Relacje pomiędzy Polakami a Białorusinami w opinii mieszkańców wschodniej części

Podstawę relacji pomiędzy sąsiednimi narodami obok bieżących wydarzeń politycznych i społecznych oraz aktualnej współpracy pomiędzy krajami stanowi wspólna historia oraz ocena i świadomość istotnych dla obu narodów wydarzeń historycznych. Nastawienie i obraz danego narodu w społecznej świadomości stanowi niewątpliwie wypadkową wielu rozmaitych czynników, do których oprócz doświadczeń własnych, przekazów medialnych czy stereotypów narodowościowych zaliczyć można także zaszłości historyczne. W celu analizy wydarzeń historycznych podtrzymujących negatywny bądź pozytywny obraz Białorusinów respondenci poproszeni zostali o wskazanie dowolnej liczby wydarzeń utrudniających oraz ułatwiających dobre relacje pomiędzy Polakami a Białorusinami. Pytanie to okazało się dla badanych najtrudniejsze spośród wszystkich pytań w kwestionariuszu i sprawiło im największą trudność.

Najwięcej, bo 23% badanych uznało, że wydarzeniem historycznym ułatwiającym wzajemne relacje jest wspólna historia Polski i Białorusi jako krajów podległych ZSRR w ramach Związku Radzieckiego. Badani w tym kontekście wymieniali wspólne doświadczenie socjalizmu i komunizmu. Trudny dla obu krajów okres w dziejach historii oraz wspólny wróg, w opinii badanych powinny ułatwiać wzajemne zrozumienie dzisiejszej mentalności sąsiedniego narodu.

22% badanych odpowiedziało, że nie jest im znana wspólna historia polsko- białoruska, nie wyrażają tym tematem zainteresowania, w związku z czym nie są w stanie udzielić odpowiedzi na pytanie. Brak szerszej wiedzy mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego na temat wschodniego sąsiada wynika po części z braku krwawych konfliktów z tym krajem, które omawiane byłyby na lekcjach historii. Na kartach szkolnych podręczników historia Białorusi i Białorusinów zajmuje wyjątkowo mało miejsca. Problematyka ta nie jest także wyraźnie akcentowana na łamach publikacji naukowych, w porównaniu do publikacji dotyczących historii pozostałych sąsiadów Polski297

. Dodatkowo mass media o wspólnych wydarzeniach z historii polsko-białoruskiej wspominają jedynie incydentalnie i przy okazji omawiania innych tematów.

297

M. Białokur, Białoruś i Białorusini w szkolnych podręcznikach historii Trzeciej Rzeczpospolitej, w:

Historiografia polska, litewska, białoruska po 1989 roku, red. K. Buchowski, W. Śleszyński, Białystok,

168

6,8% badanych pytanych o wydarzenia z wspólnej historii ułatwiające dobre relacje z Białorusinami deklaruje, że nie było takich wydarzeń oraz że wszystkie wydarzenia z wspólnej historii mają wydźwięk zdecydowanie negatywny.

11,6% badanych jako jeden ze wspólnych etapów historii polsko-białoruskiej wskazało istnienie Wielkiego Księstwa Litewskiego na obszarze dzisiejszych ziem Litwy, Białorusi, północno-wschodniej Polski oraz większej części Ukrainy. Badani wymieniali także fakt unii polsko-litewskiej w Krewie oraz powstałe w wyniku Unii Lubelskiej państwo Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Respondenci wymieniali współistnienie obu narodów w ramach jednego organizmu państwowego, a co za tym idzie wspólnych władców i wspólnych wrogów.

2% badanych jako ważne wydarzenie z historii polsko-białoruskiej wskazuje także na bitwę pod Grunwaldem, gdzie z wojskami krzyżackimi zmierzyły się wojska Królestwa Polskiego oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Mieszkańcy powiatów przygranicznych wspominają także postawnie styczniowe(4%) oraz listopadowe (2%). Przy okazji powstania styczniowego badani wymieniali Konstantego Kalinowskiego jako wspólnego bohatera Polaków i Białorusinów.

8% respondentów jako podłoże dla wspólnych relacji wymienia sytuację II wojny światowej oraz walkę Białorusinów z Niemcami oraz wspólną dla Białorusinów i Polaków rolę ofiar imperializmów. 4,2% ankietowanych jako podłoże dla poprawnych relacji polsko-białoruskich wymienia fakt przynależności w przeszłości pewnych ziem znajdujących się obecnie na terytorium Republiki Białoruś. Badani określają Kresy jako ogrom dziedzictwa polskiego, który został za wschodnią granicą lub też wspólne tereny Polski i Białorusi.

