5. Tabor kolejowy
5.5. TSI Hałas – wymagania wobec taboru
Jednym z istotnych aspektów, który wpływał na funkcjonowanie rynku kolejowego w 2017 r., były prace związane ze zmianą TSI „Hałas”. Ograniczenie hałasu kolejowego, generowanego głównie przez transport towarów, jest jednym z priorytetów w najgęściej zaludnionych państwach Unii Europejskiej jak Niemcy, Holandia czy Szwajcaria. Dostrzegając ten problem pod koniec 2015 r. Komisja Europejska opublikowała dokument roboczy, w którym analizowano możliwe scenariusze dalszych działań na poziomie unijnym.
290
2017 zgodny z TSI („Wagony towarowe” oraz
„Hałas”)
niezgodny z TSI (dopuszczone do eksploatacji na podstawie zezwolenia dla typów pojazdów niezgodnych z obowiązującymi TSI)
niezgodny z TSI (dopuszczony do eksploatacji na podstawie świadectwa)
Do realizacji wybrany został wariant zmiany TSI „Hałas” z wykorzystaniem nowych możliwości prawnych, jakie daje dyrektywa 2016/797. Zgodnie z jej art. 4 ust. 3 lit. h Techniczne Specyfikacje Interoperacyjności wskazują przepisy, które mają zastosowanie do istniejących podsystemów i pojazdów, co otwiera drogę do wprowadzenia obowiązku dostosowania do TSI w określonym zakresie i terminie wszystkich pojazdów, a nie tylko tych poddawanych modernizacji i odnowieniu, jak miało to miejsce dotychczas.
W 2016 r. w ramach Agencji Kolejowej Unii Europejskiej (EUAR) rozpoczęły się prace nad zmianą TSI
„Hałas” w celu dostosowania do jej wymagań istniejących wagonów towarowych. Szczególna intensyfikacja tych prac przypadła na 2017 r. Założeniem przyświecającym zmianie TSI „Hałas” było ograniczenie hałasu generowanego podczas przejazdu pociągu na obszarach najgęściej zaludnionych i z najintensywniejszym ruchem pociągów. W ten sposób powstała koncepcja tzw. cichych sekcji, czyli odcinków linii kolejowych, po których poruszać mogą się wyłącznie wagony towarowe spełniające wymagania TSI w zakresie hałasu przejazdu. Aktualny projekt TSI przekazany Komisji Europejskiej zakłada, że ciche sekcje wyznaczane będą na odcinkach linii o minimalnej długości 20 km, na których w porze nocnej (między 22 a 6 rano) przejeżdża powyżej 12 pociągów towarowych.
Rys. 88. Linie kolejowe na których w porze nocnej przejeżdża powyżej 12 pociągów (dane PKP PLK)
W przypadku Polski tak sformułowane kryteria przekładają się na wyznaczenie cichych sekcji na głównych ciągach towarowych w kraju m.in. Magistrali Węglowej, na ciągu Wrocław – Katowice czy na szeregu linii kolejowych w obrębie Śląska, w tym na połączeniach transgranicznych z Czechami.
W efekcie właściciele zdecydowanej większości wagonów towarowych będą zmuszeni do ich dostosowania do nowych wymagań, gdyż trasowanie pociągów z pominięciem tych linii będzie niezwykle trudne lub wręcz niemożliwe.
Konieczność przystosowania zdecydowanej większości wagonów towarowych do wymagań TSI „Hałas”
stanowiłaby duży ciężar dla przewoźników kolejowych i właścicieli wagonów. Ekonomicznie najbardziej uzasadnionym rozwiązaniem dla wyciszenia istniejących wagonów jest wymiana wstawek hamulcowych z żeliwnych na kompozytowe. Podczas hamowania wstawki kompozytowe polerują powierzchnię toczną kół, zmniejszając jej szorstkość, co przekłada się na zmniejszenie hałasu powstałego podczas jazdy wagonu. Rozwiązanie to jest stosunkowo tanie, gdyż wymaga jedynie wymiany wstawek hamulcowych.
