Ślady biologiczne

a ponadto „na maszynie powinny znaleźć się pełne informacje dotyczące typu maszyny” (art. 57 ust. 1 rozp. masz.). W praktyce oznakowanie maszyn nanoszone jest w postaci tabliczek znamionowych, wykonywanych różną techniką76 .W założeniu, tabliczka znamionowa powinna podawać prawdziwego producenta urządzenia. Znajomość producenta i numeru seryjnego w wielu przypadkach pozwala prześledzić losy konkretnej maszyny.

Jednakże tabliczki znamionowe mogą zostać łatwo zmienione lub usunięte. Wprawdzie usunięcie tabliczki określającej producenta urządzenia lub zamiana jej na inną, fałszywie oznaczającą producenta, może narażać na odpowiedzialność karną za przestępstwo z art. 306 Kodeksu karnego, ale technicznie jest bardzo łatwe do przeprowadzenia. Trudniejsze jest usunięcie i zmiana znaków towarowych lub logotypów producenta, które często są nanoszone technikami zapewniającymi ich trwałość – np. tłoczone lub frezowane w metalu. W zbadanych sprawach wystąpił jeden przypadek usunięcia oznaczeń.

Przykład 68: Sprawca kupił po zawyżonej cenie używane maszyny do segregacji

stłuczki szklanej i przedstawił je do refundacji jako nowe. Tabliczki znamionowe usunął. W trakcie oględzin przeprowadzonych w śledztwie oświadczył, że tabliczki starły się, gdyż były w postaci naklejek [SO w Piotrkowie Trybunalskim, sygn. akt III

K 57/10]

Odnotowano też przypadek naniesienia na zakupione maszyny oznaczeń w postaci logo podmiotu podstawionego, będącego ich rzekomym producentem.

Przykład 69: Beneficjent zawyżył przy pomocy pośrednictwa podmiotu

podstawionego koszty zakupu linii produkcyjnej do przerobu mięsa. Urządzenia wchodzące w skład linii zostały kupione od różnych producentów i dystrybutorów. Jeden z producentów, na życzenie beneficjenta umieścił na dostarczonych mu maszynach nazwę i logo podmiotu podstawionego, jednocześnie nie nanosząc swoich oznaczeń. [SO w Warszawie, sygn. akt XII K 86/12]

Należy zwrócić uwagę, że samo nanoszenie na produkowane urządzenia oznaczeń innej firmy, nie będącej ich faktycznym producentem, jest dozwolone, dopóki nie narusza cudzych praw własności przemysłowej ani zasad uczciwej konkurencji. Trzeba zatem liczyć się tym, że w przypadku sprzętu robionego na zamówienie, możliwe jest oznakowanie maszyn zgodnie z życzeniem klienta.

W zbadanych sprawach nie spotkano się z przypadkiem przerobienia oryginalnej tabliczki znamionowej bądź numeru seryjnego, ale eksperci z państw członkowskich zwracają uwagę na

potencjalne przypadki w których numer seryjny danego urządzenia został podrobiony w celu dopasowania do sfałszowanych dokumentów77.

4.5. Ślady biologiczne

76 Wbrew wymogowi trwałości, tabliczki często mają postać naklejek.

149

Ślady biologiczne odgrywają szczególną rolę w sprawach dotyczących dopłat bezpośrednich i płatności rolnośrodowiskowych. Fakty wymagające ustalenia w sprawach tego typu, to przede wszystkim stan kwestionowanego gruntu i jego okrywy roślinnej, jako że na tej podstawie ocenia się spełnianie norm utrzymania gruntów rolnych i dotrzymywanie zobowiązań programów rolnośrodowiskowych.

