Analiza aktywności fizycznej w czasie wolnym, po zajęciach szkolnych, jak i w weekendy jest również bardzo ważna. Wskazanie możliwości zago-spodarowania czasu wolnego może przyczynić się do zwiększenia cało-dziennej lub/i tygodniowej aktywności fizycznej. Badania dotyczące czasu spędzanego po zajęciach szkolnych wskazują na różnice pomiędzy dziew-czętami a chłopcami (Frömel i in., 2007; Flohr i in., 2006; Tudor-Locke i in., 2006). Chłopcy częściej uczestniczą w zajęciach sportowych w godzinach popołudniowych w porównaniu z dziewczętami, które większość czasu wol-nego spędzają biernie (Jago i in., 2005).
Aktywność fizyczna pozaszkolna ma duży wpływ na prawidłowy rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny. W okresie rozwojowym oprócz szkół, klu-bów sportowych czy rekreacyjnych dużą rolę odgrywa rodzina, grupa rówie-śnicza i środowisko społeczne. Okazuje się, że 75-85% aktywności fizycznej młodzieży odbywa się w czasie wolnym poza szkołą, a tylko 15-20% zajęć
168 Dorota Groffik i wsp.
ruchowych jest organizowanych przez szkołę (Bartoszewicz i Frömel, 2006;
Hallal i in., 2006).
Wyniki badań przeprowadzonych wśród młodzieży 15-17 letniej wska-zują, iż czas aktywności fizycznej po zajęciach w szkole różnicuje jedynie po-ziom aktywności powyżej 6 MET-ów. Porównując badanych pod względem płci, chłopcy nieco dłużej uczestniczą wysiłkach o intensywności wysokiej w porównaniu z dziewczętami. Zaobserwowano również, że udział w większej liczbie zajęć zorganizowanych - 2 lub więcej razy w tygodniu - ma znaczący wpływ na wzrost całodziennej aktywności fizycznej (Groffik, 2015).
Udział w zajęciach zorganizowanych (z nauczycielem, trenerem, instruk-torem) w zależności od ich liczby w ciągu tygodnia wskazuje, że najwyższy odsetek badanych realizujących zalecenia dotyczące prozdrowotnych wysił-ków na trzech poziomach intensywności (VPA 3x20, MPA 5x30, WPA 5x30)2, to młodzież uczestnicząca w trzech i więcej zorganizowanych zajęciach ru-chowych w tygodniu. Natomiast brak zorganizowanych zajęć ruru-chowych w planie tygodnia, nie sprzyja realizacji zaleceń aktywności fizycznej. Grupa nieuczestnicząca w aktywności fizycznej w większości (59%) spełnia jedy-nie zalecania dotyczące chodu czyli wysiłków o intensywności niskiej (WPA 5x30) (Groffik, 2015). Dodatkowa zorganizowana aktywność fizyczna w ra-mach regularnie prowadzonych zajęć sportowych (treningi, UKS, SKS) w czasie wolnym jest zatem bardzo pożądana.
Diagnoza dotycząca środowiska i warunków do aktywności fizycznej jest kolejnym obszarem badań. Wiele jest doniesień dotyczących konieczności poprawy edukacji szkolnej w kierunku zwiększenia szkolnej aktywności fi-zycznej, co związane jest ze stworzeniem odpowiednich warunków (Bayne-Smith i in., 2004; Donelly i in., 2009; Taymoori i in., 2008; Verstraete i in., 2006).
2 VPA 3x20 – wysiłki o intensywności wysokiej 3 x w tygodniu trwające 20 min; MPA 5x30 – wysiłki o intensywności umiarkowanej 5 x w tygodniu trwające 30 min; WPA - chód 5 x w tygodniu po 30 min.
Rola szkoły w zwiększaniu całodziennej aktywności fizycznej 169 W obecnych czasach wyrasta pokolenie "cyfrowych tubylców” (digital na-tive) (Bronikowski, 2015; Prensky, 2001), które aktywność fizyczną zamie-nia na aktywność komputerową. Kanadyjskie dzieci w wieku 10-14 lat spę-dzają dziennie średnio 6 godzin przed komputerem lub telewizorem (Health Canada, 2007). Ankietowana polska młodzież w wieku 11-15 lat przeznacza w dniach szkolnych średnio: 2,15 godziny na oglądanie telewizji a 4,06 go-dzin spędza przy komputerze (HBSC, 2014). Zalecenia programu zdrowot-nego 2020 (US Department of Health and Human Services, 2000, 2010), wskazują na to, aby dziennie spędzać przed monitorem komputera tylko 2 godziny. Rozwój nowych technologii jest następstwem rozwoju społeczeń-stwa i nie unikniemy cyfryzacji w naszym życiu. Pamiętać natomiast należy o kształceniu nawyku umiejętnego podziału czasu na pracę, naukę i odpo-czynek, w którym powinno znaleźć się miejsce na aktywność fizyczną.
