W żadnym jednak wypadku nie można mylić żywotności drzewa ze stabilnością. Drzewo wyglądające na w pełni ży-wotne może się złamać, np. z powodu wewnętrznego rozkładu, podczas gdy niejedno zamierające drzewo może nie stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego.
Kora głęboko spękana, o kolorze jasnobrązowym pomiędzy pęk-nięciami w korku, świadczy o intensywnych przyrostach, a co za tym idzie – dobrej żywotności drzewa (nie ujawnia się u gatun-ków mających gładką korę). W przypadku braku przyrostów lub kiedy są one słabe, widać tylko korek zszarzały pod wpływem wa-runków atmosferycznych. Taką korę można zaobserwować tam, gdzie jest ukryty rozkład albo w partiach tzw. „cienia asymilacyj-nego”, pod ranami na pniu i w koronie (Fot. MS)
W przypadku obecności rozkładu mocno rozwinięta tkanka przy-ranna wzmacnia pień i zmniejsza ryzyko złamania się drzewa.
Drzewa żywotne, pomimo stopniowej utraty odporności mecha-nicznej drewna, rekompensują ją częściowo lub zupełnie budową odpornych mechanicznie tkanek (Fot. MS)
II. Podstawowa diagnostyka drzew
Literatura podaje wiele skal oraz ujęć żywotności i faz wzrostu. Skala witalności Roloffa (2001) wydaje się spośród nich jedną z najbardziej praktycznych. Oparta jest na ocenie wzorca rozgałęziania się gałęzi, więc można ją łatwo zastosować także wobec drzew w sta-nie bezlistnym. W formularzu zaproponowano ocenę żywotności inspirowaną właśsta-nie ska-lą witalności Roloffa. Im wyższa wartość współczynnika, tym większe osłabienie witalno-ści (żywotnowitalno-ści), przyjęto więc to sformułowanie jako nazwę rejestrowanego parametru.
Przyjęte w formularzu stopnie osłabienia witalności:
0 – drzewo w fazie silnego przyrostu pędów na długość, zdrowe; zarówno wierzchołkowe, jak i boczne pędy rosną dynamicznie i równomiernie, wytwarzając głównie długopędy.
Latem drzewo wytwarza gęste, równomierne listowie. Stan zdrowotny dobry i bardzo dobry.
1 – drzewo o lekko zahamowanym przyroście pędów, pędy boczne mocniej skrócone niż wierzchołkowe, przez co gałęzie mają włóczniowaty pokrój, a między nimi pojawiają się wolne przestrzenie w koronie, także w stanie ulistnionym. Stan zdrowotny średni.
2 – drzewo o wyraźnie zahamowanym przyroście wszystkich pędów (występują tylko krótkopędy), wzrost drzewa na wysokość stagnuje, w stanie ulistnionym widać wyraź-ne luki i miejsca przerzedzowyraź-ne. Stan zdrowotny słaby, ale w tej fazie, w przypadku po-prawy warunków wzrostu, drzewo ma potencjał regeneracji i powrotu do fazy 2.
3 – drzewo obumierające, z zamierającymi fragmentami korony bez możliwości regenera-cji i powrotu do fazy 2. Stan zdrowotny bardzo słaby.
I. METRYCZKA
N E
Rodzaj obiektu:
brak rzadkie częste
płytka gleba
nawierzchnia stosunki wodne poziom gruntu
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
Osłabienie witalności* 0 1 2 3
NIE STWIERDZONO oznak wskazujących na zwiększone ryzyko w otoczeniu drzewa Wymagane badania specjalistyczne
kontrola suszu zdjęcie suszu wiązanie w koronie
oznakowanie drzewa pilność wykonania zabiegów - w ciągu
za
* Witalność oceniona została w fazach witalności Roloffa (0 do 3). Poniżej przedstawiono opis poszczególnych faz witalności: (1 - niewielkie oznaki; 2 - średnio istotne; 3 - poważne; 4 - bardzo poważne) - zakreśl odpowiednią kratkę
Pień rozkład pochylenie
3 - drzew obumierające, bez możliwości regeneracji i powrotu do fazy 2. Stan zdrowotny b, słaby.
za 6 m-cy
1 - drzewo o lekko zahamowanym przyroście pędów. Stan zdrowotny średni.
0 - drzewo w fazie silnego przyrostu pędów na długość, zdrowe. Stan zdrowotny dobry.
