• Nie Znaleziono Wyników

Deutsche Bauzeitung, Jg. 58, No. 7-8

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Deutsche Bauzeitung, Jg. 58, No. 7-8"

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

D E U T S C H E B A U Z E IT U N G

58. J A H R G A N G * N° 7/8 » B E R L I N , D E N 26. J A N U A R 1924

H E R A U S G E B E R : P R O F E S S O R E R I C H B L U N C K , ARCH.

SCHRIFTLEITER: REG.-BAUMEISTER FRITZ EISELEN, ING.

A lle R e c h te V o rb e h a lte n . — F ü r n ic h t v e r la n g te B e itr ä g e k e in e G e w ä h r.

Städtebauliches aus dem alten Köln.

V on F ritz S c h u m a c h e r . (F o rtse tz u n g au s No. 3/4.) I I . D a s R a t h a u s u n d s e i n e U m g e b u n g * ) . n t e r d e n h is to r is c h e n P u n k te n d e s

in n e r e n K ö ln w e c k t w o h l n e b e n d e m D o m k e in e r so v ie le F r a g e n s t ä d te b a u l ic h e r E in z e lb e tr a c h tu n g , w ie d a s R a th a u s .

M itte n im G e w irr a l t e r G a s s e n fin d e n w ir e in K o n g lo m e r a t v e r ­ s c h i e d e n a r t ig s t e r B a u te ile , d ie K ö ln s d a r s te ll e n . Z u m g r o ß e n T e il s in d sie n o c h in n e r lic h z u e in e r E in h e it R a th a u s

w e d e r ä u ß e r lic h

v e r b u n d e n . D ie z e r s p r e n g te n T e ile a b e r lie g e n a n so a u s s c h la g g e b e n d e n S te lle n ih r e r U m g e b u n g , d a ß sie t r o tz v e r h ä ltn is m ä ß ig k le in e n U m fa n g e s d a s W e se n d e r

S t a d t n a c h m e h r e re n S e ite n h in b e h e rr s c h e n . W er, v o m D om k o m m e n d , d e n S ta d t te i l z w isc h e n H o h e- S tr a ß e u n d d e n M a r k tp lä tz e n d u r c h q u e r t, w ird ü b e r- a ll, se i es im D u rc h b lic k o d e r im u n m itte lb a r e n B e­

g e g n e n , a u f R a th a u s t u r m u n d R a th a u s la u b e g e fü h r t, u n d w e n n e r s e in e n W e g d u rc h d ie v o n d ie s e m S t a d t ­ b e z ir k s c h a r f g e tr e n n te Z o n e d e r tie flie g e n d e n R h e in ­ u f e r s t a d t n im m t, fin d e t e r w ie d e r d ie P e r s p e k tiv e n , d ie im A lte r m a r k t m ü n d e n , d u r c h c h a r a k te r is tis c h e T e ile d e s R a th a u s e s b e z e ic h n e t, d ie e r im e r s te n A u g e n ­ b lic k k a u m in e in e n G e fü h ls z u s a m m e n h a n g m it d e n E in d r ü c k e n d e r a n d e r e n S e ite zu b rin g e n v e rm a g .

M it e in em W o r t: d e r je tz ig e B a u lie g t z w a r a b -

29 A b b . 2. U m g e s t a l t u n g d e r R a t h a u s - U m g e b u n g v o n W e s t e n .

* ) A u s d e m W e r k ' - K ö l n . E n t w i c k l u n p s f r a g e n e i n e r G r o ß s t a d t ^ . S a a le c k -V e r la g . K ö ln . E t w a 160 A b b . u. 120 S e it e n T e x t .

(2)

se its v o n d e n e ig e n tlic h e n L e b e n s z ü g e n d e r S ta d t, a b e r e r b e s e tz t m it e in z e ln e n T e ile n e in e n e n ts c h e id e n d e n P o s te n . E s is t, a ls h ä tt e e r zu d ie s e m Z w e c k v o r e r s t ein z e ln e S c h ild w a c h e n a u s g e s te llt.

E s k a n n k e in Z w eifel se in , d a ß d a s A u s d e h n u n g s ­ b e d ü rfn is , d a s je d e s g r o ß s tä d tis c h e R a th a u s a u c h b e i e in e r g e w is s e n D e z e n tra lis a tio n d e r V e r w a ltu n g b e ­ sitz t, e in m a l d a z u fü h re n w ird , h ie r d ie A u fg a b e g r o ß e r E r w e ite r u n g e n zu s te lle n , d ie a b g e s e h e n v o n ih r e n in-

B ei e in e m E r w e ite r u n g s b a u d e s R a th a u s e s t r e te n v o r a lle m v ie r Z iele h e r v o r : 1. V e r b e s s e r u n g d e r e r- k e h r s v e r h ä ltn is s e in d e m G e b ie t z w is c h e n _ S tr a ß e u n d A lte r m a r k t u n d d e m G e b ie t z w is c h e n A lte r ­ m a r k t u n d H e u m a r k t ; 2. W a h r u n g d e r w e r tv o lle n h is to r is c h e n E in d r ü c k e u n d S te ig e r u n g ih r e r W ir k u n g im S ta d tb ild e ; 3. Z u s a m m e n s c h lu ß d e s n e u e n R a t ­ h a u s e s zu e in e m e in h e itlic h e n O rg a n is m u s ; 4. d e s s e n V e r b in d u n g m i t d e n h e u ti g e n L e b e n s z ü g e n d e r S ta d t.

d 033

153

TO

O.

CDw

PS

d iv id u e lle n k ü n s tle r is c h e n Q u a litä te n a n w ic h tig e r S te lle d e r S t a d t s tä d te b a u lic h e P ro b le m e a n s c h n e id e n w e rd e n . N u r v o n le tz te r e n so ll h ie r d ie R e d e sein , n ic h t e tw a v o n e in e m R a th a u s b a u a ls e rn s tg e m e in te m B a u e n tw u rf. W e n n sich d ie B e tr a c h tu n g d o c h b ild - m ä ß ig in a rc h ite k to n is c h e F o rm e n k le id e t, so lie g t d a s d a r a n , w e il ü b e r F r a g e n d ie s e r A r t n u r g e s p r o c h e n w e rd e n k a n n , w e n n m a n sie in e in e g r e if b a r e F o rm k le id e t.

B ei d e m V e rs u c h , d ie s e n Z ie le n g e r e c h t z u w e rd e n , m u ß m a n d a v o n a u s g e h e n , d ie b r a u c h b a r e n u n d h e u te p r a k t is c h f u n k tio n ie r e n d e n T e ile d e r B a u te n g r u p p e

„ R a t h a u s “ n a c h M ö g lic h k e it zu e r h a l te n u n d d ie e r ­ s tr e b t e n e u e E in h e i t d u r c h s o lc h e T e ile z u e rz ie le n , die g le ic h s a m a ls n e u tr a le F a s s u n g n e u h in z u k o m m e n .

D ie G e s a m tm a s s e d e s n e u e n G e b ild e s , d a s in d e n A b b . 1— 3 im P la n , s o w ie v o n W e s te n u n d S ü d e n g e ­ s e h e n d a r g e s te l lt is t. m u ß so g e s c h n i t t e n w e r d e n , d a ß 30

(3)

sic h e in B lo c k e r g ib t, in d e s s e n M itte d e r je tz ig e E in ­ g a n g s p l a tz d e s R a th a u s e s m it se in e m z ie rlic h e n L a u b e n b a u a ls S c h m u c k h o f zu lie g e n k o m m t, d e r fü r f e s tlic h e G e le g e n h e ite n z u g le ic h E in g a n g b le ib t. D a s i s t e in Z iel, d a s je d e m A r c h it e k te n n a h e lie g e n w ird . D e r e ig e n tlic h e G e s c h ä f ts e in g a n g d e s R a th a u s e s w ü rd e sic h a n d e r ö s tlic h e n S e ite d u rc h e in e n n e u e n B a u te il a m L a u r e n z p la tz e rg e b e n .

D a m it w ird e rr e ic h t, d a ß sic h d e r w ic h tig s te P r o f a n b a u d e r S t a d t a u s d e m je tz ig e n G e w in k e l h e r ­ a u s h e b t. E in e s d e r a m g lü c k lic h s te n p r o p o r tio n ie r te n P la tz g e b ild e d e r S t a d t w ird a ls V o rh o f u n d W ir k u n g s ­ a u f t a k t g e w o n n e n u n d d e r g a n z e B a u in le b e n d ig e B e ­ z ie h u n g z u r L e b e n s a d e r d e r S ta d t, z u r H o h e -S tr a ß e g e ­ b r a c h t , o h n e d o c h ih re m G e trie b e zu n a h e zu rü c k e n . D a s r ic h tig e M aß z w is c h e n le b e n d ig e r B e z ie h u n g u n d v o rn e h m e r D is ta n z w ir d in e r w ü n s c h te r W e is e g e ­ w o n n e n .

