Polityka regionalna w okresie transformacji
- cele, doświadczenia, perspektywy
T
I
■
■
k _ .
Regionalpolitik
in der Transformationszeit
- Ziele, Erfahrungen, Perspektiven
Polityka regionalna w okresie transformacji - cele, doświadczenia, perspektywy Regionalpolitik in der Transformationszeit
- Ziele, Erfahrungen, Perspektiyen
UNIWERSYTET OPOLSKI
Polityka regionalna w okresie transformacji - cele, doświadczenia, perspektywy
Księga Jubileuszowa
dedykowana Profesorowi dr. hab. Klausowi Gloede w Siedemdziesiątą Rocznicę Urodzin
pod redakcją Sabiny K auf
OPOLE 2007
R ECEN ZEN T Stanisław K orenik
R E D A K C JA T EK ST Ó W W JĘ Z Y K U P O LSK IM Y ioletta Saw icka
R E D A K C JA T EK ST Ó W W JĘ Z Y K U N IE M IE C K IM H einz-P eter K eulen
T ŁU M A C Z EN IA W aldem ar G ielzok
R E D A K T O R TEC H N IC ZN Y H alina Szczegół
SK ŁA D K O M PU TE R O W Y Jola n ta K otura
i
K O R EK TA
Violetta Saw icka, Em ilia W ojtczak
PR O JEK T O K ŁA D K I J o la n ta B rodziak-R ajfur
© C opyright by U niw ersytet O polski O pole 2007
ISBN 978-83-7395-242-3
W ydaw nictw o U niw ersytetu O polskiego, 4 5 -0 3 7 O pole, ul. H. S ienkiew icza 33.
Składanie zam ów ień: tel. (077) 441 08 78; e-mail: w ydaw nictw o@ uni.opole.pl D ruk: D rukarnia W ydaw nictw a Św iętego Krzyża, 4 5 -0 0 7 O pole, ul. K ated raln a 4.
UNIYERSITAT OPOLE
Regionalpolitik in der Transformationszeit - Ziele, Erfahrungen, Perspektiven
Festschrift zum 70-gsten Geburtstag von Prof. Dr habil. Klaus Gloede
Hrsg. Sabina K auf
OPOLE 2007
Spis treści
Profesor dr hab. Klaus Gloede - uczony, dydaktyk i wychowawca
(Janusz S ło d c z y k ) ... 1 1 Wykaz publikacji w dorobku naukowym profesora Klausa Gloede (Sabina Kauf) 19
Wprowadzenie (Sabina Kauf) ... 23
C zę ść I T r a n s fo r m a c ja g o s p o d a r c z a a r o z w ó j r e g io n a ln y Polityka regionalna na rozdrożu: pom iędzy wzrostem a wyrównaniem dysproporcji rozw ojowych (K laus G l o e d e ) ... 31
W kwestii konieczności wprowadzenia nowej orientacji do polityki regionalnej regionów opóźnionych w rozwoju i z trudnościami strukturalnymi . . . 32
Ustalenie priorytetów polityki regionalnej kraju związkowego Brandenburgii . . 32
Powody przemawiające za priorytetowym traktowaniem celu wzrostu w polityce r e g i o n a l n e j ... 36
M ożliwości i granice regionalnej polityki wyrównywania dysproporcji rozwojowych ... 3 9 P o d su m o w a n ie ... 40
Geneza i rozwój planowania przestrzennego oraz polityki regionalnej w Polsce (Zbigniew M ikolajewicz) ... 5 5 Polityka regionalna i jej p o c z ą t k i ... 5 5 Planowanie i polityka regionalna w Polsce m ię d z y w o j e n n e j ... 56
System planowania przestrzennego i polityka regionalna w okresie Polskiej Rzeczypospolitej L u d o w e j... 60
Planowanie i polityka regionalna w warunkach gospodarki r y n k o w e j ... 66
Region - między gospodarką a polityką (A d o lf K u h n e m a n n ) ... 93
Przemiany w strukturze administracyjnej P o l s k i ... 93
Przełom społeczno-polityczny i nowy podział administracyjny ... 95
Rola i znaczenie państwa w polityce r e g i o n a l n e j ... 97
Opcje polityki regionalnej Niem iec W schodnich (Norbert E i c k h o f ) ... 107
Dotychczasowy b i l a n s ... 107
Specjalna Strefa Ekonomiczna N ow ych Krajów Związkowych ... 109
Rozbudowa infrastruktury... 109
Centra w z r o s tu ... 1 1 0 Metoda d z ia ł a n ia ... 1 1 0 Różne za trzeżen ia ... 1 1 1 P o d su m o w a n ie ... 1 1 2 Polityka regionalna w w ojew ództw ie opolskim wobec exodusu zarobkow ego ludności (R om uald J o ń c z y ) ... 119
W p r o w a d z e n ie ... 119
Natężenia migracji w układzie przestrzennym w o j e w ó d z t w a ... 119
Skala, charakter, kierunki i nasilenie migracji ... 120
Skutki migracji w wymiarze m e z o e k o n o m ic z n y m ... 121
Dysharmonia rozwoju a pożądane z m i a n y ... 123
Rekomendowane działania w sferze polityki r eg io n a ln e j... 124
Procesy transform acyjne a Nowa Geografia Ekonom iczna (W kład Nowej Geografii Ekonom icznej w w yjaśnienie transform acji w schodnioniem ieckiej gospodarki narodow ej) (K laus S c h ó l e r ) ... 145
W p ro w a d z e n ie ... 145
Przykład liczbowy ... 146
Standardowy model N G E ... 150
P o d su m o w a n ie ... 166
Klastry innow acyjne jako zintegrowana forma przedsiębiorstw w regionie (M aria B u c k a ) ... 191
W p ro w a d z e n ie ... 191
Definiecje i cechy k l a s t r ó w ... 192
Rodzaje k la s t r ó w ... 198
P o d su m o w a n ie ... 201
C z ę ść II M a r k e tin g i lo g is ty k a w p o lity c e r e g io n a ln e j Transform acja system ow a a m arketing terytorialny (Sabina K a u f ) ... 219
Transformacja systemowa i jej konsekwencje dla polityki r e g io n a ln e j... 219
Marketing terytorialny - przegląd definicji ... 221
Marketing terytorialny i jego r o z w ó j ... 223
Transformacja koncepcji marketingu w sektor p u b liczn y ... 225
W izerunek jako przejaw i narzędzie kształtowania konkurencyjności regionu (Anna B r u s k a ) ... 243
Konkurencyjność regionu - przesłanki i i s t o t a ... 243
Źródła i mechanizm kształtowania konkurencyjności r e g i o n u ... 245
Wizerunek regionu - uwarunkowania i w ł a ś c i w o ś c i ... 248
P o d su m o w a n ie ... 252
Identyfikacja determ inant rozwoju i zmian w system ie logistyki (P iotr Blaik) 269 Systematyka czynników determinujących rozwój l o g i s t y k i ... 269
Czynniki kształtujące zmiany w logistyce w świetle badań w krajach z a c h o d n i c h ... 275
Czynniki stymulujące i ograniczające rozwój logistyki w P o ls c e ... 279
Logistyka na poziom ie regionalnym - w ym iary i wyzwania (Anna B ruska, Sabina K a u f ) ... 303
W p ro w a d z e n ie ... 303
Istota logistyki regionalnej ... 304
Wymiary logistyki w ujęciu r e g io n a ln y m ... 304
Problemy logistyki w skali r e g i o n u ... 306
Logistyka obszarów miejskich: od city logistics do rozwiązywania problemów w perspektywie r e g io n a l n e j ... 308
Inhaltsverzeichnis
Prof. Dr. habil. Klaus Gloede - Gelehrter, Didaktiker und Erzieher
(Janusz S ł o d c z y k ) ... 15
Publikationsverzeichniss des Wissenschaftliches Ertrages vom Professor Klaus Gloede (Sabina Kauf)... 19
V o r w o r t ... 25
T e il I W ir t s c h a ft s tr a n s f o r m a tio n u n d R e g io n a le n tw ic k lu n g R egionalpolitik im Spannungsfeld von W achstum und Ausgleich (Klaus G l o e d e ) ... 43
Zur Notwendigkeit einer Neuorientierung der Regionalpolitik fur die strukturschwachen ostdeutschen R e g i o n e n ... 44
Die Schwerpunktsetzung fur die Regionalpolitik im Land Brandenburg . . . . 44
Griinde fur eine vorrangige Orientierung auf das Wachstumsziel in der R eg io n a lp o litik ... 48
