5. Tabor kolejowy
5.1. Struktura taboru przewoźników pasażerskich normalnotorowych
W 2017 r. liczba pojazdów trakcyjnych, jakimi dysponowali przewoźnicy pasażerscy zmniejszyła się w porównaniu do 2016 r. Zwiększyła się natomiast liczba wagonów. Do danych dotyczących wagonów wliczone zostały również wagony w zespołach trakcyjnych: spalinowych i elektrycznych, posiadających więcej niż jeden człon.
Struktura taboru trakcyjnego i wagonowego przewoźników pasażerskich normalnotorowych w latach 2012-2017
rodzaj taboru rok
2012 2013 2014 2015 2016 2017
lokomotywy ogółem 557 538 513 474 441 429
lokomotywy elektryczne
412 398 368 331 322 320
lokomotywy spalinowe 145 140 145 143 119 109
elektryczne zespoły trakcyjne 1216 1261 1317 1343 1262 1279
spalinowe pojazdy silnikowe (zespoły trakcyjne
i pojedyncze wagony silnikowe) 227 239 238 255 249 240
wagony pasażerskie ogółem 7516 7477 7421 7437 7147 7290
w tym wyłącznie w elektrycznych zespołach trakcyjnych
3814 4068 4220 4414 4239 4418
Liczba lokomotyw spadła o 12 szt. (spalinowych o 10 oraz elektrycznych o 2). Liczba spalinowych pojazdów silnikowych zmniejszyła się w stosunku do 2016 r. o 9 szt. i wyniosła 240 szt., z czego 73 szt.
stanowiły pojedyncze wagony silnikowe. Liczba klasycznych wagonów w 2017 r. to 2438 szt.
Rys. 82. Wykorzystanie lokomotyw i EZT przez przewoźników normalnotorowych w latach 2012-2017
Zmiany w liczbie taboru, jakim dysponowali przewoźnicy, w dużym stopniu wpłynęły na wzrost współczynnika jego wykorzystania7. W roku 2017 znacząco, o ponad 7 pkt procentowych, wzrósł poziom współczynnika wykorzystania elektrycznych zespołów trakcyjnych. Dostępność tego typu taboru niewiele spadła, o nieco ponad 1 pkt procentowy do poziomu 64,5%. Wykorzystanie lokomotyw kształtowało się w 2017 r. na poziomie 55,94%, co oznacza kontynuację wzrostu z roku poprzedniego.
W stosunku do 2016 r. współczynnik ten zwiększył się o 1,9 pkt procentowego.
7Wskaźnik wykorzystania taboru obliczany w danym roku jest wg następującego wzoru:
𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑ℎ 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑑𝑑𝑠𝑠𝑖𝑖𝑠𝑠𝑖𝑖ó𝑑𝑑 𝑖𝑖𝑠𝑠𝑑𝑑𝑑𝑑𝑡𝑡𝑠𝑠 𝑒𝑒𝑒𝑒𝑠𝑠𝑒𝑒𝑖𝑖𝑑𝑑𝑠𝑠𝑖𝑖𝑑𝑑𝑑𝑑𝑠𝑠𝑖𝑖𝑒𝑒𝑒𝑒𝑑𝑑 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑑𝑑𝑙𝑙𝑑𝑑𝑠𝑠 𝑑𝑑𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑑𝑑 𝑡𝑡𝑑𝑑𝑒𝑒𝑠𝑠
Do lokomotyw/EZT/SZT/wagonów eksploatowanych zalicza się taki tabor, który był w eksploatacji danego dnia, bez względu na czas eksploatacji. Nie wlicza się taboru na stałe wyłączonego z eksploatacji oraz nie będącego z innych względów eksploatowanym danego dnia (np. ze względu na okresowe przeglądy, czy też naprawy).
65,94% 61,20% 61,16% 58,66% 65,79% 64,50%
50,16% 52,15% 49,02% 51,40% 54,02% 55,94%
0%
20%
40%
60%
80%
2012 2013 2014 2015 2016 2017
EZT
lokomotywy
Średni wiek wagonów (w tym również członów spalinowych i elektrycznych zespołów trakcyjnych) wyniósł w 2017 r. 25,9 roku (24,8 w 2016 r.). Średni wiek wagonów bez uwzględnienia członów zespołów trakcyjnych to 29,3 roku. Średni wiek zespołów trakcyjnych to 25,5 roku: 27,5 w przypadku EZT i 10 w przypadku SZT. Lokomotywy pasażerskie mają średnio 35,3 roku, w tym elektryczne 33,6, a spalinowe 40,5 roku.
Ważnym elementem związanym z rozwojem przewozów pasażerskich jest dostosowanie taboru do aktualnych wymagań pasażerów (klimatyzacja, system zamknięty toalet, dostęp do Internetu czy miejsca dla rowerów).
