Lwów, 15. sierpnia 1
W ychodzi 1-go i 15-go każdego miesiąca.
Prenum erata w ynosi we L w ow ie:
6 złr. ct.
Rocznie .
P ó ł r o c z n i e . . 8 „ — ,, K w a r ta ln ie . 1 5 0 ,, 2a odnoszenie do domu dopłaca
się m iesięcznie 5 ct.
Imufip pojedynczy kosztuje 25 ct,
R ę k o p is ó w d r o b n y c h n ie z w r a c a się Listów n i e o p ł a c o n y c h Reda-
k c y a nie przyjm uje.
d w u t y g o d n i k
U T E f t K K O - S f O f c E G Z K Y
IY. Rok istnienia.
P re n u m er at a na prowincyi i w c a łe j A u s tr o - W ę g ie r s k ie j
m o n a r c h ii w y n o s i.
R o c z n ie . . . 6 z łr . 5 0 ct.
K w a r ta ln ie . . 1 „ 65 \ w N i e m c z e c h : r o c z n ie 11 m a r e k p ó łr o c z n ie 7 rn. k w a r t a l n i e 8-50.
W e F r a n c y i:
R o c z n ie 16 f r .— k w a r t a l n i e -A fi
O g ło s z e n ia i r e k la m y p rz^J"
m u je A d m i n i s t r a c y a „ M y ś li‘‘ p o 10 cl. z a w ie rs z p e tite m lu b je g o m ie js c e , z a p ie r w s z y r a z , a p o 5 ct z a n a s tę p n y .
R e d a k ę y a i A d m in is tr a c y a w e Lw o w ie p r z y u l Kościuszki 1.
P r e n u m e r a t ę p r z y j m u ją r ó w n i e ż w e L w o w ie w s z y s tk ie k s ię g a rn ie czej. Z w o liń s k ie g o i S p ó łk i i J . A . K r z y ż a n o w s k ie g o . — W P o z n a
L w o w i e w b i u r a c h d z ie n n ik ó w : PSohna i
też n o r a s z a s i e o n a d s y ł a n i e w s z e lk ic h p rz e k a z o w i p is m . 8 W K r a k o w i e - k s i ę g a r n i ę : G e b e tn e r a i S p ó łk i, S p ó łk i w y d a w n i- 'J ; Ł ę g i : : ! c y h n ls k le g o . - N u n * r a ^ e d y n c z e d o n a b y c i a w e
O l s z e w s k ie g o oraz w kioskach na w ystaw ie.
! I - -V -V- -
!
Literatura
iteatr
na W y s t a w i e krajowej.
W c h o d z ą c n a p i e r w s z e p i ę t r o p a w i l o n u p i ś m i e n n i c t w a , m i j a m y k o l e k c y ę ą m a t o r ó w fo to g r a f ii, p rz y tu lo n a , d o ś ć .sk ro m n ie p o d s c h o d a m i . C z ł o n k o w i e l w o w s k i e g o k l u b u m i ł o ś n i k ó w s z t u k i f o t o g r a f ic z n e j U rządzili w t e m * m i e j s c u z b i o r o w ą w y s t a w ę s w y c h p r a c , p r z e w a ż n i e z d ję c ia k r a j o b r a z ó w . W lic z b ie W y s t a w i o n y c h t u o k a z ó w w y r ó ż n i a j ą s ię k o r z y s t n i e p r a c e p. S t a n i s ł a w a M a t k o w s k i e g o , z d j ę c i a d o k o n a n e z p l a c u w y s t a w y , w c h w ili jej u r o c z y s t e g o o t w a r c i a , p rz e z k a p i t a n a A d a m a P i g r o , w r e s z c i e f o p r o d u k c y e w y k o n a n e p r z e z p p , J a n a S t r o m e n g e r a 1 S t a n i s ł a w a P i e g ł o w s k i e g o . W c h o d z ą c po d o ś ć S t r o m y c h s c h o d a c h n a g ó r ę , s p o t y k a m y w k l a t c e S c h o d o w e j w y s t a w ę p r o d u k t ó w f o t o g r a f i c z n y c h O.
-L u d w ik a ( N e u i l l y - P l a i s s a n c e ) i p r z e z o t w a r t ą g a - l e r y ę d o s t a j e m y się d o p i e r w s z e g o p o k o j u , z a p e ł n i o n e g o n i e m a l w y ł ą c z n i e p r z e z w y s t a w y f o t o g r a ficzne. R r ó l u j e t u w ś r ó d f o t o g r a f ó w z z a w o d u a r t y s t a Amator p. B, T y s z k i e w i c z , k t ó r y z w i e l k o p a ń s k ą f a n t a z y ą z e s t a w i ł c e ln i e j s z e o k a z y s w y c h p r ą c , W y w o ł u j ą c y c h n i e k ł a m a n y z a c h w y t w ś r ó d s z e r s z y c h
*Has g o ś c i , z w i e d z a j ą c y c h t e n o d d z i a ł . U w s t ę p u S a m e g o w i t a j ą n a s n a t o m i a s t w y s t a w y : J ó z e f a j a - W d k i ( W i e d e ń ) , E d w a r d a T r o c z ę w s k i e g o ( W a r s z a wa), N a h r y m o w i c z a ( C z e r n i o w c e ) i j e d n e g o z n a j s t a r s z y c h n a s z y c h f o t o g r a f ó w , E d w a r d a I'r z e m e s k i e g o . L a łu s ć e k s p o z y c y i f o to g ra fic z n ej u r o z m a i c a j ą w y s t a w io n e w g a b l o c i e n a ś r o d k u o p r a w y g u s t o w n e Ł i n t r o l i g a t o r s k i c h p r a c o w i R e p e t o w s k i e g o i R o b e r t a J a h o d y ( K r a k ó w ) .
W d r u g i m p o k o j u d r z w i s t r z e g ą p r z e p y s z n e E g z e m p la rz e ż y d k ó w . k o ł o m y j s k i c h , o d t w o r z o n y c h
^ n a t u r a l n e j w i e l k o ś c i p r z e z ta m t e j s z y z a k ł a d f o t o g ra fic z n y J u r k i e w i c z a . N a s t ę p u j ą z lcolei e k s p o z y c y e f o t o g r a f i c z n e : J u l i u s z a M i e a a ( K r a k ó w ) i K . • S t r z e - e c k ie g -o, tu d z ie ż c i e k a w a w s w o i m r o d z a j u w y s t a w a
^ i e d e ń s k i e j f a b r y k i c z c i o n e k d r e w n i a n y c h S t a n i s ^ ' va b i e d k o w s k i e g o / Z b i ó r b o g a t y w i d o k ó w z o k o l i c S ł u -
c k a i N o w o g r ó d k a , w y s t a w i o n y p r z e z B o r e t t i e g o , g i a - n i c z v z w .e f k ą w y s t a w ą z a k ł a d u f o t o g r a f i c z n e g o D.
M a z u ra , s p e c y a l i s t y w o d t w a r z a n i u t y p ó w G ł ó w k i p i ę k n y c h l w o w i a n e k p r z e w a z a j ą . V w t ó w y s t a w i e , j a k k o l w i e k n ie b r a k w m ej i t o g r b r u k o w y c h i p r ó b k i z d ję c ia , d o k o n a n e g o p y . t l e m a g z e z y o W e m . N a tej s a m e j
p r o d u k c y i M a z u r a , ' p o m i e s z c z o n o p i a c c .8.
