Średnia prędkość pociągów towarowych

Do wyliczenia średniej prędkości handlowej pociągów towarowych zastosowano metodę, według której prędkość handlowa to iloraz długości trasy (w kilometrach) i czasu, w jakim ta trasa została przebyta (w godzinach). Średnioroczna prędkość handlowa w przewozach towarowych ogółem podana przez poszczególnych przewoźników została zindeksowana o ich udział w rynku mierzony wykonaną pracą przewozową. Prędkość handlowa w przewozach intermodalnych została zindeksowana o liczbę pociągów uruchamianych na danej relacji.

Rys. 34. Średnia prędkość handlowa pociągów towarowych ogółem i pociągów intermodalnych w Polsce w km/h w latach 2012-2017

Wyniki obliczeń pokazują, że średnia prędkość handlowa w Polsce jest niska i wpływa negatywnie na konkurencyjność transportu kolejowego. W latach 2013-2015 nastąpiło obniżenie średniej prędkości handlowej pociągów towarowych związane z kumulacją prac modernizacyjnych na sieci pod koniec poprzedniej perspektywy budżetowej Unii Europejskiej. Prędkość w 2017 r. poprawiła się nieznacznie, na co wpływ miała sytuacja infrastrukturalna: z jednej strony rozpoczęły się prace modernizacyjne w ramach perspektywy 2014-2020, z drugiej zaś przewoźnicy mogli korzystać z tras wyremontowanych w latach 2007-2015. Rok 2017 to również kolejny duży wzrost przewozów intermodalnych, które charakteryzują się wyższą prędkością. Jednak dane dla samych przewozów intermodalnych wskazują na spadek średniej prędkości w ostatnich trzech latach. Mogło to wynikać przede wszystkim z tego, że od 2012 r. skala przewozów intermodalnych systematycznie rosła, zwiększała się liczba przewoźników i tras, przez co utrudnienia i opóźnienia na sieci w większym stopniu dotykały transportu intermodalnego.

Średnia prędkość na poziomie 30 km/h jest jednym z czynników utrudniających kolei konkurowanie z transportem drogowym przy przewozie kontenerów.

Prezes UTK uzyskał od wybranych organów regulacyjnych zrzeszonych w IRG-Rail dane o średniej prędkości handlowej pociągów towarowych w 2016 r. Dane potwierdzają, że średnia prędkość handlowa przewozów towarowych w Polsce jest niska.

25,6

23,9 23,0 23,1

24,9 25,1

34,6

32,0

33,6

31,8 31,3

29,9

20 25 30 35 40

2012 2013 2014 2015 2016 2017

przewozy towarowe ogółem przewozy intermodalne

Rys. 35. Średnia prędkość handlowa pociągów towarowych w wybranych krajach IRG-Rail w 2016 r. (km/h)

W Holandii ruch międzynarodowy stanowi 80% przewozów towarowych, a kluczową rolę pełnią połączenia z portu w Rotterdamie. Przekłada się to na ok. 35% udziału przewozów kontenerów w rynku kolejowym. Szybkość dostarczenia towaru jest niezwykle ważna w przewozach intermodalnych. Poza tym wyższa prędkość oznacza większą przepustowość, co ma duże znaczenie na zatłoczonej sieci kolejowej w Holandii. Należy pamiętać, że w 2007 r. otwarto 160-kilometrową dwutorową linię kolejową pod nazwą

„Betuweroute”, która jest dedykowana transportowi towarowemu i łączy Niemcy z portem w Rotterdamie. Do 2022 r. w związku z rosnącym ruchem na 70 kilometrach linii ma zostać dobudowany trzeci tor. Duża część pociągów towarowych w Holandii kursuje na stałych trasach.

