IV. STRUKTURA I FUNKCJA KLUBÓW PRACY
2. Kluby Pracy w ujęciu regulaminowym
Według wspomnianego wcześniej rozporządzenia z 1995 roku „Klub Pracy działa opierając się na regulaminie i programie zatwierdzonym przez kierownika rejonowego urzędu pracy”469. Ustalenie to miało tworzyć warunki do działań zgodnych z lokalnymi potrzebami, gdyż to one mają wyznaczać kształt programu i regulaminu Klubu Pracy.
Niemniej tak Krajowy Urząd Pracy, jak i Wojewódzkie Urzędy Pracy podejmowały starania o wskazanie modelowych wzorców Klubu Pracy.
W niniejszym podrozdziale krótko omówione zostaną podstawowe zasady modelowych rozwiązań Klubów Pracy opisane w podręcznikach przeznaczonych dla liderów Klubów Pracy, kolejnym zaś krokiem będzie analiza treści stosowanych regulaminów.
Całości dopełnią wypowiedzi liderów i kierowników odnośnie funkcji, jakie ich zdaniem Kluby Pracy powinny realizować.
W chwili realizacji badań w terenie (druga połowa 2003 roku) liderzy mieli do dyspozycji trzy podręczniki, które uznawane są za podstawowe materiały przy realizacji Klubu Pracy: Pierwszy, to „Podręcznik dla liderów Klubów Aktywnego Poszukiwania Pracy” Hanny Sierpińskiej, wydany w Warszawie w 1993 roku. W roku 1997 wydano
„Program klubu pracy” i „Umiejętności lidera klubu pracy, Program szkolenia” Alicji Kosteckiej. Pod koniec roku 2003 do urzędów pracy docierała najnowsza pozycja podręcznikowa, „Klub Pracy, Program Szkolenia” autorstwa zespołu: Elżbieta Liwosz, Katarzyna Pankiewicz, Agata Staroń, Alicja Kostecka. W każdej w z tych pozycji proponuje
469 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 16 czerwca 1995r. , op. . cit. , art. 10, pkt 6.
się ujęcie Klubu Pracy w kategoriach usystematyzowanego cyklu szkoleń. Jego zasadniczy cel jest dobrze określony w pierwszym punkcie regulaminu zamieszczonym w „Programie Klubu Pracy”: „Klub Pracy jest miejscem gdzie osoby poszukujące pracy spotykają się w celu rozwijania swoich umiejętności i zaktywizowania swoich działań w poszukiwaniu pracy”470. Już sama ta definicja zwraca uwagę na najważniejsze elementy określające istotę Klubu Pracy:
- jest on miejscem spotkań;
- implikuje go istnienie grupy ludzi zainteresowanych pozyskaniem zatrudnienia - ich wspólnym celem jest rozwój umiejętności oraz aktywizacja działań
Kolejne punkty regulaminu podkreślają, że „uczestnictwo w zajęciach klubu pracy jest dobrowolne, a uczestnicy przejawiają zdecydowaną wolę znalezienia pracy” oraz „Klub prowadzi zajęcia szkoleniowe i praktyczne. Aktywny udział w tych zajęciach jest warunkiem powodzenia w znalezieniu pracy”471. Zatem wyklucza się jakikolwiek przymus i traktowanie zajęć jako kolejnego, teoretycznego szkolenia. Uczestnicy spotkania mają być sami wewnę-trznie zmotywowani do zmiany obecnej sytuacji. Podkreśla się też wagę relacji z innymi członkami grupy: „Uczestnik współpracuje z innymi członkami klubu, wspiera ich wysiłki w poszukiwaniu pracy, respektuje ich prawa, szanuje powierzone grupie tajemnice”. Grupa w Klubie Pracy ma być grupą wsparcia i wzajemnej pomocy. Liczy się jednak nie tylko grupa, gdyż „Uczestnik Klubu stosuje do wskazówek lidera Klubu w zakresie realizacji
„Planu działania”, co oznacza poważne zobowiązanie dla lidera w postaci indywidualnego podejścia do każdego członka grupy.
