Środowisko pochodzenia uczestników Klubów Pracy

Z jakich środowisk społecznych wywodzą się uczestnicy Klubów Pracy? To kolejne zagadnienie, które rozpatrywano na podstawie informacji pozyskanych z kwestio-nariuszy wypełnionych przez respondentów. Uściślić należy, że nie chodziło o pełny opis tych środowisk, gdyż takie zadanie przerastało możliwości badawcze, a ponadto nie wydawało się to uzasadnione. W badaniach dociekano raczej do określenia rysu zawodowego czy też dosadniej – pracowniczego w środowiskach pochodzenia respondentów. Dlatego pytano m.in. o zawody, które pełnili rodzice respondentów i o to, jak długo trwało ich zatrudnienie. Czy były to zawody, branże, którymi interesowali się respondenci? Dane postanowiono odnieść również do reprezentowanych poziomów zawodowych, by później stwierdzić na ile są to te same poziomy, które reprezentują uczestnicy badań.

Na pytanie o zatrudnienie (zawód) ojca i jego lata pracy odpowiedziało 95,2%

ankietowanych (238 odpowiedzi); na pytanie o zawód matki uzyskano 236 odpowiedzi (94,4%); zaś lata pracy matek określiły 192 osoby, co stanowi 76,8% grupy. Pozyskany materiał pozwala na stwierdzenie, że zdecydowana większość respondentów - 74,4% - pochodzi z rodzin, w których ojciec i matka byli zaangażowani zawodowo, podczas gdy 17,6% wychowywało się w rodzinach, których żywicielem był ojciec, matka zaś pełniła rolę gospodyni domowej (tabela 31). 5,6% grupy stanowią respondenci pochodzący z rodzin niepełnych (gdzie siłą rzeczy jeden rodzic był zaangażowany zawodowo). Pozostali

wychowywali się bez rodziców (do tej podgrupy zaliczono też osoby, które wyjaśniły, że nie utrzymywały kontaktu z rodzicami, oraz respondentów, którzy pozostawili pytanie o rodziców puste - bez jakichkolwiek wyjaśnień).

Tabela 31. Rodziny pochodzenia respondentów w relacji do pracy zawodowej

N=250 Respondenci

Zaangażowanie zawodowe rodziców

Liczba % Ojciec i matka zaangażowani zawodowo 186 74,4 Ojciec zaangażowany zawodowo, matka - gospodyni domowa 44 17,6

Samotni ojcowie zaangażowani zawodowo 8 3,2

Samotne matki zaangażowane zawodowo 6 2,4

Respondenci bez rodziców lub brak danych 6 2,4

Razem 250 100

Źródło: badania własne.

Informacje dotyczące wykonywanych przez rodziców zawodów (bądź stanowisk, gdyż bardzo często nimi respondenci określali zajęcia rodziców), pozwalają na stwierdzenie, że w grupie znalazły się osoby pochodzące z rodzin związanych, co najmniej od pokolenia, ze Śląskiem. Tak jest w przypadku 81 respondentów (32,4% grupy), których ojcowie pełnili zawody bezpośrednio związane z przemysłem ciężkim:

- najczęściej wydobywczym - górnikami byli ojcowie 51 respondentów (20,4% grupy)

- zawód ojca jako „hutnik” określiło 11 respondentów (4,4%), aczkolwiek grupa związana z hutnictwem była większa, gdyż wymieniano również inne stanowiska, które można wiązać z innymi zakładami, ale i z hutami. I tak, zawód tokarza pełniło 7 ojców; monterami konstrukcji stalowych byli 4 ojcowie; spawaczami było 8 ojców itp.

Można mniemać, że grupa ta jest w rzeczywistości większa, gdyż ojcowie kolejnych 30 osób mieli pełnić zawody, które można wiązać tak z przemysłem ciężkim, jak i z usługami:

- zawód ślusarza pełnili ojcowie 19 osób

- ojcowie 11 respondentów byli pracownikami fizycznymi.

