Podmioty podstawione i wykorzystanie „słupów”

Jak wspomniano wcześniej, możliwa jest bardzo różna konfiguracja powiązań pomiędzy podmiotem podstawionym a beneficjentem. W zbadanych sprawach stwierdzono znaczne zróżnicowanie i bogactwo wariantów, od ścisłego związku aż do sytuacji w której charakteru powiązań nie udało się ustalić.

W roli podmiotu podstawionego może wystąpić „zewnętrzny” przedsiębiorca, prowadzący działalność niezależnie od sprawcy, incydentalnie namówiony do współdziałania w oszustwie. Może też zachodzić powiązanie między sprawcą a podmiotem podstawionym, kapitałowe lub osobowe94. Jeżeli podmiotem podstawionym jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub podobna spółka zagraniczna95, powiązanie może polegać na tym, że właściciel podmiotu-beneficjenta jest jednocześnie właścicielem podmiotu powiązanego. W przypadku ostrożniejszych sprawców powiązanie jest lepiej zamaskowane – jako właściciele podmiotu podstawionego występują członkowie rodziny, albo figuranci, tak zwane „słupy”96. Podstawianie zbyt dużej ilości „słupów” niweczy jednak jedną z większych zalet tego sposobu (zalet z punktu widzenia sprawcy oczywiście), jaką jest ograniczenie ilości osób wtajemniczonych, toteż najczęściej ogranicza się do zarejestrowania figuranta w charakterze prezesa zarządu spółki (lub odpowiadającego mu organu w spółce zagranicznej). W prostszej wersji, działający pod kierunkiem sprawcy „słup” zakłada jednoosobową działalność gospodarczą, której faktycznie

94 Kupowanie w ramach projektu od podmiotów powiązanych osobowo i kapitałowo zostało dostrzeżone w analizach Ministerstwa Finansów, por. Analiza. Nieprawidłowości w wykorzystaniu funduszy strukturalnych i

Funduszu Spójności zgłoszone do Komisji Europejskiej za okres 1 maja 2004 r. – 30 czerwca 2007 r.

Ministerstwo Finansów, Warszawa, grudzień 2007, s. 6; Analiza. Nieprawidłowości w wykorzystaniu funduszy

strukturalnych i Funduszu Spójności zgłoszone do Komisji Europejskiej za okres 1 maja 2004 r. – 31 grudnia 2007 r. Ministerstwo Finansów, Warszawa, kwiecień 2008, s. 5.

95 Tylko w jednej ze zbadanych spraw podmiotem podstawionym była spółka zagraniczna – por. przykład 50.

96 W sytuacji modelowej, sprawca planując ubieganie się o dofinansowanie, zakłada spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z minimalnym kapitałem zakładowym. Oczywiście nie musi zakładać jej w Polsce, może założyć spółkę o podobnej formie z siedzibą w innym państwie – wówczas często w ogóle nie potrzeba wnosić kapitału zakładowego – albo tanio kupić „gotową” spółkę. Jako organ wykonawczy spółki rejestrowany jest słup, który może być wtajemniczony w cały plan, ale może też w ogóle nie zdawać sobie sprawy ze swojej roli.

117

nie prowadzi – jedynym celem zarejestrowania działalności jest wykorzystywanie jej w charakterze podmiotu podstawionego.

Dane o ilości poszczególnych rodzajów powiązań występujących w zbadanym materiale przedstawiono w tabeli 3.7.

Tab. 3.7. Relacje pomiędzy beneficjentem a podmiotem podstawionym L.p. Relacja pomiędzy beneficjentem a podmiotem

podstawionym w zbadanych sprawach^{Liczba przypadków %}

1. Ten sam właściciel 2 11%

2. Ten sam członek zarządu 1 5%

3. Osoba spokrewniona lub spowinowacona z

beneficjentem, właścicielem lub członkiem zarządu beneficjenta

6 31%

4. Znajomy właściciela lub członka zarządu

beneficjenta

4 21%

5. Firma zarejestrowana na „słupa” 2 11%

6. Stały kontrahent 2 11%

7. Zewnętrzny przedsiębiorca nakłoniony do

współdziałania ad hoc ^{1 5%}

8. Relacja nieustalona 1 5%

9. Razem 19 * 100%

* liczba większa od ilości spraw wynikających z tabeli 3.3. gdyż w czterech sprawach występował jednocześnie więcej niż jeden rodzaj relacji między beneficjentem a podmiotem podstawionym

118

Jak wynika z tabeli 3.7., w zbadanych sprawach żaden rodzaj powiązania pomiędzy beneficjentem a podmiotem podstawionym w celu zawyżenia wydatków nie był dominujący, ale względnie najczęściej występowały więzy rodzinne pomiędzy właścicielami podstawionych firm a właścicielami (wspólnikami) beneficjenta lub członkami jego zarządu. Stopień pokrewieństwa lub powinowactwa bywał zarówno bardzo bliski, jak i nieco dalszy – podmioty podstawione były prowadzone przez żonę (w dwóch przypadkach), ojca, teścia, szwagra i wuja sprawcy.

