Stereotypy dotyczące Republiki Białoruś w opinii mieszkańców wschodniej części

Najczęściej powielanym przez respondentów stereotypem dotyczącym Republiki Białoruś jest stereotyp biednej republiki postradzieckiej, której daleko do zachodnio-europejskich standardów. Stereotyp ten ma swoje historyczne uzasadnienie z lat 90-tych, kiedy Białorusini przyjeżdżali do Polski głównie w celach zarobkowych.

Gospodarka białoruska pomimo realizacji specyficznej strategii transformacji i rozwoju osiągnęła stosunkowo wysoką dynamikę wzrostu gospodarczego. Startując z bardzo niskiego poziomu, znacznie przybliżyła się do średniej europejskiej: PKB per capita na Białorusi w 1995 roku wynosiło zaledwie 19% średniej UE, zaś w 2011 roku już 47% tej średniej, co plasuje pod tym względem Białoruś wyżej aniżeli Bułgarię czy Rumunię281

.

281

W. Kosiedowski, Gospodarka Białorusi w trakcie przemian: spojrzenie z Polski, w: „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, Białystok, 2013, t.39, s.189

128

Ponadto według danych Banku Światowego od przejęcia władzy przez Aleksandra Łukaszenkę do 2012 roku PKB Białorusi wzrósł o 345 %, zaś w Polsce o 207%282

.

Postrzeganie Białorusi jako biednego kraju wiejskiego nie odpowiada faktycznym danym statystycznym. Na postrzeganie społeczeństwa białoruskiego przez pryzmat tzw. mitu chłopskiego z pewnością duży wpływ miała tzw. literatura kresowa. Obecnie obraz Biało-rusina jako człowieka ze wsi jest już przeszłością. Przeważająca liczba społeczeństwa białoruskiego (76,8%) mieszka w miastach, w tym prawie 2 miliony zamieszkuje stolicę Białorusi – Mińsk283. Dla porównania: w Polsce ludność miejska stanowi 60,5% ogółu ludności284

.

Respondenci wymieniając swoje skojarzenia z państwem białoruskim, kilkukrotnie wspominali o „pustych półkach w sklepach, braku towarów w sklepach w Białorusi”. Obecnie kraj ten nie przeżywa tego typu trudności, ale stereotyp wśród osób, które nigdy nie odwiedziły Białorusi, funkcjonuje nadal.

Kolejnym stereotypem często powtarzanym przez badanych jest brak przemysłu lub przemysł istniejący na bardzo słabym poziomie w Białorusi. Bardzo wyraźna jest wśród respondentów słaba znajomość obecnej sytuacji gospodarczej w Białorusi. Po rozpadzie Związku Radzieckiego gospodarka białoruska, podobnie jak inne kraje byłego obszaru ZSRR, przeżyła okres silnej recesji, który trwał do 1996 roku. Obecnie struktura gospodarki białoruskiej przypomina modele gospodarek funkcjonujących w małych i średnich państwach europejskich. W Białorusi według danych na rok 2015, 41,3% udziału w gospodarce stanowi przemysł, rolnictwo 9,3%, zaś usługi 49,4%285. Dla porównania, w tym samym roku udział przemysłu w Polsce stanowił 41,1 %, rolnictwa 3,3%, zaś usług 55,6%.

Przemysł stanowi podstawę gospodarki Białorusi. Wśród krajów Wspólnoty Niepodległych Państw Białoruś przoduje w produkcji nawozów potasowych, kombajnów zbożowych i przemysłowych, maszyn do szycia. Republika Białoruś jest także m.in. jednym z ośmiu największych producentów traktorów na świecie286. Obecnie sektor przemysłowy w Białorusi zatrudnia około 70% krajowej siły roboczej.