Podpis (i pieczęć)
2 - drzewo o wyraźnie zahamowanym przyroście pędów, możliwa regeneracja. Stan zdrowotny słaby.
opis wiązań
zagęszczona gleba ograniczona objętość inne:
Gałęzie, pędy, liście
dni: miesięcy:
nekrozy/
chlorozy
strzała asymetryczny ogłowienie podkrzesanie
Wysokość drzewa [m] Szerokość korony [m]
Nr drzewa
sygnatura akt sprawy
liczba przewodników:
Przyczyna oceny planowa
godzin:
wyeksponowane częściowo osłonięte całkowicie osłonięte interwencja postępowanie administracyjne
cenne /wyjątkowe
ciągłe
STWIERDZONO oznaki wskazujące na zwiększone ryzyko w otoczeniu drzewa wykop
Zmiany otoczenia inne:
Ekspozycja na wiatr
c
Faza żywotności 0. Drzewo w fazie silnego wzro-stu pędów na długość (Fot. MS)
Faza żywotności 3. Drzewo obumierające, bez możliwości powro-tu do fazy 2 (Fot. MS)
Ocena witalności drzewa (wg Roloff 2001)
0
1
2
3
II. Podstawowa diagnostyka drzew
POKRóJ DRZEWA
Asymetryczny kształt korony drzewa, w razie rozległego rozkładu w odziomku lub pniu, może zwiększać ryzyko złamania drzewa. Odrosty od pnia wskazują na osłabienie przewo-dzenia wody. Także podkrzesywanie koron drzew jest źródłem licznych problemów. Poza powstawaniem rozległych ran, w których z czasem rozwija się rozkład powodujący zwięk-szenie ryzyka złamania drzewa, podkrzesywanie wydłuża drogi transportu wody i asymi-latów między korzeniami a koroną i przez to osłabia żywotność drzewa. Drzewa o wysoko umieszczonych, rozbudowanych koronach są bardziej narażone na złamanie pnia lub kona-rów niż te, które mają nisko rozwinięte korony.
Ogłowienie drzewa o pełnej koronie niszczy pokrój drzewa i pogarsza rokowania jego życia. Uwaga: Motywacją wielu niepotrzebnych cięć często jest eliminowanie zagro-żeń, tymczasem faktycznie cięcia takie w perspektywie czasu zwiększają ryzyko wy-łamywania konarów i złamania pnia u drzewa.
Żywotność powinna być określona na podstawie powyższych informacji oraz z uwzględ-nieniem proporcji żyjącej korony, która powinna optymalnie stanowić 60% wysokości drze-wa (Coder 2008). Prawidłowe proporcje umożliwiają właściwy rozwój drzedrze-wa i skutkują dłu-gim rokowaniem życia.
Drzewa o zbyt małej koronie zlokalizowanej w górnej partii (korona podkrzesana) lub niewłaściwej proporcji żyjącej korony nie produkują wystarczającej ilości asymilatów, aby odżywić korzenie, co ma znaczenie, kiedy pojawiają się czynniki stresowe, takie jak: susza,
pojedynczy przewodnik – pokrój strzały wiele konkurencyjnych przewodników – pokrój kłody
Potencjalnie mniej problemowy jest pokrój strzały, kiedy mamy do czynienia z jednym przewodnikiem aż do wierzchoł-ka. Natomiast drzewo o pokroju kłody może być drzewem problemowym wtedy, kiedy nasady przewodników są osła-bione mechanicznie w przypadku występowania zakorka i rozkładu pomiędzy nimi (Rys. JS)
Kiedy część drzew z grupy jest wycięta, przykładowo w związku z inwestycją, zwiększa się ryzyko upadku drzew odsło-niętych, których pokrój nie jest dostosowany do nowych warunków. Upadki drzew po wycięciu części grupy zdarzają się zazwyczaj po cięciach. Takie miejsce powinno być sprawdzone natychmiast po wycince (Rys. JS)
II. Podstawowa diagnostyka drzew
utrata części korony lub systemu korzeniowego albo zagęszczenie gleby. Ponadto osłabio-ne drzewo, ze zbyt małą ilością zapasów eosłabio-nergetycznych, słabiej buduje bariery ochronosłabio-ne (grodzie) przed rozwojem grzybów i co za tym idzie – szybciej będzie narażone na wywró-cenie lub złamanie. Kształt korony i jej proporcje uzależnione są od lokalizacji i sąsiedztwa z innymi drzewami.