D ie s e r Z u g a n g z u s a m m e n m it d e r n ö tig e n V e r­

b r e i te r u n g v o n „ U n te r G o ld s c h m ie d “ e rm ö g lic h t es, die P o r ta ls g a s s e u n d d ie b e id e n n ö rd lic h e n u n d s ü d lic h e n S tr a ß e n z u g ä n g e d u r c h d e k o r a t iv e G itte r u n d P o r ta le , w ie sie zum T e il sc h o n fr ü h e r h ie r v o r h a n d e n w a re n , so a b z u s p e r r e n , d a ß d e r je tz ig e R a th a u s p la tz d e n C h a r a k te r e in e s f e s tlic h e n B in n e n h o fe s e rh ä lt. E r k a n n se in e je tz ig e W ir k u n g in a lle n w e s e n tlic h e n k u n s th is to r is c h w e r tv o lle n T e ile n b e h a lte n . S e lb s t­

v e r s tä n d lic h m u ß m a n w ü n s c h e n , d a ß d ie Z e it k o m m e n w ird , w o m a n d ie u n te r e H a lle d e s „ S p a n is c h e n B a u e s “ , d ie j e t z t d e r S ta d t k a s s e d ie n t, w ie d e r in d e n fr ü h e r e n o ffe n e n Z u s ta n d v e r s e tz t.

D ie n e u e n F a s s a d e n te il e d e r s ü d lic h e n H ä lf te k ö n n te n s e h r s c h lic h t g e h a lt e n se in , u n d n u r d ie e in s tig e R a th a u s k i r c h e m ü ß te h ie r, in w ü rd ig e m Z u s ta n d z u r ü c k v e r s e tz t, b e h e r r s c h e n d h e rv o r g e h o b e n w e rd e n . N a c h d e m sie e in m a l p ro f a n e n Z w e c k e n z u g e ­ f ü h r t is t, w ir d m a n sie a ls w illk o m m e n e n S a a lb a u d em n e u e n G e b ä u d e e in g lie d e r n u n d k a n n u n s c h w e r S c h ö n ­ h e ite n a u s ih r w e c k e n , d ie g e g e n w ä r tig g a n z v e r ­ s c h w u n d e n zu se in s c h e in e n .

D ie s e n in n e r e n R a th a u s h o f m ü ß te m a n im T re ib e n d e r S t a d t zu e in e m n e u e n , g e s te ig e r te n L e b e n d a d u rc h b rin g e n , d a ß m a n d e m F u ß g ä n g e r v e r k e h r v o n H o h e - S tr a ß e u n d U n te r G o ld s c h m ie d zu m A lte r m a r k t e in e n n e u e n W e g s c h a f ft, d e r q u e r d u r c h ih n h in d u r c h fü h rt.

D ie se n e u e F u ß g ä n g e r - Q u e r v e r b in d u n g m ü ß te z u g le ic h e in a r c h i te k t o n is c h e s K le in o d d e r S ta d t , d a s je t z t e in e m s e lts a m e n D o r n r ö s c h e n s c h la f v e rf a lle n is t, d e r A llg e m e in h e it z u rü c k g e w in n e n ': d e n a lte n „ L ö w e n - h o f “ d e s R a th a u s e s 1).

V o m A lte r m a r k t a u s k ö n n te e in g e w ö lb te r Z u ­ g a n g z u ih m g e s c h a f fe n w e rd e n , d e r d e m P a s s a n te n d a s w u n d e r v o lle A r c h it e k tu r b ild d e s a u s d e m e h r ­ w ü r d ig e n H o f sic h e rh e b e n d e n R a th a u s tu r m e s v e r ­ s c h a f fe n w ü rd e . E in e h o h e R a ll e w ü r d e d a n n im I n n e r e n d e s je tz ig e n B a u w e r k e s v o m H o f zum R a t ­ h a u s p la tz w e ite r le ite n ; e in e m a le ris c h e T re p p e w ü rd e in ih r d e n H ö h e n u n te r s c h ie d z w is c h e n A lte r m a r k t u n d R a th a u s p la tz ü b e rw in d e n . V o n h ie r k ö n n te d e r W e g d u r c h d e n Z u g d e r je tz ig e n P o r t a ls g a s s e w e ite r g e f ü h r t w e rd e n . S o k ö n n te m a n q u e r d u r c h d a s n e u e R a th a u s e in e n D u r c h g a n g s c h a f fe n , d e r n ic h t n u r fü r d e n M e n s c h e n v e r k e h r s e h r e r w ü n s c h t w ä re , s o n d e r n d e r z u g le ic h g a n z a u ß e r o r d e n tl ic h e S c h ö n h e ite n d e r a lte n B a u d e n k m ä le r z u s t a r k e r n e u e r W ir k u n g b r in g e n u n d d ie j e t z t in m a n c h e r H in s ic h t e tw a s to t e R o lle d e s s c h ö n e n A lte r m a r k t le b e n d ig s te ig e r n w ü rd e .

M an k a n n v o m R a th a u s n ic h t s p r e c h e n , o h n e d a ­ b e i d ie m a n c h e r le i P ro b le m e zu b e r ü h r e n , d ie d e r A l t e r m a r k t in se in e m je tz ig e n Z u s ta n d b ir g t. D e r N o r d - S ü d - V e r k e h r K ö ln s , d e r v o m u n te r e n D o m h o f ü b e r A l te r m a r k t- H e u m a r k t zu m M ü h le n b a c h fü h r t, is t in so s t a r k e m n a tü r li c h e n W a c h s tu m b e g riffe n , d a ß d ie V e r b in d u n g z w is c h e n A l t e r m a r k t u n d H e u m a r k t, d ie j e t z t d u r c h e in u n r e g e lm ä ß ig g e s t a lt e t e s B a u b lo c k ­ g e b ild e b e h e r r s c h t w ird , a n d e r e n g e n S te lle „ U n te r

1) A u f d i e s e M ö g lic h k e it h a t H r. B a u r a t R i t t e r g e le g e n t li c h s e in e r A r b e ite n am a lt e n R a t h a u s b e r e it s h in g e w i e s e n . —

K ä s t e r “ d r in g e n d e in e r V e r b r e ite r u n g b e d a rf. W e n n h ie r e in m a l d ie g e g e n w ä r tig e n G e b ä u d e v e rs c h w in d e n m ü s s e n , h a t es k e in e n S in n , d ie je tz ig e n F lu c h tlin ie n h ie r u n d d a v e r b r e it e r n d le d ig lic h zu v e rb e s s e rn . Sie v e r lie r e n ih r e n S in n , w e n n d e r C h a r a k te r d e s e n g e n G a s s e n g e w in k e ls d o c h e in m a l v e rlo re n g e h t.

D ie F lu c h tlin ie n , d ie d ie se m B lo c k a u f e r le g t w e rd e n , m ü s s e n so g e f ü h r t w e rd e n , d a ß sie d a s V e r­

h ä ltn is d e r b e id e n P lä tz e z u e in a n d e r a u s d em b is ­ h e rig e n u n b e s tim m te n Z u s ta n d z u r K lä r u n g b rin g e n . N a c h d e m H e u m a r k t zu m u ß ein e ru h ig e E c k e e n t­

ste h e n , d e n n se in e B e to n u n g e n lie g e n a n a n d e r e r S te lle ; a m M a rsp la tz s in d a lle V o rb e d in g u n g e n zu e in e r in tim e n P la tz w ir k u n g g e g e b e n , fü r d e n A lte r m a r k t a b e r g i l t es, e in e n k la r e n Q u e ra b s c h lu ß zu g e w in n e n , d e r im M aß u n d U m riß t a k tv o ll u n d o h n e A u fd rin g ­ lic h k e it a b g e w o g e n w ird . D ie A u fg a b e is t es, dem A lte r m a r k t ein ru h ig e s G e sic h t zu g e b e n , d a s in k e in e r W e is e a b le n k t v o n s e in e r c h a r a k te r is tis c h e n u n d e in z ig a rtig e n S c h ö n h e it: d e r A rt, w ie zw ei d e r s c h ö n s te n d e u ts c h e n T ü rm e , G ro ß -S t. M a rtin u n d d e r R a th a u s tu r m , in ih n h e re in b lic k e n .

