Źródła i stan wiedzy o Republice Białoruś wśród mieszkańców wschodniej części województwa

Bardzo ważnym elementem podczas analizy obrazu danego kraju lub narodu jest informacja o źródłach wiedzy respondentów. W oparciu o te dane badacz jest w stanie ocenić,

113

czy obraz państwa i narodu przedstawiany przez respondenta jest wynikiem w głównej mierze własnych działań i przeżyć, czy został on ukształtowany w większości w oparciu o doświadczenie zapośredniczone, czy jest efektem informacji pozyskiwanych za pomocą mass mediów.

Podczas badania ilościowego respondenci zostali zapytani o główne źródła swojej wiedzy o Białorusi i Białorusinach (Pyt. 4. Badany miał możliwość wskazania maksymalnie 3 odpowiedzi spośród 6 dostępnych, mógł także zgłosić inną, własną odpowiedź.)

Największą popularnością cieszyła się odpowiedź „Internet, TV, radio, prasa”. Odpowiedzi tej udzieliło 66% badanych. Wpływ mediów na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw i świata polityki jest znaczny. Różnorodność mediów we współczesnym świecie sprawia, że wydają się one odbiorcom przez to bardziej wiarygodne. Istotną rolą mass mediów jest także siła oddziaływania opiniotwórczego. Obecnie trudno wskazać sferę życia, w której mass media nie sprawują władzy symbolicznej, a dodatkowo zakłada się rosnący potencjał środków masowego przekazu, jeśli chodzi o kreatywne przekazywanie wiedzy, kształtowanie postaw odbiorców oraz współtworzenie opinii publicznej. Media masowe wprawdzie nie posiadają władzy sensu stricte, ale też ich rola nie ogranicza się jedynie do przekazywania informacji, a działania jedynie do reakcji na pewne wydarzenia.

Na terenie badanych powiatów mieszkańcy mają możliwość korzystania zarówno z rozgłośni radiowych jak i telewizyjnych oraz prasy w języku białoruskim. W przypadku rozgłośni radiowych oraz telewizyjnych warto wspomnieć o podziale na media białoruskie mające siedzibę w Polsce, a swoje materiały w języku białoruskim kierujące do Białorusinów w Polsce i w Białorusi oraz media nadające swoje programy i audycje, często w języku rosyjskim, wprost z Białorusi.

Prawie tak samo chętnie jak „Internet, TV, Radio, Prasa” respondenci wskazywali na „Kontakty z Białorusinami”; jako jedno z głównych źródeł wiedzy o Republice Białoruś i Białorusinach. Odpowiedź tą wskazało 50% respondentów. Intensywność kontaktów osobistych z danym krajem oraz jego mieszkańcami może w znaczący sposób wpłynąć na jego obraz.

Obecnie kontakty polsko-białoruskie obejmują częściej płaszczyznę handlową, aniżeli kulturalną czy intelektualną. W przypadku kontaktów osobistych mieszkańców badanych powiatów z Białorusinami warto zwrócić uwagę na kilka ważnych czynników odbiegających od typowych kontaktów pomiędzy narodami. Badani mieszkańcy przygranicznych powiatów mają styczność z Białorusinami nie tylko dzięki wizytom w Białorusi czy zarobkowym, handlowym lub turystycznym wizytom Białorusinów na terenie województwa podlaskiego.

114

Istotnym elementem kontaktów pomiędzy narodami jest również fakt zamieszkiwania grup rosyjskojęzycznych oraz tzw. polskich Białorusinów na terenie województwa podlaskiego. Przez określenie „polscy Białorusini” definiuję mniejszość białoruską tradycyjnie zamieszkałą m.in. południowo-wschodnie tereny województwa podlaskiego273

.

48% respondentów zadeklarowało także, że jednym z głównych źródeł ich wiedzy o sąsiednim państwie są „Rozmowy z rodziną, znajomymi”. W związku z tym, iż wyjazd do Białorusi obecnie wiąże się z pozyskaniem wizy oraz spełnieniem innych, niezbędnych formalności – młodzi ludzie jako kierunki turystyczne częściej wybierają lokalizacje zachodnie. W tej sytuacji informacje o Republice Białoruś przekazywane są przez rodzinę, krewnych oraz przyjaciół. Doświadczenie zapośredniczone ma dla respondentów znacznie większe znaczenie aniżeli wiedza wyniesiona z lekcji szkolnych czy pozyskana za pośrednictwem literatury naukowej i popularnonaukowej.

Korzystanie z konkretnych źródeł wiedzy o Białorusi jest zależne od wieku respondenta. Respondenci do 40 roku życia chętniej czerpią wiedzę o Białorusi ze środków masowego przekazu, rozmów z rodziną i znajomymi zaś respondenci powyżej 40 roku życia chętniej swój wizerunek Białorusi budują w oparciu o kontakty z Białorusinami, wyjazdy do Białorusi, a także przekazy medialne.

273

Według danych zebranych podczas Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku, narodowość białoruską w skali kraju zadeklarowało 46,8 tysiąca badanych. W ramach deklarujących narodowość białoruską, aż 44,1 tysiąca posiadało obywatelstwo polskie. Dane za: M. Barwiński, Struktura

narodowościowa Polski w świetle wyników spisu powszechnego z 2011 roku, w: „Przegląd Geograficzny”, s.

