Współczesne problemy wychowania fizycznego część 3

(1)

Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

część 3

pod redakcją

Krzysztofa Skalika i Jacka Polechońskiego

Katowice 2019

(2)

KOMITET WYDAWNICZY

prof. dr hab. n. med. Andrzej Małecki - przewodniczący dr hab. Władysław Mynarski, prof. nadzw. - z-ca przewodniczącego, dr hab. Aleksandra Żebrowska, prof. nadzw., prof. dr hab. Romuald Szopa, prof. dr hab. Jakub Taradaj, dr hab. Rajmund Tomik, prof. nadzw., dr hab. Arkadiusz Stanula,

prof. nadzw., prof. dr hab. Jadwiga Stawnicka, dr Piotr Halemba, doc. AWF

Recenzent:

dr hab. Ryszard Bartoszewicz, prof. AWF Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

ISBN 978-83-64036-99-6

Skład tekstu:

BiuroTEXT Bartłomiej Szade www.biurotext.pl

Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach, 2019

Dystrybutor: Śląska Księgarnia Kultury Fizycznej ul. Mikołowska 72a, 40-065 Katowice, e-mail: ksiegarniakulturyfizycznej@wp.pl, tel.: 32 207 51 96 lub 606 785 430

(3)

Współczesne problemy wychowania fizycznego 3

Spis treści:

Wprowadzenie ... 5 Część I.

PEDEUTOLOGICZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik 1.1. POSTAWA PROSOMATYCZNA A SATYSFAKCJA Z ŻYCIA STUDENTÓW

WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I INNYCH SPECJALNOŚCI ... 13 Krystyna Górna-Łukasik, Dorota Groffik, Monika Marszołek,

Mateusz Ziemba, Rafał Szyja, Krzysztof Skalik

1.2. OCENA PRACY NAUCZYCIELI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO NA

PODSTAWIE OPINII ABSOLWENTEK SZKÓŁ ŚREDNICH ... 31 Danuta Umiastowska

1.3. KOMPETENCJE NAUCZYCIELA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

WE WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE ... 53 Joanna Borowiec, Adam Kantanista, Agata Glapa, Magdalena Król- Zielińska, Jana Krzysztoszek, Michał Bronikowski

1.4. PROCES TWORZENIA PROGRAMU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

NA PRZYKŁADZIE LICEUM ... 67 Krzysztof Skalik

1.5. EFEKTY PEDAGOGICZNE LEKCJI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU USAMODZIELNIENIA UCZNIÓW

W OPINIACH ICH UCZESTNIKÓW ... 95 Część II.

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA DZIECI I MŁODZIEŻY W SZKOLE ORAZ POZA SZKOŁĄ

Jacek Polechoński, Małgorzata Dębska, Agnieszka Nawrocka, Michał Rozpara, Rajmund Tomik

2.1. ZALECENIA PROZDROWOTNEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ DLA DZIECI I MŁODZIEŻY W ŚWIETLE WSPÓŁCZESNYCH

POTRZEB I WYTYCZNYCH ... 115

(4)

4 Współczesne problemy wychowania fizycznego Dorota Groffik, Krystyna Górna-Łukasik, Radim Žatka,

Marta Witek-Chabińska, Rafał Szyja

2.2. TYGODNIOWA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW A ICH SAMOPOCZUCIE ... 137 Groffik Dorota, Frömel Karel, Radim Žatka

2.3. ROLA SZKOŁY W ZWIĘKSZANIU CAŁODZIENNEJ AKTYWNOŚCI

FIZYCZNEJ ... 157 Dorota Olex-Zarychta

2.4. ROLA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ W ZDROWYM STYLU ŻYCIA NA TLE INNYCH ZACHOWAŃ ZWIĄZANYCH ZE ZDROWIEM

- RAPORT Z BADAŃ WYBRANYCH GRUP SPOŁECZNYCH ... 177 Część III.

SZANSE I ZAGROŻENIA WSPÓŁCZESNEGO WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Jacek Polechoński, Roksana Brzeżańska, Katarzyna Nierwińska

3.1. POPULARNOŚĆ AKTYWNYCH GIER WIDEO WŚRÓD DZIECI

I MŁODZIEŻY SZKOLNEJ Z RUDY ŚLĄSKIEJ ... 193 Katarzyna Nierwińska, Jacek Polechoński

3.2. OTYŁOŚĆ – WSPÓŁCZESNE WYZWANIE DLA NAUCZYCIELA

WYCHOWANIA FIZYCZNEGO ... 225

(5)

Współczesne problemy wychowania fizycznego 5

Wprowadzenie

Prezentowane opracowanie stanowi trzecią już część monografii „Współ- czesne problemy wychowania fizycznego”. Podobnie jak poprzednie tomy, które zostały wydane w 2014 i 2016 roku, praca jest miejscem prezentacji badań, poglądów i teorii specjalistów zajmujących się szkolnym wychowa- niem fizycznym z różnych ośrodków w Polsce. W związku z tym monografia zawiera zarówno rozdziały typowo naukowe, oparte na badaniach empi- rycznych, jak i opracowania o charakterze poglądowym. W skład oddanego w tym roku w ręce czytelników tomu wchodzą trzy części.

Pierwsza z nich zatytułowana „Pedeutologiczne i praktyczne aspekty wychowania fizycznego” obejmuje cztery rozdziały. Na początku monografii Grażyna Kosiba oraz Eligiusz Madejski i Agnieszka Bogacz-Walancik przed- stawiają wyniki badań własnych, które miały na celu ocenę postaw prosomatycznych studentek i studentów kierunków nauczycielskich krakowskich uczelni w kontekście ich satysfakcji z życia. Autorzy na podstawie przeprowadzonych w grupie ponad sześciuset osób (464 kobiet, 143 mężczyzn) ba- dań ankietowych wnioskują, że istnieje dodatnia korelacja między postawą prosomatyczną studentów – przyszłych nauczycieli, a ich satysfakcją z życia.

Drugi rozdział został opracowany przez zespół w składzie: Krystyna Górna- Łukasik, Dorota Groffik, Monika Marszołek, Mateusz Ziemba, Rafał Szyja i Krzysztof Skalik. Ich badania, to próba odpowiedzi na pytanie: Czy opinia dziewcząt o nauczycielu wychowania fizycznego zależy od jego płci oraz za- interesowań sportowych uczennic? Aby uzyskać odpowiedź na tak posta- wione pytanie autorzy przeprowadzili badania kwestionariuszowe wśród

(6)

6 Pod redakcją Krzysztofa Skalika i Jacka Polechońskiego 287 osób (113 studentek kierunku wychowanie fizyczne i sport, 174 studentek innych kierunków studiów). Całościowa analiza ankiet wykazała jednak, że ocena lekcji wychowania fizycznego nie zależy ani od płci nauczyciela, ani od zainteresowań sportowych ankietowanych. Natomiast niezależnie od płci nauczyciela, najwyżej oceniany jest przez studentki jego stosunek do ucznia oraz kompetencje. Co jednak ciekawe, studentki kierunku wychowanie fizyczne i sport wyżej oceniają nauczycieli płci męskiej, a ponadto uczennice częściej unikają lekcji wychowania fizycznego prowadzonych przez nauczycielki, niż przez nauczycieli. W trzecim teoretycznym rozdziale Danuta Umiastowska podejmuje rozważania dotyczące kompetencji nauczyciela wychowania fizycznego we współczesnej szkole. Autorka próbuje również odpowiedzieć na obecnie niezwykle istotne pytania: Jak powinien pracować nauczyciel, by uczeń chciał brać udział w jego lekcjach? Jaka powinna być rzeczywista rola szkoły w promowaniu aktywnego spędzania czasu wolnego? Jak uświadomić dzieciom i rodzicom konsekwencje, które są efektem sedenteryjnego trybu życia? Czwarty rozdział pierwszej części monografii, to opracowanie zespołu pracownikówAWF w Poznaniu w składzie: Joanna Borowiec, Adam Kantanista, Agata Glapa, Magdalena Król-Zielińska, Jana Krzysztoszek i Michał Bronikowski. Przedstawiciele Katedry Teoretycznych Podstaw Aktywności Fizycznej prezentują w nim autorską propozycję sposobu tworzenia programu wychowania fizycznego dla szkół ponadpodsta- wowych na przykładzie liceum. Może być ona cenną wskazówką w adaptacji dotychczasowych programów nauczania do nowej podstawy programowej, jak również drogowskazem przy tworzeniu własnych programów autor- skich przez nauczycieli. W ostatnim rozdziale tej części monografii Krzysztof Skalik przedstawia analizę opinii młodzieży gimnazjalnej o lekcjach wychowania fizycznego prowadzonych przez studentów AWF w Katowicach w ra- mach przedmiotu monitorowanie lekcji. Wyniki przeprowadzonych przez

(7)

Implikacje teoretyczne i praktyczne 7 autora badań wskazują, że gimnazjaliści bardzo pozytywnie odnoszą się do wartości emocjonalnych, kondycyjnych (zdrowotnych), kreatywnych i spo- łecznych prowadzonych przez studentów lekcji. Młodzież wysoko ocenia także możliwość samodzielnego, twórczego działania w lekcjach kreatywnych.