J ó z e f a J a n a S zim a, u r z ę d n i k a w y d z i a ł u a aj o . P . S z im , p r ó c z w z o r ó w p ism a, p r z e d s t a w i cc y k a t s z l a c h e c t w a . W i d n i e j ą c y n a t y m a k c i e h e r o u _ ł ę g a z a s z c z y t m ó g ł b y p r z y n i e ś ć z a w o d o w e m u .
m a t u r z y ś c i e . W p r z e c i w l e g ł y m k ą c i e w a b i ą o - ś w i e ż o ś c i ą b a r w i d r o b i a z g o w o ś c .i ą wy
f o t o m i n i a t u r y p a s t e l o w e S t e f a n a G-rzywius ■ ^ ’ c i e s z ą c e s ie o d d a w n a u s t a l o n ą ę e p u t a c y ą .
1 r y s u n k i p i ó r k i e m , f o t o g r a f i e < * « * * >
i d r u k i S c h l a f r i g a t w o r z ą d a ls z y c ią g o ^az £^
ro z m ie s z c z a n y c h p o d ś c i a n a m i , p o d c z a s g d y sroOe k o m o a c y -zajmuj* g a l o t y i s » f k , *
k s i n c e r a ( T a r n o p o l ) , z l i t o g r a f i a m i p l e w i e * L to m via) i z w y d a w n i c t w a m i d r u k a r n i J o z e f a S t y n c g o z p S e m y s l a . P o w a ż n e o b l i c z a o jc ó w m i a s t a L w o w a r e p r o d u k o w a n e p r z e z J. P o p i e l a , z n a j d u j ą s,ę w n a j b liż sz e m s ą s i e d z t w i e z w y s t a w ą m t r o a g a t o r s k ą L.
W i e r z b i c k i e g o , z a w i e r a j ą c ą p r z e p y s z n i e o p r a w n e
a d r e s y i d y p l o m y . • •
N a te m k o ń c z y m y p r z e g l ą d p a w i l o n u p i ś m i e n n i c t w a , b y w y c h o d z ą c r z u c i ć z g a l e r y i r a z j e s z c z e o k i e m n a p r z e ś l i c z n ą p a n o r a m ę L w o w a , r o z t a c z a ją c a s ie p r z e d n a m i, P i ę k n i e b o w y g l ą d a , p o c z c i w y L w i g r ó d — z w ł a s z c z a z p r z y z w o i t e j o d l e g ł o ś c i . . .
° N i e z a s p o k o i w s z y d o s t a t e c z n i e n a s z y c h p r a g n ie ń p o d w z g lę d e m o k a z ó w l i t e r a t u r y i p u b l i c y s t y k i , n a g r o m a d z o n y c h w t y m p a w i l o n i e , p o c i e s z a m y s ię n a d z i e j ą b a r d z i e j d o d a t n i c h w r a ż e ń , _ k t ó re n i e z a w o d n i e z d o b ę d z i e m y w g r u p i e d w u d z i e s t e j sió d m e j, m ie s z c z ą c e j w s o b i e - w e d ł u g k a t a l o g u
— z a b y t k i p a m i ą t k o w e , o d n o s z ą c e się d o m u z y k i
t u d z i e ż p r z e d m i o t y , d o t y c z ą c e r o z w o j u s c e n y n a r o d o w e j. W y s t a w a m u z y c z n o -t e a t r a l n a m i e ś c i s ię w g m a c h u p r z e m y s ł o w y m , p o o b u s t r o n a c h g a l i c y j s k i e g o T o w a r z y s t w a h a n d l o w e g o .
2
N a p r a w o w o s o b n e j n iż y , u s t a w i o n o g a b l o t y , z a w i e r a j ą c e w s o b i e c i e k a w s z e z a b y t k i z p r z e s z ł o ś c i m u z y k i w P o l s c e . J e s t t u w i ę c p r z e d e w s z y s t k i e m z b i ó r p. W ł a d y s ł a w a W g z e l a c z y ń s k i e g o , z a w i e r a - c y d z i e ł a o d n o s z ą c e s ię d o t e o r y i z h i s t o r y i m u z y k i , r z a d k i e s t a r e d r u k i m u z y c z n e (np- p i e ś ń o Z o fii O l e ś n i c k i e j z P i e s k o w e j S k a ł y , d a t u j ą c a się z r.
1 5 5 6 ), z b ió r p u b l i k a c y i , o d n o s z ą c y c h się do C h o p i n a , tu d z ie ż c i e k a w y d z i a ł s t a r o ż y t n o ś c i .
W d a l s z y c h g a b l o t a c h w i d z i m y za s z k ł e m d r u k i i r ę k o p i s y m u z y c z n e d o s t a r c z o n e p r z e z b i b l i o t e k ę u n i w e s y t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o , w ś r ó d k t ó r y c h z n a j d u j e s ię t e ż w y c i ą g f o r t e p i a n o w y z p i e r w s z e j o p e r y p o l s k i e j , „Z N ę d z y u s z c z ę ś l i w i o n e j11 K a m i ń - s k i e g o . T u ż o b o k s p o t y k a m y z b i ó r k o m p o z y c y i o b c y c h , p r z e w a ż n i e w ł o s k i c h , z w i e k u o ś m n a s t e g o , p o c h o d z ą c y c h ze z b i o r u d a w n i e j k s . L u b o m i r s k i c h , z Ł a ń c u t a . O s o b n ą c a ł o ś ć t w o r z ą r ę k o p i s y d z ie ł ż y j ą c y c h k o m p o z y t o r ó w , s ą s i a d u j ą c e z a n t y f o n a r y - a m i i k a n c y o n a ł a m i , o r m i a ń s k i e m i , ł a c i ń s k i e m i (z T y ń c a ) i. r u s k i e m i , w y s t a w i o n e m i p r z e z t u t e j s z ą b i b l i o t e k ę u n i w e r s y t e c k ą . W o d r ę b n y m z a ś p r z e d z i a l e o b o k a u t o g r a f ó w C h o p i n a , W ł a d y s ł a w a T a r n o w s k i e g o ( , , A c h m e t “) s p o c z y w a te ż o r y g i n a ł p i e r w o t n e j p a r t y t u r y „ H a l k i ' 1.
R ę k o p i s te n , z a o f i a r o w a n y o k o ł o r o k u 1860 ~ p r z e z M o n i u s z k ę B o n o l d i e m u , p r z e c h o d z i ł p r z e z r o z m a i t e r ę c e , z a n i m w r o k u 1873 z a o f i a r o w a n y z o s ta ł p r z e z p. K a r ł o w i c z a p o z n a ń s k i e m u „ T o w a r z y s t w u P r z y j a c i ó ł n a u k “ .
