Funkcją edukacji jest przygotowywanie młodych ludzi do współczesnego życia, ale również do wyzwań, jakie przyniesie przyszłość. Ze względu na za-chodzące zmiany i potrzeby społeczne, a także w odpowiedzi na wprowa-dzane w związku z nimi nowe podstawy programowe przez Ministerstwo Edukacji Narodowej nauczyciele wychowania fizycznego są zobligowani do realizowania nowych celów i treści nauczania, a w konsekwencji do opraco-wywania nowych programów nauczania. Najnowsze rozporządzenie, w któ-rym zawarto zakres celów i treści kształcenia dla ponadpodstawowego etapu edukacji, to Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. 2018, poz. 467). Zadaniem nauczycieli wychowania fizycznego jest ich właściwa interpretacja, a następnie opracowanie własnych celów progra-mowo-wychowawczych biorąc pod uwagę możliwości szkoły i potrzeby uczniów.
W rozporządzeniu, zwanym dalej podstawą programową zwrócono szczególną uwagę na personalistyczne podejście do wychowywania mło-dego człowieka w trosce o swoje ciało. Doktryna nowoczesnego wychowa-nia fizycznego jest wynikiem ewolucji poglądów, począwszy od takich, w których dominowało przekonanie o potrzebie „kształtowania” i wycho-wywania ciała (skoncentrowanie na fizyczności i nastawienie na zaspokaja-nie potrzeb doraźnych dziecka), aż do współcześzaspokaja-nie obowiązującego wycho-wania w trosce o ciało i zdrowie oraz całożyciową aktywność fizyczną (Osiń-ski, 2011). W przeciwieństwie do wcześniejszych poglądów, w których na-stawienie na sprawność fizyczną było elementem dominującym, dzisiejsza definicja oraz cele wychowania fizycznego koncentrują się na rozwijaniu
Proces tworzenia programu wychowania fizycznego na przykładzie … 69 świadomości potrzeby całożyciowej aktywności fizycznej i silniejszym ak-centowaniu aspektów wychowawczych, które mogą i powinny być obsza-rem działań nauczyciela wychowania fizycznego w ramach procesów peda-gogicznych. Daje to szansę na trwałość takich zachowań.
W nowej postawie programowej z wychowania fizycznego wykorzystano odniesienia do aktualnie obowiązującej koncepcji sprawności fizycznej po-wiązanej ze zdrowiem (ang. health-related fitness, Osiński, 2011). W tre-ściach zawarto odpowiednie odniesienia do rozwijania komponentów tej sprawności, które są efektem wpływu aktywności fizycznej oraz mają zwią-zek z poziomem zdrowia. Takie podejście do sprawności fizycznej nie tylko otwiera możliwości działań pedagogicznych (a zatem i oceny ich efektywno-ści w przypadku każdego ucznia), ale stwarza też fundament pod kształto-wanie nawyku całożyciowej aktywności fizycznej, co jest celem naczelnym szkolnej edukacji w zakresie wychowania fizycznego. W tak rozumianym wychowaniu fizycznym szczególnego znaczenia nabierają wiedza i prak-tyczne umiejętności ucznia (nie tylko ruchowe, ale również prozdrowotne), których wykorzystanie w życiu uzależnione jest od stopnia rozbudzenia świadomości w zakresie troski o ciało i zdrowie.
Celem naczelnym ogólnego kształcenia dla wszystkich przedmiotów w li-ceum jest (Dz.U. 2018, poz. 467):
traktowanie uporządkowanej, systematycznej wiedzy, jako podstawy kształtowania umiejętności,
doskonalenie umiejętności myślowo-językowych, takich jak: czytanie ze zrozumieniem, pisanie twórcze, formułowanie pytań i problemów, posługiwanie się kryteriami, uzasadnianie, wyjaśnianie, klasyfikowa-nie, wnioskowaklasyfikowa-nie, definiowaklasyfikowa-nie, posługiwanie się przykładami itp.,
rozwijanie osobistych zainteresowań ucznia i integrowanie wiedzy przedmiotowej z różnych dyscyplin,
70 Joanna Borowiec i wsp.
zdobywanie umiejętności formułowania samodzielnych i przemyśla-nych sądów, uzasadniania własprzemyśla-nych i cudzych sądów w procesie dia-logu we wspólnocie dociekającej,
łączenie zdolności krytycznego i logicznego myślenia z umiejętno-ściami wyobrażeniowo-twórczymi,
rozwijanie wrażliwości społecznej, moralnej i estetycznej,
rozwijanie narzędzi myślowych umożliwiających uczniom obcowanie z kulturą i jej rozumienie,
rozwijanie u uczniów szacunku dla wiedzy, wyrabianie pasji poznawa-nia świata i zachęcanie do praktycznego zastosowapoznawa-nia zdobytych wia-domości.
