opracowany w ramach projektu
„Tworzenie programów nauczania oraz scenariuszy lekcji i zajęć wchodzących w skład zestawów narzędzi edukacyjnych wspierających proces kształcenia ogólnego w zakresie kompetencji kluczowych uczniów niezbędnych do poruszania się na rynku pracy”
dofinansowanego ze środków Funduszy Europejskich w ramach
Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, 2.10 Wysoka jakość systemu oświaty.
Warszawa 2019
SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE IV
Program nauczania języka polskiego dla szkoły podstawowej
MAŁGORZATA JAS
CO JEST SERCEM ZDANIA?
POZNAJEMY FUNKCJE
ORZECZENIA
Redakcja merytoryczna – dr Jolanta Sawicka-Jurek Recenzja merytoryczna – Sabina Furgoł
Bożena Święch dr Beata Rola
Agnieszka Ratajczak-Mucharska Redakcja językowa i korekta – Editio
Projekt graficzny i projekt okładki – Editio Skład i redakcja techniczna – Editio Warszawa 2019
Ośrodek Rozwoju Edukacji Aleje Ujazdowskie 28 00-478 Warszawa www.ore.edu.pl
Publikacja jest rozpowszechniana na zasadach wolnej licencji Creative Commons – Użycie niekomercyjne 4.0 Polska (CC-BY-NC).
https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.pl
3
Tytuł lekcji:
Co jest sercem zdania? Poznajemy funkcje orzeczenia
(kompetencje kluczowe: porozumiewanie się w języku ojczystym, myślenie matematyczne, podstawowe kompetencje naukowe)
Cele kształcenia (wymagania ogólne)
I. Kształcenie językowe. 3) Poznawanie systemu językowego (słownictwa
i gramatyki) (…). 4) Rozwijanie wiedzy o elementach składowych wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz ich funkcjach w strukturze tekstów i w komunikowaniu się.
II. Tworzenie wypowiedzi. 4) Poznawanie i świadome wykorzystywanie elementów retoryki w rozumieniu (...) retoryczno-kompozycyjnym (wyrażanie i interpretowanie komunikatów w mowie i na piśmie w sposób zrozumiały dla odbiorcy, uporządkowany pod względem logicznym i kompozycyjnym (…) oraz poprawny językowo (…).
Treści kształcenia (wymagania szczegółowe)
II. Kształcenie językowe. 1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń: 1) rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik), określa [jego] funkcje w tekście;
3) dostrzega rolę czasownika w wypowiedzi; 4) rozpoznaje formy liczby, osoby, czasu, trybu czasownika; 8) nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach (orzeczenie); 11) rozpoznaje typy wypowiedzeń, uwzględniając cel wypowiedzi: wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące – rozumie ich funkcje i je stosuje; 12) rozpoznaje w tekście typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze, zdania złożone (…) rozumie ich funkcje i stosuje w praktyce językowej. III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Elementy retoryki. Uczeń: 3) tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź (…). 2. Mówienie i pisanie. Uczeń: 9) wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach.
Metody/Formy pracy
m. praktyczne: praca z tekstem źródłowym; m. problemowe, aktywizujące:
rozsypanki zdaniowe; formy pracy: zbiorowa, grupowa.
Środki dydaktyczne
paski z „chorymi” zdaniami przygotowane przez nauczyciela.
Przed lekcją
Nauczyciel wybiera z tekstu literackiego (np. z omawianej lektury uzupełniającej Skrzynia Władcy Piorunów) różne zdania pojedyncze i złożone. Przygotowuje paski ze zdaniami, z których usuwa różne części zdania. Dodatkowo, na oddzielnych paskach, drukuje brakujące człony/wyrazy z tych zdań.
4
Opis przebiegu lekcji
Nauczyciel tworzy tyle grup, ile pasków przygotował. Pary losują pasek i zastanawiają się, czy zapisana na nim informacja jest zrozumiała. Jeśli tak, ustalają, czego chcieliby się jeszcze dowiedzieć. Jeśli nie, ustalają, czego brakuje, aby informacja miała sens.
Przykłady pasków – zdania z 2. rozdz. powieści Skrzynia Władcy Piorunów (w nawiasach kwadratowych elementy zdania zapisane na dodatkowych paskach): Biszkoptowi [opadła] szczęka. [Rok temu] czytałam o synestezji. [Pociesz] Julkę. [Wziął] kartkę i zaznaczył, gdzie popełniła błąd. [Wiedziała] o tym dobrze. [Serce chłopca] biło szybciej [niż kiedykolwiek]. Może [nie znam się] na ułamkach, ale [czytam] jak szalona.
Nauczyciel wyświetla na kolejnych slajdach informacje z pasków. „Wywołani”
slajdem uczniowie mówią, co ustalili. Pozostali słuchają, mogą zadawać pytania, polemizować lub zgadzać się z rówieśnikami.
Po wypowiedziach wszystkich uczniów na slajdzie pojawiają się wszystkie informacje, pogrupowane w kategorie: Rozumiemy/Bez sensu. Uczniowie formułują w parach wniosek (np.: Aby zdanie miało sens, musi w nim wystąpić czasownik).
Uczniowie wybierają z dodatkowych pasków rozłożonych na oddzielnym stoliku brakujące elementy zdania „bez sensu” lub fragmenty, które są uzupełnieniem informacji w zdaniach zrozumiałych. Odczytują złożone w ten sposób zdania.
Nauczyciel wyświetla ich pełne wersje (z pogrubionymi uzupełnionymi elementami), wprowadza lub utrwala termin „orzeczenie”, wskazując na czasownik jako występującą w roli orzeczenia część mowy. Uczniowie formułują wniosek (np. Zdanie zawsze
powinno zawierać czasownik w funkcji orzeczenia. Inne wyrazy pomagają rozwinąć informację).
Nauczyciel pyta: Co jest sercem zdania, bez którego nie mogłoby istnieć? Uczniowie formułują wniosek, np.: Sercem zdania jest orzeczenie.
Zadanie domowe: Ułóż zdania: pojedyncze rozkazujące, złożone oznajmujące, pojedyncze rozkazujące. Podkreśl orzeczenia w zdaniach pojedynczych oraz w zdaniach składowych w zdaniu złożonym. Rozpoznaj i zapisz ich: liczbę, osobę, czas, tryb.
Komentarz metodyczny
Lekcja umożliwia aktywne badanie zagadnień gramatycznych. Jeśli w klasie są uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, nauczyciel zamiast losowania przydziela uczniom paski (uczniom ze SPE adekwatnie do ich możliwości, np. zdanie krótsze i łatwiejsze do interpretacji).