Ś c i a n y n i ż y p o k r y w a j ą p o r t r e t y o l e jn e i s z k ic e , p r z e d s t a w i a j ą c e g ł ó w n i e j s z y c h d z i a ł a c z ó w w t u t e j - s z e m t o w a r z y s t w i e m u z y c z n e m . S ą t u w i ę c p o r t r e t y : K ą t s k i e g o , R u c k g a b e r a , M i k u l e g o , d y r e k t o r a S z w a r c a ( r y s u n e k G r o t t g e r a ) i f l e c i s t y J a c k o w s k i e g - o . P o d n i e m i z a w i e s z o n e z w r a c a j ą o k o w i d z a : n a s z k i c o w a n y p r z e z L e n b s i c h a p o r t r e t K o c h a ń s k i e j , s z k i c o ł ó w k i e m p r z e d s t a w i a j ą c y P a d e r e w s k i e g o i p o r t r e t H e n r j d c a W i e n i a w s k i e g o , d z i e ł o M ł o d n i c k i e g o . D r u g ą ś c i a n ę , z a j ę t ą c h w i l o w o p r z e z r o z w i e s z o n e n u t y p o k r y j ą już w n a jb liż s z e j p r z y s z ł o ś c i t a b l e a u , z a w i e r a j ą c e f o t o g r a f i c z n e p o d o b i z n y w y d z i a ł u , g r o n a p r o f e s o r s k i e g o , c h ó r u o r k i e s t r y , o r a z c z ł o n k ó w h o n o r o w y c h t o w a r z y s t w a i k o n s e r w a t o r y u t n m u z y c z n e g o w e L w o w i e . T r z e c i ą ś c i a n k ę t e g o o d d z i a ł u z a j ę ł y p o r t r e t y : Ż e l e ń s k i e g o i M a r k a ( p ę d z l a L e o - p o lsk ie g -o ) tu d z ie ż f o t o g r a f i e p p . S o u w e s t r ó w „ E c h a “ p a ń : C a m i l l o w e j i N o w a k o w s k i e j , w r e s z c i e s k r o m n a f o t o g r a f i a p r z e d s t a w i a j ą c a p i e r w s z ą H a l k ę n a t u t e j
szej s c e n i e , F i l o m e n ę K w i e c i ń s k ą (z r o k u 1 867 ).
M i n ą w s z y o k a z a ł y c h r o z m i a r ó w p u l t k o ś c i e l n y , d a t u j ą c y s i ę p r a w d o p o d o b n i e z s i e d n m a s t e g o w i e k u a p r z y s ł a n y z B i e c z a , s t a j e m y p r z e d w y s t a w ą „ m ł o dej i r u c h l i w e j " — j a k j ą z w ą k r o n i k a r z e p is m co- d z i e n n y c h — fir m y k s i ę g a r s k i e j . , j a k u b o w s k i e g o i Z a d u r o w i c z a , s k u p i a j ą c e j w s w e m r ę k u n a k ł a d y w s z y s t k i c h n o w s z y c h k o m p o z y c y i p p . G a lla , N i e w i a d o m s k i e g o , S o ł t y s a i W s z e l a c z y ń s k i e g o . Z a o w ą w y s t a w ą , w k ą t k u u k r y t a s k r o m n i e l w o w s k a „ L u t n i a * z a p r o d u k ó w a ł a f o t o g r a f i c z n e p o d o b i z n y s w y c h
u c z e s t n i k ó w . O b o k g r u p y c z ł o n k ó w „ L u tn i.11 z a w i e s z o n o p o r t r e t p o p u l a r n e g o k o m p o z y t o r a t a ń c ó w p.
W r o ń s k i e g o , t u d z i e ż z b i ó r f o t o g r a f i i p r a c o w n i k ó w s c e n y im . F r e d r y w S t a n i s ł a w o w i e , j3o z o s ta ją c e j o d g r u d n i a r o k u z e s z ł e g o p o d k i e r o w n i c t w e m p. A n t o - n i e w s k i e g o . W a c h l a r z z f o t o g r a f i a m i a r t y s t e k i a r t y s t ó w p o l s k i c h , w y d a n y p r z e z firmę S t a n i s ł a w a K o h l e r a , z a m y k a t e n d z i a ł w y s t a w y .
P r z e j d ź m y z k o l e i n a l e w ą s t r o n ę sali. I tu w z a c i s z n y m k ą t k u z a w i e s z o n o p o r t r e t y P a d e r e w s k i e g o , S t o j o w s k i e g o , L e s z e t y c k i e g o , Z a r z y c k i e g o , M o n i u s z k i i C h o p i n a , u s t a w i o n o b i u s t y Ż e l e ń s k i e g o i M i i n c h e i m e r a . N a p r z e c i w l e g ł e j ś c i a n i e w i d z i m y f o t o g r a f i e z b i o r o w e t o w a r z y s t w m u z y c z n y c h . w P r z e m y ś l u , w T a r n o p o l u , w S a n o k u , w B r o d a c h i w K r a k o w i e , t u d z i e ż a r t y s t ó w s c e n y w a r s a w s k i e j . M e d a l i o n y C h o p i n a i M i k u l e g o u r o z m a i c a j ą d e k o r a c y ę ś c i a n e k t e g o p r z e d z i a ł u , w k t ó r y m z n a j d u j ą się n a d t o : c y t r a k l a w i s z o w a , r z e k o m a w ł a s n o ś ć p r z e d l a t y k r ó l o w e j M a r y s i e ń k i , o r g a n k i z S t a r e g o S ą c z a i z a w i e s z o n e n a d n i e m i : s k r z y p c e z a k o p a ń s k i e S a b a ł y i t e o r b a n u k r a i ń s k i . S t a r a h u ś l a , u s t a w i o n a o s o b n o p o d ś c i a n ą z w r a c a n a s i e b i e u w a g ę o g ó ł u z w i e d z a j ą c y c h , zaś w o s o b n e j o s z k l o n e j s z a f c e z ł o ż o n o i n s t r u m e n t y l u d o w e : lirę, c y m b a ł y , b a n d u r k ę i s k r z y p c e p r z e z w ł o ś c i a n u ż y w a n e , p o s p o ł u z wio- l e n c z e l ą , s t a r o w ł o s k i e m i s k r z y p c a m i i z t. z. Glochen- sp ie l, z a c h o w a n y m w t u t e j s z e m t o w a r z y s t w i e m u z y c z n e m , j a k o p a m i ą t k a p o M o z a r c i e . D r u g i p r z e d z i a ł p o le w e j s t r o n i e z a p e ł n i a j ą : d w a n a ś c i e fo to g r a f ij z w y s t a w y t e a t r a l n o - m u z y c z n e j w W i e d n i u , o r a z d w a t a b l e a u , p r z e d s t a w i a j ą c e a r t y s t ó w d r a m a t u
" ' o p e r y l w o w s k i e j .
Ś r o d e k m i ę d z y o b o m a p r z e d z i a ł a m i w y p e ł n i a j ą f o r t e p i a n y : z f a b r y k K a r o l a " M a r e c k i e g o (L w ó w ) , F r a n c i s z k a W o r o n i e c k i e g o ( P r z e m y ś l ) i J a n a D r o z - d o w s k i e g o ( K r a k ó w ) , h a r m o n i a T e o f i l a K o t y k i e - w ic z a , w r e s z c i e n a r z ę d z i a m u z y c z n e , w y r a b i a n e w p r a c o w n i K a r o l a F e r d y n a n d a L a n g a , w e t e r a n a t u t e j s z e j o r k i e s t r y t e a t r a l n e j i G u s t a w a H a u s s l e r a ( K r a k ó w ) .
W t e m te ż m i e j s c u z a u w a ż y l i ś m y h a r m o n i ę z f a b r y k i J a n a Ś l i w i ń s k i e g o , k t ó r a p i e r w s z a w k r a j u r o z p o c z ę ł a w y r ó b h a r m o n i ó w . W c i ą g u o ś m n a s t o - letnieg-o i s t n i e n i a z a k ł a d u , z b u d o w a n o w n i m sto o r g a n ó w i o k o ł o 300 h a r m o n i ó w r o z m a it e j w ie lk o ś c i.
W f a b r y c e p. Ś l i w i ń s k i e g o p r a c u j e s t a l e d w u d z i e s t u r o b o t n i k ó w , zaś o d o b r o c i j e g o w y r o b ó w ś w i a d c z ą c h l u b n i e lic z n e m e d a l e i o d z n a c z e n i a , p o z y s k a n e n a w y s t a w a c h k r a j o w y c h i z a g r a n i c z n y c h .