Obok wydarzeń odległych w czasie, respondenci zwracają także uwagę na wydarzenia ostatnich dwudziestu lat, począwszy od proklamowania przez Białoruś suwerenności i niezależności od ZSRR w 1991 roku. 4% badanych wspomina uznanie przez Polskę niepodległości Białorusi, Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (3%) oraz przyjętą w 2005 roku w Polsce Ustawę o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym (4%).

5% spośród ankietowanych jako istotne dla wspólnych relacji wydarzenia o charakterze pozytywnym wymienia protesty, imprezy i inne działania społeczne mające na celu zwrócenie uwagi na trudną sytuację w Białorusi oraz wyrażenie poparcia opozycji antyłukaszenkowskiej. Badani wymieniali przede wszystkim serię imprez plenerowych pod hasłem „Solidarni z Białorusią” odbywających się w Warszawie i w Białymstoku.

169

3% respondentów wymienia także jako korzystne dla relacji polsko-białoruskich działania organizacji polonijnych w Białorusi, głównie Związku Polaków na Białorusi oraz personalnie Angeliki Borys. Badani nie wspominają o problemach Związku Polaków na Białorusi, organizacja ta określana jest przez badanych jako działająca na rzecz rozwoju relacji polsko-białoruskich.

2,6% badanych odwołuje się do wydarzeń najnowszych dotyczących negocjacji w sprawie uregulowania konfliktu na wschodzie Ukrainy, które to odbyły się w Mińsku. Zdaniem ankietowanych pośrednictwo między Unią Europejską a Rosją przybliża Białoruś względem Unii Europejskiej, a tym samym i Polski.

6% badanych stwierdza, że dla dobrych, sąsiedzkich stosunków polsko-białoruskich przyczynia się fakt braku krwawych, długotrwałych konfliktów oraz wojen pomiędzy Polską a Białorusią. Respondenci zwracają uwagę na fakt, że z Białorusinami nie mamy tak silnych zaszłości historycznych jak np. z Niemcami czy Ukraińcami.

Pytanie o wydarzenia historyczne utrudniające dobre relacje pomiędzy Polakami, a Białorusinami okazało się dla badanych łatwiejsze aniżeli pytanie poprzednie. Odsetek odpowiedzi „ Nie wiem, nie znam historii, nie interesuje mnie” spadł z o połowę z 22 do 11%. 6,8% badanych uznało, że we wspólnej historii nie było wydarzeń, które mogłyby utrudniać dobre relacje pomiędzy Polakami a Białorusinami.

3,6% ankietowanych jako utrudniające wspólne relacje wymienia wydarzenia z okresu II RP, stosunek państwa polskiego do Białorusinów oraz okres Sanacji w Polsce.

25% badanych wyraziło opinię, że utrudnieniem dla wspólnych relacji są wydarzenia czasu II Wojny Światowej oraz okresu powojennego. Respondenci używają argumentów: „Białorusini w czasie wojny kolaborowali z Sowietami” , „Zdradzali Polaków przed Niemcami”, „Byli w czasie wojny podli wobec Polaków – donosili i grabili”. Z okresu powojennego badani przywołują zasłyszane opnie dotyczące postawy Białorusinów wobec Armii Czerwonej: „Białorusini na Podlasiu witali z entuzjazmem armię wyzwolicielską”, „Białorusini i inni komuniści inwazję sowiecką witali kwiatami” czy „Białorusini po wojnie popierali komunistów”. Z wypowiedzi badanych można wywnioskować, że mocnym elementem obrazu Białorusinów wśród mieszkańców Podlasia po wojnie, jest obraz Białorusina komunisty.

8% ankietowanych jako punkt sporny pomiędzy Polakami a Białorusinami wymienia podział ziem po II Wojnie Światowej, podczas którego część ziem polskich znalazła się w granicach dzisiejszej Białorusi. Białoruś w świadomości wielu badanych postrzegana jest jako Kresy Wschodnie. Badani opisują powojenny podział ziem słowami: „Polacy mieszkający na

170

Białorusi musieli przyjąć obywatelstwo białoruskie nie mając szansy na powrót”, „ZSRR zabrało nam część ziem wraz z mieszkającymi tam Polakami. Mamy oczekiwania, że te ziemie zostaną nam zwrócone”. Badani podkreślają w swoich wypowiedziach, że ziemie te zostały zabrane bezprawnie oraz że powinny zostać zwrócone Polsce.

