Populacja spraw i wybór próby

2.1.1. Populacja spraw

Wybór próby do badań rozpoczęto od ustalenia badanej populacji, to jest liczby rozpoznawanych przez polskie sądy spraw karnych dotyczących przestępstw z art. 286 § 1 kk lub 297 § 1 kk popełnionych na szkodę Unii Europejskiej. Ustalenie ich dokładnej liczby okazało się niemożliwe. Wprawdzie Prokuratura Generalna (a do 31 marca 2011 roku Prokuratura Krajowa), zbierała za pośrednictwem prokuratur apelacyjnych informacje o postępowaniach przygotowawczych w sprawach dotyczących przestępstw na szkodę Unii Europejskiej1, ale z informacji tych nie tworzono uporządkowanego wykazu, toteż dostępne są jedynie niepełne dane dla poszczególnych okresów2. I tak, według J. Bilewicza, w latach 2002-2005 prowadzono w Polsce łącznie 161 postępowań karnych dotyczących przestępstw popełnionych na szkodę Unii Europejskiej. Spośród nich 50 zostało umorzonych, w 5 sprawach odmówiono wszczęcia, w 57 wniesiono akt oskarżenia, w 3 wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, w 3 przypadkach zawieszono postępowanie, 44 sprawy pozostawały w toku na koniec roku 20053. Według Prokuratury Generalnej, w roku 2010 w jednostkach prokuratury zarejestrowano już 1540 postępowań dotyczących przestępstw popełnionych na szkodę Unii Europejskiej . W tym samym roku zakończono 1340 spraw, w tym w 914 odmówiono wszczęcia postępowania, 224 postępowania umorzono, w 165 przypadkach wniesiono akt oskarżenia, 22 sprawy zawieszono. W 2011 roku jednostki prokuratury odnotowały 1718 postępowań, a zakończyły 1587, w tym 1144 sprawy zakończyły się odmową wszczęcia postępowania, 275 umorzono, a w 168 skierowano akt oskarżenia lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W roku 2012 w prokuraturach odnotowano 1812 spraw dotyczących przestępstw na szkodę Unii Europejskiej, a zakończono 1639, w tym 1174 odmową wszczęcia, 302 umorzeniem, 106 wniesieniem aktu oskarżenia, 3 skierowaniem wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, 24 zakończono w

1 Pismo p.o. Zastępcy Dyrektora Biura do Spraw Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej do Prokuratorów Apelacyjnych z dnia 24 lutego 2006 roku, sygn. PR IV 004/10/06.

2 Informacja publiczna udzielona pismem Zastępcy Dyrektora Biura Prokuratora Generalnego z dnia 14 marca 2012 roku, sygn. PG VII Ip 11/12.

53

inny sposób, a w 30 postępowanie zawieszono4. W roku 2013 zarejestrowano 1920 spraw, a zakończono 1781, z tego 175 aktem oskarżenia5 .

Jak wynika z przedstawionych powyżej liczb, w latach 2010-2013 do sądów skierowano łącznie 617 aktów oskarżenia i wniosków o warunkowe umorzenie postępowania w sprawach o oszustwa na szkodę UE. Dodając 57 spraw z lat 2002-2005, otrzymuje się 674 sprawy. Liczba postępowań zakończonych wniesieniem aktu oskarżenia bądź skierowaniem do sądu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania z lat 2006-2009 jest nieznana. Jeżeli przyjąć, że kształtowała się podobnie jak w latach następnych, to jest średnio 154 sprawy rocznie, byłoby to około 616 spraw. Za cały okres 2002-2013 można by zatem przyjąć około 1200 spraw. Jednakże dane Prokuratury Generalnej nie są kompletne, co ustalono porównując listę sygnatur otrzymaną od Prokuratury Generalnej w trybie dostępu do informacji publicznej, z sygnaturami podanymi w informacjach udzielonych przez prokuratury apelacyjne w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie i Wrocławiu6, a także ustalonymi na podstawie wyroków opublikowanych w Internecie na Portalu Sądów Powszechnych.

Razem, liczbę postępowań sądowych zainicjowanych do końca roku 2013 w sprawach których dotyczy niniejsza praca, można oszacować na około 1300. Jednakże łącząc informacje uzyskane z wszystkich wymienionych wyżej źródeł, zdołano ustalić sygnatury sądowe tylko 491 spraw karnych, w tym 19 rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sądy okręgowe – informacje przekazane przez prokuratury były niepełne, gdyż szczegółowe dane o raportowanych postępowaniach, w tym ich sygnatury sądowe, często nie były przechowywane. Zatem przy populacji szacowanej na 1300 jednostek, realnie dostępnych do zbadania było 491.

Przyjmując takie same założenia, na podstawie cytowanych wyżej danych za lata 2010-2013, można oszacować, że liczba postepowań przygotowawczych umorzonych w okresie od roku 2002 do 2013 wyniosła około 2300, a liczba spraw w których odmówiono wszczęcia postępowania około 8700. Trzeba jednak uwzględnić, że w przeciwieństwie do spraw w których wniesiono akt oskarżenia, liczba postępowań zakończonych w inny sposób, wykazuje w kolejnych latach bardzo wyraźną tendencję wzrostową. Zatem prawdopodobnie było ich, odpowiednio, około 2000 i 8000. Po zsumowaniu daje to około 11 300 zarejestrowanych przez prokuraturę spraw o przestępstwa na szkodę Unii Europejskiej.