D a a lle s g e s c h e h e n m u ß , u m d ie s e se in e E ig e n ­ tü m lic h k e it z u e r h a lte n u n d zu u n te r s tr e ic h e n , m u ß m a n v o r A llem b e i d e r b a u lic h e n B e h a n d lu n g d e r L ä n g s s e ite n d e s P la tz e s v o rs ic h tig sein . H ie r m u ß m a n a u f je d e n F a ll d e n E in d r u c k e in es g ro ß e n , z u ­ s a m m e n h ä n g e n d e n B a u w e r k e s v e rm e id e n . D e r P la tz i s t e in e d e r g a n z w e n ig e n S te lle n K ö ln s, d ie n o c h ein a lt e r H a u c h u m w e h t. D ie a lt e W ir k u n g b e r u h t zum w e s e n tlic h e n T e il d a r a u f , d a ß d ie U m risse je n e r re ic h e n a lt e n T ü rm e a u f je d e r d e r b e id e n L ä n g s s e ite n ü b e r e in e Z eile s c h m a le r H ä u s e r, d ie sich w ie z u r K e tte d ie H ä n d e re ic h e n , h in w e g s c h a u e n . W ü rd e ein e d e r L ä n g s s e ite n s t a t t d e s s e n d u r c h d ie la n g g e s tr e c k te F a s s a d e e in e s e in h e itlic h e n B a u w e r k e s e in g e n o m m e n w e rd e n , so w ä re d e r C h a r a k te r d e s P la tz e s v e r n ic h te t.

D ie T ü rm e w ü r d e n e in e g a n z a n d e r e R o lle sp ie le n , v o r A llem a b e r w ü rd e d ie Q u e rric h tu n g d e s P la tz e s b e to n t w e r d e n u n d se in e h ie r fü r v ie l zu sc h m a le , z u n g e n fö rm ig sic h z u s p itz e n d e G e s ta lt w ü rd e s tö re n d in d ie E r ­ sc h e in u n g tr e te n . E s is t d a s E ig e n tü m lic h e d e r je tz ig e n G e s ta ltu n g d ie s e s P la tz e s , d a ß m a n sich d ie s e s s p itz e n , s t r a ß e n a r t ig e n A u s k la n g e s n ic h t b e w u ß t w ird . D iese Illu s io n d a r f n ic h t g e s t ö r t w e rd e n .

D a s w ü rd e a b e r s o f o r t g e s c h e h e n , w e n n h ie r e tw a e in e g ro ß e , a r c h ite k to n is c h z u s a m m e n h ä n g e n d e R a t ­ h a u s f r o n t e n ts tä n d e . D e sh a lb i s t d ie n a h e lie g e n d e V e rs u c h u n g zu v e rm e id e n , d a ß d ie e in h e itlic h e M asse e in e s R a th a u s - N e u b a u e s d ie g a n z e w e s tlic h e P la t z ­ w a n d e in n im m t. Im n ö rd lic h e n T e il d ie s e r W a n d k a n n m a n n ic h ts b e s s e re s w ü n s c h e n , a ls d a s W e s e n d e r c h a r a k t e r i s ti s c h e n sc h m a le n G ie b e lh ä u s e r zu e r ­ h a lte n , so d a ß d e r N e u b a u , d e r h ie r n e b e n d e n b e r e its je t z t v o r h a n d e n e n ä lt e r e n T e ile n in d e r P la t z m i tte z u ­ ta g e t r i t t , k e in e s fa lls g r ö ß e r e M a s s e n e n tw ic k e lu n g ze ig e n so llte a ls d e r K o p fb a u d e s P la tz e s .

A u s a lle d e m g e h t sc h o n h e rv o r , d a ß es n ic h t T ät­

lich e rs c h e in t, e tw a d e n v o n R a s c h d o rf f u m g e s ta l te t e n h o h e n je tz ig e n R a th a u s m itte lb a u in s e in e r A r c h it e k tu r fo r tz u s e tz e n . N a c h d e r S e ite d e r M a r s p fo rte k a n n e in e g a n z s c h lic h te Ü b e r g a n g s a r c h i te k t u r ih n m it d e r P la tz e c k e v e rb in d e n u n d n a c h d e r a n d e r e n S e ite k a n n m a n sich g r u n d s ä tz lic h n ic h t le ic h t e tw a s B e s s e r e s v o r ­ s te lle n , a ls d u rc h d ie R e ih e k le in e r e r , ä lt e r e r H ä u s e r, ü b e r d ie je t z t d e r R a th a u s t u r m h e r ü b e r b lic k t, d e n Ü b e rg a n g zu e in e m s c h lic h te n , s e lb s tä n d ig e n N e u b a u z u g e w in n e n , d e r a n d ie N o r d s e ite d e s T u rm e s a n ­ s c h lie ß t. O b m a n je n e k le in e re n , v o r d e m T u rm lie g e n ­ d e n ä lt e r e n H ä u s e r d u r c h e in e n n ie d r ig e n n e u e n T r a k t e r s e tz t, u m d e r E r s c h e in u n g d e s T u rm e s n o c h er- h ö h te r e fe in b e re c h n e te W ir k u n g e n a b z u g e w in n e n , is t ein e F r a g e f ü r sic h , d ie e r s t e in e r n s th a f t e r B a u e n tw u r f e n ts c h e id e n k ö n n te .

H ie r so ll n u r v o n d e r s tä d te b a u l ic h e n G e s a m t­

t a k t i k d ie R e d e se in , d ie d a s W e s e n d e s P la t z e s f o r d e r t u n d d ie in d e n G r u n d z ü g e n e in e s R a th a u s - E r w e i te ­ r u n g s b a u e s ih r e A u s w ir k u n g fin d e n m ü ß te .

(4)

M an s ic h t, d ie s e r B au w ü rd e n a c h a lle n S e ite n hin in d e n s tä d te b a u lic h e n E in z e lfra g e n d ie s e s S t a d t ­ te ile s g le ic h sa m d a s le tz te , e n ts c h e id e n d e W o r t sp re c h e n . W ir h a b e n es h ie r m it e in e r S c h lü s s e l­

s te llu n g zu tu n , d ie n u r g e g e n w ä r tig d ie M ach t, d ie sie b e s itz t, b a u lic h n ic h t v o ll zum A u s d ru c k b rin g t. Sie k a n n a lls e itig zum V o rsch ein , g e b r a c h t w e rd e n d u rc h v e rh ä ltn is m ä ß ig b e s c h e id e n e b a u lic h e M ittel, ja d a s

g e sta lte n d e n T a k t e s s in d v o n B a u flu c h te n d e r inn<

ö n n e n . —

\ U l l A J d

k ö n n e n . — , . , .

N a c h s c h r i f t d e r S c h r 1 f 11 e 11 u 11 g . In ein em d r i t t e n u n d le tz te n A u f s a tz , d e n w ii a u s tmrn u m f a s s e n d e n S c h u m a c h e r s e h e n W e r k e h e r a u s z ie h e n , so ll d ie U m g e s ta ltu n g d e r U m g e b u n g e in e s z w e ite n a lt e n P r o f a n b a u e s d e r S ta d t , d e s G ü r z e n i c h b e ­ lu d n ö tig , um e in e g a n z e R e ih e

in n e re n S ta d t r i c h tig z ie h e n zu . r. . 1 : X

CTQ P-

c3 CTQ3

-.«¿r.

W esen d e r A u fg a b e , d ie h ier, v o rlie g t, b e r u h t d a rin , b e s c h e i d e n d i e R a h m e n s t ii c k e z u s c h a f f e n , d i e i m A u g e n b l i c k 11 o 0 h f e h l e n , u m a u s e i n e r z i e m l i c h w i l l k ü r ­ l i c h z u s a m 111 e n g e s c h 0 b e n e n G e b ä u d e - g r u p p e e i n e n b a u l i c h e n O r g a n i s m u s z u m a c h e n , d e r ü b e ra ll a u s s c h la g g e b e n d in d ie L in ie n s e in e r U m g e b u n g e in g re ift.

D ie s tä d te b a u lic h e n G ru n d z ü g e fü r d ie s e s P ro b le m 32

h a n d e lt w e rd e n , b e i d e m g a n z a n d e r e A u f g a b e n zu lö s e n s in d a ls im F a lle d e s R a th a u s p l a tz e s . D e n n w ä h r e n d bei le tz te r e m n o c h m it d e m h is to ris c h e n C h a r a k te r d e r u m g e b e n d e n S tr a ß e n zu r e c h n e n is t. m u ß b e i e r s te r e m , d e r b e r e its d u r c h A n la g e n e u e r V e r k e h r s ­ s t r a ß e n a u s d e r a lt e n U m g e b u n g h e r a u s g e r is s e n ist.

d a s A lte m it d e m N e u e n m i te i n a n d e r in B e z ie h u n g g e s e tz t w e rd e n . E in V e rg le ic h d ie s e r b e id e n L ö s u n g e n b ie te t d a h e r g a n z b e s o n d e r s I n te r e s s e . ( S c h lu ß fo lg t.)

