STREFA KORZENIOWA

W części dotyczącej systemu korzeniowego znajdują się informacje o symptomach uszkodzenia lub osłabienia korzeni, takich jak pęknięcia lub podniesienie gleby w sąsiedz-twie pnia, a także ich rozkładu przez grzyby, o czym świadczy m.in. występowanie owocni-ków grzybów.

Oznaki ruchów podłoża w systemie korzeniowym drzewa oraz pęk-nięcia gleby w sąsiedztwie pnia oznaczają problemy systemu korze-niowego. Pęknięcia gleby mogą być powodowane rozkładem korzeni przez grzyby lub mechanicznym odcięciem korzeni. Takie symptomy należy traktować poważnie, ponieważ mogą mieć one bardzo istotne znaczenie dla bezpieczeństwa w otoczeniu drzewa (Fot. DB, MS)

Odcięcie korzeni oraz towarzyszący temu często rozkład wpływa na osłabienie stabilności drzewa. Uszkodzenie korzeni włośnikowych, które są odpowiedzialne za pobieranie wody i substancji mineralnych, może powodować osłabienie żywotności drzewa, co wpływa nega-tywnie na odporność drzewa na pasożytnicze grzyby, a rozkład przez nie powodowany może prowadzić do wykrotu drzewa nawet po wie-lu latach. W związku z tym, że system korzeniowy zwykle jest nieregu-larny, ocena stopnia utraty korzeni powinna być wykonana przez spe-cjalistę (Fot. DB)

Utrata głównych korzeni mocujących drzewo w podłożu lub nabiegów korzeniowych powodu-je zachwianie stabilności drzewa w gruncie i może prowadzić do jego wywrócenia, czyli może znacz-nie zwiększyć ryzyko w jego otoczeniu. Większe znaczenie dla obniżenia stabilności drzewa ma obcięcie jednostronne niż obcięcie tej samej po-wierzchni korzeni wielostronnie (Fot. DB)

Nowo zbudowana infrastruktura (chodniki, murki, budynki) ogranicza rozwój korzeni. W takich sytuacjach możliwe jest również mechaniczne uszkodzenie korzeni i przez to zachwianie stabilności drzewa. Uszkodzenia często są wrota-mi infekcji, co prowadzi do postępującego osłabienia korzeni drzewa (Fot. MS)

II. Podstawowa diagnostyka drzew

Na powyższym zdjęciu u podstawy pnia wi-doczny jest okręcający się korzeń (duszą-cy) wokół pnia drzewa. Okręcające się ko-rzenie utrudniają rozwój tkanek przewo-dzących pnia, co osłabia żywotność i wpły-wa na zwiększenie ryzyka upadku. Może to powodować rozkład w odziomku, dlatego w znacznym stopniu zwiększa ryzyko. Jest to szczególnie istotne, kiedy znajdują się po stronie poddanej naprężeniom rozciągają-cym (Fot. DB)

Zamieranie koron może być oznaką uszko-dzenia systemu korzeniowego, na przykład wskutek zagęszczenia gleby lub uszkodzenia mechanicznego (Fot. MS)

Ocena uszkodzenia przykrytego glebą systemu korzeniowego jest trudna. Należy sprawdzić, czy wi-doczne są oznaki, które mogą o tym świadczyć. Za-mieranie części korony, zazwyczaj rozpoczynające się od wierzchołka, oraz obecność odrostów w dol-nej części pnia oznaczają, że system przewodzenia nie działa właściwie. Może to być spowodowane za-równo fizjologicznymi, jak i fitopatologicznymi przy-czynami – takimi jak mechaniczne uszkodzenie ko-rzeni lub zagęszczenie gleby. Te czynniki zwiększają ryzyko upadku drzewa. Oznaką zamierania drzewa mogą być też martwe gałęzie i opadanie liści w trak-cie sezonu wegetacyjnego. W tych przypadkach drzewo wymaga dokładniejszego zbadania w celu określenia konkretnych przyczyn.