W przypadku niektórych rodzajów wagonów towarowych zastosowanie tego rozwiązania wymaga jednak wymiany kół lub przebudowy układu hamulcowego, co radykalnie podnosi koszt całej operacji – nawet siedmiokrotnie na jeden wagon.
Szacunki Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa oraz Urzędu Transportu Kolejowego z 2017 r.
wskazują, że problem podwyższonych kosztów dostosowania wagonów do nowych wymagań może dotyczyć nawet 62,5 tys. wagonów towarowych następujących rodzajów:
• z kołami obręczowanymi;
• ze wstawkami hamulcowymi położonymi tylko po jednej stronie koła (tzw. konfiguracja 1Bg lub 1Bgu);
• przeznaczonych do ruchu z prędkością 100 km/h, wyposażonych w hamulec „ss”
(tzw. hamulec typu S2 wg TSI i kart UIC);
• przeznaczonych do ruchu z prędkością 120 km/h.
W skali całego rynku koszty związane z dostosowaniem całej floty wagonów towarowych w Polsce mogą sięgnąć nawet 2 mld PLN.
W celu ograniczenia tych kosztów, przedstawiciele Polski intensywnie promowali na forum instytucji unijnych rozwiązania korzystne dla naszego kraju. Działania te zostały zakończone przyznaniem Polsce tzw. szczególnego przypadku, umożliwiającego eksploatację do końca 2036 r. na terenie Polski ww. rodzajów wagonów, również na odcinkach linii wyznaczonych jako ciche sekcje.
Udało się również wynegocjować dłuższy termin wejścia w życie nowych uregulowań - z dniem 8 grudnia 2024 r. (wejście w życie rozkładu jazdy 2024/2025). Począwszy od tego dnia tylko wagony towarowe zgodne z TSI „Hałas” będą mogły poruszać się po liniach wyznaczonych jako ciche sekcje (z wyłączeniem wagonów objętych szczególnych przypadkiem, które będą mogły nadal bez ograniczeń jeździć po wszystkich liniach w Polsce).
Prace nad projektem zmiany TSI „Hałas” będą kontynuowane w 2018 r. na poziomie Komisji Europejskiej.
Ostateczny kształt TSI powinien być znany w listopadzie 2018 r., po głosowaniu na forum Komitetu ds. Bezpieczeństwa i Interoperacyjności Kolei. Według obecnego harmonogramu zmiana TSI „Hałas”
powinna zostać opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w I połowie 2019 r.
Polski rynek przewozów kolejowych powinien już rozpocząć przygotowanie do tych zmian. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że niemal wszystkie wagony towarowe, które nie są objęte szczególnym przypadkiem dla Polski, będą musiały zostać wyposażone w kompozytowe wstawki hamulcowe przed 8 grudnia 2024 r. Uniknięcie tego obowiązku będzie możliwe jedynie w przypadku, gdy wagony te będą eksploatowane poza liniami kolejowymi wskazanymi jako ciche sekcje. Ich wykaz zostanie udostępniony w II połowie 2019 r., co pozwoli przewoźnikom na wykonanie odpowiednich analiz w zakresie prowadzonych przez nich przewozów i lokalizacji cichych sekcji. Jednak co do zasady ciche sekcje zostaną zlokalizowane na liniach z największym ruchem towarowym, a więc trasowanie pociągu z ich pominięciem nie będzie proste, a niekiedy może być wręcz niemożliwe. W efekcie wyłącznie ograniczona pula wagonów towarowych na stale eksploatowanych poza największymi ośrodkami przemysłowymi i najważniejszymi liniami towarowymi będzie mogły być użytkowana na dotychczasowych zasadach. Podejmując jednak decyzje w tym zakresie warto mieć na uwadze, że wagony niedostosowane do TSI „Hałas” nie będą mogły być elastycznie wykorzystywane na całej sieci kolejowej UE w miarę potrzeb, co może generować w przyszłości dodatkowe koszty i problemy eksploatacyjne.