Aktywność fizyczna dzieci jako podstawowy czynnik zdrowego stylu ży-cia powinna być pielęgnowana przez świat dorosłych. Decydującą rolę we wdrażaniu do aktywnego życia odgrywa rodzina. Na znaczący związek mię-dzy aktywnością fizyczną w czasie wolnym realizowaną przez dzieci i ich ro-dziców wskazuje Chatzisarantis i Hagger (2009), Hagger i in. (2009) oraz McDavid i in. (2011). Twierdzą, że aktywnie spędzany czas przez rodziców i bliskich ma wyraźny wpływ na pozytywny stosunek młodzieży do aktyw-ności fizycznej. Ebony (1993) twierdzi, że „rodzina, która razem ćwiczy zo-staje razem na zawsze”.
Wspieranie i motywowanie dzieci do zwiększonej aktywności fizycznej ze strony rodziców, nauczycieli i całego społeczeństwa jest pożyteczne i po-żądane (Brownson i in., 2001). Orientacja aktywności na formy najprostsze jak chód, bieg, jazda na rowerze powinna być wyzwaniem dla władz lokal-nych, regionalnych i państwowych (King i in., 2002).
170 Dorota Groffik i wsp.
Podsumowanie
Rola szkoły w zwiększaniu aktywności fizycznej dzieci i młodzieży jest ogromna. Poszukując rezerw szkolnej aktywności fizycznej w czasie przed zajęciami w szkole, podczas pobytu w szkole i w czasie wolnym warto zasta-nowić się nad jej rekomendacjami. Wieloletnia współpraca Uniwersytetu Pa-lackiego w Ołomuńcu i Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach po-zwoliła na opublikowanie rekomendacji szkolnej aktywności fizycznej, które stają się wyzwaniem dla dzisiejszej edukacji:
podczas godziny pobytu w szkole uczeń powinien wykonywać przy-najmniej 500 kroków (czyli około 3000 kroków podczas zajęć szkol-nych w jednym dniu),
uczeń powinien uczestniczyć podczas pobytu w szkole, w wysiłkach o intensywności od umiarkowanej do wysokiej przez okres przynajm-niej 20 minut dziennie,
podczas lekcji WF lub innej aktywnej formy organizowanej w szkole powinien wystąpić przynajmniej jeden epizod aktywności fizycznej o intensywności wysokiej,
szkolna aktywność fizyczna objętościowo powinna stanowić 25%
sumy całego czasu spędzanego przez ucznia w szkole,
przynajmniej 50% sumy czasu wszystkich przerw międzylekcyjnych powinno być aktywne fizycznie,
podczas przerwy 10 minutowej uczeń powinien wykonywać 250 kro-ków, a podczas 20 minutowej - 500 kroków (Frömel i in., 2016).
Literatura
Bartoszewicz, R. i Frömel, K. (2006). Motor activity of junior high school students in the period of socio-economic transformations in the Poland and the Czech Republic. Human Movement, 7(1), 14-24.
Bayne-Smith, M., Fardy, P. S., Azzollini, A., Magel, J., Schmitz, K. H., Agin, D. (2004).
Improvements in heart health behaviors and reduction in coronary artery disease risk
Rola szkoły w zwiększaniu całodziennej aktywności fizycznej 171
factors in urban teenaged girls through a school-based intervention: the PATH program.
The American Journal of Public Health, 94,1538-43.
Biddle, S. J. H., Gorely, T., Stensel, D. J. (2004). Health-enhancing physical activity and sedentary behavior in children and adolescents. Journal of Sports Science, 22, 679-701.
Błaszczyk, J.W. (2004). Biomechanika kliniczna. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Bringolf-Isler, B., Grize, L., Mäder, U., Ruch, N., Sennhauser, F.H., Braun-Fahrländer, C.
(2009). Assessment of intensity, prevalence and duration of everyday activities in Swiss school children: a cross-sectional analysis of accelerometer and diary data. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 6, 50.
Bronikowski, M. (2015) (red.). Wychowanie fizyczne a nowoczesne technologie. Poznań, AWF.
