"Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku)", Tadeusz Oracki, Warszawa 1983 : [recenzja]

Jacek Trawczyński

"Słownik biograficzny Warmii,

Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do

1945 roku)", Tadeusz Oracki,

Warszawa 1983 : [recenzja]

Palestra 28/11(323), 75-76

R e c e n z j e ₇₅

N r 11 {323)

3.

T adeusz O r a c k i : S ło w n ik biograficzny W a rm ii, M azur i P ow iśla X I X i X X w ie k u (do 1945 roku), W arszaw a 1983, I n s ty tu t W y d a w n ic zy P A X , s. 349.

W pierw szym k w a rta le 1984 ro k u d o ta rła do czytelników k o lejn a k sią ż k a do­ ce n ta U n iw e rsy te tu G dańskiego T. O rackiego. Je j n o w ato rsk i i szczególny ch a ­ r a k te r w y p ły w a m.in. z fa k tu , że „w p olskiej lite ra tu rz e n au k o w ej n ie było dotychczas p u b lik a c ji o c h a ra k te rz e biograficznym , kitóra by u k az y w ała w k ład ludności W arm ii, M azur i P ow iśla do k u ltu ry i n a u k i polskiej oraz w ielo letn ią w alk ą o n aro d o w e i społeczne w yzw olenie tych ziem ” (s. 5). P o n ad to w iadom o rów nież, że dzieła tego ro d za ju są owocem k ilk u le tn ie j w sp ó łp racy sp e c ja listó w w ielu dyscyplin. T ym czasem om aw iana k siążka je s t w ynikiem p rac y jed n eg o a u to ra , od la t zajm ującego się d ziejam i ty c h regionów . O pracow anie' k ilk u s e t biogram ów na p odstaw ie bogatej in fo rm ac ji źródłow ej je st dow odem w y k o n a n ia zaiste ty tan iczn ej pracy.

P u b lik a c ja T. O rackiego je s t sw oistą p rzeciw w ag ą dla trzytom ow ego i te n d e n ­ cyjnego w y d aw n ic tw a zatytułow anego „A ltp reu ssisch e B iographie”, k tó re zostało zapoczątkow ane pierw szym to m e m w 1941 ro k u i nied aw n o zakończone o sta tn im tom em w R epublice F ed era ln ej N iem iec. R zetelny w a rsz ta t n au k o w y p rze ciw ­ staw iony został tonow i prop ag an d o w o -n acjo n alisty czn em u , często w y stę p u ją c e m u w tom ach niem ieckich pow yższej „B ibliografii”.

W sło w n ik u z n a jd u ją się b iogram y ludzi, k tó rzy n a W arm ii, M azu rac h i P o ­ w iślu położyli duże zasługi w zw iązku z „działalnością n a polu: n a u k i, lit e r a ­ tury, sztuki, prasy, szkolnictw a, ośw iaty, w życiu społecznym , re lig ijn y m i p o li­ tycznym ” (s. 7). B iogram y te z a w ie ra ją życiorysy osób przew ażnie ściśle zw ią za­ nych z h isto rią w ym ienionych ziem. R an g a ich dokonań dla P o lsk i je s t różna.

Z nane są szeroko drogi życiow e R einholda B arcza, księdza G u sta w a G izew iusza, K azim ierza Ja ro sz y k a, M ichała K ajki, W ojciecha K ętrzyńskiego, Je rz eg o L an ca, L abuszów i L eydingów , ro d u Leyków , B ogum iła L inki, K aro la M ałłka, rodziny P ieniężnych i Sam ulow skich. M arii Z ie n tara-M a lew sk ie j.

N ie m niej b ogate i skom plikow ane' są losy działaczy nie ta k pow szechnie z n a ­ nych, ale siln ie zaangażow anych w u trz y m a n ie polskości n a W arm ii, M a zu rac h i Pow iślu. S uche d a n e z ich życiorysów nie o d d a ją d ram a ty zm u i r o z te re k to w a ­ rzyszących im niem al przez całe życie. R ów nież p rzez la ta n a s tę p u ją c e po 1945 r o ­ ku. U zupełnienie biogram ów np. J a n a B ociana, J a n a D opatki, E m ila L e y k a czy J a n a L ip p e rta lekiturą pozycji z in fo rm ac ji bibliograficznej p rze k o n u je n a s o tym całkow icie.

Z apoznając się z k a rta m i S łow nika nie sposób nie zauw ażyć, że drogi życiow e w ielu działaczy i isto tn e w y d arze n ia zw iązane są ze Szczytnem . W m ieście tym p rze jaw ia ł n ajw ięk sz ą ak ty w n o ść M azu rsk i Z w iązek Ludow y, tu też u k a z y w a ł się w n ak ład z ie 3500 egzem plarzy „M azur”. T u ta j istn iały różnorodne o rg a n iz a c je k u ltu ra ln e i religijne, a m iejscow y b a n k w spom agał finansow o m azurskiego chło­ pa. S zerokim echem n a całym obszarze plebiscytow ym odbiło się w y d a rz e n ie z 21 stycznia 1920 ro k u , k iedy to bojów ki H eim a tv e re in (Zw iązek O jczyźniany) n ap a d ły n a ze b ra n ie R ady L udow ej. W czasie zajścia b e stia lsk o pobici zostali B. L inka. A. C ym erm an, E. L eyk oraz d r S. G ąsow ski. Te i in n e p rz y k ła d y św iadczą o tym , że Szczytno o dgryw ało niepoślednią ro lę w układzie' sił m iędzy obozam i polskim i niem ieckim .

