Jednym z głównym celów szkoły i wychowania fizycznego powinno być upowszechnianie form ruchowych, które mogą uprawiać wszystkie dzieci
164 Dorota Groffik i wsp.
niezależnie od poziomu umiejętności lub sprawności fizycznej (Wright i in., 2000) i które będą wykorzystywane w przyszłości, czyli tzw. sporty całego życia (Daley, 2002; Groffik, 2015). Szkoła jest najważniejszym po rodzinie miejscem promowania aktywności fizycznej (Fein i in., 2004; Sas- Nowosiel-ski, 2009), z lekcją wychowania fizycznego na czele. Szkolne wychowanie fi-zyczne pozwala umiejętnie pokierować rozwojem fizycznym i motorycznym uczniów poprzez wyposażanie w wiadomości i umiejętności sportowo-re-kreacyjne. Zaspakaja potrzeby ruchowe uczniów od aktywności spontanicz-nej w klasach młodszych, poprzez wyrozumowaną w starszych, do samo-dzielnego jej podejmowania w celu dbania o własną sprawność fizyczną i zdrowie przez całe dorosłe życie (Cale i Harris, 2009; Strzyżewski, 2013).
Dzienna czy tygodniowa aktywność fizyczna dzieci i młodzieży realizo-wana jest często jedynie w ramach szkolnego wychowania fizycznego.
Oprócz lekcji WF uczniowie nie uczestniczą w innych zajęciach ruchowych.
Problem jest jeszcze poważniejszy, gdy przeanalizujemy tygodniową aktyw-ność uczniów, którzy w różnych przyczyn nie uczestniczą w lekcji wychowa-nia fizycznego. Analiza wyników całodziennej aktywności fizycznej wska-zuje na różnice pomiędzy badanymi grupami dziewcząt i chłopców uczest-niczącymi w lekcji wychowania fizycznego w porównaniu z badanymi, któ-rzy nie biorą udziału w szkolnych zajęciach ruchowych. Największe różnice występują pomiędzy dziewczętami uczestniczącymi w lekcji wychowania fi-zycznego i nieuczestniczącymi. Mianowicie dziewczęta uczestniczące w lek-cji więcej czasu poświęcają na wysiłki o intensywności wysokiej i umiarko-wanej w porównaniu z dziewczętami, które nie uczestniczą aktywnie w lek-cji wychowania fizycznego (Groffik, 2015).
Udział lub jego brak w lekcji wychowania fizycznego różnicuje badanych również pod względem podejmowanych wysiłków fizycznych w tygodniu.
Rola szkoły w zwiększaniu całodziennej aktywności fizycznej 165 Przede wszystkim dziewczęta uczestniczące w lekcji wychowania fizycz-nego uczestniczą dłużej w wysiłkach o intensywności umiarkowanej w po-równaniu z dziewczętami, które nie biorą udziału w lekcji wychowania nego w szkole. Chłopcy natomiast biorący udział w lekcji wychowania fizycz-nego, dłużej uczestniczą w wysiłkach o intensywności wysokiej w tygodniu, w porównaniu z chłopcami nieuczestniczącymi w tej lekcji (Groffik, 2015).
Rola lekcji wychowania fizycznego w szkole wydaje się zatem być uzasad-niona. Po pierwsze przyczynia się do zwiększenia całodziennej aktywności fizycznej uczniów, po drugie uczniowie częściej uczestniczą w wysiłkach o intensywności umiarkowanej i wysokiej, które są korzystne dla zdrowia.