W o g ó l e d z i a ł t e n w y s t a w y ś w i a d c z y o z a b ie - g l i w o ś c i o d n o ś n e j s e k c y i u r z ą d z a j ą c e j , p o z o s t a j ą c e j p r z e d p r z e w o d n i c t w e m dr. A l e k s a n d r a T c h ó r z n i c - k i e g o a z a s t ą p i o n e j b a r d z o f o r t u n n i e p r z e z p p . N i e w i a d o m s k i e g o i W s z e l a c z y ń s k i e g o . O ile w s z a k ż e k o r z y s t n i e w y p a d ł a w y s t a w a c z ę ś c i m u z y c z n e j , o t y l e j a s k r a w i e j o d b i j a o d n ie j ubóstw o- d z i a ł u t e a t r a l n e g o , l e a l r o d g r y w a w t y m d z i a l e w y s t a w y t ę s a m ą ro lę , co p u b l i c y s t y k a w p a w i l o n i e p i ś m i e n n i c t w a . N i e m a m y s o b i e n a w z a j e m n i c d o w y r z u c e n i a . . .
S ta n isła w PepłotusJci.
Puch gmin na Rusi w wieku trzynastym,
(M. S e r liije n k o : H r o m a ć k y j r u c h n a U k r a i n i w X I I L w ic i. L w ó w 1894.)
„ U d e rz a n o w dzw on i niby roje, lu d n o ść g ro m a d ziła się n a placu. Z m ie sz k a ń płynęli młodzi, starzy . W s z y s t k i e s p r a w y p o d d a w a n o pod o b ra d y ogółu, de- cyzye z a p a d a ły za zgodą p r z e w a ż a ją c e j większości.
B y ł to s a m o r z ą d b a rd z o s z e ro k i“ .
T a k o p isu ją d ziejo p isa rz e Kusi, ustrój polityczny icb ziem i w ok resie p rz e d k sią ż ęc y m . T a k im m niejw ię- cej zn a jd u je m y go w śró d ludów , u k tó ry c h z a c h o w a ł a się do p e w n e g o s to p n ia o rg a n iz a c y a ro d o w a.
A l e gdy z a w sp ó łd z ia ła n ie m c z y n n ik ó w e k o n o m iczn o -sp o łe c zn y c h , w y tw o rz y ła się w m ia s ta c h r u skich w ł a d z a k siążąt, s ta n ów uległ zm ia n ie . I n s t y t u - cye d e m o k ra ty c z n e ję ły zan ik ać. Nie ru n ęły w p raw d zie odrazu, j a k ścięte drzew o, lecz u tra c iły s to p n io w o w ierzchołki, k onary. K s i ą ż ę i jego d ru ż y n a zasiedli n a miejscu wiecu. P o w s t a w a ł a p rz e c iw nim gm ina, p r o te s to w a ła czynnie i biernie, uległa n a re sz c ie ja k o
■słabsza.
Mimo to, po kilku w ie k a c h z a r y s o w a ł a się b a rd z o silnie d ą ż n o ść p r z y w r ó c e n i a ustroju.
W j e d e n a s t e m i d w u n a s t e m stuleciu, k ro n ik i n o tu ją k ilk a k ro tn ie . o b ja w y ży w o tn o śc i gm innej.
N o ta tk i o d n o s z ą się p rz e w a ż n ie do ziem i kijow skiej.
W H a lic z u R o m a n o w ic z e szybko u g ru n to w a li s w ą p o tęgę, w C zernihowie, P e re ja s ła w iu i n a W ołyniu, w i ece w y s tę p u ją tylko w tedy, gdy idzie o w y b ó r lub z a t r z y m a n ie d aw nego k sięcia. K ijo w ian ie dzięki u s ta w ic z n y m w a lk o m o tron w K ijow ie, wolniejsi, postąpili n ieco n a p rz ó d . W r. 1.068 ż ą d a ją od p anującego p o d ję c ia w alki z P o ło w c a m i, w r. 114 6 dom agają się od Ig o ra u su n ię c ia ze s t a n o w is k a n ie su m ie n n y c h jego u rz ę d n i
ków, co więcej w z y w a ją I z i a s ł a w a , ab y w y g n a ł n i e sy m p aty czn eg o dla nich k sięcia. W s tę p u ją c y m n a tron dyktują sw e z a z w y c z a j s k r o m n e d e sid e ra ta , w razie wojny w ład ca, ch c ą c zw iększyć z a s tę p y w o jo w n ik a m i ziem i, m usi z w r a c a ć się o p o z w o le n ie do wiecu.
L i t e r a t u r a z a c h o w a ła w kilku u r y w k a c h myśli ów czesnego ogółu. „G d z ie p r a w o , ta m wiele k rz y w d " ,
uczy j e d e n z p i s a r z ó w X I I . w ieku. I n n y z a l e c a : n ie miej dom u blizko k s ią ż ę c e g o dom u, n ie osiedlaj się w są sie d z tw ie w ło śc i k s ię c ia . B o tiu n j e s t nib y ogień z hubki, jego p o d r ę c z n i to iskry. S p a lą cię“ .
R uch en e rg ic z n y w y w o ła ły okoliczności.
W trz e c ie m d z ie s ię c io le c iu w iek u trz y n a s te g o z ja w ił się n a stepach, z a jm o w a n y c h p o p rz e d n io p rz e z
Widok na część Wystawy — i wieża wodna.
4 M Y Ś L
P o ł o w c ó w , n ie z n a n y d o tą d n aró d . Byli to T a ta r z y . Po d b iw sz y o sa d y ro z r z u c o n e n a bezleśnej przestrzen i, p r a w d o p o d o b n ie ju ż s ło w ia ń sk ie , rzucili się n a zie m ie w ła ś c iw ie u k ra iń sk ie . Z w ią z e k k s ią ż ą t s ta w ił im czoło.
Ale szybkie, u d e r z a j ą c e j a k s tr z a ły zastęp y , rozbiły arm ię k o n f e d e r a c y jn ą i cisnęły p o p ło c h n a c a łą Ruś.
K s ią ż ę ta p o c z ę li m yśleć o zgodzie z sobą. N a ra z z w y cięzcy z p rzy czy n n ie w y ja ś n io n y c h cofnęli się. Zalali U k ra in ę dopiero w r. 12:39, je d n o sk rz y d ło ich sięgało
w ó w c z a s S z lą s k a , drugie W ęgier.
P is a n e p rzez z a p rz y ja ź n io n y c h z k s ią ż ę ta m i m n i
c h ó w kroniki p r z e d s t a w i a j ą n a p a d y o w e w b a r w a c h z b y t p o n u ry c h . Z a p e w n e ,, ciągnęły z h o rd a m i ra z e m m o rd y i pożoga. P a d a ły w gruzy m iasta, pu sto szały zasiew y. Ale nie lepiej było, gdy k n ia z io w ie z sobą wojny toczyli. T oczyli zaś ich n ie m a ło . Łzy lane przez la to p ise ó w o p ła k u ją p r z e d e w s z y s tk ie m niedolę w ładców .