(5)

S ied elu n g sa n la g e des „W ohnbau-V ereins M onheim “.

1 on A rc h ite k t W a lte r F u r t h m a n n , D üsseldorf.

s te lle a u s g e s t a t t e t , s c h u f d ie b e s te n V o rb e d in g u n g e n fü r e in e sc h ö n e , s tä d te b a u lic h e A n la g e k le in e re n U m ­ fa n g e s , w ie d ie b e ig e g e b e n e A bb. 1 z e ig t. D ie g e w ä h lte n fe tra ß e n z ü g e fin d e n A n s c h lu ß a n in d e r Z u k u n ft zu e r ­ s c h lie ß e n d e s B a u g e lä n d e f ü r lä n d lic h e B e b a u u n g . In se in e r S c h m a ls e ite d u r c h k r e u z t d a s G r u n d s tü c k ein e g ro ß a n g e le g te Z u k u n f ts s tr a ß e , d ie p a ra lle l d e m R h ein - e r „ W o h n b a u - V e r e in M o n h eim “ , e in e

S c h ö p fu n g d e r M in e ra lö lw e rk e „ R h e n a - n ia " A .-G . in D ü s s e ld o rf in G e m e in s c h a ft m it d e r G e m e in d e M o n h eim a. R h e in , b e ­ s c h lo ß im J a h r e 1916 n a c h te ilw e is e r In ­ b e tr ie b n a h m e d e r n e u e n W e r k a n la g e n d e r G esellschaft in M onheim d e n B a u v o n W e rk b e a m te n -

A bb. 1. L a g e p l a n d e r G e s a m t a n l a g e .

W o h n u n g e n a u f d e m zu d ie s e m Z w e c k e e rw o rb e n e n

„ D e u s e r ’s c h e n “ B e sitz a n d e r I n d u s tr ie b a h n L a n g e n ­ fe ld — B a u m b e r g g e le g e n , n a c h a u s e in e m e n g e re n W e tt b e w e r b h e r v o r g e g a n g e n e n n a c h s te h e n d v e r ö f f e n t­

li c h te n P lä n e n d e s V e rfa s s e rs .

D a s s e h r r e iz v o ll g e le g e n e , l a n g g e s tr e c k te G r u n d ­ s t ü c k , v o n d e r I n d u s tr i e b a h n d e s R . W . E . d u r c h ­ s c h n i tt e n u n d im I n n e r n d e s B lo c k e s m it e in e r H a lte ­

s tro m la u f e n d , d ie s t a r k im A u f s tie g b e g r if f e n e n G e­

m e in d e n H itd o r f — M o n h eim — B a u m b e rg v e r b in d e n soll.

D ie se G e m e in d e n , f r ü h e r re in e L a n d g e m e in d e n , z e ig e n s e it E r s c h lie ß u n g d e r B a h n d e s R . W . E . ein e m e h r in d u s tr ie lle E n tw ic k lu n g . U n b e k ü m m e r t u m d ie H ö h e n la g e d ie s e r H a u p ts t r a ß e b e lie ß m a n d ie S tr a ß e n in n e r h a lb d e r A n la g e a u f d e r a lt e n G e lä n d e h ö h e u n d es e n tw ic k e lte n sich d a d u r c h r e c h t w ir k u n g s v o lle E in -

A r c b i t e k t : W a l t e r F u r t l i m a n n,

26. Januar 1924. 33

(6)

s c h n itte , d ie v e r k e h r s ­ te c h n is c h z w a r n ic h t v o r t e i l h a f t s in d , b e i d e m g e s c h lo s s e n e n C h a r a k ­ t e r d e r S ie d e lu n g je ­ d o c h o h n e B e d e n k e n d u r c h g e f ü h r t w e rd e n d u r f te n . B e s o n d e r s g u te M o m e n te s c h u f e n d ie s e

S tr a ß e n h ö h e n u n te r ­ s c h ie d e u m d ie H a u s ­ a n la g e n a n V o r g ä r te n u n d G a r te n a n la g e n . E in B ild d e r g a n z e n A n la g e a u s d e r V o g e ls c h a u z e ig t A b b . 2.

D ie B e d in g u n g , ein e g r ö ß tm ö g lic h e A u s ­

n ü tz u n g d e s v o r h a n ­ d e n e n G r u n d b e s itz e s zu s c h a f fe n , w u r d e m a ß ­ g e b e n d f ü r d ie G e s ta l­

tu n g d e r H a u s s t ä tte n d e r m i tt le r e n W e r k a n ­ g e s t e ll te n in F o rm d es R e ih e n h a u s e s (G ru n d ­ ris s e A b b . 3), w ä h re n d fü r d ie W o h n s t ä tt e n h ö h e r e r W e r k b e a m te n d ie H a u s fo rm e in e s D re i­

fa m ilie n h a u s e s d u r c h ­ g e f ü h r t w u rd e . (G ru n d ­ ris s e A b b . 4.) D ie v e r ­ s c h i e d e n a r t ig e S te llu n g d ie s e r H a u s fo rm s c h u f ein w e c h s e lv o lle s B ild a u c h b e i d e r G le ic h ­ a r t i g k e i t d e s A u fb a u e s . (V g l. d ie S c h a u b ild e r A b b . 9 u . 10.)

D em C h a r a k te r d es W e r k b e tr i e b e s , d e r d ie T ä t i g k e i t e in e r R e ih e jü n g e r e r , u n v e r h e i r a t e ­ t e r C h e m ik e r b e d in g t, d ie in w e c h s e lv o lle n A r­

b e its s c h ic h te n d e n B e­

tr ie b ü b e r w a c h e n , e n t­

s p r a n g d a s V e rla n g e n , e in k le in e s L e d ig e n h e im in d ie B a u a n la g e e in z u ­ fü g e n . u n d es k o n n te zu m N u tz e n d e s G e­

s a m tb ild e s e in e s t ä r k e r b e to n t e B a u m a s s e g e ­ s c h a f f e n w e r d e n , in die R ä u m e z u r P f le g e d e r G e s e llig k e it e in b e g riffe n w u r d e n ( G ru n d ris s e A b ­ b ild . 5, S c h a u b ild Ab- h ild . 8). D ie A n la g e u m ­

f a ß t d ie R ä u m e e in e r ö f f e n tlic h e n W ir ts c h a f t, S p e is e -, L e s e - u n d B il­

la r d z im m e r, K e g e lb a h n u n d e in e V o r p la tz a n la g e fü r e in e S o m m e rw irt­

s c h a f t. D e r W i r t d es H a u s e s i s t g le ic h z e itig K o n s u m v e r w a l te r , u n d e r ü b e r w a c h t u n d b e ­ d ie n t d ie L e b e n s m itte l- V e r k a u f s s te l le f ü r d ie W e r k a n g e h ö r ig e n , ein e z w e c k d ie n lic h e E in r i c h ­ tu n g , w ie s ie h e u te n o c h in k le in e n D ö r f e r n d e s Ö fte r e n a n g e tr o f f e n w ird . 34

(7)

m i t e in e r H e iz u n g s - u n d W a r m w a s s e r b e r e itu n g , d ie v o n e in e r Z e n tr a ls te lle a u s b e d ie n t w ird , v e rs e h e n . D ie W o h n s t ä tt e n m i tt le r e r W e r k b e a m te n w u rd e n m it z e n ­ t r a le n K a c h e lo fe n h e iz u n g e n , v e r b u n d e n m it e in e m K o c h h e r d , a u s g e s t a tt e t, e in e r A n la g e , d ie sic h s e h r g u t b e w ä h r t.

N e u b e i d e r G ru n d riß b ild u n g fü r d ie s e W o h n ­ s t ä t t e n w a r d e r G e d a n k e , a u f e in e n B a d e ra u m zu v e r ­ z ic h te n u n d d ie g e s c h a f f e n e a llg e m e in e B a d e h a u s a n la g e f ü r d ie B e w o h n e r d ie s e r H a u s s t ä t te n v e r f ü g b a r z u h a l-

D u rc h d e n W e r k b e tr ie b e n g a n e in a n d e rg e s c h lo s s e n e u n d sich tä g lic h b e g e g n e n d e M e n sc h e n z e ig e n e in e g e ­ w iss e S c h e u , d e m N a c h b a r zu s t a r k e E in b lic k e in ih re V e r h ä ltn is s e t u n z u la s s e n .

B e g o n n e n w u r d e d ie B a u a n la g e im S o m m e r 1916 u n d b e e n d e t im S p ä th e r b s t 1917, n a c h d e m T e ile d e r A n la g e im F r ü h j a h r 1917 zu m B e w o h n e n fr e ig e g e b e n w e rd e n k o n n te n . Ih r e A u s fü h ru n g fiel a ls o n o c h in d ie Z e it b illig e re r B a u p re is e . A u f d ie M itte ilu n g v o n Z a h le n k a n n h ie r fü g lic h v e r z i c h te t w e rd e n . — '

V erm isch tes.

