A 3 Diels/Kranz

Hezychios, Onomatologos, czyli wykaz sławnych literatów

Πρωταγόρας Ἀρτέμωνος Ἀβδηρίτης. οὗτος φορτοβαστάκτης ἦν, ἐντυχὼν δὲ Δημοκρίτωι ἐφιλοσόφησε καὶ ἐπὶ ῥητορείαν ἔσχε. καὶ πρῶτος λόγους ἐριστικοὺς εὗρε καὶ μισθὸν ἔπραξε τοὺς μαθητὰς μνᾶς ρ. διὸ καὶ ἐπεκλήθη Λόγος. τούτου μαθητὴς Ἰσοκράτης ὁ ῥήτωρ καὶ Πρόδικος ὁ Κεῖος. ἐκαύθη

20 J. Komorowska, Philostrati Protagoras czyli biogram agnostyka, „Prace Komisji Filologii Klasycznej PAU”, 39, 2009, s. 38. Por. Flawiusz Filostratos, Żywoty sofistów, przekł. M. Szar-mach, Toruń 2008.

δὲ τὰ τούτου βιβλία ὑπ’ Ἀθηναίων. εἶπε γάρ· ‘περὶ θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι

οὔτε ὡς εἰσὶν οὔτε ὡς οὐκ εἰσίν’. ἔγραψε δὲ εἰς αὐτὸν ὁ Πλάτων διάλογον.

πλέοντος δὲ αὐτοῦ εἰς Σικελίαν ἐτελεύτησε ναυαγήσας ἐτῶν <ὢν> ἐνενήκοντα, σοφιστεύσας ἔτη τεσσαράκοντα.

Protagoras z Abdery, syn Artemona, był tragarzem, ale po spotkaniu z De-mokrytem filozofował i zwrócił się ku retoryce. Jako pierwszy odkrył ar-gumenty erystyczne oraz pierwszy pobierał od uczniów opłatę w wysokości stu min. Dlatego też przezywany był Logosem. Jego uczniami byli mówca Izokrates i Prodikos z Keos. Jego księgi zostały spalone przez Ateńczyków za to, że powiedział „o bogach nie mogę wiedzieć, czy są, czy ich nie ma”. Platon napisał o nim dialog. Zginął podczas podróży morskiej na Sycylię, po rozbiciu okrętu, mając lat dziewięćdziesiąt, a będąc sofistą przez lat czterdzieści (przekł. własny).

Fragment A 3a Capizzi

Księga Suda, pod hasłem Πρωταγόρας [źródło drugorzędne] Πρωταγόρας, Ἀβδηρίτης, υἱὸς Ἀρτέμωνος ἢ καὶ Μαιανδρίδου ἢ Νεανδρίου. τινὲς δὲ αὐτὸν καὶ Τήϊον ἔγραψαν. οὗτος πρότερον ἦν φορτοβαστάκτης, ἐντυχὼν δὲ Δημοκρίτῳ ἠράσθη λόγων καὶ φιλοσοφήσας ἐπὶ ῥητορείαν ἐτράπη. καὶ ἐπεκλήθη πρῶτος οὗτος σοφιστής, πρῶτος τε οὗτος τοὺς ἐριστικοὺς λόγους εὗρε καὶ ἀγῶνα λόγων ἐποιήσατο καὶ μισθὸν ἔπραξε τοὺς μαθητὰς μνᾶς ρʹ διὸ καὶ ἐπεκλήθη Λόγος ἔμμισθος. διδάσκαλος δὲ γέγονε καὶ τοῦ ῥήτορος Ἰσοκράτους. διεῖλέ τε πάντα λόγον πρῶτος οὗτος εἰς τέσσαρα εὐχωλήν, ἐρώτησιν, ἀπόκρισιν, ἐντολήν· μετὰ δὲ τοῦτον ἕτεροι εἰς ζʹ διεῖλον ταῦτα·διήγησιν, ἐρώτησιν, ἀπόκρισιν, ἐντολήν, εἰσαγγελίαν, εὐχωλήν, κλῆσιν. Ἀλκιδάμας δὲ τέσσαρας εἶναί φησιν ἰδέας λόγων· φάσιν, ἀπόφασιν, ἐρώτησιν, προσαγόρευσιν. τοῦ δὲ Πρωταγόρου τὰ βιβλία ὑπὸ Ἀθηναίων ἐκαύθη, διότι λόγον ποτὲ εἶπεν οὕτως ἀρξάμενος· περὶ θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι, οὔτε ὥς εἰσιν, οὔτε ὡς οὐκ εἰσί. καὶ πρεσβύτερός ἐστι Πλάτωνος τοῦ φιλοσόφου διδάσκαλος δὲ Προδίκου τοῦ Κείου καὶ ἄλλων πολλῶν.