Na drugą część monografii „Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w szkole oraz poza szkołą” składają się cztery rozdziały. Pierwszy z nich zo- stał opracowany przez pracowników Katedry Turystyki i Prozdrowotnej Ak- tywności Fizycznej AWF w Katowicach w składzie: Jacek Polechoński, Mał- gorzata Dębska, Agnieszka Nawrocka, Michał Rozpara i Rajmund Tomik. Au- torzy podejmują w nim próbę stworzenia autorskiej propozycji zaleceń prozdrowotnej aktywności fizycznej dla dzieci i młodzieży w oparciu o wy- tyczne Światowej Organizacji Zdrowia, rekomendacje zagraniczne i analizę literatury przedmiotu. Biorąc pod uwagę specyfikę poszczególnych okresów rozwoju ontogenetycznego, zalecenia dostosowują do potrzeb dzieci w róż- nym okresie życia. Kolejny rozdział, to opracowanie badawcze Doroty Grof- fik wraz z jej współpracownikami: Krystyną Górną-Łukasik, Radimem Žatką, Martą Witek-Chabińską oraz Rafałem Szyją. Celem pracy jest określenie za- leżności pomiędzy szacowaną tygodniową aktywnością fizyczną dziewcząt i chłopców ze szczególnym uwzględnieniem jej objętości i intensywności, a ich samopoczuciem. Wyniki przeprowadzonych badań ankietowych w grupie 254 16-letnich uczniów (125 dziewcząt i 129 chłopców) wskazują na in- teresujące zależności pomiędzy poziomem samopoczucia, a podejmowa- niem aktywności fizycznej, szczególnie podczas przemieszczania się. Re- spondenci charakteryzujący się średnim i bardzo wysokim poziomem samopoczucia są aktywniejsi podczas przemieszczania się od uczniów o niskim i wysokim poziomie samopoczucia. Natomiast badani o wysokim poziomie samopoczucia są najbardziej aktywną fizycznie grupą. Trzeci rozdział drugiej części monografii, to tym razem teoretyczne rozważania nad rolą szkoły

(8)

8 Pod redakcją Krzysztofa Skalika i Jacka Polechońskiego w zwiększaniu całodziennej aktywności fizycznej, które podejmują Dorota Groffik wraz z Karelem Frömelem i Radimem Žatką. W swoim opracowaniu autorzy zwracają uwagę na znaczenie szkolnej aktywności fizycznej w cało- dziennej i tygodniowej aktywności dzieci i młodzieży. Przedstawiają także propozycje działań zmierzających do zwiększenia aktywności podczas po- bytu w szkole, co według nich ma duże znaczenie w popularyzacji dziennej aktywności fizycznej. Zwracają również uwagę na konieczność zmian w edukacji szkolnej w celu zwiększenie liczby uczniów spełniających rekomendacje prozdrowotne i przygotowania młodych pokoleń do uczestnictwa w ak- tywności fizycznej przez całe życie. W kolejnym rozdziale Dorota Olex-Za- rychta przedstawia wyniki badań, w których podejmuje próbę ukazania rze- czywistej roli aktywności fizycznej studentów w prozdrowotnym stylu życia na tle innych zachowań związanych ze zdrowiem. Według autorki sama ak- tywność fizyczna – regularna, o zalecanej w rekomendacjach objętości i in- tensywności – nie determinuje zdrowego stylu życia. Istotny wpływ na styl życia badanych młodych ludzi mają natomiast kwestie relacji z innymi, czyn- niki psychiczne i emocjonalne. Uzyskane wyniki autorka analizuje w kontek- ście skuteczności procesu wychowania fizycznego w zakresie edukacji zdrowotnej oraz określania priorytetów programowych dla kolejnych etapów edukacyjnych.

Trzecia część monografii składa się z dwóch rozdziałów. W pierwszym z nich Jacek Polechoński wraz z Roksaną Brzeżańską oraz Katarzyną Nier- wińską dokonują oceny popularności typowych i aktywnych gier wideo wśród dzieci i młodzieży szkolnej z Rudy Śląskiej. Przeprowadzona w grupie 1161 uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych obszerna ankieta (31 pytań) wykazała, że gry wideo stanowią istotny ele- ment życia dzieci i młodzieży, wypełniając sporą część ich wolnego czasu.

Okazuje się, że aż trzy czwarte badanych uczniów (75,4%) z Rudy Śląskiej

(9)

Implikacje teoretyczne i praktyczne 9 spędza swój wolny czas grając na komputerze/konsoli, a blisko połowa z nich (48,5%) gra w aktywne gry wideo. Wraz z wiekiem zmniejsza się liczba dzieci uprawiających aktywne gry wideo. Wśród uczniów podstawó- wek ich odsetek wynosi 58,3% ankietowanych, w grupie gimnazjalistów stanowi on 40,5% respondentów, natomiast w przypadku młodzieży ponad- gimnazjalnej kształtuje się na poziomie 35%. Według autorów aktywne gry wideo sterowane ruchami całego ciała mogą stanowić korzystną alterna- tywę dla typowych gier komputerowych uprawianych siedząc z wykorzysta- niem dżojstika, myszki lub klawiatury. Autorzy wyrażają nawet przekona- nie, że taka forma rozrywki może być uzupełnieniem codziennej aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Z drugiej zaś strony przypominają, iż najkorzyst- niejszy dla rozwijającego się młodego organizmu jest ruch na świeżym po- wietrzu w gronie rówieśników. W drugim rozdziale trzeciej części monografii Katarzyna Nierwińska i Jacek Polechoński zwracają uwagę na bardzo istotny obecnie problem otyłości wśród dzieci i młodzieży, który stanowi wyzwanie dla współczesnych nauczycieli wychowania fizycznego. W opracowaniu, oprócz czysto teoretycznych rozważań na temat epidemiologii, profilaktyki, diagnostyki, etiologia, czy następstw nadwagi oraz otyłości u dzieci i młodzieży, można odnaleźć bardzo praktyczne treści związane ze sprawnością i aktywnością fizyczną dziecka otyłego, a także problemami dziecka z nadmierną masą ciała w czasie zajęć wychowania fizycznego na róż- nych etapach edukacyjnych. Autorzy wskazują również, jak ważną rolę odgrywa nauczyciel wychowania fizycznego w profilaktyce omawianego problemu zdrowotnego.

Przedstawione zagadnienia wyjaśniają jedynie fragmentarycznie ob- szerną problematykę współczesnego wychowania fizycznego, która zmienia się dynamicznie wraz z postępem technologicznym i rozwojem cywilizacji.

(10)

10 Pod redakcją Krzysztofa Skalika i Jacka Polechońskiego Ta dynamiczna ewolucja tym bardziej skłania do zastanowienia nad poru- szanymi zagadnieniami i motywuje do podejmowania podobnej merytorycz- nej dyskusji w przyszłości. Składając podziękowania wszystkim autorom rozdziałów za pomoc w przygotowaniu tej i poprzednich części monografii liczymy na dalszą współpracę przy tworzeniu kolejnych edycji „Współcze- snych problemów wychowania fizycznego”.

Jacek Polechoński, Krzysztof Skalik

(11)

11

Część I

PEDEUTOLOGICZNE I PRAKTYCZNE

ASPEKTY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

(12)

(13)

13 Grażyna Kosiba1, Eligiusz Madejski1,

Agnieszka Bogacz-Walancik2

1 Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Zakład Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego

2 Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Centrum Sportu i Rekreacji

1.1. POSTAWA PROSOMATYCZNA A SATYSFAKCJA Z ŻYCIA STUDENTÓW WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I INNYCH

SPECJALNOŚCI

Streszczenie

Kształtowanie postaw prosomatycznych i prozdrowotnych jest jednym z podstawo- wych zadań edukacji fizycznej. Dla skutecznego przygotowania ucznia do całożyciowej troski o ciało i zdrowie ważne jest m.in. ukazywanie potrzeby i sensu działań w obszarze zdrowia w kontekście szeroko pojętej jakości życia: zawodowego, rodzinnego, społecz- nego. Celem podjętych badań jest próba oceny postaw prosomatycznych studentek i stu- dentów kierunków nauczycielskich krakowskich uczelni w kontekście ich satysfakcji z ży- cia. Anonimowe i dobrowolne badania przeprowadzono w latach 2013-2014 w losowo wybranej grupie młodzieży akademickiej o nauczycielskim profilu kształcenia, z zastoso- waniem sondażu diagnostycznego. W badaniu wzięło udział 607 osób, w tym 464 kobiety (76,44%) i 143 mężczyzn (23,56%). Postawy prosomatyczne studentów zostały ocenione za pomocą kwestionariusza skonstruowanego przez W. Makułę (1998). Do pomiaru ogól- nego zadowolenia z życia wykorzystano standaryzowaną Skalę Satysfakcji z Życia (SWLS) E. Dienera i współautorów w adaptacji Z. Juczyńskiego (2009). W badaniach wykazano, że istnieje dodatnia korelacja między postawą prosomatyczną studentów – przyszłych nauczycieli a ich satysfakcją z życia.