Von den W iederherstellungsarbeiten am Stephansdom in W ien b e ric h te t die „N eue F re ie P re s se “ in W ien nach M itteilungen des D om bauvereins St. S tep h an w ie folgt:

Mit d e r v o r A bschluß d. J . 1923 erfolgten V ollendung d e r W ie d e rh e rste llu n g sa rb e ite n k o n n te die völlige A b­

rü s tu n g des H alb tu rm es v orgenom m en w erden. Es ist etw a 12 J a h r e her, seitdem a n d e r W e stse ite des T urm es u n te r D om baum eister H errm ann die A rb eiten in A ngriff genom ­ m en w u rd en , d ie d a n n an d er N o rd seite u n te r D om bau­

m eister Sim on ih re F o rts e tz u n g fan d en und schließlich an d e r O stseite v o r 2 J a h r e n b eg o n n en u nd n u n m eh r u n te r D o m b au m eister K irs te in ihrem E n d e zu g efü h rt w urden.

D as, w as je tz t n o ch a n d e r O stseite vom G erü st zu sehen ist, e rs tre c k t sich lediglich a u f die dem T u rm v o rg e b a u te B arb ara-K ap elle, an d er einzelne Säulchen sow ie B ald ach in ­ s tü c k e d u rc h en tsp re c h e n d e g esu n d e W e rk s tü c k e ersetzt w e rd e n m üssen. D ie W ied e rh e rste llu n g b e trifft jedoch nur

26. Januar 1924.

den oberen T eil d er K apelle, d er u n te re ist v o n dem im v erg an g en en J a h r h u n d e rt in g o tisch en F orm en aufg efü h rten T o rb au v e rd e c k t und, so d en W itteru n g sein flü ssen e n t­

zogen, g u t erh alten geblieben. Da diese B arbara-K apelle in ih rer g an zen H öhe die O stseite des H albturm es v erd eck t, b ed u rfte die W ied e rh erstellu n g dieser Seite v erh ältn ism äß ig g erin g e re r T ä tig k e it un d k ü rz e re r Zeit. H ier m ußte im F rü h ja h r 1922 a u fg e rü ste t w erden, um in d en W inkeln, w elche die O stfrontfläche m it den S trebepfeilern des H alb­

tu rm s bilden, v e rw itte rte Z ierate d u rch neue zu ersetzen.

D ie V e rw itte ru n g sch ein t hier d urch d as v o n S tü rm en g e­

p eitsch te R eg en w asser b e w irk t w ord en zu sein. A ndere v e rw itte rte S tellen an d er O stfront sind auf das S tein ­ m a te ria l zurückzuführen.

W äh ren d sich die Z erstö ru n g auf d er O stseite auf g la tte

* ) A n m e r k u n g d e r S c h r iftle itu n i? : D i e A r b e it l ie g t s c h o n e in ig e J a h r e b e i u n s , d a s ie R a u m m a n g e ls w e g e n b is h e r n ic h t v e r ö ffe n tlic h t w e r d e n

k o n n te . — . .

35 D ie s e r A n la g e a n g e g li e d e r t is t e in e k le in e B a d e a n s ta lt

m it d r e i W a n n e n u n d s ie b e n B ra u s e b ä d e r n . D ie K e s s e l­

a n la g e d ie s e r B a d e a n s t a l t is t v e r b u n d e n m it e in e r k le in e n F e r n h e iz u n g z u r B e h e iz u n g d e s L e d ig e n h e im s . D e r u r ­ s p r ü n g lic h e G e d a n k e , d ie s e A n la g e z u r B e h e iz u n g u n d W a r m w a s s e r a b g a b e d e r g a n z e n S ie d e lu n g a u s z u b a u e n , s c h e ite r te a n d e r sc h o n d a m a ls a u f t r e te n d e n S c h w ie rig ­ k e i t in d e r B e s c h a ff u n g g e e ig n e te r M a te ria lie n , u n d es

w u rd e n n u r d ie H ä u s e r fü r d ie h ö h e re n W e r k b e a m te n

te n . W ie w e it sich d ie s e r G e d a n k e n g a n g a ls ric h tig e r ­ w e is t, m u ß d ie Z u k u n f t le h re n . B is z u r N ie d e rs c h rif t d ie s e r Z eilen * ) m u ß te fe s tg e s te llt w e rd e n , d a ß sich d ie B e w o h n e r n o c h se h r s c h w e r d a z u e in g e w ö h n e n k ö n n e n u n d es lie b e r s e h e n w ü rd e n , e in e ig e n e s B a d im H a u s e zu h a b e n . D e r U rs p ru n g s p la n , a u c h d ie s e s B a d e h a u s u n te r A u s n u tz u n g d e r W a r m w a s s e r b e r e itu n g e in e r Z e n tra lw a s c h k ü c h e a n z u g lie d e rn , w u rd e n a c h B e­

s p r e c h u n g e n m it d e n W e r k a n g e h ö r ig e n a u fg e g e b e n .

A b b . 5. G r u n d r i s s e d e s K a s i n o s u n d L e d i g e n ­ h e i m s

S ie d e lu n g s a n la g e d e s „ W o h n b a u -V e r e in s M on h eim “.

A b b . 3 (re c h ts).

G r u n d r i s s e f ü r W o h n u n g e n m i t t l e r e r W e r k -

A n g e s t e l l t e r . A b b . 4. G r u n d ­

r i s s e f ü r W o h n u n g e n h ö h e r e r W e r k -

b e a m t e r .

(8)

Flächen, profilierte sowie o rn am en tierte A rch itek tu rteile e r­

streck te, w aren auf den beiden anderen S eiten des Tuim es auch figúrale A usw echslungen, sow ie N euanschaffungen erfolgt. L etztere betrafen die beiden S tatu en von K aisei F ranz .Josef I. und seiner G attin E lisabeth. Die A us­

w echslungen des statu arisch en T urinschm uckes der N ord­

seite betrafen eine M adonnenstatue, eine D oppelfigur dei Fleiligen, P e tru s und Paulus, sowie der heiligen drei K önige, der E piphanie Je s u Christi. Die O riginale, die aus B reiten ­ bru n n er Stein, einem allzu w eichen M aterial, g efertig t sind, befinden sich jetzt g esch ü tzt in einem R aum des fü rste rz ­ bischöflichen P alais. Es sind c h a rak teristisch e m itte la lte r­

liche P lastiken, vo n denen besonders die d e r E piphanie h e r­

v o rrag en d schön in ih rer K o p fg estaltu n g un d B ew egung sind. Sie standen in den B aldachinen u n m ittelb ar über dem T urm eingang (A dlertor), wo an ihrer Stelle sich h eu te die N achbildungen befinden, die b ereits n a c h g e d u n k e lt. sind.

G egenw ärtig legen nach der A brüstung die frischen S tellen beredtes Zeugnis ab vo n dem G esam tum fang der vollführten W iederherstellungsarbeit. Es ist zu erw arten, daß das allgem eine große In teresse an der E rh a ltu n g des Stephansdom es auch w eiter lebendig bleibe und sich reich ­ lich in freiw illigen B eiträgen ausw irke, zum al die A rbeiten am großen Turm an jenen Stellen fo rtg esetzt w erden sollen, wo die G erüste bereits seit J a h r e n stehen und seinerzeit zur S icherung gegen brüchig gew ordene, herabfallende Z ierstücke erric h te t w urden. —

Dürers Schloßhofansichten. In N rn. 56, 65 und 6£ des Ja h rg . 1922 d er „D eutschen B auzeitung“ v ersu c h te R ats- baudir. a, D. Prof. Max B i s c h o f die sogenannten Schloßhofansichten D ürers in der A lb ertin a zu W ien als den ehem aligen Zustand des N asch m ark tes in L eipzig zu deuten, h a t dies aber, nachdem er von der einschlägigen A rbeit des D ü rerforschers O berbibliothekar Dr. O tto M i - t i u s - in E rlangen erfahren h a tte , sogleich w ieder a u f­

gegeben.

Die auf S. 395 und -101 Ja h rg . 1922 der „D eutschen B auzeitung“ g eb rach ten Schloßhofansichten D ürers sind fü r den A rch itek ten insofern von besonderem Reiz, als sie meines W issens die einzigen uns ü b erlieferten zeit­

genössischen D arstellungen eines m ittelalterlich en B urg­

hofes sind. Insofern ersch ein t es w ert, zu erfahren, um welche B urg o d er w elches Schloß es sich h andelt. D ürer h at es unterlassen, den N am en der B urg auf den Zeichnungen zu verm erken, ein psychologisches Moment, das dafür spricht, daß es sich um eine seiner U m gebung b ek an n te , also n ic h t sehr w eit v on N ürnberg gelegene B urg h a n ­ delt*).