Celami wychowania fizycznego na tym etapie edukacji są:
doskonalenie umiejętności rozpoznawania i oceny własnego rozwoju fizycznego oraz sprawności fizycznej,
wzmacnianie potrzeby podejmowania aktywności fizycznej przez całe życie z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa,
utrwalanie umiejętności stosowania w życiu codziennym zasad sprzy-jających zachowaniu zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego z uwzględnieniem różnych okresów życia i specyfiki zawodu,
kształtowanie umiejętności działania, jako krytyczny konsument (od-biorca) sportu oraz produktów i usług rekreacyjnych i zdrowotnych,
doskonalenie umiejętności osobistych i społecznych sprzyjających ca-łożyciowej aktywności fizycznej.
Wymagania szczegółowe dotyczące wychowania fizycznego zostały sfor-mułowane w podstawie programowej w kilku blokach tematycznych, które można by porównać do filarów nauczania. Obszary (filary) nauczania wy-chowania fizycznego w Polsce w szkole ponadpodstawowej:
Proces tworzenia programu wychowania fizycznego na przykładzie … 71
Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna;
Aktywność fizyczna;
Bezpieczeństwo w aktywności fizycznej;
Edukacja zdrowotna;
Kompetencje społeczne.
Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna
W tym bloku tematycznym zawarto treści związane z diagnozowaniem i interpretowaniem rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej. Podkreśla się znaczenie tych zagadnień w kontekście zdrowia a nie oceny z wychowania fizycznego. Zwraca się uwagę na rozróżnienie pojęć diagnozowanie i ocenia-nie. Pomiar sprawności fizycznej nie powinien być przedmiotem (kryte-rium) oceny z wychowania fizycznego. Powinien służyć do wskazania moc-nych i słabych przejawów sprawności ucznia w celu planowania ich zmian w kontekście całożyciowej aktywności fizycznej.
Aktywność fizyczna
W obrębie tego bloku zawarto treści doskonalące indywidualne i zespo-łowe formy rekreacyjno-sportowe. Treści obszaru wzbogacono o nowocze-sne formy ruchu, formy z innych kręgów kulturowych oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii w celu monitorowania i planowania aktywności fizycznej. Zwraca się uwagę na konieczność wykorzystywania różnorodnych form aktywności, dających uczniom możliwość dokonywania wyborów dla zdrowia, z uwzględnieniem także przyszłych ról zawodowych i rodzinnych.
Bezpieczeństwo w aktywności fizycznej
Blok ten zawiera treści dotyczące działań związanych z umiejętnością określenia ryzyka związanego z planowaniem i organizacją aktywności fi-zycznej dla siebie i innych. W treściach zawarto zagadnienia dotyczące zasad
72 Joanna Borowiec i wsp.
ergonomicznej organizacji stanowiska pracy oraz udzielania pierwszej po-mocy przedmedycznej w sytuacji wypadków (w tym komunikacyjnych) i urazów.
Edukacja zdrowotna
Zawarto tu treści dotyczące zdrowia i jego diagnozowania w kontekście przeciwdziałania chorobom cywilizacyjnym i zawodowym. Łączenie treści z tego bloku z wdrażaniem kompetencji społecznych sprzyja rozwijaniu po-czucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych ludzi, wzmacnianiu poczucia własnej wartości i wiary w swoje możliwości.
Kompetencje społeczne
Kompetencje społeczne, dotyczą rozwijania w toku uczenia się zdolności kształtowania własnego rozwoju oraz autonomicznego i odpowiedzialnego uczestniczenia w życiu społecznym, z uwzględnieniem etycznego kontekstu własnego postępowania (Dz.U. 2018, poz. 467).
Przy tworzeniu programów wychowania fizycznego nauczyciel powinien mieć świadomość celów ogólnych kształcenia oraz ich związku z celami wy-chowania fizycznego na tym etapie. Ważne jest też, aby nauczyciel pamiętał o odpowiednim stopniowaniu trudności zgodnie z właściwym wykorzysta-niem taksonomii celów i treści. W taksonomii celów powinny być uwzględ-niane stosowne poziomy w każdym z obszarów oddziaływania. W dziedzinie poznawczej owe poziomy to: wiedza, rozumienie, zastosowanie, analiza, synteza, ocenianie. W dziedzinie emocjonalnej cele powinny obejmować na-stępujące poziomy: odbieranie bodźców, reagowanie na bodźce, wartościo-wanie, systematyzacja wartości i kształtowanie własnego systemu wartości.
Natomiast w dziedzinie psychoruchowej cele zmieniają się wraz z rozwojem kompetencji ucznia od poziomu ruchów podstawowych, zdolności percep-cyjnych, poprzez te wykorzystujące zdolności motoryczne i sportowe, aż po ruchy i sekwencje ruchowe wyćwiczone (Ornstein i Hunkins, 1999; Wragg,
Proces tworzenia programu wychowania fizycznego na przykładzie … 73 1999). Podobne podejście powinno być zastosowane w przypadku rozwija-nia umiejętności kreatywnego wykorzystarozwija-nia posiadanych zasobów - łącze-nie wyuczonych umiejętności sportowych ze zdolnościami motorycznymi oraz wiedzy w nowych, nieoczekiwanych sytuacjach, wymagających zacho-wań ruchowych i troski o zdrowie własne i innych.