Słowa kluczowe: studenci kierunków nauczycielskich, postawa prosomatyczna, satys- fakcja z życia.

Wstęp

Postawę jako jeden z podstawowych składniko w ludzkiej osobowos ci naj- częs ciej definiuje się jako względnie stałą i zgodną organizację poznawczą, uczuciowo-motywacyjną i behawioralną podmiotu, związaną z określonym przedmiotem czy klasą przedmiotów (Mądrzycki, 1977, s. 20). M. Marody

(14)

14 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik (1976) twierdzi, iz postawa pełni rolę pos redniczącą między bodz cem, czyli przedmiotem postawy a reakcją i wskazuje na rolę postaw w wyjas nianiu ludzkich zachowan . Wbrew opiniom częs ci badaczy, z kto rych jedni traktują postawy jako czynnik motywujący, a inni jako ukierunkowujący ludzkie dzia- łania, M. Marody uznała, iz podział ten powinien przebiegac poprzez postawy, a nie pomiędzy nimi. W ten sposo b okres lona postawa będzie w pew- nym momencie motywowac działanie, a w innym je modyfikowac . Skoro postawy nie tylko dynamizują, ale ro wniez ukierunkowują zachowanie czło- wieka, to zdaniem H. Grabowskiego (2000), mogą stanowic przedmiot real- nego kształtowania w procesie wychowawczym. Odpowiednie wychowanie moz e wpłynąc na ukształtowanie nowej postawy, wzrost siły natęz enia juz istniejącej lub jej zmianę. Warto podkres lic , iz w procesie kształtowania postawy istotnym jest oddziaływanie na wszystkie jej komponenty jednocze- s nie, tj. poznawczy, emocjonalny i behawioralny.

Chcąc ukształtowac postawę gotową do dobrowolnego uczestnictwa w kulturze fizycznej i zmotywowaną do całoz yciowej troski o zdrowie i ciało (postawę prosomatyczną) powinno się, zdaniem Węglarza (2007), spełnic trzy podstawowe warunki edukacyjne. Pierwszy z nich zakłada postrzeganie ciała ludzkiego w kategorii wartos ci, dzięki czemu człowiek w s wiadomy sposo b podejmuje aktywnos c fizyczną oraz wszelkie inne czynnos ci pozytywnie wpływające na ciało i jego zdrowie. Drugi wskazuje na włas ciwy, do- stosowany do wieku i poziomu ucznio w dobo r tres ci i sposobu przekazu in- formacji na ten temat. Natomiast ostatni czynnik wpływający na skutecznos c kreowania postaw prosomatycznych wiąz e się z siłą argumento w nauczy- ciela oraz tzw. stosunkiem wychowawczym, definiowanym jako oparty na wzajemnym zaufaniu i życzliwości stosunek społeczny, jaki zachodzi między nauczycielem a uczniem (Grabowski, 2000, s. 73).

(15)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 15 Kształtowanie postaw prosomatycznych jest jednym z podstawowych za- dan edukacji fizycznej. Dla skutecznego przygotowania ucznia do całoz ycio- wej troski o ciało i zdrowie waz ne jest m.in. ukazywanie potrzeby i sensu działan w obszarze zdrowia w konteks cie szeroko pojętej jakos ci z ycia: zawodowego, rodzinnego, społecznego itp.

Pojęcie „jakos c z ycia” jest wieloznaczne oraz wielowymiarowe, stąd jego interpretacja jest ro z norodna w zalez nos ci od kontekstu oraz dyscypliny na- ukowej, przez kto rą jest uz ywane. Wysoka jakos c z ycia bywa rozumiana jako dobrostan fizyczny i psychiczny, satysfakcja bądz zadowolenie z z ycia, pozytywna postawa lub subiektywne poczucie szczęs cia. Utoz samia się ją tez czę- sto z brakiem problemo w i dolegliwos ci lub z bogactwem celo w z yciowych.

A. Cambpell (1976) definiuje ją jako dos wiadczenie z ycia przejawiające się w poziomie satysfakcji z yciowej oraz poczuciu szczęs cia. Podobne stanowi- sko zajmuje B. Tobiasz-Adamczyk (2000, s. 238), wg kto rej jakos c z ycia to satysfakcja z sytuacji życiowej, subiektywna ocena własnej sytuacji życiowej w porównaniu z sytuacją innych osób w tym samym wieku lub osiągnięcie wy- soko cenionych wartości. Satysfakcja z z ycia, jako subiektywny miernik do- brego samopoczucia, definiowana jest tez jako ogo lna, indywidualna, kogni- tywna ocena jakos ci z ycia (Juczyn ski, 2009).

Na istnienie zalez nos ci pomiędzy takimi cechami psychologicznymi jak satysfakcja z z ycia a postawami i zachowaniami prozdrowotnymi, wskazują wyniki badan realizowanych w ro z nych grupach populacyjnych, m.in. ws ro d kobiet w wieku menopauzalnym (2013), młodych kobiet rekreacyjne upra- wiających fitness (Gacek i in., 2015; Gacek, 2016), nauczycieli (Laudan ska- Krzemin ska i in., 2015) czy studento w kierunko w nauczycielskich (Kosiba i in., 2017). Jednoczes nie liczne badania dowodzą, z e antyzdrowotne zachowania stają się coraz bardziej powszechne w stylu z ycia roz nych grup populacyjnych, w tym młodziez y akademickiej (Łysak i in., 2009; Lisicki, Kosin ska,

(16)

16 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik 2010; Mędrela-Kuder, 2011; Romanowska-Tołloczko, 2011; Podstawski i in., 2012; S lusarska i in., 2012; Pasiut, 2014; Laudan ska-Krzemin ska, 2014, Monhollen i in., 2016).

Cel pracy i pytania badawcze

Celem podjętych badan jest pro ba oceny postaw prosomatycznych studentek i studento w kierunko w nauczycielskich krakowskich uczelni w konteks cie ich satysfakcji z z ycia. Tak sformułowany problem badawczy koncen- truje się woko ł następujących pytan :

1. Czy badani studenci (Akademii Wychowania Fizycznego, Uniwersytetu Jagiellon skiego, Uniwersytetu Pedagogicznego, Krakowskiej Akademii) ro z nią się miedzy sobą w zakresie wskaz nika postawy prosomatycznej?

2. Jaki jest udział poszczego lnych komponento w postawy prosomatycznej:

poznawczego, emocjonalnego, działaniowego w jej całos ciowym wymiarze?

3. Czy płec ro z nicuje postawy prosomatyczne badanych studento w?

4. Czy płec ro z nicuje poczucie satysfakcji z z ycia badanych?

5. Czy wskaz nik postawy prosomatycznej koreluje z satysfakcją z z ycia badanych?

Materiał i metody

Anonimowe i dobrowolne badania przeprowadzono w latach 2013-2014 w losowo wybranej grupie młodziez y akademickiej o nauczycielskim profilu kształcenia. W badaniu z zastosowaniem sondaz u diagnostycznego wzięło udział 607 oso b, w tym 464 kobiety (76,44%) i 143 męz czyzn (23,56%) w wieku 22-28. Badaniami objęto studentki i studento w kierunko w nauczycielskich III roku studio w licencjackich czterech krakowskich uczelni: Uni- wersytetu Pedagogicznego (53,05%), Uniwersytetu Jagiellon skiego (20,26%), Krakowskiej Akademii (6,75%) oraz Akademii Wychowania Fi- zycznego (19,93%).

(17)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 17 Postawy prosomatyczne studento w kierunko w pedagogicznych zostały ocenione za pomocą kwestionariusza skonstruowanego przez W. Makułę (1998). Został on opracowany zgodnie z załoz eniami pięciostopniowej skali Likerta i zawiera 54 twierdzenia dotyczące szes ciu kategorii postaw wobec:

 zdrowia

 własnego ciała

 aktywnos ci ruchowej

 form wypoczynku

 zajęc wychowania fizycznego na uczelni

 sprawnos ci fizycznej.