T e j o koliczności n ależy p rz y p is a ć s k ą p ą ilość w ia d o m o śc i o d n o s z ą c y c h się do ruch u gmin. Z a p o d n i e t ą T a t a r ó w p o c z ę to m a r z y ć o p rz y w ró c e n iu s a m o r z ą d u . O ś w ie c o n a w a r s t w a p r a w ie nie istn iała, odbiło się to bez w ą tp ie n ia niekorzystnie. J e d n a k z n a c z n e zm iejszenie ciężaró w p r z e m a w ia ło za u tr z y m a n ie m się przy T a t a r a c h . T a ta r z y brali daninę w pszenicy i prosie, k s ią ż ę ta w sre b rz e . P rz y te m w y b ie ra n e p rz e z k s ią ż ą t sum y by ły z n a c z n e : książę sm o le ń sk i z tery to ry n tn sw ego n ie z b y t wielkiego śc ią g a ro c z n ie 3000 grzyw ien sam ej dani, nie licząc d o c h o d ó w s ą d o w y c h i in nych.
N a d to p o z o s ta n ie p rz y n o w y c h w ła d c a c h było niem al r ó w n o z n a c z n e m z s a m o r z ą d e m gm innym . T a
ta rz y życia w e w n ę tr z n e g o nie k rę p o w a li, b ask a k o w ie ich byli tylko u rz ę d n ik a m i fiskalnymi. W w ysuniętej n a p ó łn o c ziem i kurskiej pod o c h r o n ą t a t a r s k ą z a ł o żyły się „ s ł o b o d y “ d o c h o d z ą c e kilku tysięcy ludności, p o m y śln ie r o z w ija ją c e się pod w zględem p r z e m y s ło wym, a b a rd z o n iem iłe dla książąt. K siążę lipiecki Ś w ię to s ła w w y r u s z ł w reszcie na nie i rozbił je bez oporu. W id o c z n i e żyli tam ludzie spokojni, nie wojo wniezy, sk o ro ta k ła t w o ulegli.
P o d o le w w ieku X IV . je s z c z e podlegało rz ą d o m ta ta rs k im . I to j a r z m o nie ciężyło. Nigdzie nie z n a l a z łeś w a ro w n i, z re s z tą w siam i i m ia s ta m i z a r z ą d za li
„ a t a m a n o w i e " , w y b ie ra n i w edług w szelkiego p r a w d o p o d o b ie ń s tw a przez gminę. P o b o rc y dan in nie żyli w o sa d a c h ruskich, p rz y jeżd żali do nich raz w rbk.
R u c h d ą żący do w y zw o len ia, p o d n ió s ł się n a b rz e g a c h o b s z a r ó w książęcy ch . P ierw szy o b ja w jego w r. 1232. K ró le w ic z węgierski A ndrzej ru s z y ł p rzeciw D a n iło w i h a lic k ie m u na W o ły ń . W y p r a w a nie p o w io d ła się. Obok W ę g ró w i księcia bełzkiego ciągnęli
„k sią ż ę ta B o ł o c h o w s c y “.
Przez j a k ie 20 la t „ k s ią ż ę ta " ci w a lc z ą z e n e r gicznym D a n iłe m . W r. 1235 D a n i ł a w y p ęd zo n o z K i
jo w a , b o ja r z y h aliccy zm usili go do ucieczki z H alicza.
N a ziem ie jego w o ły ń s k ie n a p a d a j ą B o ło c h o w c y . W r, 1242 i 3 p r z y s z e d łs z y do sił po p o g ro m ie ta ta rs k im , książę halicki r u s z y ł p rz e c iw B o ło c h o w c o m , zdo b y ł ich m ia s ta D rz e w ic z , Gubin, G ro d z ie c i trzy in n e i s p u stoszy! c a łą ziem ię ogniem i m ieczem . . W ie lk ą b o w iem nad zieję p o k ła d a li w T a t a r a c h " . Mimo to po kilku la ta c h b u n to w n ic z a d zie ln ic a p o d n io s ła s i ę : , w r.
1255 znow u „w o jo w a li ludzie D a n iło w i i W asilkow i B o ło c h ó w " .
O d tą d giną w ia d o m o śc i o B o ło c h o w c a c h .
Gdyby k ro n ik a rz raz p rz y n a jm n ie j Wymienił im io n a ty ch „ k siążąt", m o ż n a b y walki ich w z ią ść o s ta te c z n ie z a szereg z a ta rg ó w fe o d a ln y e h z s ą sia d e m . N iestety
nigdzie im ion nie s p o ty k a m y . W szędzie figurują pod n a z w ą o g ó ln ą : „ k n i a ź y “. Z a w s z e m o w a o ich z b io ro wości, ż a d e n nie w y s tę p u je oddzielnie. P o d d a ją c się T a t a r o m , d z ia ła ją w duchu w p r o s t p rz e c iw n y m do i n n y c h k sią ż ą t. Co więcej, j a k w y k a z a ły b a d a n i a a r c h e ologiczne, ziem ia, k tó r ą " z a jm o w a li B o ło ch o w cy nie ro z c ią g a ła się n a w ielką p rz e s trz e ń , (według D a s z k i e w icza i S e rh ije n k i, w y b rz e ż a górnego Słuczu), a kiedy w pierw szej p o ło w ie X I I I . w ieku w p a d li na M azow sze i dostali się do niew oli B o le s ła w a , t e n w ypuścił ich za, p o d ark i 'D a n iła . U w a ż a ł ich z atem za jeg o p o d d a nych, co z ty tu łe m ich i ilością nie z u p e łn ie się zgadza.
P r a w d o p o d o b n ie latopisiec z n a la z ł się w p o ł o ż e niu p o d ró ż n ik ó w w ieku z e s z ł e g o ; n a w e t bieżącego w o b e c lu dów p ie rw o tn y c h . W a ta ż k ó w o siłach b a rd z o m a ły c h , n a c z e ln ik ó w ro d ó w ochrzcili królam i, księcia- mi. B a ło c h o w c y żyli blisko Pry p eci, rzeki, nad k tó r ą niegdyś D e r e w l a n i e zabili księcia Ig o ra , gdy z a n ad to , ich w y s y s a ł d a n i n a m i ; tradycye d a w n e i u strój p r z e tr w a ły w śró d n ich dłużej. G m in y w y b ija ją c się n a w o ln o ść , lub o d p ie r a ją c n a je z d n ik a łą c z y ły się w z w i ą zek, głow om wsi albo w odzom o d d ziałó w p rz y p a d ł ty tu ł k siążęcy.
P o n i e w a ż T a t a r z y s a m o r z ą d u ic h nie niszczyli, p rzy m k n ęli ku nim .
P o n a p a d z ie z r. 1239 in n e ziem ie p odniosły c zo ło p rz e c iw księciom . N a jp ie rw Z w ia h e l m ia sto nad ś r o d k o w y m S łu c z e m , te ra ź n ie jszy N o w o g ró d w ołyński.
D a n iło u m ó w i w s z y się z b r a t e m i sy n e m w y s ia ł w o
jo w n ik ó w „ n a T a t a r y " . N a m ia s ta podległe n a j e ź d ź c o m . Ale Z w ia h e l nie o k a z a ł chęci p o d d a n ia się r o d a k om . „ Z w ia h la n ie w id z ą c niew iele w o jsk a z księciem , śm iali się z m u r ó w " . O b lęg ający m przy b y ły posiłki m ia s to p o d d a ło się, mim o to zostało- spalone, ludzie ro z d z ie le n i między s y n a i b r a t a króla.
Gdy D a n iło u c ie k a ł przed T a t a r a m i do Polski, s t a n ą ł u w ró t D r o h ic z y n a , (zachodni brzeg Bugu).
M ieszczanie n ie w puścili ‘go do w n ę trz a , - .T o mój g r ó d “. m ó w ił książę. „N ie b ro n iłe ś go“ , o d p o w ie d z ia n o .