Dość często (11,2%) wymieniane były profesje związane z transportem i komunikacją:

- 20 ojców było kierowcami;

- 4 - kolejarzami, - 4 - maszynistami;

Kolejna branża - budowlana - angażowała ojców kilkunastu respondentów jako murarzy, techników budowlanych, operatorów koparek, dekarzy, hydraulików itp.

Raczej słabo reprezentowane w grupie było rzemiosło. Jednostkowo wymieniane były zawody takie jak piekarz, kowal, cieśla, itp. Podobnie jest z reprezentacją inteligencji (spoza branż wcześniej wspomnianych): pojedynczy respondenci podawali, iż ojcowie pełnili zawód lekarza, dziennikarza, elektronika, księgowego, oficera Wojska Polskiego, reżysera dźwięku.

15 osób informowało, iż ich ojcowie byli rolnikami, a jeden podał, iż ojciec był meliorantem.

Lista zawodów i stanowisk piastowanych przez matki respondentów jest krótsza od listy zatrudnień ojców. Co szósty respondent w rubryce „zatrudnienie matki” wpisał „gospo-dyni domowa”, bądź „Matka nie pracowała”. Pozostali najczęściej podawali, że ich matki były związane z handlem bądź usługami:

- 21 osób wskazało na zawód ekspedientki; 7 kolejnych osób na inne stanowiska związane z handlem: kasjerki, kierownicy sklepów, czy ogólnie „handlowcy”

- 11 matek wykonywało powinności sprzątaczek; kolejnych 11 - powinności kucharek; matki 14 osób były krawcowymi; matki 3 osób pełniły zawód piekarza; trzech kolejnych - zawód telefonistki. Pojedynczo wymieniono też zawody (stanowiska) typu: fryzjer, kaletnik, bakieliciarz, chemik, konduktorka, ogrodnik, przędzarka, portier, woźna, dozorca, dróżnik, farmaceutka, kierownik poczty, kierownik magazynu itp.

Niespełna 30-osobową grupę tworzą respondenci, których matki trudniły się różnego rodzaju pracami biurowymi:

- trzy były ekonomistkami, dwie archiwistkami, dwie - sekretarkami, 9 wykonywało powinności referentek, 10 - księgowych.

W służbie zdrowia zaangażowane były matki 16 respondentów:

- 6 matek pełniło zawód pielęgniarki, dwie- położnej, również dwie - pomocy dentystycznej, cztery osoby były salowymi, jedna - opiekunką, jedna - rejestratorką;

Matki 4 respondentów były zatrudnione jako nauczycielki.

W grupie znaleźli się też respondenci, których matki wykonywały nietypowe dla kobiet zawody: betoniarza, elektromontera, konwojenta, hutnika, odlewnika czy ślusarza.

6 respondentów stwierdziło, że ich matki były rolnikami, jednakże można mniemać, iż grupa ta była liczniejsza, gdyż część żon rolników została określona przez respondentów jako

„gospodynie domowe”. 25 respondentów poinformowało, że ich matki były pracownikami fizycznymi.

Analizując dane dotyczące zawodów rodziców, zastosowano podział na trzy grupy:

robotników niewykwalifikowanych i wykwalifikowanych (gdzie wykonanie zadań wymaga wykształcenia podstawowego bądź zasadniczego); grupę techników (wymagającą wykształ-cenia średniego) oraz grupę specjalistów (gdzie wykonanie zadań zawodowych wymaga wykształcenia wyższego). Wzorzec podziału zaczerpnięto z pozycji pt. „Zróżnicowanie społeczne a uczestnictwo w kulturze” autorstwa W. Świątkiewicza⁴⁹⁴. Jednak wykaz ów pos-tanowiono uzupełnić o jeszcze jedną kategorię, do której zaliczono matki nie zaangażowane zawodowo, czyli gospodynie domowe. Bez tej kategorii, informacje dotyczące matek 17,6%

respondentów, musiałyby być traktowane jako „brak danych”, podczas gdy informują one jednak o istotnym elemencie życia rodzin respondentów.