Zestawienie wyposażenia dodatkowego taboru pasażerskiego w 2017 r.
wyposażone z przedziałami i bez
przedziałów)
41% 32% 15% 13% 1% 5%
spalinowe zespoły
trakcyjne 99% 84% 10% 71% 7% 95%
Znaczna część taboru pasażerskiego nadal nie jest dostosowana do wymagań klienta, jednak w ostatnich latach zauważalny był wzrost komfortu podróżowania koleją. W elektrycznych zespołach trakcyjnych - grupie taborowej przewożącej największą liczbę pasażerów – połowa pojazdów jest wyposażona w toalety z systemem zamkniętym (w 2016 r. 44%). Podobny odsetek EZT - 46% - wyposażono w klimatyzację (w 2016 r. było to 43%). W 2017 r. dostęp do sieci Internet zapewniało 29% elektrycznych zespołów trakcyjnych (24% w roku poprzedzającym). Liczne modernizacje i duże inwestycje w zakup EZT na przestrzeni lat spowodowały zwiększenie udziału dobrze wyposażonych jednostek tego typu.
Przewoźnicy zapowiadają dalsze inwestycje w tabor pasażerski, co powinno przynieść dalszą poprawę komfortu podróżowania. Wszystkie nowe pojazdy, co do zasady powinny być w pełni zgodne z obowiązującymi i mającymi zastosowanie dla danego pojazdu TSI.
Obecnie EZT charakteryzują się największym odsetkiem pojazdów zgodnych z TSI PRM (22%). Wynika to m.in. z tego, że w przypadku modernizacji EZT, łatwiej je dostosować do potrzeb osób z niepełnosprawnością i organicznymi możliwościami poruszania się niż w przypadku klasycznych wagonów. Znaczącą przewagą zarówno EZT jak i SZT jest również większy udział taboru z miejscami dla rowerów (odpowiednio 66% i 71%).
Mniej atrakcyjnie prezentują się klasyczne składy wagonowe. Na koniec 2017 r. 41% spośród nich posiadało toalety z systemem zamkniętym (37% w 2016 r.). W przypadku klimatyzacji odsetek ten wyniósł 32% (31% w 2016 r.). Dostęp do Internetu na koniec 2017 r. zapewniało 15% klasycznych wagonów (w 2016 r. - 14%). Miejsca na rowery posiadało 13% wagonów, podczas gdy w 2016 r. odsetek ten wyniósł 7%.
Spalinowe zespoły trakcyjne (SZT) to spośród trzech najbardziej licznych grup taborowych - grupa najmniejsza, a zarazem najlepiej wyposażona. Jest to również grupa najmłodsza. 99% pojazdów jest wyposażonych w toalety z systemem zamkniętym, 84% w klimatyzację, a 71% w miejsca dla rowerów.
SZT w niewielkim jednak stopniu są zgodne z TSI PRM (7%) oraz posiadają stosunkowo niewielki udział pojazdów zapewniających połączenie z siecią Internet (10% tego typu taboru).
Dla podróżnych istotny jest czas podróży, który często porównywany jest z konkurencyjnymi dla kolei podróżami transportem drogowym oraz powietrznym. Na koniec roku 2017 kolej oferowała możliwość podróżowania z maksymalną prędkością nieprzekraczającą 160 km/h, oprócz fragmentu CMK, na którym obowiązywała prędkość 200 km/h. Podobnie kształtuje się sytuacja taboru: niewielki jego procent jest dostosowany do prędkości przekraczającej 160 km/h. Obecnie w skład tego typu taboru wchodzi jedynie 10 lokomotyw, 186 wagonów oraz 20 EZT.
W 2017 r. przewoźnicy zainwestowali 373,3 mln PLN w zakup taboru (w tą kwotę nie zostały wliczone inwestycje marszałków). Przewoźnicy pozyskali 19 nowych EZT oraz 8 SZT. W nowy tabor zainwestowały Przewozy Regionalne, Koleje Dolnośląskie oraz Koleje Śląskie.
Dodatkową pulę nowego taboru stanowiły 33 szt. EZT, zakupione przez urzędy marszałkowskie, wykorzystywane w 2017 r. przez Przewozy Regionalne oraz Koleje Małopolskie. Przewoźnicy przeprowadzili też modernizacje posiadanego taboru za 389,3 mln PLN. 60% tej kwoty przeznaczone zostało na modernizację EZT (234,8 mln), w tym 230,9 mln objęło najpopularniejsze składy EN57. Coraz większą część taboru wykorzystywanego przez przewoźników stanowi własność jednostek samorządu terytorialnego. Samorządy najczęściej kupują nowe elektryczne zespoły trakcyjne, a zakup współfinansowany jest ze środków unijnych. Jednostki samorządu terytorialnego posiadają tabor kolejowy na własność i użyczają go na podstawie umów wybranym przewoźnikom świadczącym usługę przewozu osób na terenie wybranego województwa. Urzędy marszałkowskie, wykorzystując Fundusze Europejskie, w znaczący sposób polepszyły jakość obecnego taboru, dokonując zakupu nowoczesnych EZT i SZT.