Badanie drzewa sondą

Użytecznym narzędziem dla inspektora drzew jest sonda – osadzony w rękojeści pręt stalowy, słu-żący głównie wykrywaniu rozkładu na pniu i w ko-rzeniach. Przydaje się także przy lokalizacji głównych korzeni oraz wykrywaniu uniesienia gleby przez zerwane korzenie. Model sondy zaprojektowany i przetestowany przez arborystę Jerzego Stolarczy-ka jest zbudowany ze sprężystego drutu stalowego o średnicy 4 mm, tępo zakończonego. Jeśli jej koniec dociśniemy do drewna, w którym występuje biała zgnilizna, przy obracaniu sonda wydaje skrzypiący dźwięk przypominający wykręcanie korka z butelki – w ten sposób można skutecznie badać także ko-rzenie znajdujące się pod ziemią.

Badanie rozkładu w korzeniach i odziomku przy użyciu sondy (Fot. MP)

ODZIOMEK

Pęknięcia w odziomku (jak na zdjęciu), uszkodzenia korzeni głów-nych, rozkład korzeni lub odziomka mają znaczny wpływ na stabil-ność drzewa. Podobnie obecstabil-ność wypiętrzonych korzeni głównych świadczy o problemach w systemie korzeniowym (Fot. MS)

Wrośnięte elementy betonowe, kamienie i inne materiały oraz ograniczenia rozwoju odziomka mogą powodować pogorszenie stanu drzewa zarówno z powodu ograniczenia możliwości zakorzenienia się drzewa, jak i infekcji grzybów pasożytniczych powodujących rozkład (Fot. DB, JS)

Uszkodzenie nabiegów oznacza odcięcie części korzeni. Nastąpiło ono w wyniku wykonania krawężników i nawierzchni. Takie uszkodze-nie może znaczuszkodze-nie zwiększyć ryzyko wywrócenia się drzewa (Fot. MS)

II. Podstawowa diagnostyka drzew

Oznaki i objawy rozkładu w odziomku – jak sprawdzić, czy jest rozkład?

W prawidłowo rozwijającym się drzewie następuje wzmacnia-nie odziomka przez tworzewzmacnia-nie nabiegów korzeniowych (przy-pór). Brak widocznych przypór może świadczyć o nasypaniu gleby (fałszywy odziomek) lub obecności okręcających korzeni.

Obie wady mogą prowadzić do wywrócenia się drzewa (Rys. JS) Brak przypór sugeruje przysypanie

odziom-ka drzewa oraz jego korzeni, co w przyszłości może powodować osłabienie jego żywotności oraz zwiększenie ryzyka wywrócenia się drze-wa (Fot. MS)

Odkopanie odziomka i, jeżeli to konieczne, usunięcie fragmentu kory pozwala na sprawdzenie, czy nie ma strzępków grzyba lub innych oznak chorobowych (na zdjęciu po lewej drewno rozłożone przez strzępki opieńki Armillaria sp.).

Opieńka powoduje obumieranie drzewa. W przypadku podejrzenia obecności rozkładu wskazane jest badanie sondą korzeni i drewna na nabiegach korzeniowych i pomiędzy nimi (Fot. DB, MS)

PIEŃ

Ukryty rozkład może powodować trudno zauważalne obniżenie mechanicznej odporności drewna i w efekcie nieocze-kiwane złamanie pnia. W przypadku podejrzeń ukrytego rozkładu konieczna jest analiza symptomów (jak opuchlizna czy głuchy dźwięk pnia podczas ostukiwania gumowym lub drewnianym młotkiem) i analiza innych czynników śro-dowiskowych, jak ekspozycja na wiatr. Ukryty rozkład często wymaga dodatkowego badania sprzętem wykonanego przez specjalistę w celu określenia mechanicznej wytrzymałości pnia (Fot. DB, JS)

Otwarte rany z rozkładem na pniu: w tym przypadku istotny jest rozmiar rany oraz agresywność patogenu. Na zdjęciu rana inten-sywnie zarastana tkanką przyranną* z owocnikiem hubiaka po-spolitego, którego zarodniki rozwinęły się na powierzchni świe-żej rany, a obecnie rozkładają drewno wewnątrz pnia. Duża ży-wotność drzewa zwiększa rokowania drzewa na bezpieczny roz-wój, należy je jednak obserwować (Fot. MS)

* Tkanka przyranna – zróżnicowana, wysycona ligniną tkanka obrastająca ranę w celu odgrodzenia infekcji grzy-bów pasożytniczych i rozkładu, który powodują.