Seitdem B erthold H aendcke die A rc h ite k tu r d e rD ü re r- b lä tte r für tirolisch ausgab, und zw ar im T o n e 'fe s te r Ueber- zeugung, ohne auch n u r m it einem W o rte diese A nsicht zu begründen, ist sie gläubig nachgesprochen w orden, ebenfalls ohne daß auch nu r ein einziger V ersuch zu ihrer B egründung gem acht w orden w äre.

Je d e r A rch itek t weiß, daß In n en räu m e h äufig n u r m it besonderen K unstgriffen bildlich einw andfrei darzustellen sind. P h o to g rap h isch e A ufnahm en gelingen m eist n u r m it H ilfe eines W eitw inkelobjektivs, liefern dan n ab e r v e r ­ zerrte Bilder von scheinbar g ro ß er Tiefe. D er B au k ü n stler, der die D ürerschen H ofansichten b e tra c h te t, w ird d o rt eine ähnliche p erspektivische V erzerru n g feststellen und d arau s schließen, daß es sich n ic h t um einen allzu g ro ß en Hof handeln kann.

D ieser T atsac h e w aren sich Prof. Max B ischof in Leipzig sow ie Prof. Moriz D reger in In n sb ru ck (vergl. K u n st und H andw erk XXIV , H eft 7—9 und 10, W ien 1921) offen­

bar nicht bew ußt, denn sie schlossen auf R äum e, die ihrem verh ältn ism äß ig großen U m fang nach niem als als die von D ürer d arg estellten in B etrac h t kom m en können, also w eder der N aschm arkt in Leipzig noch d er Hof d er In n sb ru ck er Hofburg. Dieser grundlegende Irrtu m v e ra n la ß te sie dann, B ew eisgründe zusam m enzusuchen, die für ihre A nnahm e sprechen sollten, eine M ethode, die n ic h t zum Ziele führen konnte.

Die M ethodik des F orschens allein schon hebt die A r­

b eit von Dr. Otto Mitins (Dürers Schloßhofansichten und die C adolzburg bei N ürnberg, V erlag H iersem ann in L eipzig 1922; 35 S., 8 Taf. 4") w eit über die beiden and eren empor.

Mitins b esch reib t zu n äch st die D ürerschen Zeichnungen aufs genaueste, dabei gew issenhaft jedes W e rtu rte il v e r ­ meidend; reih t d ann bei dem V ergleich v o n A bbild und V orbild T a tsa c h e an T atsac h e, w obei in jedem einzelnen Falle eine N achprüfung m öglich ist, und zieht e rs t am Schluß die zw ingende F olgerung, daß es sich um die In n en ­

*) D i e D a r s te llu n g d e s D ü r e r s r h e n K ir c h d o r fs v o m J a h r e 1510 in d e r S a m m lu n g B o n n a t z e ig t e b e n f a lls k e in e N a m e n s b e s c h r e ib u n g . D r . M iliu s ist e s g e lu n g e n , e s a ls d en M a r k tflec k e n H e r o ld s b e r g b e i N ü r n b e r g zu e n t ­ s c h le ie r n ( v e r g l. M o n a tsh efte für K u n s tw is s e n s c h a ft V I, H e ft 6, S . 245, L e ip z ig 1913). —

an sich ten der C adolzburg bei N ürnberg, des H ohenzollern- schen S tam m schlosses, h an d elt. E in ig e n ach fo rsch en d e G rabarbeiten k o n n ten die E rg eb n isse n u r b e stä tig e n .

E s is t dies ein B ew eisverfahren, das, in d er arc h ä o lo g i­

schen F o rsch u n g b ew äh rt, auch bei an d eren k u n stg e sc h ic h t­

lichen A rbeiten m ehr als b ish er g e ü b t w e rd e n sollte.

Die Z eichnungen D ü rers erw eisen sich als J u g e n d ­ arb eiten und w erd en v o n M itius in d as J a h r 1489 verleg t, das für die C adolzburg d u rch d en Besuch des neugew ählteil K önigs M aximilian ein b ed eu tsam es E reig n is b rach te.

Das mit g u ten A bbildungen und g e n a u e n Zeichnungen versehene, v o rtrefflich a u sg e s ta tte te W e rk v e rd ie n t allg e­

m eine B eachtung.

O b.-B auam tm ann D r.-Ing. J . G r o ß in E rlangen.

T ote.

Georg Frentzen. In den W e ih n a c h tsta g e n ist in A achen n a c h längerem L eiden d er Geh. B a u ra t P rofessor G eorg F ren tzen im 69. L eb e n sja h re g e sto rb en . E in st ein B au k ü n stler v o n R uf ist F re n tz e n in den letzten beiden J a h rz e h n te n seines L ebens als sch affen d er A rc h ite k t nur noch w enig in die E rsch ein u n g g e tre te n ; seine T ä tig k e it la g m ehr au f in d u striellem G ebiete und dem des fachlichen V ereinslebens, den n üb er ein Ja h rz e h n t la n g h at er den

„B und D eu tsch er A rc h ite k te n “ g e le ite t, bis dieser sich au f­

löste und seine jetzig e n eu e G estalt annahm . In seine A m tszeit als V o rsitz e n d e r fallen die, n am en tlich auch von Jo s. Stiibben, d e r dam als dem B erlin er A rch itek ten v erein v o rsaß , v e rtre te n e n B em ühungen, einen A usgleich d er Ge­

g en sätze zw ischen p riv a te n und b eam teten A rch itek ten h erb eizu fü h ren u n d den B. D. A. u n d den „V erband deutsch. A rch. u. Ing .-V erein e“ w en ig sten s zu einer engeren A rb eitsg em e in sch aft zusam m en zu schw eißen, V ersuche, die bei d er in den Z e itv e rh ä ltn isse n b e g rü n d e te n stärk eren B etonung w irtsch aftlich en In teressen n ic h t zum Ziele fü h ren konnten.

A us der b a u k ü n stle risc h e n T ä tig k e it F re n tz e n s ist vor allem die A rc h ite k tu r des K ölner B ahnhofes zu n ennen, zu dem J a c o b s th a l d an n die Halle schuf, fern er die W ied e rh er­

stellung des a lte n A achener R a th a u se s und d er Burg A ltena, d er N eu b au des H ösch-M useum s in D üren. A u ß er­

dem h a t F re n tz e n eine R eihe vo n V illen u nd P riv a th ä u se r geschaffen. Z eitw eilig h a t er auch an der T echnischen H ochschule zu A achen g eleh rt. —

W ettb ew erb e.

Allgem einer deutscher Ideenw ettbew erb um Entwürfe von neuzeitlichen W ohnungen. D er B und D e u tsc h e r A rch i­

te k te n , L a n d esg ru p p e B ran d en b u rg , sch reib t m it F rist zum 1. Mai 1924 für alle d eu tsch en A rc h ite k te n , auch in den ab ­ g e tre te n e n G ebieten, sow ie für D eu tsch -Ö sterreich er und D eutsch-S chw eizer einen Id e e n w e ttb e w e rb aus, durch den die W ohn- u n d B auproblem e vo n h eu te g e k lä rt und neue G edanken gefu n d en w erden sollen. G eldpreise sind nich t au sg esetzt; die O rtsg ru p p e des ,,B. D. A.“ b e ä h lt sich vor, d as E rgebnis zu v erö ffen tlich en . Im P re isg e ric h t: F rau Prof. K ä te K o 11 w i t z , B erlin: D r.-Ing. E rn s t F ö r s t e r . H am burg, E rb a u e r d er „ V a te rla n d “ ; M aler Max P e c h - s t e i n , B erlin, sow ie von d e r L an d e sg ru p p e die M itglieder:

A rch. B runo A h r e r i s , J ü r g e n B a c h m a n n , A lbert G e ß n e r , H ans L u c k h a r d t , Leo N a c h t l i c h t , L u d w ig M i e s v a n d e r R o h e , G eorg T h o f e h r n , säm tlich in B erlin. F ü r jed e A ufgabe d ü rfen n u r zwei B lätter 7 7 X 7 5 om ein g e re ic h t w erd en . N ä h e re s ü b er die A ufgabe in „D ie B augilde“ N r. 1, vom 17. J a n u a r 1924. — Internationaler W ettbewerb Bebauungsplan Spalato (Jugoslaw ien). Ü ber d iesen zum 30. A pril d. J. fälligen W ettb ew erb haben w ir in N r. 68/69, S eite 312 d er ..D eut­

schen B au zeitu n g “ 1923 b e ric h te t, D ie S ta d tv e rw a ltu n g h a tte sich mit dem E rsu ch en , e in e n d e u tsc h e n S tä d teb au er als P re isric h te r zu n en n en u n d die d e u tsc h e n F a c h b lä tte r zu bezeichnen, in denen der W e ttb e w e rb zw eckm äßig a u s­

zuschreiben sei, an den „V erb an d D eu tsch er A rch itek ten - und In g e n ie u rv e re in e “ g ew an d t. Dem E rsu c h e n is t nach B enehm en mit dem B. I). A. im A u g u st v. J . en tsprochen u n d g leichzeitig d a ra u f h ingew iesen w o rd en , d aß die N am en d er P re isric h te r frü h zeitig g e n a n n t w erd en m üßten.

