Na podstawie swobodnych pisemnych wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum uzyskano informacje o zaletach i wadach lekcji wychowania fi-zycznego prowadzonych przez studentów wychowania fifi-zycznego AWF w Katowicach. W tym celu zastosowano zweryfikowane metodologicznie narzędzie badawcze „Diagnostyka lekcji wychowania fizycznego” (Frömel i in., 2002; Skalik i in., 2016). Za pośrednictwem dyrektora szkoły nauczy-ciele wychowania fizycznego oraz rodzice wyrazili pisemną zgodę na udział
Efekty pedagogiczne lekcji wychowania fizycznego o zróżnicowanym … 99 gimnazjalistów w lekcjach prowadzonych przez studentów oraz anonimowe badania ankietowe dotyczące oceny lekcji. Kwestionariusz uczniowie wy-pełniali po zakończonych zajęciach, ze skierowaną prośbą o rzetelne odpo-wiedzi na 24 pytania zamknięte dotyczące sześciu komponentów (wartości) lekcji wychowania fizycznego. Następnie poproszeni zostali o napisanie (wymienienie) na drugiej stronie kwestionariusza zalet i wad jakie dostrze-gają po zakończonych lekcjach. Autor pracy oraz studenci uzasadniali po-trzebę otrzymania informacji zwrotnych od uczniów między innymi tym, iż to dzięki ich wypowiedziom poznamy nasze dobre i słabe strony, a na kolej-nych zajęciach będziemy starali się być lepsi i oceniani pozytywniej. Podej-mując się opracowania jakościowego swobodnych wypowiedzi młodzieży autor odrzucił 17 kwestionariuszy, które zostały nierzetelnie wypełnione.
Ostatecznie szczegółowej analizie poddano 262 wypowiedzi dziewcząt i 161 chłopców. Odpowiedzi nie udzieliło 16 respondentek, co stanowi 6% oraz 50 respondentów, to jest 24 % badanych. Zgodnie z wymogami badań jako-ściowych tego typu, sporządzono inwentarz danych. Poszczególne określe-nia np. „było fajnie”, „szkoda, że to już koniec” itp. oraz pełne zdaokreśle-nia zostały zakwalifikowane do poszczególnych komponentów (wartości) lekcji. Doty-czy to wartości emocjonalnych, kondycyjnych (zdrowotnych), kreatywnych, społecznych, poznawczych i prospektywnych (Skalik i in. 2014). Zgodnie z przyjętym celem badań wyodrębniono wypowiedzi dotyczące lekcji pierw-szej, drugiej i trzeciej, poszukując analogicznych i zróżnicowanych odpowiedzi.
Wyniki
Wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum przedstawiono tabela-rycznie od najczęściej do najrzadziej wymienianych pozytywnych aspektów lekcji, klasyfikując je w odniesieniu do podstawowych komponentów (war-tości) lekcji wychowania fizycznego. Młodzież w podobny sposób pisała
100 Krzysztof Skalik o trzech typach lekcji. Najwięcej dotyczyły one emocjonalnych wartości lek-cji. Zarówno dziewczęta jak i chłopcy dostrzegali miłą, swobodną i pozy-tywną atmosferę, dzięki czemu było dużo uśmiechu. Ciekawa była wypo-wiedź uczennicy klasy II o mniejszej sprawności fizycznej: „po raz pierwszy od dawna wf sprawił mi radość” (tab. 1).