W przypadku, kiedy drzewo rośnie w zwarciu z innymi drzewami, przystosowuje się do warunków świetlnych i w naturalny sposób wytwarza wysoko niewielką koronę, a pień jest wysmuklony. Warunki, w których rośnie, i kształt jego korony są wtedy w dobrej proporcji i dopóki nie zostaną zastosowane cięcia lub nie zostanie odsłonięte przez usunięcie innych drzew z sąsiedztwa, mała korona nie jest oznaką złej kondycji drzewa czy zwiększonego ryzyka upadku.
Dodatkową cechą, która może być pomocna w ocenie statyki dla drzew wolno stoją-cych, jest smukłość, czyli stosunek średnicy wysokości drzewa (H) do średnicy jego pnia (d). Drzewa wysokie mają większą wartość współczynnika H/d niż drzewa niskie. Im jest ona większa, tym cieńszy jest pień w stosunku do wysokości i większe prawdopodobień-stwo, że drzewo się złamie. Im drzewo jest wyższe oraz ma mniejszą i wyżej zlokalizo-waną koronę, tym słabiej ma odżywione tkanki w dolnych partiach pnia, co zwiększa bezpośrednio i pośrednio ryzyko jego złamania. Drewno w tym rejonie wykazuje słabsze zdolności grodziowania, a co za tym idzie – następuje tu szybszy rozkład drewna przez grzyby pasożytnicze.
Pędy regeneracyjne to pędy wyrastające z pączków śpiących, podkorowych, które uak-tywniają się często jako reakcja na stres, czasem wskutek odsłonięcia pnia na promienie słoneczne (zwane też wilkami). Mogą być one objawem osłabienia drzewa, np. wskutek rozkładu w pniu lub uszkodzenia korzeni, zwłaszcza jeśli występują jednocześnie z przerze-dzeniem korony.
Duża i prawidłowo rozbudowana korona (A) asy-miluje i odżywia drzewo, mała korona na wierz-chołku (B) powoduje nieprawidłowe odżywienie drzewa i tkanek, szczególnie w dolnej części pnia, co powoduje deformację jego budowy i zwiększa ryzyko upadku (Rys. JS)
H
Nieprawidłowo podkrzesana korona – po cięciach pozostały liczne rany, a przewodzenie pomiędzy koroną a korzeniami zo-stało w znacznym stopniu utrudnione. Z czasem ryzyko złamania drzewa będzie wzrastać (Fot. MS)
Pędy regeneracyjne wyrastające u podstawy pnia są często oznakami osłabienia lub uszkodzenia systemu korzenio-wego drzewa. Gatunki drzew różnią się skłonnością do ich wytwarzania, stosunkowo najchętniej czyni to lipa (Fot. MS)
II. Podstawowa diagnostyka drzew
a – raki i opuchlizny b – obciążenie bluszczem
c – listwy mrozowe lub spowodowane wysuszeniem d – listwa piorunowa (kształt spiralny)
e – rak bakteryjny; nie ma wpływu na statykę drzewa f – rak bakteryjny, jw.
g – owocniki grzybów; wpływ na statykę w zależności od gatunku grzyba h – suchy konar; jeżeli nie ma przeciwwskazań, należałoby pozostawić.
Możliwe jest sprawdzenie, czy traci odporność mechaniczną i – drzewa bartne; nie należy usuwać gałęzi z dziuplą j – posusz naturalny
k – ptasie gniazda; nie należy usuwać l – zawieszona, martwa gałąź do usunięcia ł – jemioła; obciążenie mechaniczne
m – susz świadczący o problemach z przewodzeniem lub uszkodzeniu korzeni n – susz na końcu przewodnika świadczący o problemach z przewodzeniem
o – wygoniony konar; przejmuje rolę przewodnika i nadmiernie zwiększa nacisk na konar, na którym rośnie p – dziuple w martwym drewnie
r – „czarcia miotła” powodowana infekcją bakteryjną; nie jest problemem dla statyki drzewa s – foliofagi, czyli owady żerujące na liściach, niektóre mogą powodować uczulenia, jak kuprówka t – pęknięcie w rozwidleniu
u – ubytek u podstawy pnia; istotny dla dostępu próchnojadów w – miejsca po obłamanych gałęziach; można pozostawić bez zabiegów x – oparzelina