Jan Decyk
"Liturgia Domus Carissima : studium
liturgiczne dedykowane Ks.
Bogusławowi Nadolskiemu w
sześćdziesiątą piątą rocznicę
urodzin", red. A. Durak, Warszawa
1998 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 39/1, 250-254
na nie sięgnąć po tę pozycję. R zeteln e opracow ana podaje źródłow e wiadomości o genezie i kształtow aniu się modlitwy Kościoła, tak na W schodzie ja k i na Z ach o dzie. R ozróżnia dwa typy w rozwoju modlitw: monastyczny i katedralny. Zw raca uwagę na m odlitwę całego Kościoła oraz na późniejsze sprywatyzowanie tej m odli twy. U względnia proces ewolucyjności w kształtow aniu się Oficjum brewiarzowego.
Z uw ag krytycznych nasuw a się pytanie o celowość zam ieszczenia bibliografii na końcu. B ardziej w skazane byłoby dla niej miejsce n a początku, po wykazie skrótów , jest o n a bow iem źródłow ym w arsztatem dla przeprow adzonych badań. M ożna odczuw ać niedosyt z racji pom inięcia O ficjum za zm arłych, k tó re w L itu r gii G odzin m a swoje szczególne m iejsce. W arto było o nim w spom nieć zarów no w części historycznej, ukazując jego pow stanie, ja k i w części teologicznej przy roz w ażaniu eschatologicznego w ątku O ficjum .W ram ach zastrzeżeń m etodologicz nych m ożna by zgłosić nierów ny p o d ział m ateriału w poszczególnych częściach. O b ro n a je d n a k przyjętej przez A u to ra kom pozycji je st n ie tru d n a w skutek przyję tych przez niego założeń zm ierzających do logicznego u kładu treści. N p. część o statn ia zaw ierająca refleksje teologicznye je s t ważnym uw ieńczeniem całości b a dań o c h arak terze historycznym .
K siążka zasługuje n a ogrom ne uznanie. N ależałoby oczekiwać tłum aczenia, oczywiście z oryginału, na język polski. D ało b y o no szansę szerokiej dostępności książki, aby m ogła o n a służyć naukow com , duszpasterzom , a także wiernym , k tó rych zainteresow anie M odlitw ą Liturgii G odzin stale wzrasta.
ks. Jan Decyk
Liturgia D om us Carissima. Studium liturgiczne dedykowane Ks. Bogusławowi Nadolskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, A . D u r a k (red ), W ydawnic
two A kadem ii Teologii K atolickiej, W arszawa 1998, ss. 455.
K siążka, k tó rą zam ierzam recenzow ać w iąże się z osobą K siędza p ro feso ra dra hab. B ogusław a N a d o l s k i e g o , z jeg o Jubileuszem . D o cen ien ie d o robku K się dza P ro feso ra podyktow ało n apisanie artykułów będących dow odem uh o n o ro w a nia naukow ej tw órczości i osobow ości Jubilata. D edykow ane artykuły w arte są uwagi, gdyż dostarczają bogatej refleksji teologicznej, podsuw ają myśli do których czytelnik m oże często się odwoływać.
M ożna zrezygnow ać z dokładniejszego przedstaw ienia O soby Jubilata, a to je dynie z tej racji, że Ks. prof. N a d o l s k i je st postacią bardzo znaną. W ykształcił wielu liturgistów, przyczynił się do prom ow ania w ielu ludzi nauki, poszerzając
w te n sposób grono osób w pełni oddanych nauce. Ju b ilat n ap isał 19 recenzji d ok torskich, 9 habilitacyjnych oraz 10 profesorskich. Z ain tereso w an i dobrze znają je go książki i artykuły naukow e. S tudenci teologii czerpali i czerpią w iedzę z jego publikacji; w ym ienię chociażby jego czterotom ow y p odręcznik z liturgiki: Liturgi
ka fundam entalna, Poznań 1989; Liturgia i czas, P oznań 1991; Sakramenty, Sakra- mentalia, Błogosławieństwa, Poznań 1992; Eucharystia, P oznań 1992. W ykaz in
nych pozycji zam ieszczony został w om aw ianej książce przez p an ią E. K o n o p i ń s k ą .