Tabela 1 Pozytywne wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum o lekcjach wychowania
fizycznego dotyczące komponent emocjonalnego Dziewczęta Miła, przyjemna, swobodna, wesoła, „super”,
cudowna, pozytywna atmosfera, nastrój Fajna, dobra zabawa, ćwiczenia Miło spędzony czas
Dużo śmiechu, wesoło
Byłam pozytywnie zmotywowana Wszystko mi się podobało Lubię sport
Po raz pierwszy od dawna wf sprawił mi radość Podobało mi się urozmaicenie zajęć
Satysfakcja Miły klimat, atmosfera, bardzo fajnie
Śmiesznie, zabawnie, wesoło, super, fajne ćwiczenia
Przyjemne, fajne spędzenie czasu Wszystko ok.!, super Lekcja 1 – propozycja zadań ruchowych nauczyciela; lekcja 2 - uczeń ma możliwość wyboru zadań proponowanych przez nauczyciela; lekcja 3 – kreatywna (uczniowie samodzielnie tworzą i
realizują ćwiczenia – własny projekt)
Do najczęściej wymienianych przez młodzież gimnazjum zalet lekcji – oprócz wartości emocjonalnych – należały wartości kondycyjne (zdro-wotne). Poprawa własnej kondycji, sprawności fizycznej, spalania kalorii to najczęściej pojawiające się określenia uczestników lekcji. Dziewczęta
Efekty pedagogiczne lekcji wychowania fizycznego o zróżnicowanym … 101 i chłopcy dostrzegali również przyjemne zmęczenie, poprawę samopoczu-cia, możliwość relaksu i odpoczynku pomiędzy innymi zajęciami. Jeden z chłopców (III klasa, wyższy poziom sprawności fizycznej) napisał: „te lek-cje wychowania fizycznego pozwoliły mi na oderwanie się od standardowej definicji szkoły” (tab. 2).
Tabela 2 Pozytywne wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum o lekcjach wychowania
fizycznego dotyczące komponentu kondycyjnego (zdrowotnego) Dziewczęta Pomaga w poprawie dobrej kondycji, spalaniu
kalorii, sprawności fizycznej Wf zmęczył przyjemnie
Pozytywna energia, poprawa samopoczucia, brak stresu
Możliwość odpoczynku pomiędzy lekcjami, można odetchnąć od nauki
Korekta błędów w ćwiczeniach Dużo biegania, ruch na lekcji Ćwiczenia na różne partie ciała Duży wysiłek dający satysfakcję Zajęcia intensywne ale nie nudne
25 Możliwość poprawienia swojej sprawności
(kondycji, spalenia kalorii, siły, koordynacji) Przyjemne zmęczenie, ćwiczenia, rozruszanie się Odmiana od innych zajęć, możliwość relaksu umysłowego, odreagowania, oderwania się od standardowej definicji szkoły
Stopień trudności dopasowany do ucznia
12
Wiele pozytywnych opinii o lekcjach dotyczyło komponentu kreatyw-nego. Prawie połowa dziewcząt po lekcji pierwszej i drugiej (27%, po lekcji trzeciej) oraz prawie 1/3 chłopców po każdych lekcjach pisała o nowych,
102 Krzysztof Skalik ciekawych, odmiennych i zaskakujących ćwiczeniach. Grupa dziewcząt po-zytywnie odniosła się do wykorzystania muzyki w lekcjach (także niewielka grupa chłopców). Dla 6% dziewcząt jednym z walorów lekcji drugiej była możliwość wyboru ćwiczenia. Zdaniem autora bardzo cenne informacje ze strony uczniów dotyczą lekcji trzeciej – kreatywnej. 30% dziewcząt i 17%
chłopców do zalet takiej lekcji zaliczyło możliwość samodzielnego ćwicze-nia, wymyślania własnych ćwiczeń oraz swobody w ich wykonaniu (tab. 3).
Tabela 3 Pozytywne wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum o lekcjach wychowania
fizycznego dotyczące komponentu kreatywnego Dziewczęta Nowe, ciekawe, kreatywne ćwiczenia (od tych
powtarzających się na lekcjach wf), sprzęt, coś nowego, odmiennego, zaskakującego
Muzyka podczas lekcji
Korzystanie z krokomierzy (nigdy wcześniej tego nie robiliśmy)
Możliwość wyboru ćwiczenia
Możliwość samodzielnego ćwiczenia, kreatywnego ćwiczenia, swoboda w wykonaniu ćwiczeń
44 Ciekawa odmiana na lekcję wychowania
fizycznego, nowe ciekawe ćwiczenia (w parach), sprzęt, coś innego, nowego (tor przeszkód) Muzyka, taniec
Mogliśmy wymyślać własne ćwiczenia
15
Zdaniem autora jedną z ważnych zalet lekcji wychowania fizycznego do-strzeganych przez jej uczestników jest wartość społeczna. Głównym anima-torem socjalizacji jest osobowość nauczyciela. Co czwarta uczennica i uczeń po każdej lekcji wymieniali zalety prowadzących zajęcia studentów.