Każda z wymienionych wcześniej pozycji podręcznikowych podaje też obszerną, wyczer-pującą prezentację cyklu zajęć wraz ze wskazaniem czasu realizacji poszczególnych lekcji i zalecaną częstotliwością spotkań. Autorzy zgodnie podkreślają, iż zachowanie propono-wanego porządku zajęć jest koniecznym warunkiem efektywności Klubu Pracy. We wstępie do najnowszego podręcznika zaznaczono: „szkolenie w klubie pracy trwać musi pełne trzy tygodnie, przy obowiązkowej formule „2+1” tj. dwa tygodnie nauki i tydzień praktyki. Tylko taki kształt zajęć może przynieść wymierne i pożądane efekty. To nowe podejście wyklucza możliwość realizacji szkolenie w klubie pracy w trybie skróconym”472.
470 A. Kostecka, Program klubu pracy...op. cit., s. 55.
471 Tamże.
472 Liwosz E. , Pankiewicz K. , Staroń A. , Kostecka A. , Klub Pracy, Program..., op. cit., s. 3.
Pozytywnie na prośbę o udostępnienie regulamin do wglądu, odpowiedziało 22 liderów. Trzech liderów stwierdziło, że klub nie ma własnego regulaminu (były to Kluby Pracy prowadzone przez liderów OHP w Częstochowie, Koniecpolu i w Kłobucku), natomiast czterech liderów zapewniało, że regulamin istnieje i może w późniejszym terminie być przesłany, aczkolwiek chwilowo przekazanie tego dokumentu byłoby pewnym problemem. Komentowali też, że uczestnicy zajęć nie interesują się tego typu dokumentacją.
Lepiej byłoby więc np. analizować program.
Większość z udostępnionych regulaminów, to dokumenty wzorowane na regulaminie proponowanym w podręczniku „Program Klubu Pracy”473. I tak (tabela 9), 37,9%
zbiorowości to Kluby Pracy, które regulamin ten przyjęły niemal bez zmian; 10,3% to Kluby Pracy, które generalnie zachowują proponowany wzorzec, ale z pewnymi modyfikacjami:
niektóre punkty są inaczej sformułowane, inne są pominięte bądź zastąpione autorskimi;
27,6% stosuje oryginalne, autorskie regulaminy.
Tabela 9 Stosowane regulaminy Klubów Pracy
N=29 Kluby Pracy
Treść regulaminu
Liczba % Wiernie według wzorcowego regulaminu 11 37,9 Według wzorca, z modyfikacjami 3 10,3
Autorskie 8 27,6
Brak regulaminu 3 10,3
Regulamin nieudostępniony 4 13,8
Razem 29 100
Źródło: badania własne
Wśród organizatorów stosujących regulamin z podręcznika „niemal bez zmian”, najczęstsze modyfikacje dotyczą punktu 4 („Klub udostępnia uczestnikom środki techniczne pomocne w procesie poszukiwania pracy oraz pomoc merytoryczną w przygotowaniu życiorysu, podania o pracę (gazety, telefon)”)474. Zmiany polegają zwykle na rezygnacji ze wzmianki o telefonie, a w zamian oferuje się „papier, długopisy”; „materiały informacyjne, ulotki”. Niektórzy dodają, że udostępnia się też „komputer, ksero”.
Innego rodzaju modyfikacje regulaminów dotyczą kilku organizatorów, którzy zdecydowali się na uzupełnienie modelowego regulaminu o dodatkowe punkty ujmujące różne aspekty działalności klubu: zachowanie uczestników czy organizację zajęć. Np.