5% badanych określa Republikę Białoruś mianem reżimu komunistycznego bez własności prywatnej. Jest to stereotypowe postrzeganie Białorusi przez pryzmat jej komunistycznej historii. Prawie 75% białoruskiego PKB generuje sektor państwowy, gdzie

282 A. Piński, Białoruski tygrys gospodarczy, w: „Uważam Rze”, dostępne na: http://www.uwazamrze.pl/artykul/1122177/bialoruski-tygrys-gospodarczy (dostęp z dnia 10.11.2014)

283 http://www.belstat.gov.by/kscms/uploads/file/U_rasprostr/naselenie_(1).pdf (dostęp z dnia 4.04.2016) 284 http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_podst_inf_o_rozwoju_dem_pl_do_2013.pdf (dostęp z dnia 11.11.2014) 285

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html (dostęp z dnia 5.04.2016) 286 http://www.log24.pl/artykuly/chinczycy-produkuja-na-bialorusi,5122 (dostęp z dnia 10.04.2016)

129

panuje wysoki poziom centralnego planowania. Sektor prywatny, tzw. „prywatniki”, opanował przede wszystkim handel i usługi, gdzie stanowi 80%287

.

Około 25% badanych dla opisania rządów Łukaszenki użyło sformułowania narzucone. Stereotyp ten umacniany jest przez władze białoruskie, które sztucznie zawyżają wyniki wyborów. W rzeczywistości poparcie dla prezydenta Łukaszenki nie znajduje się na poziomie osiemdziesięciu kilku procent, ale wciąż ma on swoją grupę zwolenników. Według badania emigracyjnego, niezależnego, białoruskiego ośrodka opinii publicznej NISEPI, 45% Białorusinów przed wyborami prezydenckimi zadeklarowało poparcie dla Aleksandra Łukaszenki288. Jest to dość duża liczba jak na ponad dwadzieścia lat rządów jednego prezydenta.

Stereotypizacji Białorusi sprzyjają także wyrażenia, jakich respondenci wykorzystują do opisu sąsiedniego państwa. Stereotypy wyrażane na poziomie języka mogą mieć realny wpływ na rzeczywistość społeczną, a problematyka wpływu języka na kształt stereotypów była wielokrotnie przedmiotem rozważań wielu badaczy społecznych.

Stereotyp Białorusi wybrzmiewa już w samym określeniu „na Białorusi” („na Litwie”, „na Ukrainie”), którego w swoich wypowiedziach użyło 100% badanych. Wyrażenia te są formą poprawną według zasad pisowni języka polskiego, traktują jednak wymienione państwa jak regiony geograficzne. Składniowo określenie „na Białorusi” sugeruje nam, że mówimy o regionie wchodzącym w skład większego obszaru. Stosowanie przyimka „na” może także sugerować podległość jednych państw wobec drugich lub też, że Białoruś jest częścią obszaru Polski. Od momentu uzyskania niepodległości przez byłe republiki ZSRR poprawną formą powinno być „w Białorusi”, jednak używanie przyimka „na” z nazwami państw jest umotywowane wielowiekową tradycją. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod redakcją Andrzeja Markowskiego dopuszcza takie sformułowanie. Genezę obecnej sytuacji wyjaśnia Mirosław Bańko w „Słowniku wyrazów kłopotliwych”: „Przykłady dowodzą, że z przyimkiem <<na>> polszczyzna łączy nazwy tych ziem, a w pewnych okresach państw, które leżą w obszarze historycznych zainteresowań Polski – na wschodzie i na południu289”.

287 Analiza FOR 7/2010, dostępna na : http://case-belarus.eu/wp-content/uploads/2011/08/Analiza_FOR_7_2010_Bialorus_stracila_pokolenie.pdf (dostęp z dnia 10.04.2016) 288 http://www.polskieradio.pl/75/921/Artykul/1520308,Sondaz-NISEPI-wzrosly-notowania-Lukaszenki-i-opozycjonistki-Karatkiewicz (dostęp z dnia 10.04.2016)

130

5.5 Wpływ zmiennych demograficznych na współczesny obraz Republiki Białoruś.