W książce zam ieszczone są dwie znaczące w ypowiedzi, a m ianowicie: R e k to ra A kadem ii Teologii K atolickiej ks. prof. d r hab. R o m an a B a r t n i c k i e g o oraz Przew odniczącego Sekcji Liturgistów Polskich przy K om isji E p isk o p atu Polski ks. prof. d r hab. Jerzego Józefa K o p c i a z K atolickiego U niw ersytetu Lubelskiego. Pierwsza z nich mówi o zainteresow aniach i osiągnięciach naukow ych ks. prof. B. N adolskiego, p o d k reśla jeg o zw iązek naukow y i dydaktyczny z ATK. D ru g a p o d kreśla profesjonalizm Ju b ilata w zakresie teologii liturgii. Ks. N adolski skupia się na m isterium Eucharystii, p ro p o n u je, ja k liturgię uczynić szkołą życia chrześcijań skiego i środow iskiem ewangelizacji. Tem atyka książki ko resp o n d u je z zain tereso w aniam i Jubilata.
P rezentow ana książka, pow stała p od redakcją ks. prof. d r hab. A dam a D u r a k a z A kadem ii Teologii K atolickiej, zaw iera 23 pozycje. N apisali je trzej bibliści, dwaj katechetycy, je d e n m oralista oraz 15 liturgistów . W śród nich są dwie prace osób świeckich.
W treści referatów m ożna w yodrębnić kilka g ru p tem atycznych. N a czoło wysu w a się głów nie tem atyka liturgiczna, a w niej zagadnienia eucharystyczne, tak b a r dzo bliskie zainteresow aniom Jubilata.
N ie je st spraw ą przypadkow ą, że ze w zględu n a profesję Ju b ilata najwięcej jest artykułów autorstw a liturgistów. I tak dwa z nich pośw ięcone są encyklice Piusa X II „M ed iato r D e i” . Ks. S. C z e r w i k (K ielce) p o d k reśla dające się łatw o w niej odczytać uw rażliw ienie na rolę kapłaństw a hierarchicznego i w iernych świeckich, a także przypom ina w ażne uwagi papieża dotyczące zasad kultu tajem nicy E u ch a rystii. A u to r bard zo dobrze ukazuje encyklikę w zestaw ieniu z innymi d o k u m en ta mi i w ypowiedziam i K ościoła, tak Soboru Trydenckiego, papieży, ja k i nowych d o kum entów Kościoła. O wo szerokie spojrzenie pozw ala czytelnikowi dostrzec w aż ność wypowiedzi Piusa X II, osadzenie ich we właściwym kontekście historycznym i p o d an ie właściwej oceny spojrzenia n a zagadnienia p o ru szan e w encyklice. N a tem at encykliki „M ed iato r D e i” w ypowiedział się rów nież ks. S. K o p e r e k (K ra ków). Przypom ina głów ne n urty odnow y liturgicznej. U św iadam ia, że encyklika torow ała drogę w śród różnych zawiłości ru ch u liturgicznego ku n astęp n em u e ta powi odnowy, jaki rozpoczął Sobór. A u to r, posługując się treściam i encykliki,
zw raca uw agę n a kapłaństw o Jezusa C hrystusa i K ościoła, n a kult eucharystyczny i n a udział wiernych w ofierze C hrystusa.
Kilka artykułów poświęconych jest sakram entom . N a tem at reform y chrztu d o ro słych pisze ks. Cz. K r a k o w i a k (Lublin). Jego rozw ażania są o tyle ważne, że w Polsce nie wszyscy w ierni z racji tradycyjnych form chrześcijańskiego życia, są bez pośrednio tym zagadnieniem zainteresow ani. W wypowiedzi m ożna znaleźć bardzo cenne w iadom ości dotyczące historycznych przesłanek zagadnienia oraz szczegóło we om ów ienie treści „O rdo baptism i ad u lto ru m ” z 1962 r. W zagadnienie formacji duchowej i liturgicznej kandydatów do kapłaństw a w prow adza ks. J.J. K o p e ć (L u blin). Podstawowym środowiskiem formacji kapłańskiej jest rodzina. O d niej zależy kształtowanie duchowości i owocny udział w liturgii Kościoła. A u to r akcentuje zna czenie wspólnoty parafialnej oraz spraw ow anie w niej liturgii, któ ra jest szkołą przy szłych kapłanów. We wnioskach pastoralnych Ks. K o p e ć widzi potrzebę formacji osobowej i w spólnotowej. Chrześcijańskie życie we w spólnocie kościelnej wymaga dojrzałej osobowości zdolnej do budow ania relacji międzyludzkich. P otrzebę p e r m anentnej formacji kapłanów w relacji do Eucharystii om aw ia ks. K. M a t w i e j u k (Siedlce). E ucharystia jest miejscem i sposobem doświadczania zbawczego działania Chrystusa, jest on a w centrum liturgii Kościoła. A u to r mówi o eklezjalnej roli form acji kapłańskiej dla Eucharystii i przez Eucharystię. Z rozw a żaniam i o kapłaństwie łączy się artykuł autorstw a ks. K. K o n e c k i e g o (W łocła wek) na tem at modlitwy konsekracyjnej święceń kapłańskich w jej odnow ionej for mie. A u to r skupia uwagę n ad stru k tu rą i teologią tej modlitwy. Snuje refleksje nad treściam i teologicznymi anam nezy (trzy teksty). O m awia epiklezę, m odlitwę do B o ga O jca o d ar D ucha Świętego, prośby o wstawiennicze pośrednictw o B ożego Syna. Podkreśla też, że do głównych zadań prezbiterów należy proklam ow anie Ewangelii, sprawow anie pasterskiej władzy i sakram entalna posługa.