W Portugalii w ciągu ostatnich kilkunastu lat udało się zmodernizować infrastrukturę prowadzącą do dynamicznie rozwijających się portów. Dzięki tym inwestycjom i wzroście wymiany handlowej przez porty, przewozy intermodalne koleją zwiększyły się kilkukrotnie od 2004 r. W 2016 r. praca przewozowa w transporcie kontenerów wzrosła aż o 40%, w związku z czym udział przewozów intermodalnych w rynku kolejowym przekroczył 40%. W najbliższych latach Portugalia planuje kontynuację programu modernizacji sieci, na który składa się m.in. projekt budowy 92 -kilometrowej linii przeznaczonej do transportowi towarów, która połączy port w Lizbonie z Hiszpanią; poprawa dostępu do portów Sines i Setubal, elektryfikacja dwóch linii, a także projekt dostosowania kilku linii do przejazdu pociągów towarowych o długości 750 m.

Jeszcze istotniejszą rolę transport intermodalny pełni w Hiszpanii, gdzie stanowi ok. 45% wykonanej pracy przewozowej, co ma przełożenie na średnią prędkość handlową. Tym niemniej, transport kolejowy w Hiszpanii ma tylko kilkuprocentowy udział w rynku przewozów towarowych i jest krytykowany za niewystarczającą dopuszczalną długość pociągów i brak dogodnych połączeń kolejowych do portów.

Także na Litwie przewozy towarowe charakteryzują się wyższą prędkością niż w Polsce. Litwa stara się wpisać swoje położenie w projekt Nowego Jedwabnego Szlaku. Coraz większy strumień towarów przejeżdża przez jej granicę z Białorusią – w 2017 r. nastąpił tu wzrost przewozów o 15%.

To, co łączy omówione rynki kolejowe to ich tranzytowe położenie oraz rola portów morskich. W Polsce porty odgrywają bardzo istotną rolę w siatce połączeń kolejowych, zaś znaczenie tranzytu w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku rośnie. W tym kontekście niezwykle istotne jest poprawienie prędkości pociągów pomiędzy portami i południem kraju, a także pomiędzy wschodnią i zachodnią granicą. Zarówno linie kolejowe nr 131 i 201 („magistrala węglowa”), linia nr 273 („Nadoodrzanka”), jak i korytarz C-E 20 przynajmniej na części długości mogą być dedykowane transportowi towarów.

64

Holandia Portugalia Hiszpania Litwa Polska Rumunia

Rys. 36. Średnia prędkość rozkładowa pociągów towarowych w wybranych krajach UE w 2016 r. (km/h)

Komisja Europejska zebrała od państw członkowskich dane dotyczące średniej prędkości rozkładowej pociągów towarowych w 2016 r. Przekazanie tych danych nie było obowiązkowe i informacje nie są kompletne. W Polsce średnia prędkość rozkładowa została obliczona na podstawie danych od zarządców, po uwzględnieniu ich udziału w rynku udostępniania infrastruktury i po włączeniu do analizy PKP LHS.

W 2017 r. w Polsce prędkość ta wyniosła 31 km/h. W 2016 r. kształtowała się na podobnym poziomie.

Średnia prędkość rozkładowa jest więc w Polsce wyższa od handlowej o ok. 6 km/h, co pokazuje że rzeczywisty czas realizacji rozkładu jazdy jest wyraźnie dłuższy od zakładanego. W Holandii i na Litwie średnia prędkość handlowa nie jest niższa od rozkładowej. W „Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.)” (na str. 311) jako cel przyjęto osiągnięcie średniej prędkości kursowania pociągów towarowych na sieci PKP PLK na poziomie 40 km/h w 2020 r. Wartością referencyjną w Strategii było 27 km/h w 2015 r. (wartość dla wszystkich zarządców infrastruktury wyniosła w 2015 r. 28 km/h).

Na tle raczej niskich wyników w krajach Grupy Wyszehradzkiej pozytywnie wyróżniają się Czechy.

Podobnie jak w przypadku średniej prędkości handlowej, wysoka prędkość przejazdu oferowana jest przez zarządców w krajach, w których istotną rolę odgrywają przewozy do i z portów morskich, w tym szczególnie transport intermodalny. Na małym rynku w Irlandii przewozy intermodalne odpowiadały za 57% wykonanej w 2016 r. pracy przewozowej, w Danii 50%, we Francji 23%, w Słowenii 29%, a w Polsce ok. 9%.

80

73 72 70

60

45 39

32 32 31 31 30

24 74

64

45 60

47

36 29 31 29

41

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

pociągi krajowe pociągi międzynarodowe