Kaz da z ww. kategorii zawiera podstawowe komponenty strukturalne postawy tj.: poznawczy, emocjonalny i behawioralny, do kto rych przyporządko- wane zostały trzy ro z ne twierdzenia.

Do pomiaru ogo lnego zadowolenia z z ycia wykorzystano standaryzo- waną Skalę Satysfakcji z Z ycia (SWLS) E. Dienera i wspo łautoro w w adaptacji Z. Juczyn skiego (2009).

Analizę statystyczną przeprowadzono z zastosowaniem: a) testu chi-kwadrat (do pomiaru ro z nic między studentami wychowania fizycznego a studentami innych specjalnos ci nauczycielskich oraz między kobietami i męz - czyznami); b) analizy korelacji Pearsona (do pomiaru związko w między po- stawą prosomatyczną i jej kategoriami a poczuciem satysfakcji z z ycia). Przy- jęto poziom istotnos ci α=0,05.

Wyniki

Postawy prosomatyczne badanych studentów

Jak pokazują dane zawarte w tab. 1, najwyz szy s redni wynik ogo lnego wskaz nika postawy prosomatycznej uzyskali studenci Akademii Wychowa-

(18)

18 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik nia Fizycznego, a następnie: Krakowskiej Akademii, Uniwersytetu Pedago- gicznego oraz Uniwersytetu Jagiellon skiego. Statystycznie istotne ro z nice w zakresie tego wskaz nika wystąpiły natomiast pomiędzy studentami AWF oraz Uniwersyteto w Pedagogicznego i Jagiellon skiego, a takz e między studentami Krakowskiej Akademii i Uniwersytetu Jagiellon skiego (tab. 2).

Tabela 1 Wskaźnik ogólny postawy prosomatycznej badanych studentów

w zależności od rodzaju uczelni Wskaźnik

ogólny postawy prosomatycznej

Średnia Odchylenie standardowe F p KA AWF UJ UP KA AWF UJ UP

11,42 <0,001 3,74 3,87 3,55 3,62 0,36 0,58 0,44 0,45

Tabela 2 Różnice między studentami poszczególnych uczelni

w zakresie ogólnego wskaźnika postawy prosomatycznej Wskaźnik ogólny postawy

prosomatycznej

F p

KA AWF UJ KA AWF UJ

AWF 2,32 0,457

UJ 5,09 28,38 0,041 < 0,001

UP 2,33 24,55 2,11 0,310 < 0,001 0,543

Istotne statystycznie ro z nice między studentami poszczego lnych uczelni stwierdzono takz e w zakresie s rednich wyniko w wszystkich trzech komponento w postawy prosomatycznej. Najwyz sze s rednie wyniki w zakresie komponentu poznawczego uzyskali studenci Krakowskiej Akademii, a w zakresie komponentu behawioralnego i emocjonalnego – studenci Akademii Wychowania Fizycznego. Najniz sze s rednie wyniki w zakresie wszystkich trzech komponento w uzyskali natomiast studenci Uniwersytetu Jagiellon - skiego (tab. 3).

(19)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 19 Tabela 3 Średnie i odchylenia standardowe komponentów poznawczego, behawioralnego

i emocjonalnego studentów z uwzględnieniem rodzaju uczelni Komponenty

postawy prosomatycznej

Średnie Odchylenie standardowe

F p

KA AWF UJ UP KA AWF UJ UP

Poznawczy 4,13 4,03 3,83 3,89 0,36 0,7 0,53 0,59 4,32 0,005 Behawioralny 3,56 3,93 3,38 3,51 0,55 0,7 0,63 0,59 18,63 < 0,001 Emocjonalny 3,53 3,65 3,44 3,46 0,32 0,42 0,39 0,38 8,11 ^{< 0,001}

Tabela 4 Średnie i odchylenia standardowe poszczególnych kategorii postaw u studentów

poszczególnych uczelni

Kategorie postawy pro somatycznej

Średnie Odchylenie

standardowe F p

KA AWF UJ UP KA AWF UJ UP Postawa wobec

zdrowia 3,91 4,00 3,79 3,83 0,42 0,69 0,53 0,58 3,44 0,017 Postawa wobec form

wypoczynku 3,97 4,12 3,75 3,84 0,56 0,76 0,68 0,69 6,87 < 0,001 Postawa wobec

aktywności ruchowej 3,83 3,63 3,51 3,62 0,41 0,50 0,51 0,47 4,84 ^0,002 Postawa wobec

własnego ciała 3,61 3,97 3,41 3,50 0,60 0,69 0,57 0,60 20,82 < 0,001 Postawa wobec

sprawności fizycznej 3,62 3,80 3,45 3,50 0,48 0,63 0,59 0,57 9,39 < 0,001 Postawa wobec zajęć

WF na uczelni 3,49 3,70 3,38 3,43 0,46 0,56 0,47 0,49 10,70 < 0,001

Ro z nice miedzy badanymi studentami wykazano tez w obrębie poszczego lnych kategorii postaw (wobec zdrowia, własnego ciała, aktywnos ci ruchowej, form wypoczynku, zajęc wychowania fizycznego na uczelni oraz sprawnos ci fizycznej) konstytuujących postawę prosomatyczną. Jak wynika z danych w tab. 4, najsilniejsze postawy wobec zdrowia, własnego ciała, form

(20)

20 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik wypoczynku, sprawnos ci fizycznej oraz zajęc wf na uczelni prezentują studenci Akademii Wychowania Fizycznego. Najsilniejsze postawy wobec aktywnos ci ruchowej występują natomiast u młodziez y studiującej w Krakow- skiej Akademii. Najsłabsze postawy wobec wszystkich ww. kategorii prezen- tują studenci Uniwersytetu Jagiellon skiego.

Nie stwierdzono statystycznie istotnych ro z nic między kobietami i męz - czyznami w zakresie ogo lnego wskaz nika postawy prosomatycznej. Wyka- zano jednak, z e studentki uzyskały wyz szy niz studenci s redni wynik w zakresie komponentu poznawczego, lecz niz szy w zakresie dwo ch pozostałych tj. behawioralnego i emocjonalnego (tab. 5).

Tabela 5 Średnie i odchylenia standardowe wskaźnika ogólnego postawy prosomatycznej

oraz jej komponentów poznawczego, behawioralnego i emocjonalnego z uwzględnieniem płci

Postawa prosomatyczna Średnia Odchylenie standardowe

t p

K M K M

Wskaźnik ogólny 3,66 3,67 0,44 0,60 -0,20 0,84 Komponent poznawczy 3,94 3,84 0,54 0,73 1,70 0,90 Komponent behawioralny 3,54 3,63 0,60 0,76 -1,31 0,192 Komponent emocjonalny 3,48 3,53 0,37 0,45 -1,18 0,238

Satysfakcja z życia studentów – przyszłych nauczycieli

S redni wynik w zakresie ogo lnego wskaz nika satysfakcji z z ycia badanych studento w mies ci się w granicach wyniku przeciętnego. Między kobietami i męz czyznami nie stwierdzono ro z nic statystycznie istotnych w tym zakresie (tab. 6).

Najwyz sze poczucie satysfakcji z z ycia przejawiają studenci Akademii Wychowania Fizycznego, następnie studenci Uniwersytetu Jagiellon skiego i Krakowskiej Akademii, najniz sze zas – studenci Uniwersytetu Pedagogicz- nego. Nie są to jednak ro z nice statystycznie istotne (tab. 7).

(21)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 21 Tabela 6 Średnie i odchylenia standardowe ogólnego wskaźnika satysfakcji z życia badanych

studentów z uwzględnieniem płci

Wskaźnik ogólny satysfakcji z życia

Średnia Odchylenie standardowe Min. Max.

21,07 5,56 5,00 34,00

K M K M t p

21,31 20,69 5,47 5,80 1,03 0,276

Tabela 7 Średnie i odchylenia standardowe satysfakcji z życia badanych studentów

z uwzględnieniem rodzaju uczelni

Satysfakcja z życia

Średnia Odchylenie standardowe F p KA AWF UJ UP KA AWF UJ UP

2,00 0,113 21,00 22,03 21,16 20,83 5,94 5,04 5,94 5,54

Tabela 8 Korelacja między siłą postawy prosomatycznej i poszczególnych jej kategorii

a poczuciem satysfakcji z życia badanych studentów

Postawa prosomatyczna i jej kategorie Poczucie satysfakcji z życia r Pearson

Postawa prosomatyczna – wskaźnik ogólny 0,09*

Postawa wobec zdrowia 0,08*

Postawa wobec własnego ciała 0,11**

Postawa wobec aktywności ruchowej 0,04

Postawa wobec form wypoczynku 0,09*

Postawa wobec zajęć WF na uczelni 0,03

Postawa wobec sprawności fizycznej 0,09*

* p < 0,05 ** p < 0,01

Jak pokazują dane w tabeli 8, istnieje dodatnia korelacja między postawą prosomatyczną studento w (wskaz nik ogo lny) – przyszłych nauczycieli a ich satysfakcją z z ycia.