Protagoras z Abdery, syn Artemona, albo Maiandrosa, albo Neandra. Nie-którzy pisali, że Teosa. Był najpierw tragarzem, a następnie po spotkaniu Demokryta rozmiłował się w jego wywodach i filozofując zwrócił się ku re-toryce. Był pierwszym, który nazywał siebie sofistą, on też pierwszy wyna-lazł argumentację erystyczną i spór logosów; żądał od uczniów zapłaty stu

min, przez co był przezywany „Logos-za-zapłatę”. Był nauczycielem mów-cy Izokratesa; podzielił wszelką wypowiedź na cztery rodzaje: prośbę, pyta-nie, odpowiedź i polecenie (podczas, gdy zdaniem innych siedem rodzajów: opowiadanie, pytanie, odpowiedź, polecenie, oskarżenie, prośba i wezwa-nie, natomiast Alkidamas uważał, że istnieją cztery postaci wypowiedzi: twierdzenie, przeczenie, pytanie i nazywanie). Księgi Protagorasa zostały spalone przez Ateńczyków, ponieważ kiedyś rzekł zaczynając: „O bogach nie mam wiedzy, czy są, czy ich nie ma”. Starszy jest od Platona filozofa, był zaś nauczycielem Prodikosa z Keos i wielu innych (przekł. własny). Księga Suda, pod hasłem Πρόδικος (= fragm. 84 A 1 Diels/Kranz) Πρόδικος, Κεῖος, [...] μαθητὴς Πρωταγόρου τοῦ Ἀβδηρίτου. Prodikos, z Keos, [...] uczeń Protagorasa z Abdery (przekł. własny).

Fragment A 3b Capizzi

Diogenes Laertios, Zbiór żywotów i poglądów filozofów, X, 8

φορμοφόρον τε Πρωταγόραν καὶ γραφέα Δημοκρίτου καὶ ἐν κώμαις γράμματα διδάσκειν.

[Epikur] Protagorasa obdarzył mianem tragarza i pisarczyka Demokryta; mówił też o nim, że się trudnił elementarnym nauczaniem po wsiach (przekł. Kazimierz Leśniak)21.

Atenajos, Ucztujący sofiści, VIII, 354c (= fragm. 68 A 9 Diels/Kranz) ἐν δὲ τῇ αὐτῇ ἐπιστολῇ ὁ Ἐπίκουρος καὶ Πρωταγόραν φησὶ τὸν σοφιστὴν ἐκ φορμοφόρου καὶ ξυλοφόρου πρῶτον μὲν γενέσθαι γραφέα Δημοκρίτου· θαυμασθέντα δ’ ὑπ’ ἐκείνου ἐπὶ ξύλων τινὶ ἰδίᾳ συνθέσει ἀπὸ ταύτης τῆς ἀρχῆς ἀναληφθῆναι ὑπ’ αὐτοῦ καὶ διδάσκειν ἐν κώμῃ τινὶ γράμματα, ἀφ’ ὧν ἐπὶ τὸ σοφιστεύειν ὁρμῆσαι.

W tymże liście [O stylach życia] pisze Epikur, że również sofista Protagoras z tragarza i sprzedawcy opału stał się najpierw sekretarzem Demokryta; on to bowiem, zadziwiony oryginalnym sposobem układania drewien przez Protagorasa, wziął go wtedy do siebie i w jakiejś wiosce uczył czytać i pi-sać; od takich to początków skierował się ku sofistyce (przekł. Jerzy Danie-lewicz)22.

21 Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przekł. I. Krońska, K. Leśniak, W. Olszewski, B. Kupis.

Pseudo-Galen, Historia filozofii, 3

[Demokryta] οὗ Πρωταγόρας ὁ Ἀβδηρίτης ζηλωτής, ὃς καὶ συστάτης τῶν κατὰ φιλοσοφίαν τεχνῶν.

Rywalem Demokryta był Protagoras z Abdery, który też był systematykiem sztuk w zakresie filozofii (przekł. własny).

Arystokles u Euzebiusza z Cezarei, Przygotowanie ewangeliczne, XIV, 17, 10 (= fragm. 69 A 1 Diels/Kranz)

[źródło drugorzędne]

Ξενοφάνους δὲ ἀκουστὴς γέγονε Παρμενίδης τούτου Μέλισσος, οὗ Ζήνων, οὗ Λεύκιππος, οὗ Δημόκριτος, οὗ Πρωταγόρας καὶ Νεσσᾶς.

Słuchaczem Ksenofanesa był Parmenides, Parmenidesa Melissos, Melissosa Zenon, Zenona Leukippos, Leukipposa Demokryt, Demokryta Protagoras i Nessos (przekł. własny).