,,B óg d opom ógł p o te m D a n iło w i i w ziął ów gród d zid ą i w z n ió sł zal.o w s p a n i a ł ą c e rk ie w N ajśw iętszej P a n n i e 11.
N a k ra w ę d z i p o łu d n io w e j p o d o b n y o pór s ta w iło m ia sto B a k o ta . D zieje się to ju ż w r. 1253, po k o r o n a c j i D a n iła n a króla. D a n iło w alczy z L itw ą , w tedy B a k o t a p rz e c h o d z i na stro n ę .ta ta rsk ą . Musi t a t a r s k i k r ó l e w i c z L e w p rz y w ró c ić ją do p o s łu s z e ń s tw a .
S ą to w ia d o m o śc i luźne, z e s ta w ił je je d n a k S er- hijenko i ośw ietlił bardzo u d a tn ie : Z a s ta n a w ia się p o tem n a d dziejam i ziem i za H o ry n ie m , p r a w d o p o d o b n ie g ra n ic ą k ra ju D a n iło w e g o . T a m rządzili już T a ta rz y . L ecz z z u p ełn eg o b ra k u w zm ia n e k o ja k ic h k o lw ie k ksią ż ę ta c h n a d K ijo w em , P e r e ja s ła w ie m w ynika, że lud rz ą d z ił się sam o d zieln ie, r o z d ro b io n y n a g r u p y i o p ł a c a ją c y tylko daninę. G e n u e ń c z y k P ia n o C arp in i w opisie sw o im p o d ró ży p rzez tę k ra in ę mówi, że K a n ió w ..pod ta t a r a m i był b e z p o ś r e d n io 11. Nic nie u p o w a ż n ia n as do p r z e d s ta w ie n ia sobie rz ą d ó w t a t a r skich in n y m i, j a k później n a Podolu. J a k byłyby u ło żyły się w a ru n k i, gdyby T a t a r z y nie zostali w y p a r c i z Rusi, tru d n o odp o w ied zieć. K a ż d y fakt. dziejow y j e s t w y n ik ie m bard zo złożo n y ch czynników.
B ą d ź co b ą d ź duch wolny n a r o d u ukraińskiego nie zg in ą ł i w dw a, trzy stu lecia po tem u ja w n ił się w Siczy zap o ro sk ie j.
Paryż. W łodzim ierz Bugiel.
M Y Ś L 5
P r z e p a ś ć
(Nowela).
J a k d o sk o n a łe m u sz e rm ie rz o w i nie w y s ta r c z a ju ż s a m a p e w n o ść , że k ażd y cios odbije, ale lubi on się odsłonić i kiedy p a ła s z p r z e c iw n ik a ju ż go p r a w ie d o sięga, d o p ie ro w ó w c z a s o lś n ie w a ją c o zręcznym ru c h e m odbija, szu k a ją c satysfakcyi nie w tem , że się w ogóle nie d a ł uderzyć, ale w tem, że m ógł bez o b a w y do o stateczn y ch granic n a r a z i ć : tak jej nie w y s ta r c z a ła pew n o ść, że nie ulegnie, ale lubiła do o s ta te c z n y c h granic p o s u w a ć rzeczy, z tem p r z e ś w ia d c ze n ie m , że bez o b a w y czynić to może. Com czuł dla niej i do j a kiego s to p n ia - w ie d z ia ła ; im mniej się kry łem , n a r a ż a ł a się tem więcej. G ra liśm y „w od k ry te k a r ty " , j a k m ó w iła : j a nie taiłem , czego pragnę; o n a nie taiła, że gra ta k j ą p o p r o s tu r o z n a m ię tn ia , j a k rz u c a n ie z ło ta n a zielone sto ły w M onaco. N a tu ra ln ie nie było tu m o w y nawet, o ja k ic h ś z je j s tro n y p o b u d k a c h m o ralnych, o ja k ic h ś z a s a d a c h etycznych, religijnych d o g m a ta c h : gdyby ta k było, b yłaby przecież u n ik a ła mnie, z a m ia s t m nie szukać, z a p o b ie g a ła n a d a r z a ją c y m się s p o so b n o śc io m , z a m ia s t j e w ymyślać. B yło to w c h o d zenie do klatki z tygrysem pogro m cy , k tó ry wie, że jeżeli j e d e n m u sk u ł mu z a d r ż y : zginie, lecz "który c z u je , że m oże być siebie p e w n y m i w ch o d zi do klatki z u ś m ie c h e m ; było to rz u c a n ie za p a lo n e m i p o c h o dniam i k u glarza, odzianego w gazy i m uśliny, k tó ry wie, ze je d e n ru c h mniej zręczny, a s ta n ie c a ły w p ł o m ieniach, lecz k tó ry ró w n ie ż czuje, że m oże sobie uf.ic i r z u c a p o c h o d n ie co raz wyżej — z u śm ie c h e m .
W y d a n a za m ąż p ra w ie dzieckiem, za człow ieka, k tó ry po kilku m ie sią c a c h pożycia p r z e s t a ł o nią d b a ć zupełnie, z ajęty budo wą j a k ic h ś dalekich kolei, * z b i e ra n ie m piór sta lo w y c h .w szelak ich g atu n k ó w i s p r o w a d z a n ie m z drogi cn o ty angielek, bo to była jego s p e - e yalność —- z aw iele m ając w sobie te m p e ra m e n tu , aby jej trzyletnia c ó re c z k a z a p e łn iła życie, w y n a la z ła sobie
„ s p o r t 11, j a k mów iła, k tó ry jej n ajw ięcej o d p o w ia d a ł M ożesz p a n być p e w n y — mów iła, grając
„w o d k ry te k a r t y “ : że g ran icy nie p r z e k r o c z ę : mój s p o r t s tra c iłb y w ten czas cały urok. Nie p rz e k ro c zę granicy tem więcej, że mnie n a p r a w d ę nic do takiego k ro k u nie ciągnie . J e s t e m - polką. A nad to — tam j e s t p rz e p a ś ć . . .
— Ale jeżeli j a n iezechcę dłużej służyć p an i za n a rz ę d z ie do d ra ż n ie n ia chorobliw ej im a g in a e y i jej je ż e li nie zechcę dłużej być sło m k ą, 'którą sie człow iek
z nudów w n o s łe c h ta ?
N ajprzód zechcesz p a n — o d p o w ie d z ia ła mi z uśm iechem — a p o te m takich s ło m e k znajdę wszędzie tyle, ile ich tylko z a p ra g n ę ! My, k o b ie ty ,'m o g ły b y ś m y z w as sło m ian k i do każdego p okoju w W a ty k a n ie w y p le ść a tych po k o jó w j e s t . , .
— ' W ie m je d e n a ś c ie tysięcy,
— Tak. je d e n a ś c ie tysięcy. P a trz p a n z re s z tą , czy nie mogę być p e w n ą , że mi sło m e k nie z b r a k n i e ?
I p e łn y m subtelnej a w y zy w a ją c ej k okieteryi r u chem. z rzu ciła z ram io n swój lekki szal perski, po babce, czy p ra b a b c e odziedziczony, w k tó ry m lubiła chodzić, bo było jej w nim p rz e ś lic z n ie ; nie, ta k o b ie ta m oże być p e w n ą ze jej nie z b ra k n ie sło m ek — po m y ślałem , o n a zaś m ó w iła d a l e j :
— K ażd y z was, choćby niem iał cienia n a d z ie i, j e s z c z e sp o d z ie w a ć się będzie. To ju ż w a s z a n a tu r a
P a n n a p rz y k ła d sp o d z ie w a sz się ciągle, w ie m o tem.