II. Podstawowa diagnostyka drzew

Poza stwierdzeniem faktu obecności rozkładu w odziomku i na pniu możliwe jest czę-sto zidentyfikowanie gatunku grzyba i określenie szybkości rozkładu, jaki powoduje (patrz przewodnik do rozpoznawania grzybów, s. 91–114).

Dziuple na pniu są pośrednim sygnałem rozkładu wewnątrz pnia: dzięcioły szukają larw lub miejsc na gniazda w re-jonach ze zgnilizną, tak jak w przypadku dziupli pod żółciakiem siarkowym na zdjęciu po prawej. W przypadku obec-ności dziupli wskazane jest sprawdzenie stopnia wewnętrznego rozkładu drewna. Sama obecność dziupli nie wpływa bezpośrednio na żywotność i ryzyko wokół drzewa, które może żyć z nią bezpiecznie setki lat, o ile rozkład się znaczą-co nie poszerza (Fot. MS)

Drzewo widoczne na zdjęciu jest pochylone, dodatkowo u pod-stawy pnia jest widoczna obecność owocnika grzyba pasożyt-niczego, a teren wokół został zabrukowany. W tej sytuacji za-grożenie upadkiem jest zwiększone. Niezbędne jest dodatkowe badanie w celu określenia stopnia rozkładu oraz intensywności wpływu danego gatunku grzyba na stan drzewa. W przypadku pochylenia drzewa na zwiększone ryzyko upadku mają wpływ m.in.: stopień mechanicznego uszkodzenia korzeni, obecność rozkładu u nasady, zagęszczenie lub zalanie gleby, ciężar koro-ny, ekspozycja na wiatr oraz stopień wychylenia. Ryzyko w przy-padku pochylonego drzewa zwiększa się wraz z obecnością pęk-nięć oraz widocznego lub ukrytego rozkładu u podstawy pnia i w systemie korzeniowym. Dla oceny ryzyka znaczące jest, czy drzewo wyrosło w pochyleniu czy też przechyliło się wskutek osłabienia korzeni (Fot. DB)

Każde pęknięcie na pniu wymaga bliższego zbadania, ponieważ może być oznaką poważ-nego problemu ze statyką drzewa. Generalnie można powiedzieć, że poprzeczne pęknięcia są bardziej niepokojące – mogą one być objawem zerwania włókien i przerwania przewodze-nia na większej powierzchni i mogą świadczyć o poważniejszym rozkładzie wewnątrz pprzewodze-nia.

Podłużne pęknięcia mogą być spowodowane zmianami temperatur (listwa mrozowa) lub uderzeniem pioruna itp. i nie zawsze muszą być groźne, jednak z czasem mogą prowadzić do osłabiającego drzewo rozkładu. Do niebezpiecznych sytuacji może doprowadzić pęknięcie w słabo związanym rozwidleniu konarów (z zakorkiem), w którym konary ciążą w przeciw-nych kierunkach. O takich przypadkach piszemy jeszcze w części poświęconej konarom.

Kolejny przykład drzewa pochylonego w obrębie odziomka, ale to drzewo w ten sposób wyrosło i jest stabilne. Nie stwierdza się owoc-ników grzybów pasożytniczych ani rozkładu w pniu i nasadzie ko-rony. Zagrożenie upadkiem takiego drzewa jest małe (Fot. MS)

Rysunek przedstawia pochylone drzewa. Po lewej drzewo pochylone w wyniku uszkodzeń w systemie korzeniowym.

Sonda wbita w ziemię wskazuje na pustą przestrzeń oraz na podniesienie systemu korzeniowego. W odziomku brak wi-docznego drewna reakcyjnego, w przeciwieństwie do drzewa po prawej, które przystosowane do pochylenia wytwarza drewno reakcyjne, horyzontalna orientacja gałęzi wskazuje, że wyrosły na pniu pochylonym od dawna (Rys. JS)