MOglichkeiten und Grenzen einer regionalen A u s g le i c h s p o li t i k ... 51
F a z i t ... 52
Entstehung und E ntw icklung der R aum planung und R egionalpolitik in Polen (Zbigniew M i k o l a j e w i c z ) ... 73
Die Anfange der R e g io n a lp o lit ik ... 73
Planung und Regionalpolitik in Polen wahrend der Zwischenkriegszeit . . . . 74
Das System der Raumordnungsplanung und Regionalpolitik in der Volksrepublik P o l e n ... 79
Planung und Regionalpolitik unter den Bedingungen der Marktwirtschaft . . . 86
Region zw ischen W irtschaft und Politik (A d o lf K i i h n e m a n n ) ... 99
Veranderungen in der polnischen Verwaltungsstruktur ... 99
Der gesellschaftliche und politische Umbruch und die administrative N e u v e r t e ilu n g ... 101
Die Bedeutung des Staates in der R e g io n a lp o litik ... 104
Regionalpolitische O ptionen fur O stdeutschland (N orbert E i c k h o f ) ... 113
Eine Z w isch en b ila n z... 113
Sonderwirtschaftszone neue B u n d e s la n d e r ... 114
In frastru k tu rau sb au ... 115
Wachstumszentren ... 116
Der A n s a t z ... 116
Verschiedene Einwande ... 117
R e s u m e e ... 118
Regionalpolitik in der O ppelner W oiw odschaft im Kontext der Erwerbsm igration der Bevolkerung (R om uald J o ń c z y ) ... 131
Einleitung ... j 3 j
Verteilung der Migrationsintensitat auf dem Gebiet der Woiwodschaft . . . . 132
Umfang, Charakter, Richtungen und Intensitat der M ig r a t io n ... 133
Folgen der Migration fur das wirtschaftliche U m f e l d ... 1 3 4 Unausgeglichene Entwicklung und angestrebte Veranderungen ... 1 36 Empfehlenswerte MaBnahmen im Bereich der R egionalpolitik... 1 3 7 T ransform ationsprozesse und Neue Ókonom ische Geographie (Erklarungsbeitrage der Neuen Ókonom ischen Geographie zur Transform ation der ostdeutschen V olksw irtschaft) (Klaus S c h ó l e r ) ... 169
E in f u h r u n g ... jgg Numerisehes B e i s p i e l ... 1 70 Standardmodell der N O G ... 1 7 4 Z usam m enfassung... j90 Innovationscluster ais Form der regionalen Integration von U nternehm en (M aria B u c k a ) ... 203
E in f u h r u n g ... 203
Definition des Clusters und seiner Ziele ... 204
C lu stera rten ... 210
Z usam m enfassung... 2 1 4 T e il II M a r k e tin g u n d L o g is tik in d e r R e g io n a lp o litik System transform ation und territoriales M arketing (Sabina K a u f ) ... 231
Systemtransformation und ihre Folgen fur die Regionalpolitik ... 231
Territoriales Marketing — Begriffsbestimmung ... 233
Territoriales Marketing und Entwicklungsgrunde ... 235
Umsetzung des Marketingkonzeptes in der offentlichen Verwaltung ... 237
Z usam m enfassung... 2 41 Das Im age ais A usdruck und W erkzeug der W ettbew erbsfahigkeit einer Region (A nna B r u s k a ) ... 255
Wettbewerbsfahigkeit - Voraussetzungen und D e fin itio n ... 255
Quellen und Mechanismen des Aufbaus der Wettbewerbsfahigkeit einer Region . 257 Das Image der Region - Voraussetzungen und E igen sch aften ... 260
Z usam m enfassung... 265
Identifizierung der D eterm inanten der Entw icklung und des W andels im Logistiksystem (P iotr B l a i k ) ... 285
Systematik der Bestimmungsfaktoren der L ogistikentw icklung... 285
Faktoren des Wandels in der Logistik im Lichte der westeuropaischen Forschung ... 292
Stimulierende und hemmende Faktoren der Logistikentwicklung in Polen . . . 297 Logistik a u f regionaler Ebene — Dimensionen und Herausforderungen
(Anna Bruska, S abina K a u f ) ... 3 1 3 V o r w o r t ... 3 1 3 Regionale Logistik: Begriffsbestimmung ... 3 j 4 Die regionale Dimension der verschiedenen logistischen E b e n e n ... 3 1 5 Logistikprobleme in der Region ... 3jg Logistik stadtischer Raume: von City Logistic bis zur Problemlósung auf
regionaler E b e n e ... 3jg
Profesor dr hab. Klaus Gloede - uczony, dydaktyk i wychowawca
Spotykamy się dziś, tu w Villa Academica na Uniwersytecie Opolskim, żeby uczcić Jubileusz Siedemdziesieciolecia znakomitego badacza, zasłużonego dydak
tyka i naszego Kolegi z Wydziału Ekonomicznego profesora Klausa Gloede.
Profesor od 2001 r. pracuje na pełnym etacie na Wydziale Ekonomicznym Uni
wersytetu Opolskiego, ale Jego związek z naszą uczelnią jest znacznie dłuższy.
Nasi goście z Poczdamu znają bardzo dobrze sylwetkę profesora Gloede, ale dziś jest znakomita okazja, by przybliżyć Ją naszym kolegom z Wydziału i wszystkim
zebranym na uroczystości.
W bogatej karierze zawodowej Profesora wyróżnić można kilka faz.
Pierwsze doświadczenia zawodowe Profesor zdobył w sektorze bankowym. Miesz
kał wówczas w Niemczech Wschodnich. Ujawnił niewątpliwe zdolności menedżer
skie, dochodząc do stanowiska zastępcy dyrektora, a następnie dyrektora banku rol
nego. Równocześnie był to jednak czas trudny, w którym presja polityczna stwa
rzała nawet problemy z dopuszczeniem do obrony pracy doktorskiej, bo jej tezy nie odpowiadały oficjalnym poglądom.
W roku 1972 profesor Gloede zdecydował się odejść z banku i poświęcić pracy naukowej i dydaktycznej na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Humboldta w Berli
nie Wschodnim. W roku 1975 uzyskał habilitację, a w 1982 r. został profesorem ekonomii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Poczdamie.
Nowy etap w biografii profesora Klausa Gloede rozpoczął się wraz ze zmianami politycznymi. Profesor należy do współtwórców Wydziału Ekonomicznego nowo utworzonego Uniwersytetu Poczdamskiego; w 1993 r. otrzymał tytuł profesora ma
kroekonomii ze specjalizacją w zakresie regionalnej polityki gospodarczej. Równo
cześnie ze zmianami politycznymi i modelu gospodarczego profesor Gloede mógł rozwinąć nowe kierunki badań. W tym okresie zainteresowania naukowe Profesora koncentrowały się wokół takich zagadnień, jak:
- prywatyzacja sektora instytucji powierniczych (warto dodać, że Profesor zo
stał rzeczoznawcą Bundestagu w komisji ds. instytucji powierniczych);
- kształtowanie regionalnej polityki strukturalnej na obszarze Niemiec Wschodnich;
- rola małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce Niemiec Wschodnich.
Jak już wspomniałem, kontakty profesora Klausa Gloede z naszym ośrodkiem mają długą tradycję. Ponad dwadzieścia lat temu (w 1984 r.) Profesor wspólnie z profesorem Januszem Kroszelem tworzyli związki między ekonomistami z Pocz
12 Janusz Słodczyk
damu a ekonomistami z Opola (wtedy były to Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu i Padagogische Hohschule w Poczdamie).
Mocnym impulsem do naszej współpracy i rozwoju nauk ekonomicznych w ośrodkach Opola i Poczdamu były procesy transformacji gospodarczej w Europie Środkowo-Wschodniej, będące konsekwencją powstania i walki „Solidarności”
w Polsce, a potem zburzenia Muru Berlińskiego.