Tab. 3.8. Liczba podmiotów podstawionych w poszczególnych sprawach

L.p. Liczba podmiotów podstawionych Liczba spraw %

1. jeden 8 61%

2. dwa 1 8%

3. trzy i więcej 4 31%

4. Razem 13 100%

Wykr. 3.8. Liczba podmiotów podstawionych w poszczególnych sprawach

Tylko w dwóch sprawach stwierdzono wykorzystanie podmiotów podstawionych założonych całkowicie na „słupy”, czyli figurantów sterowanych przez sprawcę. W tych dwóch przypadkach były to spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, formalnie (w świetle danych wpisanych do KRS) nie mające żadnych powiązań z beneficjentem.

Jednakże wykorzystanie „słupów” było częstsze, gdyż w jednej ze spraw, w podstawionej spółce, należącej do osoby będącej jednocześnie właścicielem wszystkich udziałów beneficjenta (beneficjentem była spółka z o.o.), powołano marionetkowy zarząd złożony z figurantów. W innej sprawie „słupy” obsadzono w roli członków zarządu samego beneficjenta – por. przykład 63.

Przykład 63: Beneficjentem była spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w której

299 z 300 udziałów miał „A”, a jeden udział jego żona. „A” był jednocześnie prokurentem spółki i kierował całą jej działalnością. Zarząd spółki był dwuosobowy, składał się z „B” i „C”, którzy faktycznie o niczym nie mogli decydować, byli szeregowymi pracownikami spółki, nie mającymi nawet dostępu do jej rachunków bankowych. [SO w Krakowie, sygn. akt VI K 15/14]

119

W tabeli 3.9. przedstawiono stwierdzone w zbadanych pomiędzy relacje zachodzące pomiędzy „słupami” a beneficjentami lub sprawcami oszustw. Na potrzeby niniejszej pracy, do kategorii „słupów” zaliczono wyłącznie osoby sterowane przez sprawców oszustwa i nie mające świadomości w jakiej operacji biorą udział. Ich rola ograniczała się do udostępnienia swoich danych osobowych i podpisywania podsuwanych dokumentów.

Tab. 3.9. Osoby występujące w roli słupów

L.p. Relacja osoby wykorzystanej jako „słup” do sprawcy lub

beneficjenta przypadków ^Liczba

w zbadanych sprawach % 1. Pracownik beneficjenta 1 17% 2. Pracownik sprawcy 2 33% 3. Nieustalone 1 17%

4. Osoba spokrewniona lub spowinowacona ze sprawcą 2? 33%

5. Razem 6 100%

Wykr. 3.9. Osoby wystepujące w charakterze słupów

W tab. 3.9. ze znakiem zapytania uwzględniono dwa przypadki, w których w roli figurantów wystąpiły osoby spowinowacone lub spokrewnione ze sprawcą. Wprawdzie ich rola w operacjach mających na celu oszukańcze zawyżenie kosztów była bierna, ale ze względu na związki rodzinne łączące je ze sprawcą, wydaje się wątpliwie by osoby te nie zdawały sobie sprawy w jakim przedsięwzięciu biorą udział, co odróżnia je od typowych „słupów”.

Łącznie, przy uwzględnieniu tych dwóch wątpliwych przypadków, „słupami” posłużono się w 4 sprawach, co stanowi 3% spraw zbadanych. Liczba „słupów” okazała się zaskakująco mała, znacznie mniejsza niż oczekiwano. Dla porównania, w sprawach o wyłudzanie kredytów i pożyczek bankowych „słupy” stanowią 33% skazanych97. Pracownicy beneficjenta lub sprawcy występujący w roli „słupów” byli osobami ubogimi i nisko wynagradzanymi, a przez to

120

pozostającymi w całkowitej zależności ekonomicznej od pracodawcy. Wyjątkowo jaskrawy przypadek takiej sytuacji przedstawia przykład 64:

Przykład 64: „Z”, pracujący w jednej z firm prowadzonych przez „A”, najpierw jako

robotnik budowlany, a następnie jako stróż, dowiedział się od swojego bezpośredniego przełożonego, że „A” szuka kogoś, kto założy na siebie firmę. „Z” się zgłosił i założył spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, w której był jedynym wspólnikiem. Założenie spółki zorganizował oczywiście „A”, rola „Z” sprowadzała się do złożenia podpisów. Prezesem zarządu (i jego jedynym członkiem) został „B”, znajomy „A”. Spółka została następnie wykorzystana przez „A” do zawyżania kosztów projektu realizowanego przez fundację, którą A kierował. Za pełnienie roli figuranta „Z” niczego nie otrzymał. „A” zapowiedział, że może podniesie mu wynagrodzenie z 4 zł za godzinę na 5 zł, ale ostatecznie nie podniósł. [SO w Krakowie, sygn. akt III K 317/08]

W obydwu stwierdzonych przypadkach, pracownicy odgrywający role „słupów” nie odnieśli z tego tytułu żadnej rzeczywistej korzyści. Mieli tylko nadzieję, że przysługa którą w ten sposób wyrządzali pracodawcom, może się opłacić w przyszłości.