Brownson, R. C., Baker, E. A., Housemann, R. A., Brennan, L. K., Bacak, S. J. (2001).
Environmental and policy determinants of physical activity in the United States.
American Journal of Public Health, 91, 1995-2003.
Cale, L., Harris, J. (2009). Fitness testing in physical education – a misdirected effort in promoting healthy lifestyles and physical activity? Physical Education and Sport Pedagogy,
14(1), 89-108.
Cardon, G., Van Cauwenberghe, E., Labarque, V., Haerens, L., De Bourdeaudhuij, I. (2008).
The contribution of preschool playground factors In explaining children’s physical activity during recess. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 5, 11-17.
Chatzisarantis, N. L. D. i Hagger, M. S. (2009). Effects of an intervention based on self-determination theory on self-reported leisure-time physical activity participation.
Psychology & Health, 24(1), 29-48.
Cooper, A. R., Page, A. S., Foster, L. J., Qahwaji, D. (2003). Commuting to school: are children who walk more physically active? American Journal of Preventive Medicine, 25, 273-276.
Daley, A. J. (2002). School based physical activity in the United Kingdom: Can it create physically active adults? Quest, 54, 21-33.
Dollman, J., Lewis, N. R. (2007). Active transport to school as part of a broader habit of walking and cycling among South Australian youth. Pediatric Exercise Science, 19, 436-443.
Donnelly, J. E., Greene, J. L., Gibson, C. A., Smith, B. K., Washburn, R. A., Sullivan, D. K., DuBose, K., Mayo, M. S., Schmelzle, K. H., Ryan, J. J., Jacobsen, D. J., Williams, S. L. (2009). Physical Activity Across the Curriculum (PAAC): a randomized controlled trial to promote physical activity and diminish overweight and obesity in elementary school children.
Preventive Medicine, 49, 336-41.
Dubisz, S. (2006) (red.). Uniwersalny słownik języka polskiego. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Duncan, S., White, K., Mavoa, S., Stewart, T., Hinckson, E., Schofield, G. (2016). Active Transport, Physical Activity, and Distance Between Home and School in Children and Adolescents. Journal of Physical Activity and Health, 13, 447 -453
Dzewaltowski, D., Ryan, G. J., Rosenkranz, R. R. (2008). Parental bonding may moderate the relationship between parent physical activity and youth physical activity after school.
Psychology of Sport and Exercise, 9, 848-854.
Ebony, F. (1993). The family that exercises together.?..stays together. Physical Fitness, 48(9), 46-48.
172 Dorota Groffik i wsp.
European Commission (2008). EU Physical Activity Guidelines: Recommended Policy Actions in Support of Health-Enhancing Physical Activity. Brussel: Education and Culture DG.
Erwin, H. E., Ickes, M., Ahn, S., Fedewa, A. (2014). Impact of recess interventions on children's physical activity - A meta-analysis. American Journal of Health Promotion, 28(3), 159-167.
Faulkner, G.E.J., Buliung, R.N., Parminder, K., Flora, P.K., Fusco, C.(2009). Active school transport, physical activity levels and body weight of children and youth: A systematic review. Preventive Medicine, 48, 3–8.
Fein, A. J., Plotnikoff, R. C., Wild, C., Spence, J. C. (2004). Perceived environment and physical activity in youth. International Journal of Behavioral Medicine, 11, 135-142.
Flohr, J. A., Todd, M. K., Tudor-Locke, C. E. (2006). Pedometer-assessed physical activity in young adolescents. Research Quarterly for Exercise and Sport, 77(3), 309-315.
Frömel, K., Chmelík, F., Bláha, L., Feltlová, D., Fojtík, I., Horák, S., et al. (2007). Pohybová aktivita české mládeže: Koreláty intenzivní pohybové aktivity. Česká Kinantropologie, 11(4), 49-55.
Frömel, K., Svozil, Z., Chmelik, F, Skalik, K., Jakubec, L., Groffik, D. (2016). The role of physical education lessons and recesses in school lifestyle of adolescents. Journal of School Health, 86(2), 143-151.
Groffik, D. (2015). Struktura aktywności fziycznej młodzieży 15-17 letniej Górnego Śląska.
Katowice, AWF.
Groffik, D., Frömel, K., Pelclová, J. (2008). Pedometers as a method for modification of physical activity in students. Journal of Human Kinetics, 20, 131-137.