4.5.1. Ślady uprawy

Podczas przeprowadzania kontroli na miejscu przez ARiMR zwykle nie ma kłopotu z ustaleniem czy dany obszar jest wykorzystywany rolniczo, gdyż jest to po prostu widoczne. Trudności pojawiają się jeżeli kontrola (lub ewentualnie wizja lokalna w trakcie postępowania karnego) przeprowadzana jest po zbiorach , ale i wówczas na polach pozostaje wiele śladów świadczących o tym co było uprawiane, w postaci nie zebranych części roślin, słomy itp. Brak ścierniska, resztek uprawy czy śladów orki świadczy o tym, że w danym sezonie pole leżało odłogiem. Problematyczne bywa natomiast ustalenie, czy obszary deklarowane jako łąki, pastwiska lub grunt celowo ugorowany, spełniają kryteria określone w aktach prawnych . Grunt na który pobierane są dopłaty może być ugorowany, pod warunkiem, że co najmniej raz w roku, w terminie do dnia 31 lipca, jest koszony, lub przeprowadzane są na nim inne zabiegi zapobiegające występowaniu i rozprzestrzenianiu się chwastów78. Pomocny przy ustalaniu przybliżonej daty ostatniego koszenia gruntu jest stan jego okrywy roślinnej. Śladem świadczącym o braku koszenia danego terenu, są rosnące na nim wieloletnie rośliny. Obecność wyrośniętych chwastów dwuletnich takich jak np. oset kędzierzawy79 lub popłoch pospolity80, oraz wieloletnich jak np. oset nastroszony 81, wskazuje na to, że w danym sezonie wegetacyjnym pole nie było koszone. Najlepszym wskaźnikiem biologicznym są jednak drzewa, gdyż możliwe jest ustalenie ich wieku z dokładnością do jednego roku.

4.5.2. Ustalanie wieku drzew

Ujawnienie wyrośniętych samosiejek drzew lub krzewów niezawodnie świadczy o tym, że dany obszar nie był wykorzystywany rolniczo od lat. Wiek drzewa można ustalić precyzyjnie na podstawie ilości słojów. Roczny przyrost grubości pnia składa się z dwóch słojów – jasnego i ciemnego, zatem każda para słojów to jeden rok życia drzewa. W przypadku drzew ściętych wystarczy je po prostu policzyć. Z żywych drzew można pobrać próbki za pomocą świdra Presslera bądź rezystografu, ale powoduje to uszkodzenie pnia. Przy zastosowaniu metod nieinwazyjnych, wiek drzewa da się obliczyć w przybliżeniu, na podstawie średnicy pnia (tzw. pierśnicy, mierzonej standardowo na wysokości 130 cm) i odczytu z tabeli średnich przyrostów rocznych dla danego gatunku. Jest to jednak metoda bardzo niedokładna, gdyż tabele wiekowe są obarczone błędami, sięgającymi nawet kilkudziesięciu lat. Znacznie dokładniejsze wyniki daje odczyt z tzw. nomogramu, czyli graficznego odwzorowania modelu regresji wielorakiej, jednakże jak dotąd nomogramy zostały opracowane dla zaledwie trzech gatunków drzew występujących w Polsce: lipy drobnolistnej, jesiona wyniosłego i kasztanowca pospolitego82.

78 Zob. § 2 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie minimalnych

norm, a poprzednio § 2 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 marca 2007 r. w sprawie minimalnych norm i § 2 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych wymagań utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej.

79 Carduus crispus.

80 Onopordum acanthium.

81 Carduus acanthoides.

82 J. Łukaszewicz, Określanie wieku niektórych gatunków drzew ulicznych na podstawie wybranych parametrów

150

Dokładne wyniki daje tomografia komputerowa pnia, ale jest to z kolei metoda wymagająca kosztownego sprzętu. Biorąc po uwagę, że dla celów postępowania karnego badane są zwykle drzewa bardzo młode, z reguły konieczne jest zastosowanie metod inwazyjnych.

Określanie wieku krzewów jest o tyle trudniejsze, że krzewy nie mają głównego pnia. Aby dokładnie określić wiek całego krzewu, trzeba zbadać wiek jego systemu korzeniowego, co oczywiście możliwe jest tylko metodą skrajnie inwazyjną (wymaga wykarczowania krzewu), gdyż wiek poszczególnych pędów nadziemnych może być znacznie niższy od wieku całej rośliny.