Analizując kaz dą z szes ciu kategorii postaw prosomatycznych wykazano

(22)

22 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik ro wniez , iz jedynie postawy wobec aktywnos ci ruchowej i zajęc wychowania fizycznego na uczelni nie wykazują związku z poczuciem zadowolenia z z y- cia. Najsilniejszy związek wykazano między poczuciem satysfakcji z z ycia a postawą wobec własnego ciała (tab. 8).

Dyskusja

Pozytywna postawa prosomatyczna studento w przygotowujących się do wykonywania zawodu nauczyciela, a takz e podejmowanie przez nich zachowan sprzyjających zdrowiu powinno w przyszłos ci sprzyjac kształtowaniu przez nich włas ciwych wzorco w i propagowaniu zdrowego stylu z ycia ws ro d ucznio w. W Polsce rola nauczyciela jako edukatora zdrowia została uprawo- mocniona w podstawach programowych kształcenia ogo lnego (Dz. U. 2009, nr 4, poz. 17 oraz Dz. U. 2017, poz. 356) oraz standardach kształcenia przy- gotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela (DZ. U. 2012, poz. 131).

W podstawie programowej kształcenia ogo lnego dla szkoły podstawowej (2017) czytamy, iz ważną rolę w kształceniu i wychowaniu uczniów w szkole podstawowej odgrywa edukacja zdrowotna. Zadaniem szkoły jest kształtowa- nie postaw prozdrowotnych uczniów, w tym wdrożenie ich do zachowań higie- nicznych, bezpiecznych dla zdrowia własnego i innych osób, a ponadto ugrun- towanie wiedzy z zakresu prawidłowego odżywiania się, korzyści płynących z aktywności fizycznej, a także stosowania profilaktyki (Dz. U. 2017, poz. 356, s. 13). Włączenie edukacji zdrowotnej do podstawowych celo w kształcenia ogo lnego obliguje szkołę i nauczycieli (nie tylko wychowania fizycznego) do kształtowania postaw i zachowan prozdrowotnych w s rodowisku szkolnym.

Badania własne pokazują, z e studenci kierunko w nauczycielskich ro z nią się w zakresie ogo lnego wskaz nika postawy prosomatycznej. Zmienną, kto ra ro z nicuje postawy prosomatyczne badanych studento w w kaz dym jej kom- ponencie jest rodzaj uczelni. Studenci wychowania fizycznego, spos ro d

(23)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 23 wszystkich badanych studento w kierunko w nauczycielskich, uzyskali najwyz szy s redni wynik w zakresie ogo lnego wskaz nika postawy prosomatycznej oraz posiadają najlepiej wykształcony czynnik behawioralny oraz emocjonalny (najlepiej wykształcony czynnik poznawczy występuje u studento w Krakowskiej Akademii), co moz e oznaczac , z e przyszli nauczyciele wf są nie tylko przekonani o tym, z e ciało i zdrowie człowieka to waz ne wartos ci w z y- ciu, ale ro wniez wykazują gotowos c do podejmowania działan mających na celu doskonalenie własnego zdrowia. Słabszą w poro wnaniu ze studentami AWF postawę prosomatyczną prezentuje młodziez studiująca w Krakow- skiej Akademii oraz na Uniwersytecie Pedagogicznym, najsłabszą zas – studenci Uniwersytetu Jagiellon skiego, co moz e s wiadczyc o tym, z e przyszli nauczyciele innych niz wf specjalnos ci nie są dostatecznie dobrze przygoto- wani, aby propagowac prozdrowotny styl z ycia ws ro d dzieci i młodziez y szkolnej.

Stwierdzono jednoczes nie, z e najsilniej wykształconym czynnikiem postawy prosomatycznej badanych studento w jest komponent poznawczy – co moz e oznaczac , z e badaną młodziez charakteryzuje odpowiedni zaso b wie- dzy o zdrowiu oraz potrzebach i moz liwos ciach ciała. Słabiej od komponentu poznawczego wykształcony jest u nich komponent behawioralny okres lający ich skłonność do zachowań w dziedzinie dbałości o ciało (Grabowski, 1997, s. 89), a najsłabiej – komponent emocjonalny, kto ry okres la afirmację różno- rodnych wartości ciała (Grabowski, 1997, s. 89). Spos ro d szes ciu kategorii budujących postawę prosomatyczną najsilniejsza u badanych studento w jest postawa wobec form wypoczynku oraz zdrowia, najsłabsza zas – wobec za- jęc wychowania fizycznego na uczelni. Moz na na tej podstawie sądzic , z e studenci kierunko w nauczycielskich rozumieją i akceptują potrzebę czynnego wypoczynku, a takz e wysoko cenią zdrowie. Poro wnywalne wyniki uzyskano w badaniach W. Makuły (1998) oraz M. Szyndery i in. (2005). Wykazano

(24)

24 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik w nich, z e zdrowie jest jedną z najwyz ej cenionych wartos ci somatycznych w uznawanym przez młodziez akademicką hierarchicznym systemie warto- s ci. W badaniach W. Makuły (1998) dowiedziono jednak, z e studento w co prawda charakteryzuje wysoki poziom akceptacji zdrowia, jednak nie do kon ca są s wiadomi jego znaczenia. Z kolei badania Wnuka i in. (2010) poka- zują, z e studenci wychowania fizycznego, choc wartos ciom związanym ze zdrowiem przypisują duz e znaczenie, to jednoczes nie traktują je instrumen- talnie. Badani umieszczając zdrowie wysoko w swojej hierarchii wartos ci, obawiają się przede wszystkim jego utraty – cięz kiej choroby czy kalectwa, a wyz ej od zdrowia cenią inne wartos ci, np. moralne i prawdy. Z kolei mało przychylny stosunek do zajęc wychowania fizycznego ws ro d badanych studento w ukształtował się najprawdopodobniej w okresie nauki szkolnej – a w trakcie studio w został jedynie wzmocniony. Warto zatem zwro cic uwagę na poprawę jakos ci zajęc rekreacyjno-sportowych ro wniez w okresie studio w. Tego typu zajęcia są bowiem ws ro d młodziez y akademickiej ostatnią, obligatoryjną i zorganizowaną formą uczestnictwa w aktywnos ci fizycznej, a tym samym jedną z ostatnich moz liwos ci ukształtowania pozytywnej postawy wobec kultury fizycznej. Warto ro wniez zachęcac studento w do dobrowolnego uczestnictwa w zajęciach ruchowych (organizowanych często przez jednostki wychowania fizycznego na uczelniach) po to, by docenili rolę c wiczen fizycznych w prowadzeniu prozdrowotnego stylu z ycia.

Nie stwierdzono ro z nic statystycznie istotnych pomiędzy kobietami i męz czyznami w zakresie wskaz nika ogo lnego postawy prosomatycznej, jednak wykazano, z e jej czynnik poznawczy jest mocniej wykształcony u kobiet, a czynnik behawioralny i emocjonalny u męz czyzn. Moz e to oznaczac , z e studenci posiadają mniejszą niz studentki wiedzę na temat potrzeb i moz - liwos ci ciała, lecz wyz ej cenią wartos c zdrowia i częs ciej w poro wnaniu z kobietami podejmują działania sprzyjające zdrowiu.

(25)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 25 Celem niniejszych badan było ro wniez poznanie stopnia satysfakcji studen- to w kierunko w nauczycielskich z ich dotychczasowego z ycia oraz okres lenie ewentualnego związku pomiędzy prezentowanymi przez studento w postawami prosamtycznymi a ich subiektywnym poczuciem satysfakcji z z ycia.

W badaniach własnych wykazano, z e s redni wynik w zakresie ogo lnego wskaz nika satysfakcji z z ycia badanych studento w mies ci się w granicach wyniku przeciętnego. Między kobietami i męz czyznami nie stwierdzono ro z - nic statystycznie istotnych w tym zakresie, choc kobiety deklarowały nieco wyz szy w poro wnaniu z męz czyznami, poziom satysfakcji ze swojego z ycia.

Istotnych ro z nic nie stwierdzono ro wniez między studentami poszczego l- nych uczelni, choc studenci Akademii Wychowania Fizycznego charaktery- zowali się nieco wyz szym poziomem satysfakcji z z ycia niz studenci Uniwer- sytetu Jagiellon skiego i Krakowskiej Akademii. Najmniej zadowolona ze swojego z ycia jest młodziez studiująca na Uniwersytecie Pedagogicznym.