Powstały uniwersytety w Poczdamie i Opolu z silnymi wydziałami ekonomicz
nymi. Trzeba było ponownie budować kontakty polsko-niemieckie, a pamiętając o bolesnej przeszłości, patrzeć jednocześnie w przyszłość, przełamując narosłe ste
reotypy i uprzedzenia.
Dobrze wiemy, że o sukcesie w tworzeniu nowych, trwałych i przyjaznych więzi między narodami decydują nie wielkie i szumne deklaracje polityków, ale codzien
ne, konkretne działania na rzecz budowy kontaktów międzyludzkich.
I tak zaangażowanie profesora Klausa Gloede pozwoliło rozwinąć to, co wydaje się najważniejsze w naszych późniejszych relacjach, czyli bezpośrednie kontakty między akademicką młodzieżą Poczdamu i Opola, między młodymi Polakami i Niemcami.
To profesor Gloede wspólnie z profesorem Kroszelem zainicjowali cykl polsko- -niemieckich seminariów studenckich, które nadal odbywają się co roku na prze
mian w Poczdamie i Opolu i które wspólnie z profesorem Schólerem mamy przyjem
ność kontynuować.
Warto dodać, że idea ta rozwija się, a ranga seminariów stale rośnie. Są to kontak
ty studenckie, ale jednocześnie okazja do wymiany idei i doświadczeń naukowych między ośrodkami. Profesor każdego roku aktywnie uczestniczy w seminariach, za
równo w Opolu, jak i Poczdamie, mając znaczący udział w przygotowaniu naszych opolskich uczestników.
Z profesorem Klausem Gloede doszliśmy do nowych efektywnych standardów współpracy międzyuczelnianej. Utrzymujemy kontakty naukowe z wieloma ośrod
kami uniwersyteckimi, ale tylko z uczelnią w Poczdamie podpisujemy precyzyjną umowę określającą nasze roczne, wspólne zamierzenia. Ten system okazał się nie
zwykle skuteczny. W ramach umów pracownicy naukowi Wydziału Ekonomiczne
go UO mogli odbywać staże na Uniwersytecie Poczdamskim, korzystając z boga
tych zbiorów tamtejszej biblioteki i uczestnicząc w życiu naukowym ośrodka.
Pięć lat temu, kiedy profesor Gloede kończył etatową pracę na Uniwersytecie Poczdamskim, zastanawialiśmy się, czy uda się utrzymać naszą współpracę i jak będzie ona wyglądała bez Profesora. Rozwiązanie tej sprawy okazało się dla nas niezwykle korzystne.
Profesor Gloede zadbał o to, by współpracę z nami podjęli znakomici profesoro
wie - prof. Klaus Scholer czy prof. Norbert Eickhof i ich młodsi koledzy. Jednocześ
nie Profesor zgodził się na etatową pracę na Uniwersytecie Opolskim, podejmując tym samym trud regularnych przyjazdów do Opola, pracy w obcojęzycznym, innym kulturowo środowisku, kształcenia studentów nie mówiących biegle językiem nie
mieckim, lecz dopiero pragnących go zgłębić.
P rofesor d r hab. K laus G loede - uczony, dydaktyk i w y chow aw ca 13
Trzeba dużej odwagi, by podjąć taką decyzję.
Dla naszego środowiska obecność profesora Klausa Gloede stanowi istotne wzmoc
nienie i okazuje się niezwykle cenna i owocna.
Studenci ekonomii w Opolu, uczestnicząc w zajęciach Profesora, poznają nie
miecką terminologię ekonomiczną, co otwiera im drogę do kontynuowania studiów ekonomicznych na uniwersytetach niemieckich. Wyjeżdżając na studia w ramach programu Sokrates lub DA AD, nasi studenci dzięki Profesorowi są przygotowani do pełnego korzystania z zajęć i zdawania egzaminów z sukcesem.
W latach 2001-2006 w prowadzonych przez Profesora zajęciach z makroekono
mii w języku niemieckim uczestniczyło ok. 190 studentów, blisko 70 uczestniczyło w zajęciach z europejskiej polityki regionalnej.
Nowym, bardzo interesującym doświadczeniem w pracy dydaktycznej Wydziału była możliwość napisania pracy w języku niemieckim pod kierunkiem profesora Klau
sa Gloede. Z możliwości tej skorzystało dziewięć osób, uzyskując wynik bardzo dobry.
Proponowane przez Profesora obszary tematyczne wzbogacają ofertę Wydziału Ekonomicznego o niezwykle ważne i aktualne tematy, jak:
- europejska polityka gospodarcza ze szczególnym uwzględnieniem polityki re
gionalnej i monetarnej;
- rynek wewnętrzny Unii Europejskiej.
Profesor Gloede aktywnie włączył się w nurt życia naukowego Wydziału Eko
nomicznego Uniwersytetu Opolskiegp. Po roku 2001 uczestniczył w sześciu konfe
rencjach naukowych i przygotował publikacje w naszych wydawnictwach.
Wielce Szanowny Panie Profesorze,
dziś, w imieniu naszego środowiska, życzę Panu wszelkiej pomyślności, dalszych suk
cesów i dużo zdrowia. Gratuluję niezwykłych rezultatów pracy naukowej, dydaktycz
nej i organizacyjnej, i wreszcie wyrażam głęboką wdzięczność za wszystko, co Pan Profesor zrobił dla naszego środowiska w ciągu trwających od 22 lat kontaktów.
Dziękujemy za trud i zaangażowanie w pracę naszego zespołu, za wiedzę, którą przekazuje Pan naszym studentom.
Dziękujemy za wzbogacanie naszego życia naukowego swymi cennymi przemy
śleniami i publikacjami.
Dziękujemy za ogromną życzliwość i przyjaźń, którą nas Pan obdarza.
Jest Pan częścią społeczności Poczdamu, ale jednocześnie na trwałe stał się Pan Profesor członkiem naszej opolskiej, wydziałowej i uniwersyteckiej społeczności.
Niech medal, który wręczy Panu Rektor Uniwersytetu Opolskiego, będzie wyrazem uznania i wdzięczności całego naszego uniwersyteckiego środowiska.
L au d a cja w yg ło szo n a p r z e z dziekan a W ydziału E konom icznego U n iw ersytetu O polskiego prof. d r hab. Jan u sza S łodczyka na u ro czysto ści Jubileuszu S ied em d ziesięcio lecia P ro feso ra K la u sa G loede
■
*
Prof. Dr. habil. Klaus Gloede
- Gelehrter, Didaktiker und Erzieher
Wir haben uns heute hier in der Villa Academica an der Opole Universitat ver- sammelt, um die siebzigste Wiederkehr des Geburtstages eines hervorragenden For- schers, verdienten Hochschullehrers und Kollegen der Wirtschaftswissenschaftli- chen Fakultat, Herm Professor Klaus Gloedes, zu wiirdigen.
Herr Professor Gloede lehrt seit dem Jahre 2001 an der Ókonomischen Fakultat der Universitat zu Opole, seine Beziehungen zu unserer Hochschule reichen jedoch viel weiter in die Vergangenheit.
Unseren Gasten aus Potsdam ist der Name Herm Professor Gloedes bestens bekannt.
Mit dem heutigen Jubilaum ist uns aber ein besonderer Anlass gegeben, auch unseren Fakultatskollegen sowie unseren Gasten diese Personlichkeit naher zu bringen.
Lassen sie mich zu Beginn mit ihnen einen Blick auf die reiche berufliche Lauf- bahn Herm Professor Gloedes werfen und einige ihrer Hauptlinien nachziehen.
Die erste Periode der beruflichen Laufbahn der aus Ostdeutschland stammenden Wissenschaftlerpersonlichkeit ist direkt mit dem Banksektor verbunden. Er zeigte Managerfahigkeiten und bekleidete die Stelle des Stellvertretenden Direktors und anschlieBend des Direktors einer landwirtschaftlichen Bank. Gleichzeitig war dies je
doch auch eine Periode bitterer Erfahrungen, die mit der Ausubung politischen Druk- kes bis hin zu Problemen bei der Annahme seiner Dissertation und der Zulassung zur Verteidigung derselben verbunden waren, weil die in seiner Arbeit vertretenen The- sen nicht mit dem damals herrschenden politischen Dogma ubereinstimmten.