Udział w aktywności fizycznej nie może sprowadzać się jedynie do uczest-nictwa w wysiłkach o intensywności niskiej, czyli w chodzie. Jest to co prawda aktywność najbardziej naturalna, prosta i popularna. Jednak dla pra-widłowego rozwoju układu krążeniowo-oddechowego, jak i dla rozwoju siły mięśniowej, wysiłki o intensywności umiarkowanej z fragmentami wysił-ków o intensywności wysokiej są najbardziej korzystne dla zdrowia. Unia Europejska i inni (European Commission, 2008; Guinhouya i in., 2013;
Strong i in., 2005; Word Health Organization, 2010) rekomendują dla mło-dzieży wieku szkolnego codzienną aktywność fizyczną od wysiłków umiar-kowanych do intensywnych trwających 60 minut lub dłużej. Jednorazowo seria powinna trwać przynajmniej około 10 minut. W lekcji wychowania fi-zycznego powinny wystąpić wysiłki o intensywności od umiarkowanej do wysokiej stanowiące 50% czasu trwania wysiłków dziennych (Pate i in., 2006; Scruggs, Mungen, i Oh, 2010). Niestety większość młodzieży nieucz-estniczącej w jakiejkolwiek aktywności fizycznej w czasie wolnym nie do-świadcza wysiłków, podczas których odczuwalne jest przyspieszenie pracy serca i oddechu (Mota i in., 2010).
166 Dorota Groffik i wsp.
Lekcja wychowania fizycznego jest czasem przygotowującym do udziału w aktywności w czasie wolnym. Jednak aby to osiągnąć lekcja powinna być atrakcyjna dla uczniów. Wyniki badań Groffik (2015) z wykorzystaniem ak-celerometrów ActiTrainer dowiodły, że wśród dziewcząt udział lub jego brak w lekcji wychowania fizycznego nie ma wpływu na aktywność fizyczną podejmowaną w czasie wolnym, po zajęciach szkolnych. Jest to fakt niepo-kojący, który świadczy o braku przygotowania młodzieży do podejmowania aktywności fizycznej w czasie wolnym, przez całe życie. Dlatego tak ważna jest diagnoza w zakresie preferencji sportowo-rekreacyjnych dzieci i mło-dzieży. Jak wykazał Rokita (1999, 2005), w realizacji celów wychowania fi-zycznego w szkole niezbędne jest zdiagnozowanie zainteresowań młodzieży i ich realizacja. Diagnoza preferowanych form aktywności fizycznej może przyczynić się do polepszenia procesu kształcenia i wychowania podczas lekcji WF. Badania wskazują, że dziewczęta i chłopcy na pierwszym miejscu wśród sportów indywidualnych wybierają pływanie, a wśród sportów ze-społowych dziewczęta najczęściej wskazały siatkówkę, chłopcy natomiast piłkę nożną (Groffik, 2015). Największe różnice zaobserwowano w formach muzyczno-ruchowych, które chłopcy oceniają na ostatnich miejscach w ran-kingu, a dziewczęta - bardzo wysoko (Křen i in., 2012). Dziewczęta także chętniej uczestniczą w formach, które charakteryzują się precyzją i dokład-nością ruchów, a chłopcy w sportach kontaktowych, w których dominuje ry-walizacja (Kudlaček i in., 2015).
Sallis i in. (1999) analizowali zależności między aktywnością fizyczną w czasie wolnym i w szkole, a socjoekonomicznymi (narodowość, zatrudnie-nie rodziców, pełna, zatrudnie-niepełna rodzina), ekologicznymi (miejsce zamieszka-nia, liczba obywateli) i indywidualnymi zmiennymi. Badania wykazały, że młodzież w wieku 10-18 lat domaga się od wychowania fizycznego:
Rola szkoły w zwiększaniu całodziennej aktywności fizycznej 167
poczucia spokoju i przyjaznej atmosfery na lekcjach wychowania fi-zycznego,
możliwości wykorzystania realizowanych form aktywności w czasie wolnym,
proponowania form aktywności fizycznej, które można realizować z rodziną.
Rola szkoły w tym zakresie jest ogromna. Dążenie do zaspakajania po-trzeb uczniów w zakresie preferowanych form sportowo-rekreacyjnych przyczyni się zapewne do atrakcyjniejszej lekcji wychowania fizycznego, której celem jest przygotowanie ucznia do uczestnictwa w aktywności fi-zycznej przez całe życie. Wyposażenie zatem uczniów w formy rekreacyjne i sporty całożyciowe jest konieczne.