Kolejny zespół teologicznych rozważań otwiera artykuł ks. J. J a n i c k i e g o (K ra ków). Eucharystia jest drogą paschalną chrześcijanina - mówi ks. Janicki. Kościół o b chodzi m isterium paschalne przede wszystkim w D zień Pański. Uwagę autora skupia ją teksty euchologijne okresu wielkanocnego. Omawiając paschalne m isterium zaw ar te w Eucharystii, koncentruje się na odrodzeniu godności dzieci Bożych. Przez chrzest wierni zostali wszczepieni w m isterium Chrystusa, które wyznacza przem ianę ludzkie go życia. Podstawą sprawowania Eucharystii jest Zgrom adzenie eucharystyczne. Te matykę tę w sposób szczegółowy podjął ks. H . S o b e c z k o (O pole). A utor ujmuje Zgrom adzenie liturgiczne od strony sakram entalności. Sakram entalność Z grom adze nia liturgicznego została ukazana w oparciu o teologię starotestam entalnego Przymie rza. Nie została pom inięta obecność Chrystusa w zgrom adzeniu liturgicznym oraz rola D ucha Świętego. A u to r przyzywa także na pam ięć strukturę zgrom adzenia liturgicz nego zaznaczając, że jest ono podm iotem liturgii.
O statnia g rap a tem atyczna dotyczy sam ej struktury Mszy św. Ks. S. S o s n o w s k i (Łódź) om aw ia w alor aktu pokuty, prow adzi dogłębne rozważania n ad nim i nad sakram entalną absolucją. A u to r podkreśla, że ten akt otw iera na B o że Słowo i prowadzi ku spotkaniu, które swój pełny wymiar osiąga w O fierze i K o munii. A kt uznania grzeszności jest jednocześnie wyznaniem zbawczej mocy E u ch a rystii. Ks. J. M i a z e k (Warszawa) mówi o M odlitw ie pow szechnej i M odlitwach wstawienniczych. B ardzo cenne jest zaakcentow anie treści nowych M odlitw eu ch a rystycznych w pow iązaniu z treścią modlitw w schodnich i zachodnich. Z najdują się tu rozw ażania teologiczne dotyczące treści nowych m odlitw wstawienniczych. Ks. J. N o w a k (Warszawa) om awia Piątą M odlitwę eucharystyczną, zwraca uwagę na jej pochodzenie i treści teologiczne. Z auw aża biblijne bogactw o treści, podkreśla jej antropologiczny charakter. D ostrzega aktualność treści, stąd mówi o jej apostolskim wezwaniu dla całego Kościoła, tak dla duchownych, ja k i dla osób świeckich. Ks. A. D u r a k (Warszawa) analizuje Modlitwy eucharystyczne o tajem nicy pojednania. W ym ienia elem enty strukturalne tych M odlitw i podaje interpretację teologiczną ich treści. Zw raca uwagę na tajem nicę pojednania człowieka z Bogiem i braćm i. Mówi też o tajem nicy Bożej miłości w zbawczym działaniu Boga.
Z esp ó ł strukturalnych artykułów Mszy św. zam yka artykuł ks. J. D e c y k a (W arszawa) ukazujący kult E ucharystii w historii. Tytuł artykułu: „D y nam iczny n u rt kultu E ucharystii w K ościele” w skazuje n a historyczny aspekt za gadnień w odniesieniu do istniejących form kultu. U kazuje ich wpływ n a pow sta w anie i rozwój.
W książce znaleźć m ożna dwa artykuły dotyczące zagadnienia relikwii i pielgrzy mek. Ks. J. S t e f a ń s k i (G niezno) podaje historię pow stania relikwii i związane z tym treści teologiczne. D użo miejsca poświęca relikwiom odnoszącym się do C hry stusa. Prow adzą one do p raźródła świętości - do sam ego Jezusa Chrystusa, Jego zbawczej misji. Ks. W. G ł o w a (Przemyśl) poświęca swój artykuł kultowi Maryi w jego wymiarze pielgrzymkowym. W szechstronnie ukazuje spojrzenie n a ten p rze jaw kultu chrześcijańskiego. U w agę skupia szczególnie n a sanktuariach maryjnych w Polsce południowo-wschodniej. Podaje różne motywy pielgrzym owania.