Doty-Efekty pedagogiczne lekcji wychowania fizycznego o zróżnicowanym … 103 czyły one w głównej mierze cech osobowości. Mili, uprzejmi, pozytywnie na-stawieni, koleżeńscy, kreatywni, to najczęściej podawane określenia. Dziew-częta oprócz wymienionych cech dostrzegły też - wyrozumiałość i poczucie humoru, chłopcy - wysportowanie. 11% dziewcząt po lekcji pierwszej pisało o dobrej organizacji, właściwej dyscyplinie. Młodzież we wszystkich lekcjach pozytywnie odniosła się również do pracy w grupie i możliwość integracji (tab. 4).
Tabela 4 Pozytywne wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum o lekcjach wychowania
fizycznego dotyczące komponentu społecznego (socjalnego) Dziewczęta
Pisemne wypowiedzi n - Lekcja 1 Lekcja 2 Lekcja 3 97 % n -
94 % n - 71 % Mili, sympatyczni, pomocni, fajni uprzejmi,
dobrzy, wyrozumiali, koleżeńscy, z poczuciem humoru, pomysłowi, zaangażowani nauczyciele Praca w grupie, dobrze zorganizowana, było fajnie pracować w grupie, mogłyśmy się zintegrować, dobrze nam się ćwiczyło z kolegami, właściwa dyscyplina
Nauczyciel zwraca uwagę na każdego ucznia i każdego z osobna koryguje
Możliwość zapytania w czasie niejasności
21 Bardzo mili, uprzejmi, fajni, zaangażowani,
pozytywnie nastawieni, doświadczeni,
koleżeńscy, pomocni, wysportowani, kreatywni prowadzący
Dobra organizacja lekcji (nikt nie stoi, nie nudzi się)
Możliwość integrowania się z klasą, wspólna rywalizacja, ćwiczenia w grupie
Możliwość radzenia się nauczyciela w sprawie dokładności wykonywania przez siebie ćwiczeń
13
104 Krzysztof Skalik Niektóre wypowiedzi gimnazjalistów zakwalifikowano do komponentu poznawczego. Kilka dziewcząt napisało, że wiedziały jaki jest cel lekcji (po co będą ćwiczyć). Stwierdziły również, że dowiedziały się czegoś nowego.
Uczennice i uczniowie uznali, że nauczyli się i udoskonalili swoje umiejętno-ści ruchowe (tab. 5).
Atrakcyjność lekcji wychowania fizycznego w odczuciu uczestników może się wyrażać poprzez deklarowaną chęć powrotu w przyszłości na takie zajęcia. Niektóre wypowiedzi uczennic i uczniów dotyczyły wartości pro-spektywnych. Młodzież pisała, że była to najlepsza lekcja i chciałaby „powtó-rzyć” takie zajęcia. Szczególnie dotyczy to wypowiedzi dziewcząt o lekcji kreatywnej (tab. 6).
Tabela 5 Pozytywne wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum o lekcjach wychowania
fizycznego dotyczące komponentu poznawczego Dziewczęta Wszystko wyjaśnili, dlaczego i po co będziemy
ćwiczyć w lekcji, jasno określone cele lekcji Nowe informacje, wiedza
Nauka nowych ćwiczeń (nauczyłam się czegoś nowego)
Rozwój (doskonalenie) swoich umiejętności Panie pokazywały jak należy wykonywać dane ćwiczenia
Możliwość nauczenia się nowych ćwiczeń Mogłem udoskonalić swoje umiejętności Zdobycie wiedzy o nowych ćwiczeniach Wiem po co wykonuję ćwiczenia
3 2
Efekty pedagogiczne lekcji wychowania fizycznego o zróżnicowanym … 105 Tabela 6 Pozytywne wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum o lekcjach wychowania
fizycznego dotyczące komponentu prospektywnego Dziewczęta
Pisemne wypowiedzi Lekcja 1 Lekcja 2 Lekcja 3 n - 97 % n -
94 % n - 71 % Najlepsza lekcja wychowania fizycznego
Nie miałam ochoty wracać do domu z uwagi na atmosferę
Chciałabym powtórzyć zajęcia, chciałabym aby takie lekcje, gdzie angażuje się cała klasa były częstsze, chciałabym więcej takich lekcji Lekcja lepsza od pierwszej
Właściwie na taką lekcję czekałam
To była najlepsza lekcja, ciekawsza od tamtych 4
Pisemne wypowiedzi Lekcja 1 Lekcja 2 Lekcja 3 n -
52 % n -
56 % n - 53 % Chciałbym jeszcze mieć takie lekcje, chce się na
takie lekcje wracać
Najlepsza była trzecia lekcja
1
Dzięki podsumowaniu wszystkich wypowiedzi dziewcząt i chłopców do-tyczących trzech lekcji wychowania fizycznego, ustalono jej procentowy hie-rarchiczny układ. Najwięcej wypowiedzi dotyczyło komponentu emocjonal-nego, potem kondycyjnego (zdrowotnego) i kreatywemocjonal-nego, nieco mniej spo-łecznego. Najmniejszy procent wypowiedzi zakwalifikowano do kompo-nentu prospektywnego i poznawczego (ryc. 1).