Tabela 32. Grupy zawodowe reprezentowane przez rodziców respondentów

N=250

Matki Ojcowie Rodzice

Grupa zawodowa Liczba % Liczba %

Robotnicy niewykwalifikowani i wykwalifikowani 135 54,0 187 74,8

Technicy 48 19,2 39 15,6

Specjaliści 9 3,6 12 4,8

Gospodynie domowe 44 17,6

Brak danych 14 5,6 12 4,8

Razem 236 94,4 238 95,2

Źródło: badania własne.

Uzyskane wyniki (tabela 32) pozwalają na stwierdzenie, iż trzon w badanej zbiorowości stanowią osoby pochodzące ze środowisk typowo robotniczych: 74,8% grupy to respondenci, których ojcowie wykonywali powinności przypisywane robotnikom kwalifikowanym bądź niewykwalifikowanym. Wśród matek, na analogicznym poziomie zawodowym, znalazło się 54% grupy. O wiele słabiej reprezentowany jest poziom zawodowy „technicy” - zatrudnienie pozwalające na przypisanie do tego poziomu wykonywali ojcowie 15,6% i matki 19,2%

grupy. Niemal symbolicznie reprezentowana jest grupa „specjalistów”: w grupie ojców jest to zaledwie 4,9%, w grupie matek - 3,6%.

Rozpatrywano również kwestię reprezentowanych w rodzinach poziomów zawodowych, gdyż każdy poziom zawodowy można odnosić do specyficznych wpływów kultury (każdy poziom zawodowy, to inne wpływy kulturowe i inne normy społeczne)⁴⁹⁵.

494 Zob. W. Świątkiewicz, Zróżnicowanie społeczne a uczestnictwo w kulturze, Katowice 1984, s. 160.

495 Por. W. Świątkiewicz, Zróżnicowanie społeczne..., op. cit., s. 16.

W tym celu zestawiono poziomy zawodowe matek i ojców, po czym podliczono w ilu rodzinach reprezentowany był jeden poziom zawodowy, w ilu zaś dwa. Następnie anali-zowano ile wśród rodzin „jednopoziomowych” reprezentuje poziom najniższy, ile średni, ile zaś wyższy. Okazuje się, iż 55,2-procentowej większości rodzin odpowiadał jeden poziom zawodowy, przy czym w zdecydowanej większości przypadków, jest to poziom najniższy.

Jeżeli do tej kategorii dodać rodziny niepełne oraz rodziny, gdzie pracą zawodową trudnił się tylko ojciec - wskaźnik rodzin pozostających pod wpływem kultury związanej z jednym poziomem zawodowym rośnie do 78,4%. Rodziny, w których reprezentowane były dwa poziomy zawodowe, stanowiły niespełna 20-procentową mniejszość, co oznacza, że tylko, co piąty respondent był poddany szerszym wpływom kultury.

Pytanie o lata pracy rodziców pozwoliło na pozyskanie danych zaświadczających o tym, iż praca zawodowa matek było w rodzinach respondentów traktowane inaczej niż zatrudnienie ojców (tabela 33). W większości rodzin (59,6%) ojcowie przepracowali więcej niż 30 lat, zaś ojcowie 27,2% grupy przepracowali „od 20 do 29 lat”. W przypadku matek, o stażu pracy dłuższym niż 30-letnim informowało tylko 29,6% respondentów, zaś o stażu

„od lat 20 do 29” – 24,4%. W sumie, na co najmniej 20-letnie zatrudnienie matek wskazało 54,0% zbiorowości, podczas gdy w odniesieniu do ojców było to 86,8% grupy. Wyniki te można komentować jako wyraz priorytetowego traktowania obowiązków macierzyńskich w domach respondentów.