76 Praaa o a d w o k a tu r z e N r 11

(30*.-o zach(30*.-ow anie p(30*.-olsk(30*.-ości n a W arm ii, M a zu rac h i P(30*.-ow iślu. D r Je rz y K (30*.-osteneefcr ze Z łotow a w ystępow ał w sp ra w a c h k a rn y c h p rzed są d am i w szystkich in sta n c je w Rzeszy, b ro n ią c członków Z w iązku P o la k ó w w N iem czech. J a n Ł an g o w sk i 2» S ztu m u był cenionym obro ń cą P olak ó w n a Pow iślu, Dr M ieczysław M a rc h le w sk i z G dańska b ro n ił działaczy p olskich przed są d am i gdańskim i. A lfons P a rc z e w s k i ad w o k at, d ziek an W ydziału P ra w a UW i r e k to r USB w W ilnie; p ro te sto w a ! p u b ­ licznie przeciw ko plebiscytow i z 11 lipca 1920 ro k u , nie u zn a ją c p lebiscytu za n ie ­ zbędny sp raw d zian w y stę p u ją c y przy a k c e p to w a n iu p rzyrostów te ry to ria ln y c h p a ń ­ stw a . W ym ienione w yżej n az w isk a o raz w ie le innych (np. adw . adw . A. B a r­ czewskiego, J. Czodrow skiego, J. K okow skiego) bez w ą tp ie n ia p ow inny s ię z n a ­ leźć w S łow niku B iograficznym A d w o k ató w Polskich.

Dzieje W arm ii, M azur i P o w iśla in sp iro w ały i głęboko in te reso w ały tw ńrcńw - lite ra tu ry . S ą i oni rep re z e n to w a n i w dziele T. O rackiego, i to przez p o sta c ie n ajb a rd z ie j znakom ite, bo Jó z efa Ignacego K raszew skiego, S tefan a Ż e ro m s k ie g o J a n a K asprow icza, M elchiora W ańkow icza i E rn e sta W iecherta. Ich zw iązki z ty m i o bszaram i nie są znane do końca. L eśniczów ka P iersła w e k koło P iecek, m ie jsc e u rodzenia E. W iecherta, w zbudza duże z a in te re so w an ie tu ry stó w w ę d ru ją c y c h p o M azurach.

S łow nik m oże liczyć n a szero k ie grono odbiorców . Pom im o reg io n a ln eg o w y­ m ia ru z a in te re su je on p rac o w n ik ó w n au k i, stu d e n tó w , nauczycieli, d ziałaczy s p o ­ łecznych i politycznych. Jego p o ja w ie n ie się p ow oduje, że nie sposób z a jm o w a t się p ro b lem aty k ą W arm ii, M azur i P ow iśla bez pow ołania się n a tę pom nikow ą' pozycję.

K siążka została sta ra n n ie w y d an a p rze z ed y to ra, a estety czn ą o k ła d k ę o p a ­ trzono znakiem Rodła.

Ja c e k Traw czyto& i.'

M Ą J A O A i t W O / K A T U R Z E

W „T rybunie L u d u ” (nr 223 z d n ia 17 w rz eśn ia 1984 r.) zo stała zam ieszczonej n o ta tk a p raso w a pt. A d w o k a tu ra w iO -leciu P o lsk i L u d o w e j o poniższej tre ś c i:

„15 bm. w W arszaw ie odbyła się uro czy sta ak a d e m ia pośw ięcona obchodom 4® -te- cia P o lsk i L udow ej, zo rg an izo w an a przez N aczeln ą R adę A dw okacką. 37 a d w o k a ­ tom w ręczono odznaczenia państw ow e, a 62 — m ed ale 40-lecia PRL. A k tu d e k o ­ r a c ji dok o n ał zastępca przew odniczącego R ad y P a ń stw a K azim ierz S e c o m s k Ł 52 adw okatów o trzy m ało h o n o ro w ą o d zn ak ę „A d w o k a tu ra PR L ". Tego d n ia d e l e ­ g ac ja p a le stry złożyła w ieniec na płycie G ro b u N ieznanego Ż ołnierza i pod ta b lic ą honorow ą u p a m ię tn ia ją c ą a d w o k a tó w poległych w la ta c h II w o jn y św ia to w ej.”

A nalogiczna n o ta tk a p raso w a u k az ała się też w „Ż yciu W a rsza w y ” ( n r 22S: z 17 w rześnia 1984 r.).

Pod dość a tra k c y jn y m a zarazem b u lw e rsu ją c y m ty tu łe m M inister ko n tra a d w o ­