Groffik, D., Sigmund, E., Frömel, K., Chmelík, F., Nováková-Lokvencová, P. (2012). The contribution of school breaks to the all-day physical activity of 9- and 10-year-old overweight and non-overweight children. International Journal of Public Health, 57(4), 711-718.
Guinhouya, B. C., Samouda, H., de Beaufort, C. (2013). Level of physical activity among children and adolescents in Europe: A review of physical activity assessed objectively by Akcelerometry. Public Health, 127, 301-311.
Hagger, M. S., Chatzisarantis, N. L., Hein, V., Pihu, M., Soos, I., Karsai, I. et al. (2009). Teatcher, peer, and parent autosomy suport In physical aeducation and leisure-time physical activity: a trans-contextual model of motivation in four nations. Psychology and Health, 24(6), 689-711.
Hallal, P. C., Victora, C. G., Azevedo, M. R., Wells, J. C. K. (2006). Adolescent physical activity and health – A systematic review. Sports Medicine, 36(12), 1019-1030.
Ham, S. A., Martin, S., Kohl III, H. W. (2008). Changes In the percentage of students who walk or bike to school – United States, 1969 and 2001. Journal of Physical Activity
and Health, 5, 206-215.
Hannon, J. C., Brown, B. B. (2008). Increasing preschoollers’ physical activity intensities: an activity-friendly preschool playground intervention. Preventive Medicine, 46, 532-536.
HBSC (2013/2014). Health Behaviour in School-Aged Children (HBSC) Study: International Report from the 2013/2014 survey. http://www.euro.who.int/_data/assets/
pdf_file/0003/303438/hsbc-no.7-growing-up-unequal-full-report.pdf?ua=1
Health Canada (2007). Older but not wiser: Canada’s future at risk: Canada’s Report Card on physical activity and youth 2007. Retrieved 6.07.2008 from World Wide Web:
http://www.jeunescenforme.ca
Rola szkoły w zwiększaniu całodziennej aktywności fizycznej 173
Heelan, K. A., Donnelly, J. E., Jacobsen, D. J., Mayo, M. S., Washburn, R., Greene, L. (2005).
Active commuting to and from school and BMI in elementary school children – preliminary data. Child Care Health and Development, 31, 341-349.
Hinkley, T., Crawford, D., Salmon, J., Okely, A. D., Hesketh, K. (2008). Preschool children and physical activity: a review of correlates. American Journal of Preventive Medicine, 34(5), 435-41.
Hood, N. E., Colabianchi, N., Terry-McElrath, Y. M., O’Malley, P. M., Johnston, L. D. (2014).
Physical activity breaks and facilities in US secondary schools. Journal of School Health, 84, 697-705.
King, A. C., Stokols, D., Talen, E., Brassington, G. S., Killingsworth, R. (2002). Theoretical approaches to the promotion of physical activity: Forging a transdisciplinary paradigm.
American Journal of Preventive Medicine, 23, 15-25.
Jago, R., Anderson, C. B., Baranowski, T., Watson, K. (2005). Adolescent patterns of physical activity. American Journal of Preventive Medicine, 28(5), 447-452.
Jago, R. i Baranowski, T. (2004). Non-curricular approaches for increasing physical activity In youth: a review. Preventive Medicine, 39, 157-163.
Koplan, J.P., Liverman, C.T., Kraak, V.I., & Committee on Prevention of Obesity in Children and Youth (2005). Preventing childhood obesity: health in the balance: executive summary. Journal of the American Dietetic Association, 105, 131-138.
Křen, F., Kudláček, M., Wąsowicz, W., Groffik, D., Frömel, K. (2012). Gender differences in preferences of individual and team sports in Polish adolescents. Gymnica 42 (1), 43-52.
Kudláček, M., Frömel, K., Groffik, D. (2015). Gender differences in preferences of martial arts in Polish adolescents. Archives of Budo, 11, 227-234.
Kudláček, M., Frömel K., Jakubec L., Groffik D. (2016). Compensation for adolescents’ school mental load by physical activity on weekend days. International Journal of
Environmental Research and Public Health, 13, 308.
Loucaides, C. A., Jago, R., Charalambous, I. (2009). Promoting physical activity during school break times: Piloting a simple, low cost intervention. Preventive Medicine, 48, 332-334.
McDavid, L., Cox, A. E., Amoroso, A. J. (2011). The relative roles of physical education testchers and parents in adolescents’ leisure-time physical activity motivation and behavior. Psychology of Sport and Exercise, 13, 99-107.