— T ak , inaczej a lbobym z m ężem p a n i gdzieś n a g ranicy chińskiej szyny kładł, albo, dla ro z m a ito śc i, n a w r a c a ł na drogę cnoty s p ro w a d z o n e z niej przez niego angielki . .
Na lato w y b r a ła u s tro n n e m iejsce górskie i ta m p o jech aliśm y we t r o j e : ona, jej có reczka i j a . M iałem u d a w a ć jej kuzyna, że ta m j e d n a k takich, tylko b liż
szych „k u z y n ó w " było nieco więcej, nikt nie z w r a c a ł n a n as uwagi.
O dbyw aliśm y s p a c e iy codziennie, c o ra z dalsze, w c o ra z w iększe p u stk o w ia. J a z a w s z e z j e d n ą m yślą i o n a z a w s z e g o to w a p o s u n ą ć się aż na s a m ą kraw ęd ź przep aści, pochylić się w n ią i cofnąć,, z ro z k o sz n y m d r e sz c z e m chw ilow ego n ie p o k o ju " .
Chodziliśmy we dwoje, m a łą z o s ta w ia ła ze s łu żącą. J e d n o jej sp o jrzen ie w y sta rc z a ło , ab y rzeczy szły tak, j a k o n a c h c i a ł a ; p o d o b n ie w y b o rn y jeźd ziec ledwo z n a c z n y m ru c h e m cugli p o d d a je swojej woli w ie rz c h o w c a.
J e d n e g o p o p o łu d n ia p rzy szło jej n a myśl z a b ra ć ze s o b ą n iałą M arynkę.
— P ó jd ziem y s o b ie niedaleko — m ó w iła — j a k się M a ry n k a zm ęczy, j a j ą tro c h ę poniosę, tro c h ę pan.
K a ta r z y n y nie u e z m ę . Posiedzim y ze dw ie godziny w lesie i w ró c im y n a h e rb a tę . D o b r z e ?
Pro jek t p o d o b a ł m i s i ę bardzo, o b e c n o ść małej w y k lu czała w sz e lk ą „grę - a byłem j u ż ś m ierteln ie z n u żo n y . K ied y w eszliśm y w las, z a m ia s t s k r ę c ić w lewo, j a k się s p o d z ie w a łe m , skręciła, w p r a w o .
— P an i — z a u w a ż y łe m w ó w c z a s — tam j e s t bard zo w ązkie przejście po nad p r z e p a ś c i ą . . .
— W iem o tem — o d p a rła , śm ie ją c się — w iem o te m i w ła ś n ie dlatego ta m kieruję. Nie t r z e b a t r a cić dnia. D ziś nie m o żem y :„grac5“, jak zw y k le a j a cżuję już teraz p o trz e b ę ciągłej gry. J e ż e l i nie m o ralnie, to fizycznie muszę coś p o k o n y w a ć .
-- P a n i je s te ś chora,
— B y ć m oże. W k a ż d y m ra z ie ta k a d o b r a , ta c h o ro b a, j a k inna.
— Ale z M a ry n k ą będzie tam b a rd z o trudno.
- - T e m w iększa satysfakeya. M ożesz p a n sobie w yobrazić, j a k je s te m p e w n a siebie,, sk o ro ta m idę, wiesz pan. j a k k o c h a m M arynkę. Ale to u czucie, że m o ja córka, moja j e d y n a m a le ń k a córka, będzie o pół kroku od przep aści i że j a j ą po nad n ią p r z e p r o w a dzę — sp ra w i mi rozkosz. J ą m uszę r y z y k o w a ć i w y g ryw a ć. W eszło mi to w krew . Czy wiesz p a n , com ro b iła kiedyś, kiedy p a n a g ło w a b o la ła i nie m ogłeś mi to w a rz y s z y ć ? Oto w d ra p y w a ła m się na Ig łę M a gdaleny.
— Ależ to s z a l e ń s t w o ! R zadko który m ę ż c z y z n a ta m wejść próbuje,
— A widzisz p a n , n a w e t nie p o c h w a liła m się przed p a n e m . R o b iła m to tylko dla siebie, m u s ia ła m
— grać i wygrać.
— W d r a p a ł a się p a n i ?
— T ak , n a sam szczyt.
— W a r y a t k a — sz e p n ą łe m sam do siebie.
P ra w ie milcząc, m inęliśm y las i wyszli n a w ą z k ą ścieżke, w y d e p ta n ą p rz e z ow ce, na p r a w o była w a p ie n n a tu rn ia, na lew o k ilk a se t stóp głębokie u rw isko, o ścianie porosłej s k a r ło w a c ia łą świerczyną. i n a j e żonej s te rc z ą c e m i głazam i. W dole h u c z a ł p o to k po głazach.
6 M Y Ś L
T k n ę ło mię ja k ie ś złe p rz e c z u c ie i m im o w o li o d e z w a ł e m s i ę :
— P a n i, w ró ć m y .
— B o is z się p a n ? W s z a k ż e przech o d ziliśm y tę d y kilka razy.
— Ale b e z m a łe j.
— O, p a tr z p a n — z a w o ł a ł a w ó w c z a s i w y s u n ą w s z y M arynkę p r z e d siebie, tr z y m a j ą c j ą za rękę, p o s t ą p i ł a p a r ę k r o k ó w n a p r z ó d .
S z e d łe m tu ż za nią.
W te m ja k iś k a m y k o b ró c ił się jej pod nogą, z a c h w ia ła się i czu łem , j a k zbladła, b o m tego widzieć nie mógł. Ale w idocznie, c h w y ta ją c s t r a c o n ą r ó w n o wagę, m u s i a ł a p u ś c ić n a chw ilę rą c z k ę M arynki, gdyż u s ły s z a łe m ja k iś sz a le s t i krzyk p rz e ra ź liw y , literalnie m r o ż ą c y w żyłach krew , p r z e d a r ł p o w ie tr z e ! K rz y k te n w y d a ł a ona, w id z ą c dziecko t o c z ą c e się w p rz e p a ść .
J a k ą ś m ilio n o w ą c zęść s e k u n d y staliśm y s k a m ieniali.
' D z ie w c z y n k a , sto c z y w sz y się a raczej s p a d łs z y ja k ie d w a są ż n ie w dół. z a c z ep iła się su k ie n k ą n a k rz a k u i zaw isła . B ie d a c tw o ta k się przelęk ło , że n a w e t k rz y c z e ć nie m ogło, M o ż n a j ą było u r a t o w a ć
^le z n a ra ż e n ie m n a jw ię k s z e m sam eg o siebie, b y ła b y to gra, w której dziew ięć n a dziesięć było, że się p r z e gra — życie. Z a m ie n iliś m y z m a t k ą je d n o sp o jrzen ie i o n a s z e p n ę ł a :
— P r z y s i ę g a m . . .
Nie było an i chwili c z a s u do s tr a c e n ia , gdyż g a łąź, n a której d z ie w c z y n k a z a w is ła , m o g ła się u r w a ć a w ó w c z a s b y ła b y s p a d ła n a s a m dół do p o to k u . . .
P o c z ą łe m sp u s z c z a ć się ku niej.
J a k e m sch o d ził — s a m dziś n ie p a m ię ta m . M u sia łe m nietylko u w a ż a ć , ab y się n a p r a w d ę co k ro k nie o b e r w a ć i nie r u n ą ć , ale i strz e d z się, aby k a m ie n ia nie s trą c ić n a w iszące p o d e m n ą dziecko. P ie k ie ln a b yło to droga i W y d aw ała mi się długą, j a k w ieczność.