106 Krzysztof Skalik
Ryc. 1. Procentowe zestawienie pozytywnych wypowiedzi dziewcząt i chłopców gim-nazjum w odniesieniu do komponentów lekcji wychowania fizycznego
Dyskusja
Na podstawie wypowiedzi dziewcząt i chłopców gimnazjum poznano za-lety lekcji wychowania fizycznego prowadzonych przez studentów. Najwię-cej pozytywnych wypowiedzi dotyczyło wartości emocjonalnych. Rezultaty potwierdzają wyniki wcześniejszych badań dotyczące oceny lekcji wycho-wania fizycznego. W badaniach prowadzonych przez Bartoszewicza i Ro-szak (2006), gdzie po lekcji wykorzystano ten sam kwestionariusz, młodzież najlepiej odniosła się do komponentu emocjonalnego. Lekcje prowadzono w ramach praktyk studentów AWF we Wrocławiu. Podobnie w badaniach rea-lizowanych przez Frömela i in. (2013) oraz Skalika i in. (2014, 2016) najwię-cej pozytywnych odpowiedzi udzielono na pytania dotyczące komponentu emocjonalnego. Wyniki dotyczą odpowiedzi na pytania zamknięte kwestio-nariusza. Znaczny procent pozytywnych wypowiedzi dziewcząt i chłopców dotyczył wartości kondycyjnych (zdrowotnych) lekcji wychowania fizycz-nego. Cieszy fakt, że młodzież dostrzegała walory lekcji odnośnie poprawy swojej sprawności motorycznej będąc przyjemnie zmęczona. Niewątpliwie
32
24 24
13
5 3
34
20 19
17
2
7
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Dziewczęta Chłopcy
Efekty pedagogiczne lekcji wychowania fizycznego o zróżnicowanym … 107 warunkiem takiego samopoczucia jest skuteczne wprowadzanie indywidu-alizacji. Badania dowodzą, że lekcje z indywidualizacją lepiej są oceniane przez młodzież (Bartoszewicz i Roszak, 2006; Skalik i Frömel, (2006). Zada-niem studentów prowadzących lekcje było dostosować zadania do możliwo-ści uczniów oraz ich zainteresowań, szczególnie dotyczyło to lekcji drugiej i trzeciej. Koniecznością takiej zindywidualizowanej pracy był nie tylko po-ziom sprawnościowy młodzieży lecz przede wszystkim wspólny udział w lekcji dziewcząt i chłopców. Zajęcia koedukacyjne od kilkunastu lat stają się w polskich szkołach, nie tylko na szczeblu podstawowym, coraz po-wszechniejsze. Ze względu na różnice dymorficzne problem ten może stano-wić i stanowi dla wielu nauczycieli trudności w prowadzeniu lekcji wycho-wania fizycznego, szczególnie w okresie dorastania dziewcząt i chłopców.