Im Jahre 1972 entschloss sich Herr Professor Gloede aus der Bank auszuschei- den und sich der wissenschaftlichen Forschungs- und Lehrtatigkeit an der Wirt- schaftswissenschaftlichen Fakultat der Humboldt-Universitat zu Berlin zu widmen.
Im Jahre 1975 habilitierte er und im Jahre 1982 wurde er zum Professor der Wirt- schaftswissenschaften an der Padagogischen Hochschule in Potsdam emannt.
Die politische Wende brachte eine neue Zasur in seiner Biographie. Herr Profes
sor Gloede gehorte zu den Grundem der Wirtschafts- und Sozialwissenschaftlichen Fakultat an der neu ins Leben gerufenen Universitat Potsdam. Im Jahre 1993 wurde ihm der Titel des Professors der Makroókonomie im Fachbereich Regionalpolitik verliehen. Mit dem Wandel des politischen und wirtschaftlichen Systems konnte Herr Professor Gloede auf neuen Forschungsgebieten tatig werden. In dieser Zeit konzentrierte sich seine Hochschultatigkeit auf folgende Fachgebiete:
16 Janusz Słodczyk
- Privatisierung der Treuhand (es ist an dieser Stelle zu erwahnen, dass Herr Professor Gloede zum Sachverstandigen des Treuhandausschusses des Deutschen Bundestages berufen wurde),
- Gestaltung der strukturellen Regionalpolitik in den Neuen Landem und - Rolle der kleinen und mittleren Untemehmen in der Wirtschaft in den Neuen Landem.
Wie ich schon erwahnt habe, haben seine Kontakte zu unserer Hochschule eine lange Tradition. Vor iiber zwanzig Jahren, im Jahre 1984, stellte Herr Professor Klaus Gloede gemeinsam mit Herm Professor Janusze Kroszel Verbindungen zwi- schen den Potsdamer Wirtschaftswissenschaftlem und den Wirtschaftswissenschaft- lem aus Opole her (damals gab es an beiden Standpunkten noch keine Universita- ten, sondem Padagogische Hochschulen).
Einen bedeutsamen AnstoB fur die Entwicklung unserer Zusammenarbeit und fur die Entwicklung der Wirtschafitswissenschaften an unseren Hochschulen (Opole und Potsdam) gaben die Transformationsprozesse in der Wirtschaft, die in Mittel- und Osteuropa infolge der Griindung und des Kampfes der ersten freien Gewerkschaft in Polen, der Solidarność, sowie des spateren Mauerfalls zu beobachten waren.
Bei ihrer Griindung wurden die Universitaten Oppeln und Potsdam mit starken wirtschaftswissenschaftlichen Fakultaten ausgestattet. Die deutsch-polnischen Be- ziehungen mussten von Grund auf neu gestaltet werden. Der schmerzhaften Ver- gangenheit unserer Beziehungen war Rechnung zu tragen, gleichzeitig galt es aber mit Zuversicht in die Zukunft zu schauen und angehaufte Vorurteile und Klischees abzubauen.
Wir sind uns langst dariiber im Klaren, dass bei der Entwicklung neuer, dauer- hafter und freundschaftlicher Beziehungen zwischen den Nationen nicht groBe, hochtrabende Erklarungen der Politiker, sondem tagliches, konkretes Handeln und der Aufbau zwischenmenschlicher Kontakte ausschlaggebend sind.
Herr Professor Gloedes Engagement war der Grundstein fur den Aufbau und die Entwicklung dessen, was im Mittelpunkt der zuktinftigen Beziehungen zwischen beiden Universitaten stehen sollte, namlich die direkten Kontakte zwischen Studie- renden aus Potsdam und Opole, zwischen jungen Menschen aus Deutschland und Polen.
Von niemand anderem ais von Professor Gloede und Professor Kroszel selbst kam die Anregung, eine deutsch-polnische Seminarreihe fur Studenten anzubieten, welche bis zum heutigen Tage jedes Jahr stattfindet, und zwar abwechselnd in Pots
dam und in Opole. Wir sind froh, diese Einrichtung gemeinsam mit Professor Scheller fortsetzen zu dtirfen.
Hinzuzufugen ist, dass sich diese Idee sehr gut entwickelt und das Niveau der Se- minare standig steigt. Primares Anliegen der Veranstaltungen ist der Aufbau von Kontakten zwischen den Studenten, sie bieten aber gleichzeitig auch eine Gelegen- heit fur den Erfahrungs- und Ideenaustausch auf wissenschaftlicher Ebene zwischen beiden Hochschulen. Herr Professor Gloede beteiligt sich weiterhin aktiv Jahr fur
Prof. Dr. habil. K laus G loede - Gelehrter, D idaktiker und Erzieher 17
Jahr an den Seminaren, und zwar sowohl in Opole ais auch in Potsdam, und leistet einen erheblichen Beitrag zur Vorbereitung unserer Teilnehmer aus Oppeln.
Mit Herm Professor Gloede haben wir neue effektive Standards der intemationalen Zusammenarbeit ausgearbeitet. Wir arbeiten mit mehreren Hochschulen zusammen, Potsdam ist aber die einzige Hochschule, mit der wir jahrlich einen detaillierten Ver- trag unterschreiben, in dem unsere Zielvorstellungen fur das jeweilige Jahr festgehal- ten werden. Diese Vorgehensweise hat sich ais sehr erfolgreich erwiesen. Im Rahmen dieser Vereinbarungen konnten die wissenschaftlichen Mitarbeiter der Wirtschafts- wissenschaftlichen Fakultat der Universitat Opole ein Praktikum an der Universitat Potsdam absolvieren, die dortigen umfangreichen Bibliotheksbestande nutzen sowie am wissenschaftlichen Leben dieses akademischen Zentrums teilhaben.
Vor fiinf Jahren, ais Herr Professor Gloede seine Hochschullaufbahn an der Uni- versitat Potsdam beendete, haben wir uns besorgt gefragt, ob unsere Zusammenar
beit weiter bestehen und wie sie ohne Herm Professor aussehen wird. Es zeigte sich jedoch, dass unsere Sorge unbegriindet und die erfolgreiche Fortfuhrung des Aus-
tausches gesichert war.
Herr Professor Gloede sorgte dafiir, dass die Zusammenarbeit mit Opole durch so hervorragende Professoren wie die Kollegen Scheller oder Eikhoff sowie ihre junge- ren Mitarbeiter fortgefuhrt wurde. Gleichzeitig willigte Herr Professor Gloede ein, ei
nen vollen Lehrauftrag an unserer Universitat anzunehmen, was fur ihn mit der Miihe verbunden war, regelmaBig nach Opole kommen zu mussen, in einem fremdsprachi- gen und kulturell fremden Milieu tatig zu werden sowie Studenten auszubilden, die noch keine Deutschkenntnisse besitzen bzw. erst dabei sind, sie zu erwerben.
Es braucht groBen Mut, eine solche Entscheidung zu treffen.
Fur den Lehrkórper unserer Hochschule war es eine besondere Bereicherung, Herm Professor Gloede aufnehmen zu diirfen, und sein Wirken erwies sich erwar- tungsgemaB ais in hochstem MaBe wertvoll und fmchtbringend.
Die Oppelner Studenten der Wirtschaftswissenschaften nahmen mit Interesse an Herm Professor Gloedes Veranstaltungen teil und lemten die deutsche Terminolo
gie der Betriebs- und Volkswirtschaft kennen, was ihnen die Móglichkeit eróffnete, ihr wirtschaftswissenschaftliches Studium auch an deutschen Universitaten fortzu- setzen.
Dank Herm Professor Gloedes Einsatz waren unsere Studenten bestens vorberei- tet auf die erfolgreiche Teilnahme an Veranstaltungen und Prufungen im Rahmen der Sokrates- oder DAAD-Programme.
In den Jahren 2001-2006 nahmen ca. 190 Studenten an den durch Herm Profes
sor in deutscher Sprache gehaltenen makroókonomischen Vorlesungen teil und ca.
70 besuchten seine Veranstaltungen iiber die europaische Regionalpolitik.
Eine neue, sehr interessante Erfahrung fur Studenten unserer Fakultat war die Móglichkeit, unter der Leitung von Herm Professor Gloede wissenschaftliche Ar
beiten in deutscher Sprache zu verfassen. 9 Personen nahmen diese Gelegenheit wahr und erlangten fur ihre Arbeiten sehr gute Beurteilungen.
