c e j, ja k w a le c w y d rą ż o n y o te j sa m e j ś re d n ic y , co w s k a z u je , że śro d k o w a c zęść je s t n ie n a le ż y c ie w y z y sk a n a .
U w a g i p o w y ż s z e w y ja ś n ia ją , d la c z e g o o p ó r, ja k i d a n y p rz e w o d n ik p rz ec iw sta w n a p rą d o m w ie lk ie j c z ę s to tliw o ś c i je s t w ię k sz y , n iż w p r z y p a d k u p r ą d u s ta łe g o .
L o rd K e lv in p ie rw s z y sp re c y z o w a ł m a te m a ty c z n ie p o w yższe z ja w is k o , d a ją c n a s tę p u ją c y w z ó r n a o b lic z e n ie s to s u n k u K p o m ie n io n y c h d w ó ch o p o ró w :
K = 2
b e r O b e i' O — b e i O b e r ' Q ( b e r ' 0 ) J + ( b e i' O )2 g d z ie Q — a I ' 4 -¡jlcuj
a — p ro m ie ń p r z e k r o ju p rz e w o d n ik a ; (u — p r z e n ik a ln o ś ć m a g n e ty c z n a ; c — p rz e w o d n o ś ć w ła ś c iw a ; tu — p u ls a c ja p rą d u .
F u n k c je b e r 0 i bei Q p r z e d s ta w ia ją c zę ść rz e c z y w i
s tą i s p ó łc z y n n ik czę ści u ro jo n e j fu n k c ji B e s s e la s to p n ia z ero w e g o z m ie n n e j u ro jo n e j Q
O b lic z a n ie je d n a k tą d ro g ą s to s u n k u K je s t b a rd z o żm u d n e.
A u to r c zy n i p r z e g lą d w zo ró w , p ro p o n o w a n y c h p rz e z ró ż n y ch b a d a c z y z ja w is k a K e lv in a .
W p r z y p a d k u b a r d z o w ie lk ic h c z ę s to tliw o ś c i m o żn a p r z y ją ć ,że p r ą d je s t c a łk o w ic ie z lo k a liz o w a n y w p ie r ś c ie n io w ej w a rs tw ie z e w n ę trz n e j o g ru b o śc i
.
1
2 jc jĄ |i c t g d z ie / o z n a c z a c z ę sto tliw o ś ć .