Zuchora (1980) i Grabowski (1996) dostrzegali zalety zajęć koedukacyjnych przede wszystkim w jej wymiarze wychowawczym, szczególnie w przygoto-waniu do wspólnej (rodzinnej) rekreacji i wzajemnej, opartej na poszanowa-niu współpracy podczas aktywności fizycznej w lekcji. Kolejnym, niezwykle ważnym atrybutem lekcji wychowania fizycznego jest zaskoczenie uczniów nowymi, ciekawymi zadaniami, przyborami itp. oraz umiejętne włączenie uczniów do współdecydowania o jej przebiegu. Chodzi o usamodzielnianie, czyli zwiększanie roli ucznia w różnych sytuacjach dydaktyczno-wycho-wawczych stwarzanych przez nauczyciela. To wartości kreatywne lekcji.
Znaczny procent dziewcząt i chłopców dostrzegł zalety w tym względzie.
Podkreślić należy, że po trzeciej lekcji (kreatywnej) 30% dziewcząt i 17%
chłopców pozytywnie wypowiedziało się o możliwości samodzielnego decy-dowania o tworzeniu ćwiczeń. Z wieloletnich badań autora pracy wynika, że szczególnie dziewczęta dostrzegają pozytywne wartości lekcji kreatywnych, w których mają możliwość samodzielnego, twórczego rozwiązania zadania
108 Krzysztof Skalik (Frömel i in., 2013; Skalik i in., 2014, 2016). Każda lekcja wychowania fizycz-nego powinna stać się, zgodnie z tezą Legowicza, „osobowościowo-ludzkim spotkaniem”. To pozytywny kontakt nauczyciela z uczniami poprzez ich in-terakcje werbalne i niewerbalne może decydować o powodzeniu wszystkich zamierzeń (celów) nauczyciela w lekcji. Wartości społeczne lekcji zależą przede wszystkim od osobowości nauczyciela i stylu kierowania pracą uczniów. Młodzież gimnazjum wymieniła wiele pozytywnych cech osobo-wości i kompetencji studentów. Na przykład pozytywnie nastawiony do uczniów, zaangażowany, z poczuciem humoru czy wyrozumiały (dotyczy wypowiedzi dziewcząt). To najczęściej wymieniane zalety prowadzących za-jęcia studentów. Oczekiwania i postrzeganie nauczyciela przez młodzież nie uległo zmianie, bowiem trzy dekady wcześniej wymieniała te same pozy-tywne cechy, które miały charakteryzować nauczyciela wychowania fizycz-nego (Strzyżewski i Górna, 1985).
Nieliczne wypowiedzi młodzieży odnosiły się również do wartości poznawczych lekcji. Dostrzegali przedstawione przez studentów cele lekcji oraz przekazanie nowych widomości z zakresu motoryczności człowieka i sposobów jej pielęgnacji. Podkreślali również postęp w doskonaleniu umie-jętności ruchowych. Wartość prospektywną lekcji należy przede wszystkim rozumieć jako chęć powracania młodzieży do takich atrakcyjnych lekcji.
Grupa uczniów napisała, że chciała by uczestniczyć raz jeszcze w takich za-jęciach oraz, że była to dla nich najlepsza lekcja wychowania fizycznego. Re-zultaty są optymistyczne. Należy podkreślić, że dziewczęta i chłopcy w zde-cydowanej większości zaakceptowały pracę w zespołach i chętnie podejmo-wały wysiłek fizyczny. Przygotowanie studenta do zawodu nauczyciela wy-chowania fizycznego w oparciu o szczegółową analizę efektów własnej pracy wydaje się niezwykle istotne w aspekcie poprawy jakości wychowania fizycznego w szkole. Należy jednak pamiętać, że „(…) istotą właściwości
Efekty pedagogiczne lekcji wychowania fizycznego o zróżnicowanym … 109 kształcenia nauczycieli jest to, że nie ma i nie może mieć ono finalnej postaci, bowiem studia nie przygotowują „gotowego” nauczyciela do pracy w zawo-dzie” (Denek 2011, s. 16).
Wnioski
1. Dziewczęta i chłopcy gimnazjum najwięcej pozytywnych wypowiedzi o lekcjach wychowania fizycznego prowadzonych przez studentów udzielili odnośnie wartości emocjonalnych, kondycyjnych (zdrowot-nych), kreatywnych i społecznych.
