Cele, przedmiot badań i założenia badawcze

Przytoczone przeze mnie badania zostały przeprowadzone kolejno w latach 1993, 1996-1998, 2000-2001 oraz 2008. Istotnym jest fakt, że obraz Białorusi i Białorusinów, jaki się z nich wyłania nie ulega znaczącym zmianom.

Choć mieszkańcy pogranicza polsko-białoruskiego mają bądź mieli bezpośredni kontakt z Białorusinami to ich obraz budują głównie w oparciu o wyznanie prawosławne i białoruską kulturę ludową.

2. Metodologia badań własnych

2.1 Cele, przedmiot badań i założenia badawcze

Przedmiotem podejmowanych przeze mnie badań jest obraz Republiki Białoruś i narodu białoruskiego w świadomości mieszkańców czterech przygranicznych powiatów leżących na terenie województwa podlaskiego: białostockiego, bielskiego, hajnowskiego i sokólskiego, w dalszej części pracy zwanych przeze mnie wschodnią częścią województwa podlaskiego.

Głównym celem badania jest ukazanie możliwie szeroko i wieloaspektowo obrazu Białorusi i Białorusinów w świadomości mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego. Teren ten jest specyficzny ze względu na swoją strukturę populacji oraz współwystępowanie na tym obszarze licznie reprezentowanych różnych grup narodowych i religijnych. Wschodnia część województwa podlaskiego oprócz Polaków zamieszkana jest

76

„Diagnoza postaw młodzieży województwa podlaskiego wobec odmienności kulturowej”, red. A. Jasińska- Kania, K. Staszyńska, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok, 2009, s. 92

32

przez silnie reprezentowane grupy mniejszości białoruskiej, ukraińskiej czy rosyjskiej. W specyfikę regionu wpisuje się także funkcjonowanie obok siebie różnych wyznań i religii, w tym najczęściej występujący katolicyzm i prawosławie77. Sytuacja ta skłania mieszkańców pogranicza polsko-białoruskiego do nieustanego kontaktu z „innymi”, a co za tym idzie ciągłego definiowania swojej tożsamości.

Zakładam, iż w świadomości mieszkańców wschodniej części województwa podlas-kiego istnieje obraz Białorusi i Białorusinów. Bezpośrednia bliskość i częste kontakty mieszkańców pogranicza z Białorusinami sprawiły, że obraz ten funkcjonuje w świadomości mieszkańców pogranicza zdecydowanie silniej aniżeli wśród mieszkańców reszty kraju.

Warunki społeczno-kulturowe tego regionu sprawiają, że kontakty międzykulturowe na pograniczu przebiegają inaczej aniżeli w głębi kraju. Zakładam, że istnieje obraz Republiki Białoruś i Białorusinów w świadomości mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego oraz - że obraz ten różni się znacząco od postrzegania państwa białoruskiego i Białorusinów przez mieszkańców w głębi kraju, gdzie nie mamy do czynienia z tak dużą różnorodnością w strukturze etnicznej. Prowadzone badanie dotyczyć będzie m .in postaw i opinii mieszanych ze względu na różnorodność kulturową, etniczną i narodową mieszkańców wschodniego pogranicza polsko-białoruskiego. Za pomocą wyników badania chcę pokazać m. in., w jakim stopniu obraz sąsiedniego państwa i jego mieszkańców zależny jest od uwarunkowań kulturowo-wyznaniowych respondentów przygranicznych powiatów.

Obywatele Białorusi od wielu lat są stałym elementem miejscowego życia publicz-nego. Najczęściej przyjeżdżają w celach handlowych, lecz są także wśród odwiedzających Podlasie studenci, naukowcy, osoby poszukujące pracy czy turyści. Większość mieszkańców Podlasia ma z nimi kontakty bezpośrednie. Część poznała Białoruś przekraczając granice tego kraju.

Ogromny wpływ na kształtowanie wyobrażeń o Białorusi mają miejscowe media, zarówno opisujące tamtejszą rzeczywistość w języku polskim, jak białoruskim. Istotnym celem badawczym będzie także ustalenie czynników wpływających na obecny kształt obrazu Białorusi i Białorusinów oraz określenie stopnia ich wpływu oraz określenie, skąd w głównej mierze mieszkańcy terenu objętego badaniem czerpią informacje o sąsiadach zza wschodniej granicy.

Realizacja badania pozwoli określić, jakie emocje towarzyszą mieszkańcom pogranicza polsko-białoruskiego w kontaktach z mieszkańcami sąsiedniego kraju oraz jakie

33

mają wyobrażenie o państwie, którego wizerunek medialny bazuje na ocenie władzy politycznej Aleksandra Łukaszenki, polityce zagranicznej tego kraju oraz zaszłościach historycznych związanych z przynależnością Białorusi do Związku Radzieckiego. Jednym z celów badania jest ustalenie, za pomocą jakich czynników kształtowany jest obecnie obraz Białorusi i Białorusinów oraz dlaczego ten obraz jest właśnie taki. Prowadzone przeze mnie badania dotyczyć będą współczesnego obrazu Republiki Białoruś i Białorusinów – zaś analiza materiałów prasowych dotyczyć będzie artykułów z lat 1992 – 2012.