2.1.2. Wybór próby

Ze względu na wielką różnicą pomiędzy liczbą dostępnych do badań spraw rozpoznawanych przez sądy okręgowe – zaledwie 19 – a liczbą spraw rozpoznawanych przez sądy rejonowe – 472 – dobór materiału w każdej z tych grup przeprowadzono w inny sposób. Zamierzano zbadać wszystkie sprawy z sądów okręgowych, ale 3 okazały się niedostępne do badań ze względu na czynności międzyinstancyjne. Faktycznie zbadano zatem 16 spraw z sądów okręgowych, co stanowi 84% ich ustalonej liczby. Pochodziły one z dziesięciu sądów:

1) w Białymstoku,

4 Opublikowane: http://pg.gov.pl/aktualnosci-prokuratury-generalnej/prokuratura-generalna-o-przestepstwach-na-szkode-finansowych-interesow-unii-europejskiej-2-693.html (dostęp 25.10.2013)

5 C. Kamiński, Współpraca Prokuratury z organami ścigania w zakresie zwalczania zorganizowanej

przestępczości ekonomicznej, referat wygłoszony w dniu 15.04.2015 roku, na VII Międzynarodowej Konferencji

Policyjnej, Ochrona interesów finansowych RP i UE w Warszawie.

6 Prokurator Apelacyjny w Warszawie odmówił udzielenia informacji o sygnaturach spraw decyzją z dnia 11.04.2012 r. znak I P 1/12.

54 2) w Gdańsku, 3) w Gorzowie Wielkopolskim, 4) w Krakowie, 5) w Piotrkowie Trybunalskim, 6) w Szczecinie, 7) w Toruniu, 8) w Warszawie, 9) we Włocławku, 10) we Wrocławiu.

Natomiast badania akt spraw z sądów rejonowych przeprowadzono na próbie 100 jednostek. Dobór próby nie był w pełni losowy. Posłużono się doborem grupowym jednostopniowym7, to jest losowano poszczególne sądy rejonowe i badano wszystkie rozpoznawane przez dany sąd sprawy dotyczące oszustw na szkodę Unii Europejskiej, aż do osiągnięcia zakładanej ilości 100 spraw. Z puli do losowania usunięto sądy, w których rozpoznano mniej niż 3 sprawy dotyczące badanych przestępstw. W rezultacie, zbadano sprawy z dziewiętnastu sądów rejonowych:

1) w Aleksandrowie Kujawskim, 2) w Bełchatowie,

3) w Choszcznie,

4) Gdańsk Południe w Gdańsku, 5) w Kutnie,

6) dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie, 7) dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi,

8) w Malborku, 9) w Międzyrzeczu, 10) w Nakle nad Notecią, 11) w Opolu,

12) Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu, 13) dawnego Sądu Rejonowego w Szczecinie, 14) Szczecin Prawobrzeże i Zachód,

15) w Tomaszowie Mazowieckim, 16) w Toruniu,

17) w Tucholi,

18) dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie, 19) we Włocławku.

7 Por. H. M. Blalock, Statystyka dla socjologów, tłum. M. Tabin, I. Topińska, K. Starzec, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975, s. 454-455; A.D. Aczel, Statystyka w zarządzaniu, tłum. Z. Czerwiński, W. Latusek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 932.

55

Przeprowadzono także pilotażowe badania akt postępowań przygotowawczych umorzonych przez prokuratora, którymi objęto 20 spraw, w tym dziewiętnaście prowadzonych przez Prokuraturę Rejonową Poznań-Grunwald w Poznaniu i jedną prowadzoną przez Prokuraturę Apelacyjną w Gdańsku. Ponadto zbadano akta jednego śledztwa zawieszonego, prowadzonego w Prokuraturze Rejonowej Poznań-Grunwald w Poznaniu. Ponieważ badania te nie wykazały, by zdarzenia będące przedmiotem umorzonych postępowań różniły się jakościowo od zdarzeń będących przedmiotem spraw w których wniesiono akt oskarżenia, odstąpiono od dalszych badań spraw umorzonych.

Odstąpiono od badania spraw w których odmówiono wszczęcia postępowania, zakładając że niezależnie od tego czy podjęta decyzja procesowa była słuszna, zawarty w nich materiał jest zbyt ubogi, aby mógł dostarczyć przydatnych informacji.

Łącznie zbadano akta 16-tu spraw rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sądy okręgowe, 100-tu spraw rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sądy rejonowe oraz 20-tu śledztw umorzonych i jednego zawieszonego, co daje 137 spraw karnych. Spis sygnatur tych spraw znajduje się w aneksie do niniejszej pracy.

Zasięg terytorialny badań objął sprawy z sądów i prokuratur działających na terenie jedenastu województw: dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego, podlaskiego, pomorskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego.

Zakres czasowy badań objął także sprawy dotyczące przestępstw popełnionych jeszcze przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, związanych z programami przedakcesyjnymi. W zbadanym materialne znalazły się 3 takie przypadki. Pozostałe 134 sprawy dotyczyły zdarzeń do których doszło w latach 2004-2013. Oczywiście postępowania karne toczyły się już po tych zdarzeniach, dlatego najnowsze ze zbadanych spraw noszą sygnatury z roku 2014.