Tabela 33. Staż pracy rodziców respondentów

N=250

Matki Ojcowie Rodzice

Lata pracy rodziców Liczba % Liczba %

Mniej niż 10 lat 18 7,2 3 1,2

Od 10 lat do 19 39 15,6 18 7,2

Od 20 lat do 29 61 24,4 68 27,2

30 lat i więcej 74 29,6 149 59,6

Brak danych 58 23,2 12 4,8

Razem 250 100 250 100

Źródło: badania własne.

Przeglądając spis zatrudnień rodziców respondentów, dopatrywano się m.in.

rodzinnych tradycji zawodowych. Ten sam zawód pełnili rodzice 14 osób: w 10 przypadkach były to pary rolnicze, rodzice jednego respondenta byli handlowcami, jednego - nauczycielami, jednego - konwojentami, jednego - hutnikami. Trzech innych respondentów

również określiło zajęcie ojca i matki w ten sposób, aczkolwiek ich relacja jest zbyt ogólnikowa: podali oni, że ojciec i matka byli pracownikami fizycznymi. Zawodowe tradycje rodzinne raczej nie są więc typowe dla omawianej grupy. Ewentualne związki pomiędzy zajęciami rodziców ograniczały się do branż, przy czym kobiety i mężczyźni pełnili odpowiednie dla siebie role.

Zawodowe zajęcia rodziców mogą wpływać na aspiracje zawodowe dzieci. Na ile kwestia ta znajduje odzwierciedlenie w losach analizowanej grupy? W poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie zestawiono zawody rodziców z zawodami respondentów. Jednak stwierdzono, iż przypadki wyboru zawodu rodziców są nieliczne: pięć respondentek wybrało (podobnie jak matki) zawód sprzedawczyni, trzy - zawód księgowej; jedna - kasjerki, cztery pracowały w różnego rodzaju biurach. Przegląd wykazu z uwagą na reprezentowane branże ujawnił, że kilkunastu respondentów wykonywało pracę w tej samej branży, co jedno z ro-dziców, ale w innym zawodzie: matka pracowała jako salowa, córka - jako laborantka; ojciec był lekarzem, córka - technikiem RTG; ojciec był mechanikiem samochodowym, syn zaś prowadził własną firmę transportową; ojciec był kierownikiem budowy, syn -mistrzem budowy itp. W sumie branżowych podobieństw dopatrzono się u 19 respondentów, tzn. 7,6%

grupy. Nie upoważnia to do orzekania o tradycjach rodzinnych w środowiskach respondentów. Kwalifikacje zawodowe uczestników Klubu Pracy, to więc raczej wynik ich indywidualnych poszukiwań, dość zresztą naturalnych w sytuacji przeobrażeń gospodarczych w regionie.

Na pytania dotyczące zawodu respondentów i jego wyboru, 54,4% zbiorowości stwierdziło, że wyboru dokonywało świadomie, czemu zaprzeczyło 9,6%. Podobnie 45,6%

potwierdziło, że wybór ten był zgodny z zainteresowaniami, podczas gdy na niezgodność z zainteresowaniami wskazało 12,8%. Z drugiej strony tylko 14,8% grupy potwierdziło, że to był mój wymarzony zawód. Większość (49,2%) zdecydowanie zaprzeczyła jakoby wybór miał być przypadkowy, aczkolwiek tylko 35,6% obecnie stwierdza wybrałbym go jeszcze raz.

Większość rozważa już inaczej wybór zawodu/zatrudnienia – nie jest on wyłącznie kwestią upodobań, aczkolwiek są one istotne. Wyrazem stanowiska respondentów względem zainteresowań może być ocena zdania zawód to kwestia utrzymania a nie zainteresowań.

Zdanie to uznało za prawdziwe tylko 12,8% grupy.