Summary
Hypokinesia phenomenon is currently considered one of the main risk factors for civ-ilization diseases. Unfortunately, it also applies to the young generation. To remedy this, children and adolescents should make efforts to provide a dose of movement that is ap-propriate for the biological needs of the body. The maximum health benefits of physical activity in the developmental period can be achieved if the exercises are performed in a sensible way, and the loads, volume and intensity of the effort are adjusted to the age and abilities of the exercisers. Therefore, it is advisable that children, adolescents and their parents should be aware not only of the importance of the physical activity's influence on health and the proper development of the young body, but also have the ability to properly take and dose their efforts. There is a need to create detailed guidelines that are a kind of signpost indicating the right direction of activities aimed at multiplying physical fitness and health. The study attempts to create an original proposal for health-related physical activity recommendations for children and adolescents based on the World Health Or-ganization guidelines, foreign recommendations and literature analysis. Considering the specifics of particular periods of ontogenetic development, the recommendations have been adapted to the needs of children in different periods of life. The recommendations of health-promoting physical activity for children in infancy and toddlers, pre-school, early-school and puberty were listed.
Key words: health-related physical activity, health-related recommendations
137 Dorota Groffik1, Krystyna Górna-Łukasik1, Radim Žatka2,
Marta Witek-Chabińska1, Rafał Szyja1
1 Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Katedra Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego
2 Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, Instytut Aktywnego Stylu Życia
2.2. TYGODNIOWA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW A ICH
SAMOPOCZUCIE
Streszczenie
Wśród młodzieży obserwuje się znaczący spadek aktywności fizycznej wraz z wie-kiem, wzrost nadwagi i otyłości, co związane jest m.in. z siedzącym trybem życia i częstszym występowaniem depresji i innych chorób psychicznych. Badania dotyczące określenia zależności pomiędzy aktywnością fizyczną a samopoczuciem i zadowolenia z życia są konieczne. Dodatkowo określenie zależności pomiędzy rekomendowaną ak-tywnością fizyczną a samopoczuciem przyczynić się może do zmniejszenia liczby mło-dych, którzy charakteryzują się gorszą samooceną zdrowia.
Celem pracy jest określenie zależności pomiędzy szacowaną aktywnością fizyczną dziewcząt i chłopców ze szczególnym uwzględnieniem jej objętości i intensywności, a ich samopoczuciem.
Badaniami objęto 254 uczniów z regionu katowickiego (125 dziewcząt i 129 chłop-ców) w wieku 16 lat, ze szkół publicznych. Badania przeprowadzono w klasach III gim-nazjów i I szkół ponadgimnazjalnych w latach 2015-2016. Do oceny aktywności fizycz-nej wykorzystano międzynarodowy kwestionariusz aktywności fizyczfizycz-nej IPAQ, poziom samopoczucia oceniono za pomocą wskaźnika WHO-5.
Wyniki badań wskazują na pewne zależności pomiędzy poziomem samopoczucia a podejmowaniem aktywności fizycznej, szczególnie podczas przemieszczania się. Ba-dani charakteryzujący się średnim i bardzo wysokim poziomem samopoczucia są ak-tywniejsi podczas przemieszczania się od uczniów o niskim i wysokim poziomie samo-poczucia. Badani o wysokim poziomie samopoczucia są najbardziej aktywną fizycznie grupą. W większości spełniają zalecenia aktywności fizycznej o intensywności wysokiej (53%), intensywności od umiarkowanej do wysokiej 5 razy w tygodniu przez 60 minut oraz uczestniczą w 67% w chodzie (5x30min).
Słowa kluczowe: IPAQ, WHO-5, well-being, młodzież
138 Dorota Groffik i wsp.
Wstęp
Jakość życia zależy od wielu czynników takich jak zdrowie, uwarunkowa-nia społeczno-ekonomiczne, demograficzne, edukacyjne, zadowolenie z ży-cia, dobre samopoczucie i aktywny styl życia (Bauman i in., 2002; Buckworth i Dishman, 2002; Sallis i Owen, 2002). Samopoczucie to stan psychiczny i fi-zyczny odczuwany bezpośrednio przez daną osobę (Doroszewski, 1996).
Stan, który decyduje o chęci do podejmowania wyzwań. Poszukiwanie zależ-ności pomiędzy zadowoleniem z życia, dobrym samopoczucia i aktywzależ-nością fizyczną młodzieży, jest jednym z aktualnych problemów badawczych.
Głównie dlatego, że wśród młodzieży obserwuje się znaczący spadek aktyw-ności fizycznej wraz z wiekiem (Anderssen i in., 2005), wzrost nadwagi i oty-łości (Fussenegger i in., 2008), co związane jest m.in. z siedzącym trybem życia (Stierlin i in., 2015), brakiem snu (Chaput i Dutil, 2014) i częstszym występowaniem depresji i innych chorób psychicznych (Galper i in., 2006).