4.5.3. Ślady biologiczne utrwalone na fotografiach lotniczych i satelitarnych

Stan okrywy roślinnej danego obszaru w określonym czasie można także określić na podstawie fotografii. Jeżeli ARiMR bądź firma działająca na jej zlecenie przeprowadziła kontrolę na miejscu, dostępne powinny być zdjęcia z tej kontroli. Z reguły nie można natomiast liczyć na fotografie z wcześniejszego okresu, które pozwoliłyby ustalić od jak dawna dana działka rolna nie jest uprawiana83. Z pomocą mogą jednak przyjść zdjęcia lotnicze i satelitarne. Darmowy program Google Earth Free84 nie tylko podaje datę wykonania każdego zdjęcia (wyświetlaną na dole ekranu)85, ale oprócz zdjęć aktualnych, umożliwia także oglądanie fotografii historycznych – przy czym im zdjęcia starsze, tym gorszej jakości. Oczywiście tylko w nielicznych przypadkach są to zdjęcia wykonane w dniach wchodzących w zakres zainteresowania w konkretnej sprawie, ale nie należy z góry wykluczać takiej możliwości. W przypadku zdjęć o niskiej rozdzielczości, prawidłowa interpretacja wymaga wiedzy z zakresu teledetekcji. Drzewa i krzewy widoczne są na nich w postaci ciemnych kropek, jednakże kropki te nie mają jednolitej struktury – z jednej strony są ciemniejsze, gdyż oprócz „cienia własnego”, to jest nieoświetlonej części obiektu, widoczny jest też cień rzucany na ziemię przez koronę drzewa86. Na zdjęciach o wysokiej rozdzielczości drzewa można rozpoznać bez trudności, o ile są dostatecznie wyrośnięte.

Zdjęcia lotnicze i satelitarne doskonale ukazują też sposób eksploatacji gruntu, a w szczególności wykorzystanie go do celów innych niż rolnicze, np. jako zaplecza budowy czy do wydobycia piasku bądź kruszyw - por. przykład 9 i 11. Żwirownie, małe kamieniołomy lub kopalnie torfu mogą mieć różny obraz w widoku z góry87, ale w każdy przypadku wyraźnie odróżniają się od użytków rolnych. Ponieważ wydruk ortofotomapy88 jest obowiązkowym załącznikiem do wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich, czasami już na tym załączniku widać, że działka zadeklarowana przez wnioskodawcę nie jest wykorzystywana rolniczo.

W postępowaniu administracyjnym i przed sądami administracyjnymi, zdjęcia z programu

83 Szansa na to, że sam sprawca posiada takie zdjęcia jest znikoma, przeprowadzanie przeszukania w takich przypadkach mija się z celem.

84 Istnieją też płatne wersje Google Earth Plus i Pro.

85 Daty tej nie ma natomiast w dostępnych przez przeglądarkę Google Maps, które zawierają te same zdjęcia co Gogle Earth.

86 Por. A. Ciołkosz, J. Miszalski, J. R. Olędzki, Interpretacja zdjęć lotniczych, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1999, s. 147, 336-337.

87 Tamże, s. 401- 402 (ryc. 12.13., 12.14.).

88 Ortofotomapa – mapa fotograficzna wykonana ze zdjęć lotniczych po ich pasmowym przetworzeniu. Wynikiem

takiego przetworzenia jest zamiana rzutu środkowego, w którym zostały wykonane zdjęcia lotnicze, na rzut ortogonalny, w którym wykonuje się mapy wielkoskalowe. Ortofotomapa jest zatem zdjęciem fotograficznym pozbawionym zniekształceń położenia punktów wywołanych deniwelacją (A. Ciołkosz, J. Miszalski, J. R. Olędzki, Interpretacja zdjęć lotniczych, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1999, s. 116).

151

Google Earth stanowią „pełnoprawny” środek dowodowy89, wykorzystywany między innymi właśnie w sprawach dotyczących dopłat bezpośrednich90.