Klemens Aleksandryjski, Kobierce, I, 64 (= fragm. 70 A 1 Diels/Kranz) [źródło drugorzędne]

Δημοκρίτου δὲ ἀκουσταὶ Πρωταγόρας ὁ Ἀβδηρίτης καὶ Μητρόδωρος ὁ Χῖος.

Uczniami Demokryta byli Protagoras z Abdery i Metrodor z Chios (przekł. Janina Niemirska-Pliszczyńska)23.

Euzebiusz z Cezarei, Przygotowanie ewangeliczne, X, 14 [źródło drugorzędne]

τούτου δὲ Λεύκιππος ἀκουστὴς γέγονε, Λευκίππου δὲ Δημόκριτος, οὗ Πρωταγόρας, καθ’ ὃν ἤκμασε Σωκράτης.

Jego słuchaczem został Leukippos, Leukipposa Demokryt, Demokryta Pro-tagoras, który żył w tych samych czasach, co Sokrates (przekł. własny). Gelliusz, Noce attyckie, V, 3

[źródło drugorzędne]

Protagoram, virum in studiis doctrinarum egregium, cuius nomen Plato libro suo illi incluto inscripsit, adulescentem aiunt victus quaerendi gratia in mer-cedem missum vecturasque onerum corpore suo factitavisse, quod genus

23 Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wie-dzy, przekł. J. Niemirska-Pliszczyńska, t. 1–2, Warszawa 1994.

Graeci achthophorous vocant, Latine „baiulos” appellamus. Is de proximo rure Abdera in oppidum, cuius popularis fuit, caudices ligni plurimos funi-culo brevi circumdatos portabat. Tum forte Democritus, civitatis eiusdem civis, homo ante alios virtutis et philosophiae gratia venerandus, cum egre-deretur extra urbem, videt eum cum illo genere oneris tam impedito ac tam incohibili facile atque expedite incedentem et prope accedit et iuncturam posituramque ligni scite periteque factam considerat petitque, ut paululum adquiescat. Quod ubi Protagoras, ut erat petitum, fecit atque itidem Demo-critus acervum illum et quasi orbem caudicum brevi vinculo comprehensum ratione quadam quasi geometrica librari continerique animadvertit, interro-gavit, quis id lignum ita composuisset, et, cum ille a se compositum dixisset, desideravit, uti solveret ac denuo in modum eundem collocaret. At postqu-am ille solvit ac similiter composuit, tum Democritus animi aciem soller-tiamque hominis non docti demiratus: „mi adulescens”, inquit „cum inge-nium bene faciendi habeas, sunt maiora melioraque, quae facere mecum po-ssis”, abduxitque eum statim secumque habuit et sumptum ministravit et philosophias docuit et esse eum fecit, quantus postea fuit.

Mówią, że Protagoras, mąż wyborny w naukach, którego imieniem Platon zatytułował swoją sławną księgę, za młodu, aby zarobić na życie, przenosił na plecach ładunki za opłatą; Grecy nazywają takich achthophorous, co po łacinie zwiemy „tragarzami”. Potrafił nosić z pobliskiej wsi do miasta Ab-dery, którego był obywatelem, wiele ładunków drewna, czasami wiążąc je krótkim sznurkiem. Pewnego dnia zdarzyło się, że Demokryt, obywatel tego samego miasta, przewyższający innych sławą z powodu swych cnót i filozo-fii, podczas jednej ze swoich przechadzek za miastem dostrzegł go, jak niósł pewien ciężar dość trudny do ułożenia i niesienia, a szedł z łatwością i swo-bodą. Zatem zbliżył się, obejrzał, z jakim doświadczeniem i znawstwem drewno zostało związane i ułożone, i poprosił go, aby się na chwilę zatrzy-mał. Gdy to Protagoras uczynił i znów Demokryt oglądał, jak ten stos, jakby masa drewna, spojona za pomocą małego węzła pozostawała zwarta i zrów-noważona wręcz z geometryczną precyzją. Zapytał go więc, kto tak ułożył drewno, a usłyszawszy, że on sam, zapragnął, aby je rozłożył i złożył po-nownie. A kiedy ów je rozplótł i ułożył tak, jak wcześniej, Demokryta ogar-nął podziw dla zdolności człowieka niewykształconego, po czym powie-dział mu: „Mój młodzieńcze, jesteś zdolny do robienia wielu rzeczy, a wiedz, że są rzeczy większe i piękniejsze, które możesz czynić ze mną!” Zaraz go zabrał ze sobą, dał mu utrzymanie, nauczył go filozofii i pozwolił mu stać się tak wielkim, jakim był później (przekł. własny).