Pozorne podnoszenie cen – uwiarygodnienie zawyżonego budżetu

Wnioskodawca ubiegający o przyznanie dofinansowania musi uzasadnić wysokość planowanych wydatków. O ile wpisanie wyższych kwot w samym wniosku jest banalnie proste, o tyle jego uwiarygodnienie stanowi pierwszą barierę którą sprawca musi pokonać.

Tab. 3.4. Sposoby uwiarygodnienia zawyżonego budżetu projektu l. p. Sposób

uwiarygodnienia ^{Sądy okręgowe Sądy rejonowe Prokuratura Razem}

Liczba

spraw ^{% Liczba} spraw ^{% Liczba} spraw ^{% Liczba} spraw

% 1. Podrabianie ofert 1 11% 2 50% 0 0% 3 18% 2. Oferty od znajomych ^{2 22% 1 25% 0 0% 3 18%} 3. Oferty od firm powiązanych 2 22% 0 0% 1 25% 3 18%

4. Oferty nie były wymagane lub w aktach sprawy brak danych o ofertach

4 45% 1 25% 3 75% 8 46%

Razem 9 100% 4 100% 4 100% 17 100%

81 Sprawozdanie roczne przyjęte w 2009 r. Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych.

Streszczenie. Dziewiąte sprawozdanie z działalności za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r., s. 16.

100

Wykr. 3.4. Sposoby uwiarygodnienia zawyżonego budżetu projektu

Zawyżenie cen rzeczy powszechnie znanych byłoby łatwe do ujawnienia, dlatego sprawcy wybierają przedmioty rzadko spotykane w obrocie, których wartość jest znana tylko nielicznym specjalistom. Podatne na manipulację są zwłaszcza ceny urządzeń robionych na zamówienie. Przykładowo maszyny rolnicze są produkowane seryjnie, a ich ceny można sprawdzić w katalogach, toteż ich zawyżenie jest łatwe do wykrycia. Natomiast urządzenia produkcyjne często powstają na indywidualne zamówienie, a orientację w ich rzeczywistych cenach mają tylko osoby działające w danej branży. Wprawdzie wnioski o przyznanie dofinansowania przechodzą ocenę ekonomiczną, ale w żadnej ze zbadanych spraw osoby oceniające wniosek nie zdołały rozpoznać, że podawana cena urządzeń jest rażąco wygórowana83.

Jak w wspomniano w rozdziale pierwszym, uzasadnienie wydatków poniesionych na realizację projektu (lub dopiero planowanych) najczęściej polega na przedłożeniu co najmniej trzech ofert od potencjalnych dostawców, mającym wykazać, że wybrano najkorzystniejszą z nich. W tym celu sprawca oszustwa musi zdobyć odpowiednie oferty.

3.12.3.1. Podrabianie ofert

Najprostszy, ale najbardziej ryzykowny dla sprawcy sposób uwiarygodnienia zawyżonego budżetu, polega na sfałszowaniu ofert. Może on zostać zrealizowany przez sporządzenie ofert fikcyjnych, zawierających dane nieistniejących firm, albo przez podrobienie ofert rzeczywiście działających przedsiębiorców. Posługiwanie się ofertami fikcyjnych podmiotów napotkano w dwóch zbadanych sprawach, przy czym w jednej z nich zastosowano obydwa warianty – część ofert rzekomo pochodziła od firm rzeczywiście istniejących, w pozostałych figurowały zmyślone przedsiębiorstwa.

Przykład 45: W ramach Regionalnego Programu Wsparcia Małych i Średnich

Przedsiębiorstw – Przedsiębiorczość w Polsce, PHARE 2002, 8 firm o różnej formie prawnej, powiązanych pomiędzy sobą osobowo, realizujących zbliżone projekty, składając wnioski o płatność, załączyło po 3 oferty dotyczące nabytych w ramach projektu maszyn. Podmioty składające oferty powtarzały się w każdym z tych wniosków, łącznie było to 5-ciu oferentów. Wszystkie oferty – z wyjątkiem tych wybranych do realizacji, jako najkorzystniejsze – były podrobione. Dwie z

83 Natomiast w jednym przypadku eksperci instytucji zarządzającej zwrócili uwagę na wysokość ceny budowy hali produkcyjnej i zalecili szczególną skrupulatność w rozliczaniu tej inwestycji (sprawa SO w Szczecinie, sygn. akt III K 151/14).

101

wykorzystanych firm faktycznie istniały, ale nigdy nie składały takich ofert, a 3 były fikcyjne – aczkolwiek ich dane wykreowano w oparciu o faktycznie istniejące przedsiębiorstwa, których nazwy zostały przekręcone. [SO w Gdańsku, XIV K 21/08].

W trzeciej sprawie posłużono się podrobioną ofertą rzeczywiście istniejącej firmy.