A o n a s ta ła ta m z r o z w a r te m i sz e ro k o o czy m a i z d a w a ło mi się, że s z e p c z e c ią g le : „P rzysięgam , p r z y s i ę g a m .. “
K ilk a ra z y m yślałem , że r u n ę w o t c h ł a ń k tó ra mi się w y d a w a ła b e zd en n ie głęboką. P o r ę k a c h k rew mi p ł y n ę f a : w reszcie d o ta rłe m do k rz a k a .
J e d n ą r ę k ą u czep io n y c h w ie ją c eg o się pod na- n a cisk iem dłoni i ste rc z ą ce g o z pod ziem i głazu, drugą c h w y ciłem d z ie w c z y n k ę i p o cią g n ą łe m ku sobie. D o le c ia ł mię krótki, s tłu m io n y krzy k z góry.
T e r a z dopiero r o z p o c z ą ł się p r z e c h o d z ą c y w s z e l
kie p ojęcie trud p o w ro tu , z j e d n ą tylko r ę k ą s w o b o d n ą i z ży w y m cię ż a rem w drugiej. C hyba mało sto razy tra c iłe m n a d z ie ję w y d r a p a n i a się na ścieżkę. A w c h w i
lach w o ln y c h od w rodzonej k a ż d e m u trw ogi śm ierci, m y śla łe m — czy m am s k o rz y s ta ć z przysięgi tej k o
b i e t y ? - . Czy to b ędzie p o d ł o ś ć ? . Czy tylko n a le ż n a m i c h y b a z a p ł a t a ? . . W s z a k jej z r e s z tą nie z m u s z a łem , nie ż ą d a łe m od niej ob ietn icy takiej nagrody, b y łb y m p o s z e d ł i tak, w i e d z ia ła o tem, z n a ła mnie d o sta te c z n ie .
S p o jrz a łe m n a n ią w ó w c z a s nie z z a m ia re m , ani nad zieją w y c z y ta n ia w jej o c z a c h tego, com w y c z y ta ł
— c h c ia łe m t a m zo b aczy ć tylko w dzięczność, tylko coś serdecznego. O fiaro w ała się sa m a , w ięc czy to b ęd zie p o d l e ? . .
Piefleksye te p r z e c h o d z iły mi p rzez głowę j a k bły sk aw ice. I być m oże, że z a h y p n o ty z o w a n y p rz e z nie, tem u głów nie zaw d z ię cz a m , żem s a m w y d a r ł się p o p ro s tu z pa sz c z y p r z e p a ś c i i w y d a rł z niej M arynkę.
R z u c iła się n a dziecko, j a k sza lo n a , ch w y c iła je j
wt o b ję c ia i p ę d e m p rz e b ie g ła re sz tę ścieżki, zupełnie n ie p rz y to m n a . K a m ie n ie s y p a ły się z p o d jej nóg J i le c ia ły z głuchym tu rk o te m w prz e p a ść , o n a zaś j bieg ła krokiem t a k p e w n y m , ja k p e w n o ch o d z ą luna- | tycy po ry n n a c h .
J a sz e d łe m ta k ż e p ręd k o , c h ciałem m inąć to m iejsce, z którego rzec z y w iście cu d e m p r a w ie tylko w y sz e d łe m żywy.
K ied y się u s p o k o iła po s p a z m a ty c z n y m p łaczu, u tu liła s z lo c h a ją c ą t e ra z r o z p a c z liw ie dziew czynkę, n ap ie śc ila j ą i n a c ie s z y ła się nią, o d w ró c iła ku mnie z b la d łą tw a r z sw oją, z n ie o ta r te m i je s z c z e łzam i, i s p o jr z a ła n a m nie ta k ie m s p o jrzen iem , że w a r to b y ło z a ń życie oddać. B y ło w tym u śm ie c h u tyle czystego, głębokiego u c z u c ia , tyle s e r c a m a t k i . . .
Ale w tej chwili k rew rz u c iła się jej do mózgu, p r z y p o m n ia ła sobie, co przysięgła. S p o n s o w ia ła jej tw a r z , szyja, n a w e t część piersi, w id n a w w ycięciu sukni, p o w le k ła się p o n s e m . D o s k o n a ły sz e rm ie rz uczuł, że się z a n a d to odsłonił, i że m u tru d n o p rz y j
dzie cios o d b i ć !
M iałem przecież w szelkie p r a w o s k o r z y s ta ć z p r z y sięgi, n a r a z iłe m dla niej, dla- jej dziecka, życie, bez w a h a n i a , nie ż ą d a ją c za to nic — o n a w ie d z ia ła o tem.
p o w in n a b y ła w iedzieć b a rd z o dobrze. I p o w in n a mi to b y ła p o w ied zieć, ż ą d a łe m cm! niej tego z a ś w ia d c z e n ia jej sam ej p rz e d n ią s a m ą ł. Nie w ie d z ia łe m jeszcze, co z ro b ię, ale c h ciałem n a w szelki w y p a d e k m ieć j ą w ręku. I ja k b y m m ilc z ą c i tylko p a t r z ą c n a nią, n a rz u c iłe m jej myśl moją; j a k b y z a m a g n e ty z o w a n a , d rż ą c c a ła i nie p o d n o s z ą c oczu, p o c z ę ła m ó w ić :
— J a w iem , w iem , że p a n tego nie uczyniłeś dla... m nie, tylko dla... m ego d ziecka, wiem o t e m ; w ie rz ę w to, w ierzę p a n u , choć nie ż ą d a s z tej w ia ry o dem nie... ale...
G ło s jej się z ła m a ł, z a k r y ła tw a r z rękam i.
Moje p o s ta n o w ie n ie było ju ż s k r y s t a l i z o w a n e : nie!
N a jp rz ó d po c z u c ie h o n o ru nie p o z w a la ło mi k o r z y s ta ć z ta k p rz y p a d k o w o n a d a rz o n e j sposobności, z takiej chwili. O n a s a m a m ogła nie w iedzieć, co m ó w i nie p o jm o w a ć , cc p rz y rz e k a, n ie p r z y to m n a z o b a w y o dziecko. To nie b y ło b y ż o łn ie rs k ie zdobycie fortecy, to byłoby w d a r c ie się do niej, dzięki tem u . że np., c a ła za ło g a s tr u ła się z a k a ż o n ą w o d ą i z a s ła b łs z y
śm iertelnie, w alczv ć nie mogła.
(D. n.) K azim ierz Tetmajer.
W O L N E M Y Ś L I .
( F e jle to a ).
N a okres drugiej p o ło w y bie żącego m iesiąca, p o c z ą w s z y od dnia 1 2 . sierpnia, p rz y p a d a n a jp o k a ź n ie j
sza liczba ro z m a ity c h w y cieczek do T.wowa. T o też k o m itet, którego cz ło n k o w ie m ają p e łn ić o b o w iązk i u p rz e jm y c h i d o b ry c h g o s p o d a r z y , ogłoszony z o sta ł ja k o n ie u s ta ją c y . Z a r z ą d z e n ie to b a rd z o odpow iednie, c z ło n k o w ie k o m ite tu bo w iem n a b io r ą w praw y, ażeby sp e łn ić n ie ła tw e z a d a n ie u p rz y je m n ia n ia p o b y tu wielu bardzo mile w itan y m ro d a k o m z r ó ż n y c h s t r o n o d le
glejszych.
U c z u c ie m szczerego b r a t e r s t w a w italiśm y Ś l ą zaków , ty ch k r e s o w c ó w Z a c h o d u , k tó rz y c z u ją i mó