2. Uczestnicy podobnie wypowiadali się o lekcjach o zróżnicowanym stopniu usamodzielnienia.
3. Do zalet lekcji kreatywnych młodzież (szczególnie dziewczęta) zali-czyła możliwość samodzielnego, twórczego działania
Literatura
Bartoszewicz, R., Roszak, I. (2006). Indywidualizacja a efekty pedagogiczne lekcji wychowania fizycznego. Wrocław, AWF.
Bielski, J. (2012). Podstawowe problemy wychowania fizycznego. Kraków, Impuls.
Bronikowski, M. (2014) Jakość w szkolnym wychowaniu fizycznym – sprawa pilna! W:
Współczesne problemy wychowania fizycznego. K. Skalik, J. Polechoński J. (red.).
Katowice, AWF, 9-21.
Denek K. (2011). Nauczyciel, jego tożsamość, role i kompetencje. W: Osobowość, kompetencje, powinności nauczyciela i wychowawcy. S. Juszczyk, J. Ogrodnik, E.
Przybyła (red.). Katowice, AWF, 13-32.
Frömel, K., Vasendova, J., Stratton, G., Pangrazi, R.P. (2002). Dance as a fitness activity. The impact of teaching style and dance form. Jurnal of Physical Education, Recreation &
Dance, 73(2), 26-30.
Frömel, K., Vasickova, J., Svozil, Z., Chmelnik, F., Skalik, K., Groffik, D. (2013). Secular trends in pupils᾽ assessments of physical education les sons In regard to their self-perception of physical fitness across the educational systems of Czech Republic and Poland. Europen Physical Education Review, 18.
Grabowski, H. (1994). Teoria wychowania fizycznego. Kraków, AWF.
Juszczyk, S. (2011). Współczesny nauczyciel – jego kompetencje zawodowe i etyczne. Ujęcie konstruktywistyczno-kognitywistyczne. W: Osobowość, kompetencje, powinności nauczyciela i wychowawcy. S. Juszczyk, J. Ogrodnik, E. Przybyła (red.). Katowice, AWF, 33-59.
Maszczak, T. (2014). Wychowanie przez rozwój. Edukacja, olimpizm, edukacja inkluzyjna, zdrowie. Warszawa, Fundacja „Centrum Edukacji Olimpijskiej”.
110 Krzysztof Skalik Osiński, W. (2011). Teoria wychowania fizycznego. Poznań, AWF.
Pośpiech, J. (2006). Jakość europejskiego wychowania w świetle badań. Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej. Racibórz, PWSZ.
Skalik, K., Groffik, D., Frömel, K. (2014). Ewaluacja podstawą jakościowych zmian w prowadzeniu lekcji wychowania fizycznego. W: Współczesne problemy wychowania fizycznego. K. Skalik, J. Polechoński (red.). Katowice, AWF, 21-37.
Skalik, K., Frömel, K., Polechoński, J., Groffik, D. (2016). Efekty dydaktyczno-wychowawcze lekcji wychowania fizycznego prowadzonych przez studentów AWF w Katowicach. J.
Polechoński, K. Skalik (red.). Katowice, AWF, 191-201.
Skalik, K., Frömel, K. (2006). Assessment of physical education lessons wish different and type by girl. Jurnal of Human Kinetics. 65-81.
Strzyżewski, S., Górna, K. (1985). Lekcje wychowania fizycznego i sport w opinii uczniów i uczennic. Katowice, AWF.
Tomik, R., Bursy, B., Mikołowicz, D., Polechoński, J. (2014). Zjawisko niećwiczenia na lekcjach wychowania fizycznego w szkołach miejskich województwa katowickiego. W:
Współczesne problemy wychowania fizycznego. K. Skalik, J. Polechoński (red.).
Katowice, AWF, 129-147.
Tomik, R., Mikołowicz, D., Bursy, B. (2016). Program i warunki realizacji wychowania fizycznego w szkołach województwa śląskiego. W: Współczesne problemy wychowania fizycznego. J. Polechoński, K. Skalik (red.). Katowice, AWF, 113-126.
Zuchora, K. (1980). Wychowanie w kulturze fizycznej. Warszawa.