II. Podstawowa diagnostyka drzew

Ryzyko upadku jest zwiększone, jeżeli drzewo ma oznaki pęknięć od strony narażonej na rozciąganie. Pomimo tego, że pęknię-cie wzdłuż pnia stwarza mniejsze ryzyko niż pękniępęknię-cie poprzecz-ne, w przypadku występowania z inną wadą, jak np. opuchlizną na pniu (wskazuje na rozkład), ryzyko jest zwiększone. Na zdjęciu po lewej widać rozłamanie dwóch pni, które jest spowodowane obecnością zakorka w rozwidleniu; po prawej widoczne pęknięcie poprzeczne drewna oraz cień asymilatów*poniżej uszkodzenia – w obu przypadkach ryzyko bardzo duże (Fot. JS)

* Cień asymilatów jest obszarem martwicy kambium, który powstaje poniżej rany na pniu – może być po uciętym lub obłamanym konarze, ale również przy napierających na siebie konarach, korzeniu okręcającym (duszącym) czy ograniczających przyrost konstrukcjach w związku z utrudnionym przepływem asymilatów.

Dawne pęknięcie, zalane tkanką przyranną, może być symptomem obecności wewnętrznego rozkładu – rany tego typu trudno się goją. W takim przypadku może być potrzebne badanie wewnętrznego rozkładu przeprowadzone przez spe-cjalistę. Tak jak powyżej, w przypadku jednoczesnego występowania innej wady, np. skręcenia pnia, ryzyko upadku jest zwiększone (Fot. DB)

W przypadku pęknięcia pnia oraz pochylenia lub dużej masy korony ryzyko upadku może być wysokie. Po lewej stro-nie pęknięcie drewna na przestrzał wskazujące na duże ryzyko złamania, po prawej strostro-nie rozległe uszkodzenia kory po podkrzesaniu koron i odsłonięciu pni na działanie słońca. Rana po oparzelinie jest miejscem wnikania grzybów po-wodujących rozkład. Ryzyko złamania będzie zwiększać się z czasem (Fot. MS)

II. Podstawowa diagnostyka drzew

Oznaki w postaci pofałdowań na pniu od strony narażonej na siły ściskające wskazują na potrzebę profesjonalnego badania statyki drzewa. W powiązaniu z dużą masą korony, wewnętrznym rozkładem drewna lub innymi wadami bu-dowy zwiększają ryzyko upadku drzewa (Fot. JS)

Uderzenie piorunem może spowodować zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie uszkodzenie wpływające na żywot-ność i statykę drzewa: złamać całe drzewo lub jego część, spowodować duże otwarte rany, zakłócić krążenie soków w roślinie, przyspieszyć infekcję grzybów pasożytniczych w kolejnych latach (Fot. MS, DB)

W przypadku wygiętego pnia, osłabienia struktury drzewa i występowania oznak wewnętrznego rozkładu konieczne jest badanie specjalistycznym sprzętem w celu określenia stopnia ryzyka (Fot. MS, DB)

To, jak wady budowy drzewa wpływają na zwiększenie ryzyka wywrócenia drzewa, często uzależnione jest od specyfi-ki gatunku. Wady mogą znacząco zwiększać ryzyko, zwłaszcza w przypadku, specyfi-kiedy drzewa należą do gatunków szybko rosnących lub w przypadku obecności kilku defektów, takich jak zakorek, w połączeniu z ranami i rozkładem. Na zdję-ciu widoczne dwa konkurencyjne przewodniki lipy z osłabionym rozwidleniem u nasady pni drzewa. W przypadku tego gatunku ryzyko jest mniejsze niż przykładowo w przypadku topoli lub wierzby, które cechuje drewno bardziej kru-che. Po prawej przekrój przez zakorek (Fot. MS)

II. Podstawowa diagnostyka drzew

Sznury grzybni opieńki miodowej (tzw. ryzomorfy) na drewnie w partiach, gdzie odpadła kora drzewa (Fot. MS, PTCh)

Odpadanie kory na dużej powierzchni pnia oznacza, że drzewo zamiera: nekrozy (zamieranie) tkanek przewodzą-cych sprawiają, że asymilaty i woda nie mogą się przemieszczać na uszkodzonym fragmencie pnia. Powoduje to osła-bienie lub zamieranie partii korzeni i korony drzewa. Przyczyną odpadania kory może być choroba grzybowa, np. roz-wój opieńki miodowej lub inny czynnik, jak np. uszkodzenie na skutek uderzenia pioruna (Fot. MS)