Przykład 46: Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością złożyła wniosek o przyznanie

dofinansowania w ramach SPO ROL 2004–2006 w wysokości 300.000 zł, przeznaczonego na zakupu kombajnu, który miał kosztować 640.000 zł. Do wniosku załączone były trzy oferty, które wzbudziły wątpliwości oceniających. ARiMR zwrócił się do oferentów w celu sprawdzenia autentyczności tych dokumentów. Okazało się, że jedna z ofert została podrobiona [SR w Tucholi, sygn. akt II K 60/08]

3.12.3.2 Oferty od znajomych sprawcy

Znacznie trudniejszy do wykrycia, a tym samym bezpieczniejszy dla sprawcy sposób, polega na przedłożeniu ofert sporządzonych przez przedsiębiorców zaprzyjaźnionych, bądź będących stałymi kontrahentami . Wykorzystanie takich ofert nie musi nawet wiązać się z udzieleniem ich autorom jakichkolwiek korzyści. Zdarza się, że sporządzenie oferty o treści zamówionej przez sprawcę, albo wręcz podpisanie oferty przez niego podsuniętej, znajomi traktują jako grzecznościową przysługę – por. przykład 51. Należy dodać, że przepisy regulujące przyznawanie dofinansowania nie zakazują nabywania towarów od pośredników, ani usług od podmiotów posługujących się podwykonawcami. Instytucje oceniające wnioski o dofinansowanie i płatność nie mają ani obowiązku, ani możliwości sprawdzenia, czy firmy składające oferty są zdolne do wywiązania się z nich84.

3.12.3.3. Oferty od firm powiązanych ze sprawcą

Zamiast poszukiwać zewnętrznych podmiotów gospodarczych gotowych sporządzić pozorną ofertę, sprawca może posłużyć się firmami powiązanymi z nim osobowo bądź kapitałowo. Mogą to być firmy prowadzone przez małżonka, krewnych czy powinowatych, albo spółki w których sprawca lub jego bliscy są wspólnikami. Oczywiście sprawca może połączyć obydwa warianty i jednocześnie przedłożyć oferty pochodzące od firm powiązanych i zaprzyjaźnionych. W skrajnym przypadku może dojść do przedłożenia trzech ofert złożonych przez podmioty mające tego samego właściciela, np. przez trzy jednoosobowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Trzeba w tym miejscu przypomnieć, że do 05 stycznia 2011 roku nie było jednoznacznego zakazu nabywania dóbr i usług od podmiotów powiązanych osobowo lub kapitałowo, a w programach wdrażanych przez instytucje inne niż PARP nadal zakaz taki nie obowiązuje.

Co istotne, powiązania stosunkowo łatwo jest ukryć. Forma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ułatwia manipulacje tego typu, gdyż na ofertach i w innych dokumentach handlowych nie pojawiają się nazwiska wspólników. Ustalenie kto jest właścicielem udziałów w danej spółce wymaga sprawdzenia w Krajowym Rejestrze Sądowym, a obowiązujące dotąd procedury oceny wniosków o dofinansowanie bądź płatność, nie nakładały obowiązku takiego sprawdzenia. W bardziej zaawansowanym wariancie oszustwa, spółki mogą mieć siedziby w innych państwach, co poważnie utrudnia stwierdzenie, czy nie zachodzą powiązania pomiędzy nimi a beneficjentem.

84 Niezdolność do wywiązania się ze złożonej oferty jest zresztą bardzo trudna do udowodnienia. Nawet jeżeli dany podmiot gospodarczy w dniu złożenia oferty nie dysponował towarem który oferował do sprzedaży i nie był w stanie go wyprodukować, albo nie miał możliwości wykonania oferowanej usługi, to przecież mógł (przynajmniej teoretycznie), zakupić niezbędne rzeczy lub znaleźć podwykonawcę.

102

W przypadku dostawców będących osobami fizycznymi wystarczy, aby nie nosiły one tego samego nazwiska co beneficjent (lub osoby będące wspólnikami czy też członkami organów beneficjenta będącego osobą prawną bądź jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej), a już wykrycie powiązania osobowego przez instytucje zaangażowane w realizację programów pomocowych staje się prawie niemożliwe.

3.12.3.4. Zakup przedmiotów o rzekomo szczególnych cechach

Spotykany jest również sposób pozwalający ominąć konieczność przedstawiania konkurencyjnych ofert. Polega on na zamieszczeniu w budżecie projektu wydatków na zakup rzeczy charakteryzujących się rzekomo szczególnymi cechami, uzasadniającymi ich wysoką cenę. Większość procedur przyznawania dofinansowania przewiduje wyjątek od obowiązku przedstawienia konkurencyjnych ofert, jeżeli przedmiot zamówienia z powodu swojej innowacyjności bądź innych unikalnych właściwości nie ma konkurencji na rynku.

W takich przypadkach wymagane jest natomiast przedłożenie zaświadczenia lub opinii eksperta, potwierdzającej istnienie tych wyjątkowych cech. Nieuczciwi wnioskodawcy dokumenty takie uzyskują w drodze fałszerstwa lub korupcji. Następnie zaś, w porozumieniu z dostawcami, kupują po zawyżonej cenie rzeczy nie mające żadnych nadzwyczajnych właściwości i przedstawiają je do refundacji.

Jednym z możliwych wariantów, ilustrowanych przykładem 47 jest nabycie rzekomo najnowocześniejszych urządzeń, wykorzystujących unikatową technologię, w rzeczywistości niczym nie przewyższających maszyn standardowo używanych.

Przykład 47: W ramach PO IG Spółka jawna „S” zawarła z PARP umowę na

dofinansowanie uruchomienia produkcji nanobetonu . Realizując projekt „S” kupiła od firmy z siedzibą w Niemczech dwie pompy do betonu. Miały to być pompy o szczególnych cechach konstrukcyjnych, przeznaczone do podawania nanomieszanki nowej generacji, a w rzeczywistości były to zwykłe pompy do betonu. W porozumieniu ze sprzedającym, cena jednej z nich został zawyżona o 206.000 zł, a drugiej o 111.996 zł. Nadwyżka stanowiła zapłatę za trzecią pompę, które nie była objęta dofinansowaniem.[SO we Wrocławiu, sygn. akt III K 352/13]