2 - Polityka regionalna..
18 Janusz Słodczyk
Die von Herm Professor Gloede vorgeschlagenen Themenbereiche erweiterten das Angebot der Wirtschaftswissenschaftlichen Fakultat um ausgesprochen wichti- ge und aktuelle Themen, wie z.B.:
- die europaische Wirtschaftspolitik unter besonderer Berucksichtigung der Wahrungs- und Regionalpolitik,
- der Binnenmarkt der Europaischen Union.
Herr Professor Gloede nimmt aktiv teil am wissenschaftlichen Leben der Wirt
schaftswissenschaftlichen Fakultat der Universitat Opole. Seit 2001 beteiligte er sich an sechs wissenschaftlichen Konferenzen und bereitete Veroffentlichungen bei uns vor.
Hoch geehrter Herr Professor Gloede,
ich móchte Ihnen heute im Namen unserer akademischen Gemeinschaft alles Gute, weiterhin viel Erfolg und Gesundheit wunschen. Ich móchte Ihnen zu Ihren auBer- ordentlichen wissenschaftlichen Leistungen in Forschung und Lehre gratulieren und móchte Ihnen schlieBlich meine groBe Dankbarkeit aussprechen fur alles das, was Sie, hoch geehrter Herr Professor, fur unsere Gemeinschaft wahrend der nun schon 22 Jahren dauemden Kontakte getan haben.
Wir bedanken uns bei Ihnen fur Ihre Miihe und Ihren persónlichen Einsatz bei der Arbeit unserer Fakultat.
Wir bedanken uns bei Ihnen fur das umfangreiche Wissen, das Sie unseren Stu
denten vermitteln.
Wir bedanken uns bei Ihnen fur die Bereicherung unseres wissenschaftlichen Le- bens durch Ihre wertvollen Uberlegungen und Veróffentlichungen.
Wir bedanken uns bei Ihnen fur die groBe Freundlichkeit und Freundschaft, die Sie uns stets entgegengebracht haben.
Sie sind und bleiben Grtindungsmitglied der Potsdamer Universitat, gleichzeitig wurden Sie aber, hoch verehrter Herr Professor Gloede, zu einem angesehenen Mit- glied unserer akademischen Gemeinschaft in Opole, sowohl der Fakultat ais auch der Universitat.
Daher wird Ihnen heute, sehr geehrter Herr Professor Gloede, in Anerkennung Ihrer Leistungen und ais Zeichen der Dankbarkeit unserer gesamten akademischen Gemeinschaft durch den Rektor der Universitat Opole diese Medaille verliehen.
Text d e r durch den D ekan d e r W irtschaftswissenschaftlichen F aku ltat d e r U n iversitat zu Opole, H errn Prof. Dr. habil. Jan u sz Słodczyk, geh alten en L audatio a u f H errn P ro fesso r Dr. K lau s G loede aus A n lass sein es 70. G ebu rtstages
Wykaz publikacji
w dorobku naukowym profesora Klausa Gloede
(za lata 1991-2006) /
Publikationsverzeichniss des W issenschaftliches Ertrages vom Professor Klaus Gloede
(in den Jahren 1991-2006)
A. Pozycje zwarte / Buchveróffentlichungen
1. Management-Buy-Out und Mitarbeiterbeteiligung in den neuen Bundeslandern.
Eine empirische Untersuchung zu ersten Erfahrungen privatisierter Unterneh- men im Freistaat Sachsen, Potsdam 1991.
2. Management-Buy-Out Unternehmen im Land Brandenburg, Potsdam 1992.
3. Gloede K., Schirmag T., Schóler K., Ókonomische Wirkungen der Universitat Potsdam a u f die Region, Frankfurt am Main 1999.
4. Gloede K., Bodelschwingh A. von, Rosner U., Gemeinsame Gewerbegebiete durch interkommunale Kooperation, Brandenburgische Hochschulschriften 2001.
B. Redakcje naukowe / W issenschaftliche Redaktionen
1. Der Wirtschaftsraum Brandenburg. Eine Wirtschaftsregion im Umbruch, I. Bal- derjahn, K. Gloede (wiss. Red.), Berlin 1994.
2. Entwicklung und Perspektiven des Wirtschaftsraumes Berlin-Brandenburg, K. Gloede (wiss. Red.), Potsdam 1996.
3. Systemtransformation in Deutschland und Russland, Wirtschafts-wissenschaftli- che Beitrage Nr. 169, P. J. J. Welfens, K. Gloede, H. G. Strohe, D. Wagner (wiss.
Red.), Heidelberg 1999.
4. Sozialókonomischer Wandel in Russland und Deutschland, Ergebnisse und Per- spektiven, A. I. Linkov, B. I. Tabatschnikas, N. Eickhof, K. Gloede (wiss. Red.), St. Petersburg 1999.
5. Sozialókonomischer Wandel in Transformationslandern - Reformen a u f dem Priifstand, N. Eickhof, K. Gloede, A. J. Linkov, B. I. Tabatschnikas (wiss. Red.), Brandenburgische Hochschulschriften 2001.
20 S abina K au f
C. Artykuły i referaty naukowe / W issenschaftliche Aufsatze und Vortrage
I. Gloede K., Fischer H., Niesler A., Management-Buy-Out und Mitarbeiterbeteili- gung, Kassel 1991.
2. Gloede K., Die Entwicklung derpńvaten Haushalte unter den Bedingungen der Transformation in Ostdeutschland, „Diskussionsbeitrage zur Regionalen Wirt- schaftspolitik” Nr. 1, Universitat Potsdam 1995.
3. Gloede K., Sempf H., Goals and tasks o f regional Economic policy in the new (East) German States, „Diskussionsbeitrage zur Regionalen Wirtschaftspolitik”
Nr. 6, Universitat Potsdam 1997.
4. Gloede K., Transformationsbedingte Ziele und Aufgaben der regionalen Wirt
schaftspolitik in den neuen deutschen Bundeslandern, [in:] D. Wagner (wiss.
Red.), Bewaltigung des ókonomischen Wandel, Schriftenreihe Arbeit, Organi- sation und Personal im Transformationsprozess, Munchen-Mering 1997.
5. Gloede K., Transformationsbedingte Anforderungen an die regionale Wirt
schaftspolitik in Ostdeutschland, „Gesellschaft fur Regionalforschung, Semi- narberichte” Nr. 39, 1997.
6. Gloede K., Die Europaische Wahrungsunion vor dem Start, „Roczniki Nauko
we Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu we Wrocławiu” 1998.
7. Gloede K., Dietze M., Schirmag T., Studenten ais Wirtschaftsfaktor, „Dis
kussionsbeitrage zur Regionalen Wirtschaftspolitik” [Sonderdruck] 1999.
8. Gloede K., Schóler K , Ókonomische Wirkungen der Universitdt Potsdam auf Stadt und Umland, „Gesellschaft łur Regionalforschung, Seminarberichte” Nr. 41, 1999.
9. Gloede K., Regionale Wirtschaftspolitik in der ókonomischen Transformation, [in:] P. J. J. Welfens, K. Gloede, H. G. Strohe, D. Wagner (wiss. Red.), System- transformation in Deutschland und Russland, „Wirtschaftswissenschaftliche Beitrage” Nr. 169, Heidelberg 1999.
10. Gloede K., Regionale Wirtschaftsentwicklung bei zunehmendem Standortwett- bewerb, [in:] Lokale Wirtschaft in Theorie und Praxis. Konferenzband, Jelenia Góra 1999.
II. Gloede K., Herausforderungen an die regionale Wirtschaftspolitik in Deutsch
land, insbesondere in den neuen deutschen Bundeslandern, „Diskussions
beitrage zur Regionalen Wirtschaftspolitik” Nr. 7, Universitat Potsdam 1999.
12. Gloede K., Regionale Strukturpolitik und zunehmender Standortwettbewerb, [in:] A. I. Linkov, B. I. Tabatschnikas, N. Eickhof, K. Gloede (wiss. Red.), Sozialókonomischer Wandel in Russland und Deutschland. Ergebnisse und Per- spektiven, St. Petersburg 1999.