Z badan D. Mroczkowskiej i J. Białkowskiej (2014), zrealizowanych ws ro d uczestniko w studio w dziennych Uniwersytetu Warmin sko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn skiej Szkoły Wyz szej oraz Politechniki Gdan skiej wynika, z e studenci deklarują przeciętny poziom zadowolenia z z ycia, przy czym wyz sze nasilenie satysfakcji z z ycia wykazano ws ro d męz czyzn niz kobiet. Ro wniez studenci z niepełnosprawnos cią deklarują w większos ci (70%) przeciętne poczucie satysfakcji z życia. Wysokie poczucie zadowolenia z życia deklarowało 16% studentów, a 14% badanych charakteryzowała się niskim poziomem satysfakcji życiowej (Skalska, 2015). Bardziej optymi- styczne dane w tym zakresie uzyskano w badaniach B. Makowskiej (2010) przeprowadzonych ws ro d krakowskiej młodziez y akademickiej studiującej w systemie studio w niestacjonarnych. Zadowolenie z z ycia deklarowało w nich 58,5% badanych, ponad jedna trzecia (36,3%) twierdziła, z e sytuacja z yciowa sprawia im obecnie mniej rados ci, a jedynie 2,6% wskazywało na

(26)

26 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik niezadowolenie z dotychczasowego z ycia.

W badaniach własnych wykazano dodatnią korelację między postawą prosomatyczną studento w – przyszłych nauczycieli a ich stopniem satysfakcji z z ycia. Analizując kaz dą z szes ciu kategorii postaw prosomatycznych wykazano ro wniez , iz jedynie postawa wobec aktywnos ci ruchowej i postawa wobec zajęc wychowania fizycznego na uczelni nie wykazuje związku z poczuciem satysfakcji z z ycia. Najsilniejszy związek wykazano natomiast mię- dzy poczuciem zadowolenia z z ycia a postawą wobec własnego ciała. Analiza wyniko w badan na ten temat innych autoro w dowodzi, z e ro z nego rodzaju zachowania prozdrowotne, w tym wysiłek fizyczny, mają pozytywny wpływ na jakos c z ycia człowieka. Wpływają nie tylko na jego dobre samopoczucie (Miązek i in., 2005) i ogo lne zadowolenie, ale ro wniez inicjują poprawne relacje między ludz mi. Zdaniem E. Syrek (2008) tylko aktywni fizycznie, czyli zdrowi ludzie są w stanie osiągnąc włas ciwą jakos c swojego z ycia. Potwier- dzają to wyniki badan Fiołny (2010), w kto rych stwierdzono, z e studenci ro z nych kierunko w Politechniki Radomskiej, kto rzy prezentowali wysoki poziom aktywnos ci fizycznej – uzyskiwali wyz sze ogo lne wyniki w skali poczucia jakos ci z ycia (Fiołna, 2010). Dodatnią zalez nos c pomiędzy zachowaniami prozdrowotnym a poziomem satysfakcji z z ycia odnotowano ro wniez w badaniach przeprowadzanych w w Stanach Zjednoczonych (Maher i in., 2014; Valois i in., 2004), Chorwacji (Pedisic i in., 2014) i w Australii (Eime i in., 2014)

Wnioski

1. Studenci kierunko w nauczycielskich prezentują zro z nicowany poziom postaw prosomatycznych. Najlepiej, w poro wnaniu z pozostałymi, wy- kształcony komponent poznawczy postawy s wiadczy o posiadaniu przez badanych wiedzy z zakresu potrzeb i moz liwos ci ciała ludzkiego.

(27)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 27 Słabiej wykształcony komponent behawioralny wskazuje na niewy- starczającą skłonnos c badanych studento w do podejmowania działan korzystnie wpływających na ciało. Najsłabszy z czynniko w struktural- nych postawy prosomatycznej – komponent emocjonalny wskazuje natomiast na niewystarczającą akceptację ro z norodnych wartos ci ciała przez badanych studento w.

2. Studento w AWF charakteryzuje większa, w poro wnaniu ze studentami innych specjalnos ci, s wiadomos c w zakresie potrzeby podejmowania słuz ących zdrowiu zachowan i wynika to najprawdopodobniej z cha- rakteru wybranej przez nich uczelni, w kto rej zwraca się szczego lną uwagę na promocję zdrowego stylu, w tym aktywnos ci fizycznej.

3. Nie stwierdzono statystycznie istotnych ro z nic między kobietami i męz czyznami w zakresie ogo lnego wskaz nika postawy prosomatycznej oraz poczucia satysfakcji z z ycia

4. Istnieje dodatnia korelacja między postawą prosomatyczną studento w – przyszłych nauczycieli a ich satysfakcją z z ycia.

Literatura

Campbell, A. (1976). Subjective measures of well being. American Psychologist, 31(2), 117- 124.

Eime, R., Harvey, J., Payne, W. (2014). Dose-response of women's health-related quality of life (HRQoL) and life satisfaction of physical activity. Journal of Physical Activity&Health, 11, 330-338.

Fiołna, E. (2010). Wpływ aktywności fizycznej na poczucie jakości życia studentów. Analiza porównawcz W: Zdrowie dobrem społecznym. Materiały międzynarodowego

sympozjum. I. Murawow, A. Nowak (red.). Radom, WSNSiT, 124-132.

Gacek, M. (2013). Selected individual differences as determining factors of cereal product, fruit and vegetable consumption among perimenopausal women, in light of health hazards. Przegląd Menopauzalny, 17(5), 385-391.

Gacek, M., Frączek, B., Morawska, M. (2015). Self-efficacy as a predictor of dietary choices in a group of young women practicing fitness on a recreational basis. Medycyna Sportowa, 31(2), 61-68.

Gacek, M. (2016). Poczucie własnej uogólnionej skuteczności a wybory żywieniowe młodych kobiet rekreacyjnie uprawiających fitness. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 22(3), 227-231.

(28)

28 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik Kosiba, G., Gacek, M., Bogacz-Walancik, A., Wojtowicz, A. (2017). Zachowania prozdrowotne a satysfakcja z życia studentów kierunków nauczycielskich. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2(78), 79-93.

Grabowski, H. (1997). Teoria fizycznej edukacji. Warszawa, WSiP.

Grabowski, H. (2000). Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym. Kraków, Impuls.

Juczyński, Z. (2009). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych.

Laudańska-Krzemińska, I. (2014). Health behaviours and their determinants among physical education and pedagogy students as well as school teachers – a comparison study. Acta Universitatis Carolinae Kinanthropologica, 50(2), 69-78.

Laudańska-Krzemińska, I., Wierzejska, E., Jóźwiak, P., Klimas, N. (2015). Zachowania zdrowotne nauczycieli w Wielkopolsce – poszukiwanie mocnych i słabych stron. W:

Aktywność fizyczna i żywienie w trosce o zdrowie i jakość życia. R. Stemplewski, R.

Szeklicki,, J. Maciszek J. Bogucki (red.). Poznań, Wyd. Naukowe, 243-252.

Lisicki, T., Kosińska, E. (2010). Krytycznie o badaniach czasu wolnego młodzieży akademickiej. Zdrowie – Kultura Zdrowotna – Edukacja. Gdańsk, AWFiS, t. 5, 49-57.

Łysak, A, Walentukiewicz, A, Wilk, B. (2009). Wybrane zachowania zdrowotne młodziez y akademickiej o wysokim poziomie aktywnos ci fizycznej – doniesienia wstępne. Rocznik Naukowy. Gdan sk AWFiS, 19, 113-127.

Maher, J.P., Doerksen, S.E., Elavsky, S., Conroy, D.E. (2014). Daily satisfaction with life is regulated by both physical activity and sedentary behavior. Journal of Sport&Exercise Psychology, 36, 166-178.

Makowska, B. (2010). Wybrane elementy oceny jakości życia studentów studiów

niestacjonarnych. Zdrowie – Kultura Zdrowotna – Edukacja. Gdańsk, AWFiS, t. 5, 25-31.

Makuła, W. (1998). Treść i miejsce postaw prosomatycznych w systemie wartości młodzieży akademickiej Krakowa. Kraków, P.W. Mega.

Marody, M. (1976). Sens teoretyczny a sens empiryczny pojęcia postawy. Warszawa, PWN.

Mądrzycki, T. (1977). Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. Warszawa, WSiP.

Mędrela-Kuder, E. (2011). Ocena stylu życia studentów fizjoterapii i edukacji techniczno- informatycznej na podstawie żywienia i aktywności fizycznej. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 62(3), 315-318

Miązek, U., Chrzanowska, M., Miązek, Z. (2005). Aktywność fizyczna w stylu życia studentek w świetle zaleceń ekspertów promocji zdrowia. Annales UMCS, 60(16), 158-162.