473 A. Kostecka, Program...; op. cit., s. 55.
474 Tamże.
- „Uczestnik Klubu ma prawo do swobodnego wyrażania własnych opinii na tematy poruszane w trakcie zajęć” (z regulaminu Klubu Pracy w Lublińcu)
- „Od uczestników szkoleń oczekuje się, że zajęcia w Klubie będą traktować jak pracę prowa-dzącą do znalezienia zatrudnienia” (z regulaminu Klubu Pracy w Tarnowskich Górach) - „Zajęcia prowadzone są przez odpowiednio przygotowaną kadrę”; „Nabór odbywa się
poprzez osobiste zgłoszenie; skierowanie pośrednika pracy; skierowanie doradcy zawodowego; skierowanie ze stanowiska ds. szkoleń”; „Zajęcia obejmują cykl....”;
„Spotkania odbywają się w grupach warsztatowych liczących...” (regulamin Klubu Pracy w Bytomiu, punkty 1-3 „Organizacji zajęć”)
Autorskie regulaminy to opracowania o różnej konstrukcji i zawartości. Przykładowo, regulamin Klubu Pracy w Rybniku ujmuje 6 punktów i określa kluczowe aspekty w działa-niach Klubu Pracy, takie jak: cel (przeznaczenie Klubu Pracy); obowiązujące zasady (np.
dobrowolności i bezpłatności); częstotliwość zajęć; rodzaj sporządzanej dokumentacji;
Bardziej rozbudowane regulaminy wskazują na cele zajęć, podstawy programowe; zasady bezpłatności i dobrowolności; zobowiązanie uczestników do aktywności; udostępniane im dobra; sposób naboru; częstotliwość zajęć; obowiązki lidera; prawo uczestnika do zaświad-czenia ukońzaświad-czenia zajęć itp. Wreszcie regulaminy najobszerniejsze: określają wyżej wymie-nione kwestie; sprawy organizacyjne (usytuowanie Klubu w strukturze urzędu, podległość służbowa lidera, zakres jego czynności, określenie grup korzystających z zajęć, częstotliwość spotkań itp.). Takim regulaminem dysponują Kluby Pracy w Chorzowie, w Rudzie Śląskiej oraz w Żywcu. Wśród ciekawszych ujęć poszczególnych punktów tych regulaminów, warto wymienić jedno z zadań Klubu Pracy w Chorzowie: „Przygotowanie członków do – być może - cyklicznego radzenia sobie z bezrobociem”, bądź jeden z punktów regulaminu Klubu Pracy w Żorach: „Funkcjonowanie Klubu Pracy opiera się na założeniu, że dla każdego członka Klubu, który chce pracować, pracę można znaleźć”. W sumie analiza treści stosowanych regulaminów pozwala na pogrupowanie ich w trzy zasadnicze grupy:
- regulaminy adresowane wyłącznie do uczestników zajęć, określające ich prawa i obowiązki - regulaminy określające zasady Klubu Pracy oraz zawierające elementy organizacyjne - adresowane zatem również do lidera
- regulaminy wskazujące na elementy strukturalno-organizacyjne;
Z uwagi na cel podjętych badań, najbardziej pożądane byłyby regulaminy wskazujące na czynniki, które w sposób istotny różnicują działania poszczególnych placówek, te zaś zasadzają się w częstotliwości spotkań, liczbie sesji, liczebności członków grupy oraz
w usytuowaniu Klubu Pracy w strukturze urzędu. Jednak te elementy ujmowały jedynie regulaminy 5 placówek; 3 kolejne poprzestawały na określeniu liczebności członków grup (bez podania liczby sesji oraz ich częstotliwości); regulaminy dwóch Klubów Pracy precyzują, iż zajęcia odbywają się co tydzień i trwają 4 godziny, natomiast brak w nich określenia liczebności grup oraz liczby sesji. Braki te wynikają z postrzegania regulaminu określonego w podręczniku A. Kosteckiej, jako wzorcowego: nie ma w nim tych elementów, niemniej ów regulamin jest jedynie częścią całego opracowania i odnosi się tylko do spraw dotyczących uczestników, podczas gdy struktura organizacyjna jest określona w innych miejscach podręcznika i jest ona podana w sposób jednoznaczny. Tymczasem w praktyce rozwiązania organizacyjne są różne, (co zostanie przedstawione w kolejnym punkcie opracowania).