13. Gloede K., Regionale Strukturpolitik und internationaler Standortwettbewerb, [w:] Uwarunkowania i strategie rozwoju regionalnego w procesie integracji europejskiej. Red. nauk. Z. Mikołajewicz, Opole 2000.
W ykaz publikacji w dorobku naukow ym profesora K lausa G loede 21
14. Gloede K., Die Bereitstellung von Gewerbeflachen ais Aufgabe der kommuna- len Wirtschaftsforderung, [in:] Lokale Wirtschaft in Theorie und Praxis. Konfe- renzband, Jelenia Góra 2001.
15. Gloede K., Kooperacja interkomunalna jako podstawa tworzenia wspólnych gruntów przeznaczonych p o d zabudową przemysłową. Red. nauk. J. Słodczyk, Z. Jakubczyk, Opole 2002.
16. Gloede K., Gemeinsame Gewerbegebiete durch interkommunale Kooperation — Erfahrungen und Empfehlungen, [in:] 4. IHK Symposium Wirtschaftsforderung fu r Kommunen, Kooperation bei der kommunalen Wirtschaftsforderung -
Wunsch oder Wirklichkeit, Munchen 2002.
17. Gloede K., Koncepcja przestrzennego zagospodarowania i rozwoju gospodar
czego Brandenburgii - założenia i rzeczywistość, [w:] Przemiany struktury przestrzennej miast w sferze funkcjonalnej i społecznej. Red. nauk. J. Słodczyk,
Opole 2004.
18. Gloede K., Móglichkeiten und Grenzen der Raumordnung im globalen Standort
wettbewerb, [in:] Nationale Wirtschaft unter den Bedingungen der Globalisie- rung. Staat und Unternehmen, St. Petersburg 2004.
19. Gloede K., Móglichkeiten und Grenzen der Raumordnung im globalen Standort
wettbewerb. (Das Beispiel der Region Berlin-Brandenburg), [w:] Przemiany społeczne, ekonomiczne i organizacyjne we współczesnej gospodarce świato
wej. Red. nauk. K. Hanusik, U. Łangowska-Szczęśniak, S. Sokołowska, Opole 2005.
20. Gloede K., Dlaczego konieczna je s t korekta systemu ośrodków centralnych dla landu Brandenburgii?, [w:] Polityka zrównoważonego rozwoju oraz instrumen
ty zarządzania miastem. Red. nauk. J. Słodczyk, D. Rajchel, Opole 2006.
Sabina K a u f
Wprowadzenie
Z przyjemnością prezentujemy polsko-niemieckie wydawnictwo upamiętniające Jubileusz Siedemdziesięciolecia Urodzin prof. dra hab. Klausa Gloede, który ob
chodziliśmy uroczyście w 2006 r. Wyrazem szacunku i uznania dla Profesora oraz okazją do świętowania zarówno Jubileuszu, jak i pięciolecia Jego pracy na Wydzia
le Ekonomicznym Uniwersytetu Opolskiego stało się międzynarodowe sympozjum naukowe poświęcone polityce regionalnej w okresie transformacji, którego pokłosiem jest zawarty w publikacji zbiór artykułów. Tematyka regionalnej polityki gospodarczej jest Jubilatowi szczególnie bliska. W trakcie kilkudziesięciu lat pracy zawodowej Profesora w Niemczech Wschodnich zaszły głębokie zmiany systemo
we, które znalazły wyraźne odzwierciedlenie w Jego naukowym dorobku. Imponuje w nim odwaga podejmowania coraz to nowych, trudnych wyzwań.
Pierwszy okres życia zawodowego profesor Klaus Gloede poświęcił pracy w bankowości. Jednakże z zamiłowania do pracy naukowej podjął pracę na uczelni.
Z czasem został profesorem makroekonomii ze specjalizacją w zakresie regionalnej polityki gospodarczej na Uniwersytecie w Poczdamie.
Zainteresowania Profesora nie ograniczały się jedynie do akademickich rozwa
żań. Dzięki zdolnościom menedżerskim i organizacyjnym udało Mu się nawiązać wiele międzynarodowych kontaktów. Ich ważną częścią stała się współpraca Uni
wersytetu w Poczdamie z Uniwersytetem Opolskim, na którym prof. Gloede prowa
dził przez ostatnie pięć lat działalność dydaktyczną.
To właśnie zmiany systemowe w Niemczech Wschodnich szczególnie zainspiro
wały pracę badawczą Klausa Gloede. Obok kwestii związanych z bankowością po
dejmował często tematykę kształtowania regionalnej polityki strukturalnej oraz do
tyczącą małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce Niemiec Wschodnich.
Problem rozwoju gospodarczego na poziomie regionalnym był i jest istotny nie tylko w Niemczech Wschodnich, ale także w transformującej się gospodarce pol
skiej. W warunkach stale nasilającej się walki konkurencyjnej regionów sprawna i efektywna polityka regionalna może stać się istotnym czynnikiem ich rozwoju.
Nic więc dziwnego, że w miarę rozwoju gospodarki rynkowej wzrastało zaintereso
wanie dziedziną rozwoju regionalnego i wykorzystywaniem nowych instrumentów w zarządzaniu regionami. Od początku procesu transformacji polityka regionalna - mająca na celu polepszenie warunków ekonomicznych, wspieranie rozwoju gospo
24 S abina K au f
darczego regionów zacofanych, restrukturyzację regionów i obszarów przygranicz
nych, zwalczanie długotrwałego bezrobocia oraz stymulowanie rozwoju regionów wiejskich - stała się przedmiotem zarówno intensywnych studiów literaturowych, jak i badań empirycznych, które zaowocowały licznymi publikacjami i wdrożeniami.
Prezentowana praca składa się z jedenastu artykułów, które tworzą dwie części.
W pierwszej, obszerniejszej, przedstawiamy wpływ transformacji gospodarczej na rozwój regionów. Zawarto w niej poglądy wielu Autorów w kwestii przeobra
żeń, jakie dokonały się zarówno w Polsce, jak i w Niemczech. W tej części opraco
wania kluczowym zagadnieniem jest przedstawienie bilansu ostatnich piętnastu lat po zjednoczeniu Niemiec oraz wskazanie osiągnięć polityki regionalnej i efektów transferu środków finansowych z Niemiec Zachodnich do landów wschodnich. Pro
wadzone przez Autorów rozważania pozwoliły stwierdzić, że konkurencyjność re
gionów wschodnioniemieckich na międzynarodowym rynku lokalizacji przedsię
biorstw można uzyskać jedynie drogą priorytetowego wsparcia biegunów wzrostu 0 potencjale rozwojowym oraz że działania w zakresie polityki regionalnej Niemiec nie doprowadziły do samonapędząjącego się rozwoju gospodarczego na Wschodzie.
W części tej dużo miejsca zajmuje problematyka planowania przestrzennego i kie
runków rozwoju regionalnego w Polsce. Wykazano, że po 1989 r. zakres i intensy
wność polityki regionalnej zostały zminimalizowane do interwencyjnego, pasywne
go wspierania obszarów szczególnie zagrożonych wysokim bezrobociem struktural
nym, co spowodowało narastające międzyregionalne zróżnicowanie poziomów gos
podarczego i życia ludności. Poruszono również kwestię migracji zarobkowych lud
ności autochtonicznej Śląska Opolskiego. Omówiono także zagadnienia klastrów innowacyjnych, wskazując korzyści dla małych i średnich przedsiębiorstw w Pol
sce, wynikające z ich tworzenia.
Drugą część pracy poświęcono problematyce marketingu i logistyki w zarządza
niu regionami. Wskazano, że stałe nasilanie się konkurencji pomiędzy regionami 1 miastami przyczynia się do wzrostu znaczenia koncepcji marketingu i logistyki, a pojęcia „marketing” i „logistyka regionalna” stają się coraz popularniejsze. Z punk
tu widzenia różnych grup odbiorców (mieszkańców, pracowników, przedsię
biorstw, inwestorów, turystów itp.), regiony konkurują między sobą w wielu dzie
dzinach: jako przestrzeń życia, pod względem lokalizacji przedsiębiorstw, jako cen
tra handlowe, kulturalne czy też wypoczynkowe. Marketing stanowi nierozerwalny element długookresowej koncepcji rozwoju regionu, a logistyka i jakość infrastruk
tury logistycznej - poprzez ułatwianie pokonywania czasowo-przestrzennych roz
bieżności między popytem i podażą - warunkują efektywną wymianę.