Monhollen, C., Summers, L., Sabin, M., Rutherford, J. (2016). Sedentary behaviors and physical activity in relation to class standing in university students. Medicine and Science in Sports and Exercise, 48(5S), 1063.

Mroczkowska, D., Białkowska, J. (2014). Style radzenia sobie ze stresem jako zmienne determinujące jakość życia młodych dorosłych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20(3), 265-269.

Pasiut, U. (2014). Związki stylu życia z poziomem otłuszczenia oraz dystrybucją tkanki tłuszczowej u młodych kobiet i mężczyzn studiujących w Krakowie. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20(2), 216-221.

Pedisic, Z., Rakovac, M., Titze, S., Jurakic, D., Oja, P. (2014). Domain-specific physical activity and health-related quality of life in university students. European Journal of Sport Science, 14(5), 492-499.

(29)

Postawa prosomatyczna a satysfakcja z życia studentów wychowania… 29

Podstawski, R., Górnik, K., Romańczuk, A. (2012). Styl życia przyszłych nauczycielek wczesnej edukacji kształcących się na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Hygeia Public Health, 47(1), 95-99.

Romanowska-Tołłoczko, A. (2011). Styl życia studentów oceniany w kontekście zachowań zdrowotnych. Hygeia Public Health, 46 (1), 89-93.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej a dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Z 2009 r., poz. 17).

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego a dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (DZ. U. 2012, poz. 131).

Rozporządzenie Ministra Edukacji narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły i stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. 2017, poz. 356).

Skalska, K. (2015). Wsparcie społeczne a satysfakcja z życia studentów z niepełnosprawnością. Szkice i Rozprawy, 15(8), 119-136.

Syrek, E. (2008). Zdrowie i wychowania a jakość życia. Perspektywy i humanistyczne orientacje poznawcze. Katowice, Wydawnictwo UŚ.

Szyndera, M., Żiżka-Salamon, D. (2005). Wartości ciała w opinii studentów. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio D, vol. LX, suppl. XVI, Lublin, 194-198.

Ślusarska, B., Kulik, T., Piasecka, H., Pacian, A. (2012). Wiedza i zachowania zdrowotne studentów medycyny w zakresie czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 18(1), 19-26.

Tobiasz-Adamczyk, B. (2000). Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Kraków, Wydawnictwo UJ.

Węglarz, J. (2007). Postawa prosomatyczna – wgląd w jej strukturę. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2, 20-24.

Wnuk, M., Marcinkowski, J.T., Kalisz, Z. (2010). Hierarchia wartości studentów zdrowia publicznego i fizjoterapii. Problemy Higieny i Epidemiologii, 9(1), 169-171.

Valois, R.F., Zullig, K.J., Huebner, E.S., Drane, J.W. (2004). Physical activity behaviors and perceived life satisfaction among public high school adolescents. Journal of School Health, 74(2), 59-65.

(30)

30 Grażyna Kosiba, Eligiusz Madejski, Agnieszka Bogacz-Walancik

PROSOMATIC ATTITUDES AND SATISFACTION WITH LIFE OF PHYSICAL EDUCATION STUDENTS

AND OTHER SPECIALITIES

Summary

Shaping prosomatic attitudes is one of the basic tasks of physical education. For the effective preparation of the student for the lifelong care of the body and health, it is important to show the need and meaning of activities in the area of health in the context of broadly understood quality of life (professional, family and social). The aim of the undertaken research is an attempt to assess the prosomatic attitude of students of the teaching faculties of Kraków's universities in the context of their satisfaction with life.

Anonymous and voluntary research was conducted in the years 2013-2014 in a randomly selected group of academic youth about the educational profile of education, using a diagnostic survey. The study was attended by 607 people, including 464 women (76.44%) and 143 men (23.56%). Prosomatic attitudes of pedagogical students were evaluated using a questionnaire constructed by W. Makuła (1998). The standardized Life Satisfaction Scale (SWLS) by E. Diener and co-authors in the adaptation of Z. Juczyński (2009) were used to measure overall life satisfaction. The studies showed that students of teaching faculties present an unsufficient attitude towards different body values. There is a positive correlation between the prospective attitude of students - future teachers and their satisfaction with life.

Keywords:students of teacher's faculties, prosomatic attitude, life satisfaction, health education.

(31)

31 Krystyna Górna-Łukasik¹, Dorota Groffik¹, Monika Marszołek¹, Mateusz Ziemba², Rafał Szyja¹, Krzysztof Skalik¹

1 Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Katedra Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego

2 Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Wydział Zamiejscowy w Chorzowie, Zakład Turystyki i Rekreacji

1.2. OCENA PRACY NAUCZYCIELI

WYCHOWANIA FIZYCZNEGO NA PODSTAWIE OPINII ABSOLWENTEK SZKÓŁ ŚREDNICH

Streszczenie

Celem prezentowanych badań była próba odpowiedzi na pytanie czy opinia dziewcząt o nauczycielu wychowania fizycznego zależy od jego płci oraz zainteresowań sportowych dziewcząt. Badania przeprowadzono w 2017 roku wśród 287 studentek. Wykorzystano 16 twierdzeń z Kwestionariusza oceny realizacji wychowania fizycznego w szkole średniej.

Do analizy statystycznej zastosowano obliczenia ilościowo-procentowe, test Chi-kwadrat, jednoczynnikową ANOVA, współczynnik kontyngencji V-Cramera. Niezależnie od płci na- uczyciela, najwyżej oceniane są przez studentki: stosunek nauczyciela do ucznia oraz kompetencje nauczyciela. Wyniki oceny dokonanej przez absolwentki szkół średnich stu- diujące na kierunkach nie związanych ze sportem nie mają związku z płcią nauczyciela.

Studentki kierunku wychowanie fizyczne i sport wyżej oceniają nauczycieli płci męskiej.

Ocena lekcji wychowania fizycznego nie zależy ani od płci nauczyciela, ani od zaintere- sowań sportowych ankietowanych. Uczennice częściej unikają lekcji wychowania fizycz- nego prowadzonych przez nauczycielki, niż nauczycieli.

Słowa kluczowe: wychowanie fizyczne, nauczyciel, dziewczęta, szkoła średnia

Wstęp

Poglądy teoretyczne odnoszące się do znaczenia aktywności fizycznej w całym okresie rozwoju ontogenetycznego człowieka znajdują wszech- stronne potwierdzenie w wynikach wciąż podejmowanych światowych ba- dań naukowych. Aktywność fizyczna różnych grup społecznych, nie tylko w Polsce, pozostaje jednak wciąż na poziomie niezadowalającym. Stwierdze- nie to dotyczy zarówno dorosłego społeczeństwa jak również dzieci i mło- dzieży szkolnej (Trojano i in., 2008; Hallal i in., 2012; GUS, 2013; Guinhouya

(32)

32 Krystyna Górna-Łukasik i wsp.

i in., 2013; Groffik, 2015). Już na etapie edukacji w szkołach podstawowych znaczny procent dzieci unika lekcji wychowania fizycznego, a im wyższy etap edukacji tym więcej takich uczniów. Nie jest to zjawisko nowe. Od wielu lat wyniki badań naukowych ujawniają taki stan (Strzyżewski i Górna, 1989;

Jodkowska i in., 2007; NIK, 2013; Woynarowska i in. 2015). Szczególnie ne- gatywnie oceniana jest zwłaszcza aktywność fizyczna kobiet oraz dziewcząt w porównaniu do mężczyzn i chłopców (Gorely i in., 2007; Nader i in., 2008;

Pearson i in., 2009; Li i in., 2008; Nováková-Lokvencová i in., 2011). W świe- tle najnowszych wyników badań Woynarowskiej i in. (2015) przeprowadzonych na dużej próbie uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich 20-40% uczniów nie uczestniczy w lekcjach wychowania fizycznego. Najbardziej niekorzystnie prezentują się pod tym względem dziew- częta ze szkół średnich, wśród których jest około 40% takich uczennic w kla- sach pierwszych.