E ine A n tw o rt d a ra u f ist. n ic h t erfolgt, au ch ist u n s nicht b ek an n t, d aß d e r W e ttb e w e rb in d e u ts c h e n F a c h z e it­

sch riften v e rö ffe n tlic h t w o rd en sei. J e tz t g eh e n H inw eise auf d en W e ttb e w e rb d u rch die T a g e s b iä tte r und der

„B. D. A.“ e rb ie te t sich, in „D ie B au g ild e“ N r. 1 vom 17. J a n u a r 1924 fü r d e u tsch e F a c h g e n o ss e n die U nterlagen, die 30 Schw eiz. F ra n k e n k o ste n sollen, g em ein sch aftlich zu beschaffen. D o rt sind ab e r ebenfalls die P re is ric h te r nich t b e k a n n t, au ch sind d o rt b ish er d ire k te N a c h ric h te n aus Sp alato n ic h t h in g elan g t. D ieses g an ze V erfah ren is t n ich t seh r erm u tig en d fü r d e u tsch e A rc h ite k te n , u m so w en ig er als im P re isg e ric h t zw eifellos au ch ein fra n z ö sisc h e r P re is ­ ric h te r sitzen w ird. —

36

(9)

* B A U W I R T S C H A F T S - U N D * B A U R E C H T S F R A G E N

V orsch läge zu r U m g e sta ltu n g der W o h n u n g sw irtsch a ft.

N ach einem V o r tr a g 1) von S tä d te b a u d ire k to r E 1 k a r t - B erlin, g eh alten au f d e r vom „ B u n d D e u t s c h e r A r c h i t e k t e n-1 (O rtsg ru p p e B ran d en b u rg ) einberufenen öffentlichen V ersam m lung am 12. D ezem ber 1923-').

_ _ i ed n er sch ild ert zu n äch st die b e k a n n te n Zu- 2sS stän d e, w ie sie sich im W ohnungsbau t r o t z

| | ro j-rig r o d er zum T eil d u r c h die Z w a n g s w i r t - rS Ä k ' S s c h a f f e n tw ick e lt haben, die w eder den M angel an W o h n u n g en b eseitigt, noch ge- m ildert, sondern d a rü b e r hinau sg eh en d die v o rh a n d e n e n H äu ser dem V erfall e n tg eg e n g efü h rt hat.

V ielfach, selb st in F a c h k re ise n , w ird d as A llheilm ittel in der s o f o r t i g e n A ufhebung d e r Z w an g sw irtsch aft e r­

blick t. dabei ab er v erg essen , daß w ir einer ze rrü tte te n W irts c h a ft g eg en ü b ersteh en , d aß die B au k o sten höher sind als im F ried en , daß das E inkom m en d er g roßen Masse der B ev ö lk eru n g a b e r d en F rie d e n ssta n d nicht erreicht. So­

lange ab e r diese n ic h t so v iel v erd ien t, um d u rch .das A ufkom m en d er M ieten die erh ö h ten B aukosten zu v e r­

zinsen, so lan g e w ir d a h e r in einer D efizitw irtschaft stehen, w erden dem K lein w o h n u n g sb au niem als die n ö tig en Mittel auf dem freien G eld m ark t zufließen.

D er K le in w o h n u n g sb au k a n n n u r in Zeiten einer Ü ber­

sch u ß w irtsch aft aus sich selbst h erau s en tsteh en , d a s zeigt au ch d as B eispiel d er S ie g e rsta a te n A m erika und E ngland, wo n ach dem K rieg e ebenso w ie bei uns jed e p riv a te K le in w o h n u n g sb a u tä tig k e it unm öglich w ar. Solange uns d ah er das G leichgew icht in u n se re r W irtsch a ft fehlt, muß d er K le in w o h n u n g sb au k ü n s t l i c h g efö rd ert w erden, w enn eine w e ite re V erschlim m erung au f dem G ebiete des W ohnungsw esens v erm ied en w erd en soll. D afü r gibt es n u r zwei W ege, die G e m e i n w i r t s c h a f t oder die f r e i e W irtsc h a ft. F ü r den erste n W eg w äre eine A us­

d eh n u n g d er Z w an g sw irtsch aft und eine Ü berführung der B au w irtsch aft in die öffen tlich e H and das G egebene. Das Beispiel in R u ß lan d k a n n uns ab er nicht d azu führen, diesen W eg als d en g eeig n e ten zu b e tra c h te n , bleibt also als Ziel n u r d ie freie W irtsc h a ft. H ierfür m üssen ab er erst w ieder die G rundlagen g esch affen w erden, auf denen sich diese im F rie d e n au fg eb au t h at. D as is t n u r m öglich durch eine Ü b e r g a n g s w i r t s c h a f t , die n ach bestim m ten G ru n d sätzen d as je tz ig e S ystem des Zw anges zur freien W irts c h a ft üb erleitet. A us den F eh lern un d V orzügen der Z w an g sw irtsch aft m üssen w ir die W ege erkennen, die diese Ü b erg an g sw irtsch aft geh en muß. und zw ar ist dabei g ru n d sä tz lic h zu u n tersch eid en zw ischen B ew irtsch aftu n g d er A ltw o h n u n g en u n d d er E rric h tu n g von N eubauten.

R ed n er sc h ild e rt n un die ö f f e n t l i c h e B e w i r t ­ s c h a f t u n g d e r A l t w o h n u n g e n , wie sie sich u n te r d en b ish er b esteh en d en Z w an g sv o rsch riften ab g esp ielt h at:

D ie M ieterschutzgesetzgebung, die E rfassu n g der v e rfü g ­ b a re n W o h n u n g en u nd die U n terb rin g u n g d er W o h n u n g s­

su ch en d en n ach den B estim m ungen des W o h nungsm angel­

re c h te s. L e tz te re s g e n ü g te in k e in e r W eise, um d as Ziel zu erreich en , e rs te re s g in g w eit über das n o tw endige Maß h in au s u nd g e w ä h rte d en M ietern u n b erech tig te V orteile.

D er G ru n d eig en tü m er w u rd e so g u t w ie ganz e n tre c h te t und v e rlo r d am it d as In te re ss e am H ausbesitz, so daß die H äu ser n ach u n d n ach dem V erfall en tg eg en g eh en und p riv a te N e u b a u te n v o n M iethäusern ü b e rh a u p t n ic h t m ehr e n ts te h e n . D ie M ieter hab en sich d ag eg en infolge des

A n m e r k u n g e n d e r S c h r i f t l e i t u n g .

1) D e r g a n z e V o r tra g m it se in en sta tis tis c h e n A n g ab en w ird in d e r " F e b ru a rn u m m e r d e r Z e its c h rift fü r B au w esen v o ll­

in h a ltlic h a b g e d ru c k t.

2) D ie F ra g e d e r W o h n u n g sn o t u n d d ie E rö rte ru n g , w ie ih r a b z u h e lfe n sei, is t b ish e r e in e rse its v ie l z u se h r vom p a r te i­

p o litisc h e n S ta n d p u n k te au s b e h a n d e lt w o rd en , a n d e re rs e its sind M a ß reg e ln d e r R e g ie ru n g z u r A bhilfe, d ie v o n v o rn h e re in au f v iel zu sc h m a le r B a sis a u fg e b a u t w aren , d u rc h b ü ro k ra tis c h e H a n d h a b u n g in ih r e r W irk u n g n och w e ite r g e s c h w ä c h t, w enn n ic h t a u fg e h o b e n o d e r in ih r G e g e n te il v e r k e h r t w o rd en . Die L ö su n g d e r F ru g e s t^ h t un d fä llt m it d e r B e s c h & f f u n g a u s r e i c h e n d e r M i t t e l , a n d e re rs e its sp re c h e n tech - n isc h e E rw ä g u n g e n in hohem M aße m it. Die A rc h ite k te n , die zw eifello s a n d ie s e r F ra g e g a n z b e s o n d e rs in te r e s s ie rt u n d an ih r e r L ö su n g m itz u a rb e ite n g a n z b e s o n d e rs b e ru fe n sind, h a b e n z w a r m a n c h e rle i E in z e lv o rs c h lä g e u n d E in g a b e n g em ach t, die a b e r b is h e r w irk u n g slo s g e b lie b e n sin d . D er „ B u n d D e u t ­ s c h e r A r c h i t e k t e n “ , L a n d e sg ru p p e B ra n d e n b u rg (B erlin), h a tte d a h e r zu e in er ö ffe n tlic h e n V e rsa m m lu n g zum 12. Dez. v . J.

a u fg e ru fe n , die, s ta rk b e s u c h t, sich zu e in er e in d ru c k sv o lle n K u n d g e b u n g g e s ta lte te u n d p ra k tisc h e V o rsc h lä g e z u ta g e fo rd e rte .