Sabina K auf
Yorwort
Es ist uns eine groBe Freude und Ehre, aus Anlass des 70. Geburtstages von Prof.
Dr. habil. Klaus Gloede, den wir im Jahre 2006 feiem konnten, den zweisprachigen Band vorlegen zu diirfen. Ais Ausdruck der Hochachtung und Anerkennung fur Herm Professor Gloede haben wir die Gelegenheit der Feierlichkeiten anlasslich seines Jubilaums wie auch seiner funfjahrigen Wirkungszeit an der Wirtschaftswis
senschaftlichen Fakultat der Universitat Opole und die intematonale wissenschaftli- che Tagung iiber Regionalpolitik wahrend der Transformation, der die in dieser Veróffentlichung enthaltenen Beitrage entstammen, genutzt, um diesen Sammel- band zu publizieren. Die Thematik der regionalen Wirtschaftspolitik liegt dem Jubi- lar besonders nahe. Wahrend seiner mehrere Jahrzehnte dauemden Hochschulkar- riere vollzog sich in Ostdeutschland ein tiefgreifender Wandel, der sich in seinem wissenschaftlichen Schaffen deutlich widerspiegelt. Sein Mut, sich immer wieder neuen Herausforderungen zu stellen, ist beeindruckend.
Die erste Etappe seines beruflichen Lebens widmete Professor Gloede dem Bankwesen. Er fiihlte sich jedoch zu einer wissenschaftlichen Tatigkeit berufen, so dass er eine Lehrtatigkeit an der Hochschule aufnahm. Spater wurde er Professor fiir Makrookonomie im Fachbereich Regionalpolitik an der Universitat Potsdam.
Sein Interesse beschrankte sich aber nicht auf akademische Erórterungen. Dank seiner Manager- und Organisationsfahigkeiten gelang es ihm, eine ganze Reihe inter- nationaler Kontakte zu kntipfen. Eine ganz besondere Rolle spielt hier die Zusam
menarbeit zwischen der Universitat Potsdam und der Universitat Opole, an der Herr Professor Gloede in den vergangenen funf Jahren ais Hochschullehrer tatig war.
Zahlreiche Anregungen fur seine wissenschaftliche Arbeit fand Herr Professor Klaus Gloede in den Transformationsprozessen in Ostdeutschland. Neben Fragen des Bankwesens griff er in seiner Arbeit oft die Problematik der Gestaltung der re
gionalen Strukturpolitik auf und behandelte die Rolle kleiner und mittlerer Unter- nehmen in der Wirtschaft der Neuen Lander.
Das Problem der Wirtschaftsentwicklung auf regionaler Ebene spielt nicht nur in den Neuen Bundeslandern, sondem auch in der polnischen Wirtschaft, die in einem tiefen Strukturwandel begriffen ist, eine zentrale Rolle und gewinnt immer mehr an Bedeutung. Unter den Bedingungen eines sich kontinuierlich verscharfenden Wett- bewerbs der Regionen kann eine erfolgreiche und effiziente Regionalpolitik zum
26 S abina K au f
wesentlichen Entwicklungsfaktor werden. Kein Wunder also, dass mit der Entwick
lung der Marktwirtschaft das Interesse an den Fragestellungen der regionalen Ent
wicklung und der Anwendung neuer Instrumente fur das Regionalmanagement steigt. Schon zu Beginn des Transformationsprozesses wurde die Regionalpolitik zum Gegenstand intensiver Fachforschung und empirischer Erhebungen, was sich in zahlreichen Veróffentlichungen und implementierten MaBnahmen widerspiegelt.
Die Regionalpolitik bezweckt eine Verbesserung der wirtschaftlichen Verhaltnisse, eine Fórderung der Wirtschaftsentwicklung in unterentwickelten Regionen, eine Umstrukturierung der Grenzregionen und -gebiete, die Bekampfung der Dauerar- beitslosigkeit sowie eine Fórderung der Entwicklung landlicher Raume.
Der vorliegende Band besteht aus 11 Beitragen, die in zwei Teile untergliedert wurden. In dem ersten, umfangreicheren Teil wird der Einfluss des wirtschaftlichen Wandels auf die regionale Entwicklung erlautert. Enthalten sind dort die Beitrage mehrerer Verfasser zum Thema des Wandels, der sich sowohl in Polen ais auch in Deutschland vollzog. Im Zentrum dieses Teils des Sammelbandes steht eine Bilanz der vergangenen 15 Jahre seit der Wiedervereinigung Deutschlands, insbesondere in Bezug auf die Leistungen der Regionalpolitik und die Ergebnisse der Transferlei- stungen der alten Bundeslander in die Neuen Lander. Die Ausfuhrungen der Verfas- ser mtinden in die Feststellung, dass die Wettbewerbsfahigkeit der ostdeutschen Re
gionen auf dem Feld des intemationalen Standortswettbewerbs nur durch eine schwerpunktmaBige Fórderung der Wachstumszentren von Entwicklungspotential zu gewahrleisten ist und dass die MaBnahmen der Regionalpolitik in Deutschland bisher nicht zu einem sich selbst tragenden wirtschaftlichen Aufschwung in Ost
deutschland gefiihrt haben. In diesem Teil wurde der Raumordnungsproblematik und den Trends der regionalen Entwicklung in Polen viel Platz eingeraumt. Es wird auch darauf hingewiesen, dass die Regionalpolitik in Polen nach 1989 einen Riick- fall erlitt und auf eine interventionsartige, passive Fórderung der durch Dauerer- werbslosigkeit besonders gefahrdeten Gebieten reduziert wurde, was zur Folgę hat- te, das sich das Ungleichgewicht im Wirtschaftsbereich und im Lebensstandard der Bevólkerung zwischen den Regionen erheblich vergróBerte. Das Thema der Er- werbsmigration der alteingesessenen schlesischen Bevólkerung im Oppelner Land wird ebenfalls angesprochen. SchlieBlich geht es in diesem Teil auch um das Kon- zept der Innovationscluster, insbesondere um die Analyse der mit der Clusterbil- dung verbundenen Vorteile fur kleine und mittlere Untemehmen in Polen.
Der zweite Teil der vorliegenden Veróffentlichung ist der Marketing- und Logi- stikproblematik im Bereich des Regionalmanagement gewidmet. Es wird darauf hingewiesen, dass der zunehmende Wettbewerb zwischen Regionen und Stadten dazu beitragt, dass das Konzept des Logistikmarketing an Bedeutung gewinnt und die Begriffe Regionalmarketing und -logistik immer starkere Anwendung finden.
Aus Sicht verschiedener Abnehmergruppen (Einwohner, Mitarbeiter, Untemehmer, Investoren, Touristen usw.) stehen die Regionen in vielen Bereichen im Wettbe
werb miteinander, so z.B. ais Wohnstandort, Wirtschaftsstandort sowie ais Ziel fur
Y orw ort 27
die Ansiedlung von Einkaufszentren, Kulturzentren oder ais Naherholungsgebiete.
Das Marketing stellt einen unabdingbaren Bestandteil eines langfristigen Konzeptes der regionalen Entwicklung dar, und die Logistik sowie die Qualitat der Logistikin- frastruktur sind Grundlagen fur einen effektiven Giiteraustausch durch Uberschrei- tung der Zeit- und Raumschwelle im kritischen Bereich zwischen Nachfrage und Angebot.
Sabina K a u f
■
■
'
C zęść I
Transformacja gospodarcza a rozwój regionalny
Teil I
Wirtschaftstransformation und Regionalentwicklung
Klaus Gloede
Uniwersytet w Poczdamie
Polityka regionalna na rozdrożu: pomiędzy wzrostem a wyrównaniem dysproporcji rozwojowych
W polityce regionalnej oraz polityce przestrzennej od kilku lat prowadzi się w Niemczech ożywioną dyskusję na temat roli państwa we wspieraniu rozwoju gos
podarczego: czy w przyszłości ma ono wspierać wybrane ośrodki wzrostu gospo
darczego w regionach słabiej rozwiniętych ekonomicznie, czy - jak to miało miejs
ce do tej pory - wspierać przede wszystkim regiony uboższe, o gorzej rozwiniętej infrastrukturze, traktując je jako całość1.