1,6% badanych wymieniając Kresy jako punkt sporny w historii polsko-białoruskiej wskazuje, iż przeszkodą w dobrych relacjach jest polska mitologia dotycząca Kresów oraz traktowanie tych obszarów jak utraconej polskiej kolonii.

4,6% badanych jako wydarzenia dzielące Polaków i Białorusinów wymienia powojenne działania, podejmowane względem ludności białoruskiej, brygady pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” oraz kapitana Romualda Rajsa „Burego”298

.

Sięgając do historii najnowszej 12% respondentów jako wydarzenie oddziałujące negatywnie na relacje Polaków i Białorusinów wymienia wprowadzenie wiz dla Białorusinów. Badani podkreślają, że dzięki coraz popularniejszej w ostatnich latach turystyce zakupowej Białorusinów handel na terenie województwa podlaskiego utrzymuje się na zadowalającym poziomie, a polityka wizowa niepotrzebnie go ogranicza.

20% ankietowanych jako przeszkodę dla dobrych relacji wskazuje na dojście do władzy w Białorusi prezydenta Łukaszenki oraz prowadzoną przez niego politykę wobec własnych obywateli. Badani wymieniają fałszowanie wyborów, zastraszanie obywateli, zwalczanie demokracji czy proces Andrzeja Poczobuta.

6% badanych wymienia jako negatywne wydarzenie represje władzy białoruskiej wobec Związku Polaków na Białorusi. Jako główną postać utożsamianą ze Związkiem badani wymieniali Angelikę Borys.

4% badanych uogólniając wymieniało bliskie relacji Białorusi z Rosją. Badani mówili o uzależnieniu gospodarczym i finansowym Białorusi od Rosji oraz istnieniu Związku Białorusi i Rosji.

4,4% badanych uznało, iż dobre stosunki z Białorusinami utrudniają przede wszystkim złe relacje rządów Polski i Białorusi. Respondenci wymieniali m.in. stosowanie wobec Białorusi sankcji wizowych. Respondenci mieli na myśli sankcje stosowane przez Unię Europejską, jednak w ich odczuciu były to działania podejmowane przez rząd polski. Badani

298

Informacja o ustaleniach końcowych śledztwa S 28/02/Zi w sprawie pozbawienia życia 79 osób - mieszkańców powiatu Bielsk Podlaski w tym 30 osób tzw. furmanów w lesie koło Puchał Starych, dokonanych w okresie od dnia 29 stycznia 1946r. do dnia 2 lutego 1946, dostępne na : http://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/9989,Informacja-o-ustaleniach-koncowych-sledztwa-S-2802Zi-w-sprawie-pozbawienia-zycia.html (dostęp z dnia 24.10.2016)

171

nawiązywali także do usunięcia przez władze białoruskie w 2012 roku dyplomatów i ambasadora polskiego z Białorusi.

Badani wymieniali także takie wydarzenia jak: wejście Polski do NATO (2,6%), wstąpienie do Unii Europejskiej (0,8%), 1989 rok w Polsce (0,4%) czy proklamowanie Białoruskiej Republiki Ludowej w 1918 roku (0,2%).

Relacje polsko-białoruskie w świadomości mieszkańców wschodniej części województwa podlaskiego nie są obciążone negatywnymi zaszłościami historycznymi. Prawie co czwarty badany przyznaje, że nie zna lub nie interesuje się wspólną historią. Informacje o istotnych dla obu narodów wydarzeniach historycznych, przekazywane przez mass media oraz szkoły docierają do wąskiego grona odbiorców.

W stosunkach między obu krajami nie występowały spory i krwawe konflikty o charakterze zbrojnym, co sami badani wymieniają jako ułatwiające dobre relacje pomiędzy Polakami a Białorusinami.

Jako najważniejszy element wspierający wzajemne zrozumienie i dobre relacje pomiędzy Polakami a Białorusinami badani wymieniają przynależność do ZSRR i negatywne doświadczenia okresu komunizmu.

Do najważniejszych wydarzeń utrudniających wzajemne relacje badani zaliczają wydarzenia z czasu II Wojny Światowej oraz okresu powojennego w Polsce i działań podejmowanych przez mniejszość białoruską na terenie Podlasia oraz politykę prowadzoną przez obecnego prezydenta Aleksandra Łukaszenkę, ze szczególnym naciskiem na fałszowanie wyborów oraz zwalczanie działań demokratycznych podejmowanych przez obywateli białoruskich.

6.5. Ocena stosunków między Polakami a Białorusinami zamieszkującymi na terenie