Przyjęte, często schematyczne formy regulaminów, nie zawsze dobrze prezentują zamysły i oczekiwania organizatorów. Dlatego próbowano uściślić jak kierownicy urzędów oraz liderzy postrzegają funkcje Klubu Pracy. W wywiadach pytano: Na ile Klub Pracy spełnia funkcję wychowawczą, na ile praktyczną (tzn. motywuje do poszukiwania pracy)?
A może oddziaływuje terapeutycznie na uczestników?
Tabela 10. Funkcje Klubu Pracy według opinii kierowników urzędów pracy N=27 Kierownicy
Priorytetowe funkcje
Liczba % Praktyczne, motywujące 12 44,4
Terapeutyczne 5 18,5
Wychowawcza 1 3,7
Wszystkie są równie istotne 9 33,3
Razem 27 100
Źródło: badania własne.
Kierownicy urzędów pracy (tabela 10) najczęściej wskazywali na funkcję praktyczną (44,4%). Stwierdzali, że Klub Pracy ma przede wszystkim motywować do poszukiwań zatrudnienia i wskazywać praktyczne metody, uzbrajać w wiedzę, która pozwala na sprawne poruszanie się po rynku pracy. Przekonanie, co do ważności wszystkich funkcji wyrażała co trzecia osoba kierująca urzędem pracy (33,3%). 18,5% stanowili kierownicy uznający, iż najistotniejsza jest funkcja terapeutyczna wskazująca na wsparcie jakie mają czerpać z Klubu Pracy uczestnicy zajęć (ci rozmówcy dzielili się też swoją wiedzą na temat obserwowanych rezultatów: Klub Pracy potrafi „wyrwać człowieka z domu”, „ze stanu frustracji”, „pchnąć go
do działań”; „skierować ludzi ku samopomocy”); Na funkcję wychowawczą wskazała jedna rozmówczyni (3,7%), która uzasadniała, że bezrobotni mają przede wszystkim problemy z rozeznaniem prawidłowych postaw obowiązujących na rynku pracy.
Tabela 11. Funkcje Klubu Pracy w opiniach liderów
N=28 Liderzy
Priorytetowe funkcje
Liczba % Praktyczne, motywujące 5 17,8
Terapeutyczne 5 17,8
Wychowawcza 6 21,4
Wszystkie są równie istotne 12 42,8
Razem 28 100
Źródło: badania własne.
Liderzy ustosunkowywali się do zagadnienia inaczej (tabela 11): najczęściej (42,8%) stwierdzali, że nie sposób wybrać ważniejszych i mniej ważnych funkcji, choć rezultaty mogą być różne, zależne od grup i poszczególnych uczestników. 21,4% grupy wskazało na funkcję wychowawczą, gdyż zajęcia mają przede wszystkim właściwie „ustawić”
uczestników w życiu i na rynku pracy. Po 17,5% wskazań uzyskały funkcja terapeutyczna i praktyczna. Kilku liderów poszerzyło wypowiedź o swoje refleksje na temat innych funkcji:
Klub Pracy spełnia również funkcję profilaktyczną, gdyż uczy zapobiegania utracie zatrudnienia i gotowości do ewentualnych, kolejnych poszukiwań. Inne osoby zwracały uwagę na zmiany funkcji Klubu Pracy w zależności od sytuacji na rynku pracy: o ile na początku lat 90. można byłoby położyć punkt ciężkości na funkcjach praktycznych, to obecnie nie ma to sensu, gdyż pracy nie ma. Wielu bezrobotnych będzie musiało przeczekać, ale czas wyczekiwania na zmiany należy odpowiednio wykorzystać. Tego uczy Klub Pracy, który zmienia uczestników w „bezrobotnych o nowej jakości”.
Porównanie wypowiedzi obu grup wykazuje, że kierownicy częściej są nastawieni na bezpośrednie rezultaty Klubu Pracy, a ich brak kojarzą zwykle z „technicznymi niedomo-gami” bezrobotnych,. Uważają więc, że wystarczy je uzupełnić. Liderzy nie przeczą im, ale są świadomi, że podłożem owych braków są niewłaściwe postawy, zły stan psychiczny oraz trudny rynek pracy. Dlatego uznają, że trzeba bardziej dogłębnej pracy.