Obserwuje się również zwiększenie stanów lękowych młodzieży, związa-nych ze stresem szkolnym (Svozil i in., 2015), który nie jest kompensowany szkolną aktywnością fizyczną (Frömel i in., 2016).
Badania dotyczące określenia wpływu aktywności fizycznej na poprawę samopoczucia i zadowolenia z życia, nie zawsze dają oczekiwany efekt (Lu-bans i in., 2012). Nie wystarcza jedynie badanie zależności pomiędzy płcią a samopoczuciem, czy też zadowoleniem z życia, aktywnością fizyczną i sa-mopoczuciem (Martinez-Lopez i in., 2015). Ważne jest również badanie za-leżności pomiędzy aktywnością fizyczną a zintegrowanym, ale i wieloaspek-towym (społeczne, emocjonalne, poznawcze, fizyczne, duchowe i funkcjo-nalne) pojęciem dobrego samopoczucia (Gill i in., 2011). Badania oparte na poszukiwaniu tychże zależności są bardzo cenne i przyczynić się mogą do zmniejszenia występowania m.in. stanów depresyjnych wśród młodzieży.
Dodatkowo określenie zależności pomiędzy rekomendowaną aktywnością
Tygodniowa aktywność fizyczna dziewcząt i chłopców a ich … 139 fizyczną a samopoczuciem przyczynić się może do zmniejszenia liczby mło-dych, którzy charakteryzują się gorszą samooceną zdrowia.
Unia Europejska (2008) rekomenduje dla młodzieży w wieku szkolnym codzienną aktywność fizyczną od wysiłków umiarkowanych do intensyw-nych trwających 60 minut lub dłużej. Jednorazowo seria powinna trwać przynajmniej około 10 minut. Należy stosować określone rodzaje aktywno-ści takie jak: aerobik, ćwiczenia siłowe i koordynacyjne, gibkoaktywno-ściowe (EU Physical Activity Guidelines, 2008). U.S. Department of Health Services (2010) – dokument Healthy People 2020 – ustanowił dalsze cele dla polep-szenia zdrowia. Miedzy innymi dążyć należy do zwiękpolep-szenia liczby mło-dzieży, która uczestniczy 5 lub więcej razy w tygodniu w aktywności fizycz-nej o intensywności umiarkowafizycz-nej przez przynajmniej 30 min jak również zwiększyć liczbę młodzieży, która wykonuje aktywności o intensywności wysokiej, trwającej przynajmniej 20 min przez 3 lub więcej dni w tygodniu.
Ważne jest również, aby zadbać o aktywny czas spędzany w szkole. Oznacza to zwiększenie liczby uczniów, którzy codziennie uczestniczyć będą w lek-cjach wychowania fizycznego, jak również będą przez przynajmniej 50%
czasu spędzanego w szkole aktywni fizycznie.
Wskazane rekomendacje stają się wyzwaniem do zmian w edukacji szkol-nej i nadania aktywności fizyczszkol-nej jednego z podstawowych elementów zdrowia, który ma związek z samopoczuciem. Raport z badań HBSC z roku 2010 r. (Mazur, 2010) wskazuje, że w zależności od przyjętego wskaźnika zdrowia, płci i wieku, odsetek młodzieży szkolnej sygnalizującej problemy ze zdrowiem waha się od około 10% (gorsza samoocena zdrowia u chłop-ców 11-letnich) do prawie 50% (powtarzające się dolegliwości subiektywne u dziewcząt 15-letnich). Prawie wszystkie wskaźniki znacząco pogarszają się z wiekiem ankietowanych. Z wiekiem nasilają się także różnice zależne od płci. Analizując wyniki ogólnego indeksu jakości życia, który związany
140 Dorota Groffik i wsp.
jest ze zdrowiem, stwierdzono różnicę w średniej jego wartości między dziewczętami i chłopcami rzędu 5,5% u 11-latków do 19,6% u 15-latków (Mazur, 2010).
Problem pogarszającego się stanu zdrowia psychicznego dzieci i mło-dzieży tym bardziej zasługuje na badania w kontekście aktywności fizycznej.
Poza tym wpływ aktywności fizycznej na zdrowie psychiczne dzieci i mło-dzieży jest mniej rozpoznany w porównaniu z populacją dorosłych (White-law i in., 2010).
Cel pracy
Celem pracy jest określenie zależności pomiędzy szacowaną aktywnością fizyczną dziewcząt i chłopców ze szczególnym uwzględnieniem jej objętości i intensywności, a ich samopoczuciem.