D o ważnych rozważań nie liturgistów należą artykuły o wydźwięku katechetycz nym. Ks. R . M u r a w s k i (Warszawa) ukazuje Chrystusa według nauczania kateche tycznego czasów apostolskich. Podkreśla, że właśnie Chrystus - a zwłaszcza Jego Ta jem nica Paschalna - stanowił przedm iot nauczania od samych początków istnienia chrześcijaństwa. Dynamiczny proces nauczania - podkreśla au to r - widoczny jest w szczególny sposób w Ewangeliach, w Księgach Dziejów A postolskich i Listach Apostolskich. Treścią kerygmatu katechetycznego był Jezus Chrystus, Jego śmierć, złożenie do grobu i zmartwychwstanie. Wychowywanie do udziału w Eucharystii omaw ia ks. W. K u b i k (Warszawa). Przypom ina główne treści dotyczące pełniejsze
go rozum ienia Eucharystii. W ażne - według autora - jest uświadomienie, że Chrystus jest głównym celebransem Eucharystii, że Eucharystia dokonywana jest w formie zbawczego dialogu. A utor nie pom ija zagadnienia wychowania do więzi z bliźnimi.
N a uwagę zasługuje artykuł m oralisty ks. P. B o r t k i e w i c z a (Warszawa) m ó wiący o posłudze kapłańskiej w świetle wypowiedzi Jan a Pawła II. A u to r wnika w osobistą refleksję Jan a Pawła II nad m isterium kapłaństwa. Z a papieżem , przeciw stawia, tak bardzo rozwiniętej, „kulturze śm ierci” „kulturę życia”. Przywołując ency klikę „Evangelium vitae”, mówi o program ie Ewangelii miłości Boga do człowieka.
K siążka u b o g aco n a z o stała także artykułam i z dziedziny biblijnej. Ks. J. Ł a c h (W arszaw a) p rz e d m io te m swych rozw ażań uczynił w ażny a zarazem tr u d ny uryw ek z L istu do H ebrajczyków 6,1-8. A u to r p o d k reśla, że w cen tru m św ia dom ości chrześcijańskiej w inna zn aleźć się praw d a o jed n o cz en iu się ochrzczo nych z C hrystusem i całym K ościołem . Ks. R . B a r t n i c k i (W arszaw a) w ro z w ażaniach o au to rstw ie E w angelii w edług św. M a rk a p o d aje szczegółow e in fo r m acje dotyczące osoby ew angelisty. A rty k u ł ks. M. C z a j k o w s k i e g o (W ar szaw a) je s t jakby biblijnym p ro lo g iem do artykułów liturgicznych nt. E ucharystii. Piszący rozw ażania o p ie ra na „M ow ie eucharystycznej Jezu sa zapisanej w czw ar tej ew angelii (J 6,26-71). A u to r arty k u łu sięga tak że po teksty innych ew angeli stów. M ów i o tajem nicy bliskości B oga w Jezu sie C hrystusie i ustanow ionej przez N iego E ucharystii.
Cieszy wypowiedź p an i M . P a r a d o w s k i e j o ś w . W ojciechu, z racji obcho dzonego jubileuszu tego św iętego A postoła.
Z naczący je st tytuł całości. D om przyw ołuje um iłow ania i bogactw o relacji. C h arak te ry zu je się także relatyw nym ustaw ieniem „przedm iotów ”. U k ład artyku łów składających się n a tę cen n ą pozycję partycypuje w tej właściwości.
Bezdyskusyjna je st w artość książki. Pozycja jest sw oistą form ą „encyklopedii” przynoszącej cen n e w iadom ości liturgiczne. Jej przydatność nie ogranicza się tylko do grona profesjonalnych liturgistów , m ogą z niej korzystać studenci teologii a także d u szpasterze i świeccy.
ks. Jan Decyk
Ks. Janusz Tarnow ski, Kto pyta nie błądzi. W kościele - w szkole - w rodzinie: rok A - Wyd. A dam M arszałek, T oruń 1995, ss. 348; rok B - Wyd. „A dam ”, W arszawa 1986, ss.315; rok C - Wyd. „A dam ”, W arszawa 1997, ss.376.
Ks. Jan u sza Tarnow skiego Czytelnikom n ie p o trzeb a przedstaw iać, tu taj przy po m n ę jedynie to, co rów nież w yznacza w artość recenzow anej pozycji; że jest