Dyskusja nie jest nowa. Już w roku 1997, przy okazji seminarium zorganizowa
nego przez Gesellschaft fur Regionalforschung in Ósterreich, wyraziłem swoją opi
nię na ten temat. Otóż w sytuacji specyficznych przekształceń strukturalnych, uwa
runkowanych transformacją w Niemczech Wschodnich, i w świetle rozbieżności zachodzących w polityce regionalnej - szczególnie pomiędzy celami wzrostu a ce
lami wyrównania poziomów - z ekonomicznego punktu widzenia nadrzędne zna
czenie należy przypisać celowi wzrostu. Uzasadnienie poglądu: jedynie w drodze celowego priorytetowego wsparcia biegunów wzrostu mających potencjał rozwojo
wy można ogólnie poprawić konkurencyjność regionów wschodnioniemieckich w międzynarodowym rankingu lokalizacji przedsiębiorstw2. Takie stanowisko stało się w owym czasie przedmiotem gorącej dyskusji uczestników seminarium. Więk
szość reprezentowała pogląd, według którego w polityce regionalnej, znajdującej się na rozdrożu pomiędzy pożądanym celem wzrostu a celem wyrównania pozio
mów życia, priorytet należy przyznać rozwojowi przestrzennemu (w rozumieniu solidarności i wyrównania poziomu życia).
1 Zob. G. H eim pold, N e u e O rientierungen f u r die deutsche R aum entw icklungspolitik? - B ericht iiber einen Workshop im IW H im J u n i 2005, „W irtschaft im W andel” 2006, N r. 2, s. 60 i nn.
2K. G loede, T ransform ationsbedingte A nforderungen an die regionale W irtschaftspolitik in O stdeut
schland, „G esellschaft fur Regionalforschung, Sem inarbcrichte” 1997, Nr. 39, s. 41 i nn.
32 K laus G loede
W kwestii konieczności wprowadzenia nowej orientacji do polityki regionalnej regionów opóźnionych w rozwoju i z trudnościam i strukturalnymi
W porównaniu z poziomem zachodnioniemieckich landów regiony wschodnio- niemieckie w większości są dzisiaj opóźnione w rozwoju gospodarczym i społecz
nym; rozwijały się bowiem w bardzo zróżnicowany sposób. Jedynie dzięki znacz
nym transferowym finansowym płynącym z zachodnioniemieckich krajów związko
wych oraz znacznemu już zadłużeniu jednostek samorządu terytorialnego można utrzymać osiągnięty w większości regionów wschodnioniemieckich poziom życia i finansować wysokie bezrobocie.
Pojawiło się więc wyzwanie podjęcia szybkiej decyzji w kwestii: czy konieczna jest reorientacja ustalonych priorytetów polityki rozwoju przestrzennego państwa czy też polityki regionalnej i czy należy przejąć za nią odpowiedzialność. Przema
wiają za tym następujące argumenty3:
1. Ograniczone środki budżetowe państwa.
2. Intensyfikacja i zaostrzenie konkurencji pomiędzy regionami i poszczególny
mi lokalizacjami w dobie globalizacji i integracji europejskiej.
3. Niekorzystne trendy demograficzne (starzenie się społeczeństwa).
4. Konieczność gospodarowania ograniczonymi zasobami energii, surowców i zasobów naturalnych.
Moim zdaniem, koniecznie należy dodać do tego stwierdzenie, że skuteczność dotychczasowej regionalnej polityki wsparcia w Niemczech Wschodnich daleko odbiegała od oczekiwań. Temat ten omawiałem już wielokrotnie na podstawie kon
kretnego przykładu kraju związkowego Brandenburgii, w trakcie wielu konferencji przeprowadzonych na Uniwersytecie Opolskim4.
Ustalenie priorytetów polityki regionalnej kraju związkowego Brandenburgii
W realiach rozwoju regionalnego Brandenburgii wyraźnie widać jednoznaczne tendencje. Rząd krajowy Brandenburgii obrał na początku procesu transformacji błędną strategię rozwoju regionów, gospodarki i centralnych miejsc w kraju związkowym. Założono, że tak gospodarka, jak i miejscowości w rejonie metropolii berlińskiej będą rozwijały się dobrze, bez szczególnego wsparcia ze strony państwa.
Wsparcie państwa miało się koncentrować na sektorach prywatnych podmiotów gos
3 G. H cim pold, N e u e O rientierungen..., op.cit., s. 61.
4
K. G loede, K oncepcja p rzestrzennego zagospodarow ania i rozw oju gospodarczego Brandenburgii - założenia i rzeczyw istość, [w:] P rzem iany struktury p rzestrzennej m iast w sferze fu n k c jo n a ln e j i społecznej.
Red. nauk. J. Słodczyk, O pole 2004; K. G loede, D laczego konieczna j e s t korekta system u ośrodków central
nych dla landu B randenburgii?, [w:] Polityka zrów now ażonego rozw oju ora z instrum enty zarządzania m ia
stem . Red. nauk. J. S łodczyk, D. Rajchel, O pole 2006.
P olityka regionalna na rozdrożu.. 33
podarczych i jednostkach samorządu terytorialnego, w szczególności zaś na obsza
rach i miejscowościach znacznie oddalonych od Berlina, aby tym samym wesprzeć rozwój obrzeży landu. Już po dziesięciu latach widoczne były w rzeczywistości całkiem inne od założonych kierunki rozwojowe. W szczególności należy wymie
nić następujące:
- wzrost gospodarczy ma miejsce przeważnie w rejonie aglomeracji Berlina oraz w kilku centrach wzrostu na terenie landu;
- zaplanowane miejsca centralne rozwijają się w różny sposób i mogą spełnić przewidziane funkcje jedynie częściowo;
- w większości miejscowości, szczególnie na peryferiach, tendencje demograficz
ne cechuje proces starzenia, ujemny przyrost naturalny i migracja ludności.
Rząd krajowy Brandenburgii opracował w ostatnim roku nową koncepcję rozwo
ju przestrzennego kraju związkowego, poddał ją debacie, a następnie przyjął do rea
lizacji.
Do głównych założeń koncepcji należą:
- koncentracja wsparcia gospodarki i jednostek samorządu terytorialnego na nowe rozpoznane i wybrane ośrodki wzrostu (ryc. 1);
- koncentracja wsparcia gospodarki na nowe przyszłościowe branże o potencja
le wzrostu (ryc. 2).
.Nauruppln Schwedt/Od«r
V « lt*rP S . H«nnlg»d<
FUr*t*nwaJd«
Brandenburg a.d.H. Frankfurt (Od«r)
EisanhUttenstadt Ludwii
Flnstarwald*
Lauchhammar Schwarzh«ld«
S«nft«nbarg regionalne centra wzrostu (15)
□
kilka obszarów kształtujących jedno centrum wzrostuRyc. 1. Regionalne centra w zro stu w B randenburgii
3 - Polityka regionalna.
34 K laus G loede
• Biotechnologia* • Logistyka*
• Lotnictwo* • Przemysł metalurgiczny*
• Media/IKT* • Oleje mineralne/Bioenergia
• Przemysł samochodowy* • Optyka*
• Gospodarka energetyczna/technologia • Papier
• Gospodarka geoinformatyczna* • Koleje*
• Gospodarka drzewna • Gospodarka żywnościowa*
• Tworzywa sztuczne* • Turystyka*
Ryc. 2. O bszary kom petencji kraju zw iązkow ego Brandenburgii
* Struktury w ykraczające poza granice B randenburgii-B crlina
Kurorty
Templin Bad Wilsnack Bad Freienwalde Bucków Bad Saarów Belzig
Bad Liebenwerda
Miejsca rekreacyjne
Rheinsberg, Klein Zerlang Neuglobsow, Himmelpfort Lychen, Lindow/Mark W aldsieversdorf W erder/Havel W endisch Rietz Mullrose, Neuzelle Goyatz, Lubben/Spreewald Lubbenau/Spreewald Burg/Spreewald
R yc. 3. K urorty i m iejsca rekreacji