McDonald, N. C. (2007). Active Transportation to school: trends among U.S. schoolchildren, 1969-2001. American Journal of Preventive Medicine, 32, 509-516.
McKenzie, T. L., Marshall, S. J., Sallis, J. F., Conway, T. L. (2000). Leisure-time physical activity in school environments: an observational study using SOPLAY. Preventive Medicine, 30, 70-77.
Mendoza, J. A., Levinger, D. D., Johnston, B. D. (2009). Pilot evaluation of a walking school bus program in a low-income, urban community. BMC Public Health, 9, 122.
Mota, J., Ribeiro, J. C., Carvalho, J. et al. (2010). The physical activity behaviours outsider school and BMI in adolescents. Journal of Physical Activity and Health, 7, 754-60.
Mota, J., Santos, P., Guerra, S., Ribeiro, J. C., Duarte, J. A. (2003). Patterns of daily physical aktivity during school days in children and adolescents. American Journal of Human Biology, 15(4), 547-53.
Noonan, R.J., Lynne, M. Boddy, L.M., Zoe, R., Knowles, Z.R., Fairclough, S.J. (2017). Fitness, Fatness and Active School Commuting among Liverpool Schoolchildren International Journal of Environmental Research and Public Health, 14, 995.
174 Dorota Groffik i wsp.
Pabayo, R., Gauvin, L., Barnett, T. A. (2011). Longitudinal chan ges in active transportation to school In Canadian youth aged 6 through 16 years. Pediatrics, 182, 404-413.
Pabayo, R., Gauvin, L., Barnett, T.A., Nikiema, B., Seguin, L. (2010). Sustained Active
Transportation is associated with a favorable body mass index trajectory cross the early school years: findings from the Quebec Longitudinal Study of Child Development birth kohort. Preventive Medicine, 50(Suppl. 1), 59-64.
Parrish, A. M., Okely, A. D., Stanley, R. M., Rodgers, A. N. D. (2013). The effect of school recess interventions on physical activity. Sport Medicine, 43, 287-299.
Pate, R. R., Davis, M. G., Robinson, T. N., Stone, E. J., McKenzie, T. L., Young, J. C. (2006).
Promoting physical activity in children and youth: A leadership role for schools: A scientific statement from the American Heart Association Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism (Physical Activity Committee) in collaboration with the Councils on Cardiovascular Disease in the Young and Cardiovascular Nursing.
Circulation, 114(11), 1214-24.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, http://dziennikustaw.gov.pl/du/2017/356/1
Prensky, M. (2001). Digital natives, Digital Immigrants. On the Horizon, 9(5).
Ramstetter, C. L., Murray, R., Garner, A. S. (2010). The crucial role of recess in schools.
Journal of School Health, 80, 517-526.
Ridgers, N. D., Saint-Maurice, P. F., Welk, G. J., Siahpush, M., Huberty, J. (2011). Differences in physical activity during school recess. Journal of School Health, 81, 545-557.
Ridgers, N. D., Salmon, J., Parrish, A. M., Stanley, R. M., Okely, A. D. (2012). Physical activity during school recess: A systematic review. American Journal of Preventive Medicine, 43(3), 320-328.
Ridgers, N. D., Stratton, G., Fairclough, S. J., Twisk, J. W. R. (2007). Childres’s physical activity levels during school recess: a quasi-experimental intervention study. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 4, 19.
Rokita, A. (1999). The timetable of physical education (PE) activities as an example of providing interest in mobile activity for students. In P. Parisi (Ed.), Proceedings of the 4th
Annual Congress of the European College of Sport Science. Roma: Sport Science’99 in Europe.
Rokita, A. (2005). The interest in sports activity among first year secondary school students in the year 1995-2001. Kinesiology, 37, 99-105.
Rosenberg, D. E., Sallis, J. F., Conway, T. L., Cain, K. L, McKenzie, T. L. (2006). Active Transportation to school over 2 years in relation to weight status and physical activity.
Obesity, 14, 1771-1776.
Sas-Nowosielski, K. (2009). Determinanty wolnoczasowej aktywności fizycznej młodzieży i ich implikacje dla procesu wychowania do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Katowice:
Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki.
Sallis, J. F., Owen, N. (1999). Physical activity and behavioral medicine. Thousand Oaks: Sage Publications.