Zakładam, że na powszechny obraz współczesnej Białorusi i narodu białoruskiego w Polsce mają znaczący wpływ m.in. informacje przekazywane za pośrednictwem środków masowego przekazu. Analiza dyskursu prasowego o Białorusi pozwoli ocenić, na ile przekazy medialne o Białorusi i jej obywatelach znajdują odzwierciedlenie w opiniach i postawach mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego

Wschodnia część województwa podlaskiego zamieszkała jest przez znaczną grupę mniejszości białoruskiej. Według danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku województwo podlaskie zamieszkuje 38,3 tysiąca osób deklarujących tożsamość białoruską jako jedyną lub mieszaną z polską78. Stanowi to ponad 80% mniejszości białoruskiej w Polsce.

Stosunkowo duży udział mniejszości białoruskiej w strukturze narodowościowej wschodniej części województwa podlaskiego powoduje wykształcanie się na tamtym terenie specyficznych postaw wobec Republiki Białoruś. Dlatego też za kolejny cel badań stawiam sobie określenie, jaki jest obraz Białorusi i jej obywateli w oczach Białorusinów zamieszkujących wschodnią część województwa podlaskiego. Pozwoli to ukazać, w jakim stopniu obraz sąsiedniego kraju różni się w świadomości obu grup narodowych zamieszkujących teren badania.

W literaturze naukowej spotkać można wiele prac dotyczących obszaru Białorusi i jej historii. W badaniach socjologicznych dominują zagadnienia związane z tożsamością mniejszości białoruskiej w Polsce, jej przemianami oraz stosunkami na pograniczu polsko- białoruskim. Próbę analizy historycznych stereotypów białoruskich w swoich pracach podejmuje m. in. Ryszard Radzik. Brak natomiast kompleksowych badań empirycznych poświęconych współczesnemu obrazowi Republiki Białoruś i Białorusinów.

Jak dotąd w Polsce nie zostały przeprowadzone badania nad szeroko pojętym obrazem Republiki Białoruś i Białorusinów. Badania dotyczące stanu świadomości mieszkańców

34

pogranicza polsko-białoruskiego prowadzone były na początku lat dziewięćdziesiątych przez profesora Andrzeja Sadowskiego. Od tego czasu obszar pogranicza polsko-białoruskiego uległ znacznym przemianom, na które wpływ miały m.in. wydarzenia polityczne związane z przystąpieniem Polski do NATO i Unii Europejskiej oraz strefy Schengen, Republika Białoruś zaś wybrała inną płaszczyznę integracji. Jednocześnie bardzo mocno zmieniły się formy przekraczania granicy i możliwości kontaktów obywateli obu krajów.

Polaryzacja cywilizacyjna Białorusi na osi Wschód-Zachód sprawiła, że część Białorusinów pragnie demokracji i wolności, a część z nich nie może się wyzwolić z potrzeby pozostawania pod opieką Rosji. Zakładam, iż przemiany zachodzące na Białorusi wpływają w znaczący sposób na to jak mieszkańcy województwa podlaskiego odbierają odwiedzających często region Białorusinów oraz jak kształtowane są stosunki polsko-białoruskie.

Celem prowadzonego badania jest także aktualizacja wiedzy dotyczącej zakresu kontaktów z państwem macierzystym mniejszości białoruskiej zamieszkującej pogranicze-polsko białoruskie po stronie polskiej. Pozwoli to odpowiedzieć na pytanie czy aktualnie istnieje związek pomiędzy Białorusinami w Polsce a Republiką Białoruś.

Oprócz wymienionych głównych celów badawczych stawiam także kilka uzupełniających celów szczegółowych:

1) Przedstawienie struktury obrazu Republiki Białoruś i Białorusinów w świetle Teorii Przełomu Arjuna Appaduraia

2) Przedstawienie struktury obrazu narodu białoruskiego funkcjonującego w świadomości mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego

3) Wskazanie na kluczowe czynniki, za pomocą których kształtowany jest współczesny obraz Republiki Białoruś i narodu białoruskiego wśród mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego.

4) Odpowiedź na pytanie, jaki jest obraz Białorusi i jej mieszkańców w świadomości Białorusinów zamieszkujących na terenie wschodniej części województwa podlaskiego. 5) Przedstawienie wizerunku medialnego Republiki Białoruś i Białorusinów kreowanego na łamach artykułów prasy lokalnej i regionalnej województwa podlaskiego z lat 2004-2014. 6) Pokazanie relacji i zależności pomiędzy funkcjonującym w świadomości mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego obrazem Republiki Białoruś a obrazem Białorusinów.

35