115

Wykres 1Główne źródła wiedzy o Białorusi i Białorusinach²⁷⁴

Źródło: Badania własne

Pomimo tego, iż zaledwie 20% respondentów deklaruje, że jednym z głównych źródeł wiedzy o Białorusi i Białorusinach są wyjazdy na Białoruś, to Republikę Białoruś kiedykolwiek odwiedziło 40% respondentów275. Najwięcej, bo aż 53% respondentów z powiatu hajnowskiego zadeklarowało, iż kiedykolwiek odwiedziło Białoruś. Prawdopodobieństwo odwiedzin Republiki Białoruś wzrasta wraz z wiekiem badanych. Respondenci powyżej 40 roku życia znacznie częściej deklarowali odwiedzenie Białorusi aniżeli badani w niższych przedziałach wiekowych. Średnia wieku osoby, która co najmniej raz przebywała na terenie Republiki Białoruś wynosi 47 lat. Może to być spowodowane faktem, iż od 1 października 2003 roku Polacy chcący przekroczyć granicę białoruską muszą posiadać stosowną wizę oraz tym, że w czasach PRL-u częste były wyjazdy Polaków do ZSRR, w tym do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

26 sierpnia 2003 roku w Mińsku podpisana została umowa pomiędzy rządem Rzeczpospolitej Polskiej a rządem Republiki Białoruś o ruchu osobowym276

. Celem umowy było ułatwienie podróży obywatelom Polski i Białorusi zgodnie z ich ustawodawstwem wewnętrznym i zobowiązaniami międzynarodowymi. Wprowadzenie wiz ograniczyło w pewnym stopniu mobilność zarówno Polaków jak i Białorusinów oraz zahamowało na długi

274 Źródłem wszystkich tabel są dane własne autora, chyba, że zaznaczono inaczej 275

Badania własne, Ankieta, pytanie numer 14

276 Dostępna na : http://isip.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20030490754 (dostęp z dnia 25.02.2016) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Inne

Szkoła, lekcje historii Rozmowy z rodziną i znajomymi Literatura naukowa i popularnonaukowa Internet,TV, Radio, Prasa Wyjazdy do Białorusi Kontakty z Białorusinami

Proszę wskazać główne źródła Pana/Pani wiedzy o

Białorusi i Białorusinach (max.3 odpowiedzi)

116

czas przygraniczny handel, którego okres rozkwitu i świetności przypadał na lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku.

Spośród badanych odwiedzających Białoruś, 58% zadeklarowało, że był to wyjazd turystyczny. Znacznie mniej, bo 16% zadeklarowało, iż był to wyjazd towarzyski. Niektórzy z respondentów podczas udzielania odpowiedzi doprecyzowywali, że na terenie Białorusi mieszkają ich krewni.

Podobny odsetek badanych, bo kolejno 14 i 11% wskazało, iż cel ich wyjazdu do Republiki Białoruś był związany z obowiązkami zawodowymi lub miał charakter zarobkowy. Motyw biznesowo-zarobkowy najczęściej występował wśród badanych z powiatu hajnowskiego i bielskiego. Badani dodawali także, że są lub były alternatywne sposoby zarabiania pieniędzy na wyjazdach po papierosy czy paliwo zza wschodniej granicy. 1% badanych udzieliło własnej odpowiedzi na pytanie numer 15, wskazując, że wyjazd do Białorusi był związany z wyznawaną religią i miał charakter pielgrzymki do miejsc świętych.

Wykres 2Najczęstszy cel podróży do Republiki Białoruś²⁷⁷

Źródło: Badania własne

Dla mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego jedno z podstawowych źródeł wiedzy o Białorusi stanowią mass media. W ramach badania respondenci zostali zapytani o to, jaki obraz Republiki Białoruś ukazują polskie media oraz czy ich zdaniem ma on odzwierciedlenie w rzeczywistości.

277 Źródłem wszystkich tabel są dane własne autora, chyba, że zaznaczono inaczej

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Inny

Związany z obowiązkami zawodowymi Towarzyski Zarobkowy Turystyczny

Jaki był najczęstszy cel Pani/Pana podróży do

Republiki Białoruś?

117

Wykres 3 Ocena wizerunku medialnego Republiki Białoruś w polskich mediach

Źródło: Badania własne

W tym temacie zdania były raczej podzielone. 56% badanych uznało, iż polskie media ukazują rzeczywisty lub raczej prawdziwy obraz Republiki Białoruś. 21% uznało, że wizerunek medialny Białorusi jest raczej fałszywy, zaś 11% uznało, iż jest on zdecydowanie fałszywy.

Istnieje korelacja pomiędzy skrajnymi opiniami badanych a faktem wizyty w Białorusi. Wśród respondentów, dla których wizerunek medialny jest rzeczywistym odzwierciedleniem rzeczywistości białoruskiej, aż 69% zadeklarowało, że nigdy nie wyjeżdżało do Białorusi. W przypadku respondentów, którzy oceniają wizerunek medialny wschodniego sąsiada jako zdecydowanie fałszywy, aż 75% badanych co najmniej raz odwiedziło Białoruś. Brak wyraźnej korelacji pomiędzy wykształceniem badanych i wiekiem, a deklarowanymi opiniami dotyczącymi wizerunku Republiki Białoruś w mediach polskich.