Schoeppe, S., Duncan, M.J., Badland, H., Oliver, M., Curtis, C. (2013). Associations of children’s independent mobility and active travel with physical activity, sedentary behaviour and weight status: A systematic review. Journal of Science and Medicine in Sport, 16, 312-319
Rola szkoły w zwiększaniu całodziennej aktywności fizycznej 175
Scruggs, P. W., Mungen, J. D., Oh, Y. (2010). Quantifying moderate to vigorous physical activity in high school physical education: A pedometer steps/minute standard.
Measurement in Physical Education and Exercise Science, 14, 104-115.
Sirard, J. R., Riner, Jr., W. F., McIver, K. L., Pate, R .R. (2005). Physical activity and active commuting to elementary school. Medicine and Science in Sport and Exercise, 37, 2062-2069.
Strong, W. B., Malina, R. M., Blimkie, C. J. R., Daniels, S. R., Dishman, R. K., Gutin, B.,
Hetgenroeder, A. C., Must, A., Nixon, P. A., Pivarnik, J. M., Rowland, T., Trost, S., Trudeaue, F. (2005). Evidence based physical activity for school-age youth. The Journal of
Pediatrics, 146(6), 732-737.
Strzyżewski, S. (2013). Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej. Katowice, AWF.
Szymczak, M. (1993) (red.). Słownik języka polskiego. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Taymoori, P., Niknami, S., Berry, T., Lubans, D., Ghofranipour, F., Kazemnejad, A. (2008). A school-based randomized controlled trial to improve physical activity among Iranian high school girls. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 5(1), 18.
Tudor-Locke, C., Lee S. M., Morgan C. F., Beighle A., Pangrazi R. P. (2006). Children’s Pedometer-Determined Physical Activity during the Segmented School Day. Medicine and Science in Sports and Exercises, 38(10), 1732-1738.
Tudor-Locke, C., i Bassett, D. R. (2004). How many steps/day are enough? Preliminary pedometer indices for public health. Sports Medicine, 34, 1-8.
Tudor-Locke, C., Craig. C. L., Beets, M. W., Belton, S., Cardon, G. M., Duncan, S., Hatano, Y., Lubans, D. R., Olds, T. S., Raustorp, A., Rowe, D. A., Spence, J. C., Tanaka, S., Blair, S. N.
(2011). How Many Steps/day are Enough? For Children and Adolescents. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 8, 78.
U.S. Department of Health and Human Services (2000). Healthy people 2010: Understanding and improving health. Washington, DC: U.S. Department of Health and Human Services.
U.S. Department of Health and Human Services (2010). Healthy people 2020. Retrieved 23.6.2013 from the World Wide Web http://www.healthypeople.gov/2020/default.aspx Van der Horst, K., Chin, A., Paw, M. J., Twisk, J. W. R., van Mechelen, W. (2007). A brief review
on correlates of physical activity and sedentariness in youth. Medicine and Science in Sports and Exercise, 39, 1241-50.
Van der Ploeg, H. P., Merom, D., Corpuz, G., Bauman, A. E. (2008). Trends in Australian children traveling to school 1971-2003: burning petrol or carbohydrates? Preventive Medicine, 46, 60-62.
Vašíčková, J., Groffik, D., Frömel, K., Chmelík, F., Wąsowicz, W. (2013). Determining gender differences in adolescent physical activity levels using IPAQ long form and pedometers.
Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 20(4), 749-55.
Verstraete, S. J. M., Cardon, G. M., De Clercq, D. L. R., De Bourdeaudhuij, I. M. M. (2006).
Increasing children's physical activity levels during recess periods in elementary schools: the effects of providing game equipment. European Journal of Public Health, 16(4), 415-119.
Veugelers, P. J., Fitzgerald, A. L. (2005). Prevalence of and risk factors for childhood overweight and obesity. Canadian Medical Association Journal, 173, 607-613.
176 Dorota Groffik i wsp.
Wright, M. T., Patterson, D. L., Cardinal, B. J. (2000). Increasing children’s physical activity.
Journal of Physical Education, Recreation and Dance, 71(1), 26-29.
World Health Organization (2010). Global recommendations on physical activity for health.
Geneva: World Health Organization.
Yang, X., Telama, R., Hirvensalo, M., Tammelin, T., Jorma, S.A. Viikari, J.S.A, Olli, T., Raitakari, O.T. (2014). Active commuting from youth to adulthood and as a predictor of physical activity in early midlife: The Young Finns Study Preventive Medicine 59, 5-11.
Yetter, G. (2009). Exercise-based school obesity prevention programs: an overview.
Psychology in the Schools, 46, 739-747.