M ieterschutzes R echte ang-emaßt. die in k ein er W eise durch Ü bernahm e n eu er P flich ten ausgeglichen w erden.

D ie R eform m uß d ah er versu ch en , durch L o ckerung des M ieterschutzes dem G rundeigentüm er so viel E rleich te­

ru n g en zu gew ähren, wie ohne G efährdung der berech tig ten sch u tzb ed ü rftig en M ieter m öglich ist. Als solche E rleich­

te ru n g e n kom m en in F ra g e : E rhebung der Mieten in einer Höhe, die zur E rh altu n g d er S ubstanz, zur D eckung der B etrieb sk o sten un d zu r B ildung eines R ücklagefonds m i n ­ d e s t e n s ausreicht, w irksam er Schutz geg en M ieter, die d en W oh n rau m gefährden, durch E rleich teru n g d e r K ü n d i­

g u n g sm öglichkeiten und A usw ahl d er M ieter bei F re i­

w erden eines M ietraum s. (Für den letzteren V orschlag k a n n B rem en als B eispiel dienen.) D urch d e ra rtig e E r­

leich teru n g en können die R ech te des V erm ieters gegen­

ü b er dem M ieter w ieder so g e s tä rk t w erden, daß sie etw a denen des M ieters gleichw ertig sind un d den w irtsch aftlich b e g rü n d eten A nreiz zur E rh altu n g des v o rh an d en en W ohn- raum s bieten.

F ü r d ie U n terb rin g u n g v o n W ohnungsuchenden ist d am it allerdings k ein e unm ittelbare B esserung zu erhoffen.

Die erhebliche E rh ö h u n g d er Miete w ird n ic h t ohne w ei­

teres d azu führen, daß sich die N e u b a u tä tig k e it in stark em Maße w ieder belebt, w ohl aber w erden die A nsprüche der M ieter u nd W ohnungsuchenden a n den v o rh an d en en W o h n ­ raum erheblich h e rab g esch rau b t w erden, so daß die v ie l­

fach no ch zu beobachtende V erschw endung an W ohnraum auf hört. D ie B elegungsziffern der W o hnungen lassen hier noch gew isse Schlüsse zu. Im J a h re 1900 belief sich diese B elegungsziffer in B erlin auf 4,06, sie fiel nach und nach, besonders w äh ren d des K rieges, u nd erreichte den g rößten T iefstan d m it 3.3 im J a h r e 1919. S either ist sie w ieder im S teig en begriffen. Im J a n u a r 1923 bezifferte sie sich auf 3,43 P erso n en i. M.

D ie g esam ten A bbaum aßnahm en w erden aber v o ra u s­

sichtlich noch nicht, genügen, um in der Ü b erg an g sw irt­

sch aft den d rohenden u n d schon w eit fo rtg esch ritten en V erfall v o n A ltw ohnungen aufzuhalten. D ie erhöhten M ieten allein genügen nicht, um d ie K o sten dieser erheb­

lichen In sta n d se tz u n g zu bestreiten . H ier m uß die Mög­

lich k eit gegeben sein, R e p a r a t u r h y p o t h e k e n zu beschaffen, so daß lediglich ihre V erzinsung u nd T ilgung aus den erh ö h ten M ieten zu decken ist. D ie E in fü h ru n g v o n tilg b aren R e p a ra tu rh y p o th e k e n b ietet den w eiteren V orteil, die In s tan d setzu n g der H äuser, da wo es n ö tig ist, au ch im Zw angsw ege durch E in tra g u n g v o n Z w angshypo­

th e k e n d u rchzuführen. D er W eg dieses Z w anges m uß ein­

fach un d k u rz sein, um so w eniger w ird v o n ihm G ebrauch g em ach t w erden m üssen.

Im G egensatz zu dem Z w ang in d er B ew irtschaftung der A ltw ohnungen w a r die E r r i c h t u n g v o n N e u ­ b a u t e n nach B eendigung des K rieges b ald v o n jed er B evorm undung befreit, Es w urd en zur F ö rd eru n g der N eu b a u tä tig k e it beso n d ere E rleich teru n g en u nd A usnahm e­

bestim m ungen erlassen. Insb eso n d ere w urde die E rric h ­ tu n g v on K leinw ohnungen seit B eendigung des K rieg es d urch Z uschüsse a u fre c h t erhalten. Zur D eck u n g der Zu-

Den K e rn d e r V e rh a n d lu n g b ild e te d e r h ie r in se in en H a u p t­

zügen w ie d e rg e g e b e n e e in g eh en d e, d u rc h reich es s ta tis tisc h e s M a terial (v o n dem w ir h ie r n u r e in ig e T a b e lle n m itte ile n k ö n n e n ) b e le g te V o r tra g d es B e rlin e r S tä d te b a u d ire k to rs E 1 k a r t , dem k u rz e A n s p ra c h e n d es B u n d e sv o rsitz e n d e n G e­

heim en R a t P ro f. D r. C o rn e liu s G u r 1 i 1 1 , D resd en , u n d d es V o rsitz e n d e n d e r L a n d e sg ru p p e P ro f. S t r a u m e r , B erlin, v o ra u sg in g e n , w ä h re n d sich n o ch in te re s s a n te A u sfü h ru n g e n d e r A rc h ite k te n E . K r a f f e r t u n d M i e s . v a n d e r R o h e an sch lo ssen , w elch ’ le tz te re r n a m e n tlic h a u f d ie N o tw e n d ig k e it h inw ies, im W o h n u n g sb a u n e u e W eg e zu suchen, u n d u n se re W o h n u n g e n m e h r als b ish e r dem p ra k tisc h e n L e b e n sb e d ü rfn is a n z u p a sse n . A n d e n V o r tra g sc h lo ß sich eine A u ssp ra c h e , in d e r d e n V o rsc h lä g e n E ik a rts im W e se n tlic h e n zu g estim m t w u rd e . Zum S chlüsse w u rd e ein e E n ts c h lie ß u n g an g en o m m en , d ie v o n d e r R e g ie ru n g fo rd e rt, solche p ra k tis c h e M aßnahm en z u tre ffe n , d ie ein e W ied e ra u fn a h m e d e r p r iv a te n B a u tä tig k e it erm ö g lic h en , d u rc h die a lle in dem Übel w irk sa m a b g e h o lfe n w e rd e n k ö n n e, u n d v o r A llem die au s d e n zu ste ig e rn d e n M ieten z u g e w in n e n d e n M ittel n ic h t z u a llg e m e in e n S ta a tsz w e c k e n zu v e rw e n d e n , so n d e rn r e stlo s dem W o h n u n g sb a u z u z u fü h re n . —

26. Januar 1924. 37

Cytaty

Powiązane dokumenty

Durch eine breite Tür gelangt man in die für das Publikum bestim m te Schalterhalle.. Einen Blick in diesen m it flacher, in große Felder geteilter D ecke

Befreit von der staatlichen Diplomprüfung sind pie- jenigen, die durch Zeugnis einer staatlichen Universität, einer Zeichenakademie oder einer zugelassenen

Berlin und

Die Lloyd-Hallen in Emden, die kurz vor dem Kriege für den Auswanderungsverkehr erbaut wurden, nun aber nicht mehr iür diesen Zweck verwendet werden, dürften

Beim Stallgebäude der M edizinischen K linik dient der eine S tallflügel für infektiöse, der andere für nichtinfektiöse Krankheiten.. Ersterer setzt sich aus

in Sachsen neben dem reinen Zellengew ölbe, das im Schloß in Meißen seine höchsten. des G ratn etzes

Es sind in diesem A bschnitt je tz t alle w ichtigen G esichtspunkte bei Planung und D urchführung von B ebauungsplänen zu- sammengestellt, und es ist ein reiches

Schwarz und Weiß sind neutral und können bei sparsamer Verwendung zu jeder kräftigen Farbe allein oder vereint hinzutreten, ohne daß grelle Buntheit