Podejmowanie aktywności fizycznej przez człowieka zależy od wielu czynników (Bauman i in., 2012). Główną rolę w wychowaniu do aktywnego ruchowo stylu życia, z założenia ma spełniać szkolny proces wychowania fizycznego (Strzyżewski, 2013; Grabowski, 1996; Osiński, 2011). Można na tej podstawie twierdzić, że w odniesieniu do znacznej grupy młodzieży, zwłasz- cza dziewcząt, nie jest realizowany proces wychowania fizycznego. Problem jest poważny tym bardziej, że jak wynika z badań, uczestnictwo w lekcjach wychowania fizycznego zwiększa prawdopodobieństwo aktywności fizycznej dorosłych (Kozłowska i in., 2015). Skuteczność procesu edukacji rozumianej jako przygotowanie do zdrowego, aktywnego fizycznie stylu życia za- leży od wielu uwarunkowań, ale to nauczyciel planuje, organizuje i realizuje proces oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. Z tego względu zna- cząca część dorobku naukowego obejmuje poglądy teoretyczne oraz wyniki

(33)

Ocena pracy nauczycieli wychowania fizycznego na podstawie opinii… 33 badań dotyczące różnych aspektów zawodu i osobowości nauczyciela wychowania fizycznego. Koncepcje dotyczące pożądanych cech nauczyciela wychowania fizycznego zmieniały się wraz z rozwojem myśli o istocie procesu wychowania fizycznego, jego celach, a także w związku z dokonującymi się przemianami społeczno-kulturowymi (Kosiba, 2009). Współcześnie istnieje wiele klasyfikacji nauczycielskich kompetencji (Kosiba, 2009; Strykow- ski, 2015). Humanistyczna koncepcja wychowania fizycznego nieodłącznie wiąże się z postrzeganiem nauczyciela nie tylko z perspektywy jego kompetencji technologicznych. Hodań i Żukowska (1996) podkreślają konieczność rozważania osobowości nauczyciela wychowania fizycznego w spójnych kategoriach człowieka, pedagoga i specjalisty. Znajdują one odzwierciedlenie we współczesnych koncepcjach kompetencji sprzyjających właściwemu wy- konywaniu zawodu nauczyciela wychowania fizycznego (Derbich i Nałęcz, 2014; Hodań i Żukowska, 1996; Czechowski i Żukowska 2010). Derbich i Na- łęcz (2014) podkreślają konieczność posiadania kompetencji dydaktycz- nych, wychowawczych, społecznych i moralnych. Czechowski i Żukowska (2010) klasyfikują kompetencje nauczyciela w dwóch wzajemnie uzupełnia- jących się kategoriach. Pierwsza z nich to kompetencje przedmiotowe za- leżne od posiadanej wiedzy i umiejętności nauczyciela. Druga, to kompetencje pedagogiczne – moralne, prakseologiczne, komunikacyjne, współdziała- nia, kreatywne oraz informatyczne. Niezależnie od przyjętych koncepcji klasyfikacji należnych nauczycielskich kompetencji wspólne jest postrzeganie nauczyciela jako osoby wspierającej indywidualny rozwój ucznia z poszano- waniem jego niepowtarzalnej osobowości; realizowanie procesu edukacyjnego w przyjaznej atmosferze sprzyjającej szeroko rozumianej podmioto- wości ucznia. „Nie tylko ważne jest co nauczyciel wf «wie», co «umie», ale

«kim jest»” (Czechowski i Żukowska, 2010 s. 399).

(34)

Innym sposobem podejścia badawczego jest empiryczna weryfikacja spełniania roli nauczyciela wychowania fizycznego. Znaczący dorobek sta- nowią badania diagnozujące opinie uczestników procesu edukacyjnego o nauczycielu i lekcji wychowania fizycznego (Supińska i Grzesiak, 2001; Górna i Skalik, 2002; Bartoszewicz i Roszak, 2006; Skalik i Frömel, 2006; Niebudek i Wojtowicz, 2011; Jagusz, 2011; Kantanista i in., 2013; NIK, 2013; Skalik i in., 2016; Karasiński, 2015). Wśród wyników dotychczasowych badań można wyróżnić wypowiedzi odnoszące się do celów, treści i stylu prowadzenia lekcji, bez wskazywania na płeć nauczyciela. W świetle badań najwięcej kry- tycznych opinii oraz postulatów zmian wyrażają badani w kwestii różnych aspektów lekcji wychowania fizycznego, głównie jej atrakcyjności. Odnośnie do nauczyciela większość wyników ujawnia oczekiwania, które można ogól- nie określić jako właściwe, podmiotowe traktowanie ucznia, w tym uwzględnianie zainteresowań uczniów. Wykazano również, że płeć prowa- dzącego zajęcia – studenta AWF Katowice – nie ma wpływu na ocenę lekcji wychowania fizycznego przez dziewczęta i chłopców liceów ogólnokształcą- cych (Stormowska, 2012).

Podejmowano również badania wśród pracujących nauczycieli i studen- tów w kontekście merytorycznego przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela wf oraz prezentowanych przez nich postaw (Frołowicz, 2002;

Wilk, 2006; Kumala, 2011; Bergier i in., 2015; Skibniewski, 2011; Kübler i in., 2011), także z uwzględnieniem płci (Lewandowski i in., 2011; Kuśnierz i in., 2011;Woynarowska-Słodan i Węziak-Białowolska, 2012; Kubińska i Pań- czuk, 2016).

Przedstawione w niniejszym artykule wyniki badań wpisują się w drugi sposób podejścia badawczego. Stanowią one fragment szerszego problemu

(35)

Ocena pracy nauczycieli wychowania fizycznego na podstawie opinii… 35 badawczego. Po wstępnej analizie materiału okazało się, że w szkole śred- niej lekcje wychowania fizycznego z chłopcami prowadzą głównie męż- czyźni, a tylko jednostkowo kobiety. Z dziewczętami w zbliżonym procencie zarówno mężczyźni, jak i kobiety.

Cel badań

Celem prezentowanych badań była próba odpowiedzi na pytanie czy opinia dziewcząt o nauczycielu i lekcji wychowania fizycznego zależy od płci nauczyciela? Można by przypuszczać, że w pracy z dziewczętami będącymi w końcowym etapie dorastania nauczyciel-kobieta ma większą szansę na spełnienie oczekiwań dziewcząt względem lekcji, zwłaszcza w kwestii oferty zajęć. Zwłaszcza form aktywności fizycznej eksponujących wartości este- tyczne. Być może z racji potencjalnie lepszej znajomości potrzeb psychicz- nych dziewcząt, także relacje interpersonalne nauczycielka – uczennica będą korzystniejsze, niż w przypadku nauczyciela mężczyzny. Z drugiej strony w wyniku kształcenia w szkołach wyższych przygotowanie zawodowe powinno być właściwe, niezależnie od tego kim jest przyszły nauczyciel. A zatem w pracy edukacyjnej w szkole nie powinno być różnic między nauczy- cielami kobietami a mężczyznami.

Postawiono następujące pytania szczegółowe:

1. Czy płeć nauczyciela wychowania fizycznego szkoły średniej różnicuje oceny studentek odnoszące się do: ogólnej oceny lekcji wychowania fizycznego, kompetencji nauczyciela, stosunku do ucznia, skuteczności wpływu na aktywność fizyczną uczennic?

2. Czy zainteresowanie aktywnością fizyczną ankietowanych może wpłynąć na zróżnicowanie oceny nauczyciela kobiety i mężczyzny?

 Katedra Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego AWF w Katowicach – problem badawczy „Proces wychowania fizycznego w szkole a przygotowanie ucznia do samodzielnej aktywności fizycznej”.

(36)

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w październiku 2017 roku wśród studentek Akademii Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach oraz Wyż- szej Szkoły Bankowej w Chorzowie. Łącznie przebadano 296 kobiet studiu- jących na kierunkach: wychowanie fizyczne, aktywność fizyczna i żywienie w zdrowiu publicznym, fizjoterapia, turystyka i rekreacja, zarządzanie.

Z analizy wyłączono osoby, których nauczyciele wychowania fizycznego zmieniali się w okresie nauki w szkole średniej. Ostatecznie do analizy za- kwalifikowano wypowiedzi 287 osób, w tym 113 studentek kierunku wychowanie fizyczne i sport oraz 174 z innych kierunków studiów. Zastoso- wano autorski, zweryfikowany metodologicznie Kwestionariusz oceny realizacji wychowania fizycznego w szkole średniej (Górna-Łukasik, 2017). Sto- sownie do postawionych pytań badawczych do opracowania statystycznego wybrano 16 twierdzeń. Wszystkie oceniane były w pięciopunktowej Skali Likerta (1 pkt – ocena najniższa). Uzyskane dane opracowano odrębnie dla każdego twierdzenia przyjmując klasyfikację: 1 i 2 punkty ocena negatywna, 4 i 5 punktów ocena pozytywna. Obliczono także łączną liczbę punktów przyznaną dla każdej grupy problemowej oraz za 16 twierdzeń. Dokonano obliczeń ilościowo-procentowych. Do oceny różnic między zmiennymi za- stosowane zostały: test Chi-kwadrat oraz jednoczynnikowa ANOVA. Siłę związku statystycznie istotnych różnic rozkładów zmiennych oceniono współczynnikiem kontyngencji V Cramera.

Wyniki

Badane dziewczęta uczestniczyły w zajęciach wychowania fizycznego prowadzonych przez jednego nauczyciela przez cały okres nauki w szkole średniej. Wśród nauczycieli 53% (n=152) stanowiły kobiety, a 47% (n=135) mężczyźni.