A KTYWIZACJA RYNKU NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA

Działania wspierające aktywizację rynku na rzecz ochrony środowiska, w tym cel zdefiniowany jako rozwój proekologicznej produkcji oraz świadomych postaw konsumenckich, obejmowały stosowanie „zielonych” zamówień publicznych, promowanie „zielonych” miejsc pracy, transfer technologii, upowszechnianie zrównoważonych wzorców konsumpcji oraz eliminowanie z rynku wyrobów szkodliwych dla środowiska.

Z badań przeprowadzonych przez Urząd Zamówień Publicznych (UZP) wynika, że w 2006 r. 4%

zamówień publicznych miało „zielony” przedmiot zamówienia lub zawierało kryteria o charakterze środowiskowym. UZP opracował i realizował Krajowy Plan Działań w zakresie zielonych zamówień publicznych na lata 2007-2009 oraz Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012, które obejmowały działania informacyjno-szkoleniowe na rzecz przedstawicieli instytucji zamawiających, służące popularyzacji uwzględniania aspektów środowiskowych w postępowaniach przetargowych (m.in. powstały 2 podręczniki Zielone zamówienia publiczne, przetłumaczono na język polski kryteria KE oraz przykłady dobrych praktyk, przeprowadzono 6 ogólnokrajowych konferencji oraz 5 edycji szkoleń). Mimo szeregu działań zrealizowanych w ramach Planu Działań na 2010-2012 r., nie udało się zwiększyć odsetka zielonych zamówień do zakładanego poziomu 20%. Z badań przeprowadzonych przez UZP wynika, że udział zamówień publicznych mających „zielony” przedmiot zamówienia lub zawierających kryteria o charakterze środowiskowym wynosił: w 2006 r. – 4%; w 2009 r. – 10,5%; w 2010 r. – 9%; w 2011 r.

– 12%; w 2012r. – 12%.

Kolejny „Krajowy Plan działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2013-2016”

utrzymał poziom 20% zielonych zamówień publicznych jako cel do realizacji w kolejnej perspektywie czasowej. Drugim jego podstawowym celem jest stymulowanie rozwoju rynku poprzez kreowanie popytu na produkty spełniające wysokie standardy środowiskowe oraz innowacyjne technologie środowiskowe po stronie administracji publicznej.

W Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” (SIEG) wśród instrumentów zaradczych, przyczyniających się do ograniczania energo- i materiałochłonności gospodarki, wymienia się wykorzystanie w szerszym zakresie zielonych zamówień publicznych.

Wartość rynku zamówień publicznych w Polsce (144,1 mld PLN w 2011 r.) jest dowodem na duży potencjał w tym obszarze oraz wskazuje na rolę administracji publicznej, która może oraz powinna odgrywać ważną rolę w inicjowaniu i utrwalaniu zachowań proekologicznych, umożliwiając tym samym rozwój wyrobów i usług charakteryzujących się wysokimi standardami środowiskowymi i społecznymi. Zielone zamówienia publiczne wskazane zostały także w „Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” (BEiŚ) jako jedno z najbardziej skutecznych narzędzi pozwalających na kształtowanie wzorców produkcji i konsumpcji. BEiŚ przewiduje stymulowanie wzrostu poziomu zielonych zamówień tak, aby w 2020 r. połowa udzielanych zamówień publicznych miała charakter ekologiczny. BEiŚ wskazuje również na konieczność upowszechniania stosowania kryteriów środowiskowych w sektorze prywatnym („zielone zakupy”).

Minister Środowiska stosuje kryteria środowiskowe w zamówieniach publicznych od 2010 r.

W procedurach udzielania zamówień publicznych w MŚ określono obowiązek wprowadzania następujących postanowień do umowy, która ma być zawarta z wykonawcą: oświadczenie wykonawcy o zapoznaniu się z Polityką Środowiskową zamawiającego i że jest świadomy znaczenia

zgodności z Polityką Środowiskową przy realizacji postanowień umowy, zobowiązanie wykonawcy do zagospodarowania odpadów, powstałych w wyniku realizacji umowy, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami oraz polityką środowiskową (jeśli dotyczy przedmiotu umowy). Ze względu na wdrożenie systemu EMAS w MŚ wykonawcom zaleca się zapoznanie z polityką środowiskową już na etapie wszczęcia postępowania.

W ramach przeprowadzonej ankiety CAWI tylko 3% gmin zadeklarowało, że w latach 2009-2012 stosowało system zielonych zamówień.

W latach 2007-2013 promocja tworzenia „zielonych miejsc pracy” z wykorzystaniem funduszy UE odbywała się w ramach POKL – zidentyfikowano 9 projektów w tym zakresie, dla których łączna kwota dofinansowania ze środków UE wyniosła ok. 2 mln PLN. Ocena realizacji tego kierunku działań zależy jednak od definicji „zielonego miejsca pracy”. Przyjmując, że jest to każde miejsce pracy związane z ochroną środowiska, należy uwzględnić w tej kategorii wszystkie miejsca pracy utworzone w ramach realizacji projektów finansowanych ze środków POIiŚ oraz NFOŚiGW. Jeśli natomiast przyjąć, że „zielone miejsce pracy” to miejsce pracy generujące efekt ekologiczny, można uwzględnić także np. zatrudnienie w sektorze IT, generujące efekt ekologiczny poprzez zmniejszenie zużycia zasobów i zwiększenie wydajności pracy. Stanowiska pracy zdalnej (telepracy) też mogą być uznane za generujące efekt ekologiczny np. ze względu zaniechanie transportu do miejsca pracy, przez co zmniejszenie presji na środowisko, emisji CO2 etc. W niektórych dokumentach OECD i KE rozrost sektora transportu publicznego traktowany jest jako zjawisko „zielone”, a więc zatrudnienie większej liczby kierowców w transporcie publicznym może także być uznane za kreowanie „zielonych miejsc pracy”.

W ramach przeprowadzonej ankiety CAWI tylko 1,6% gmin zadeklarowało, że promowało „zielone miejsca pracy” z wykorzystaniem funduszy UE.

W latach 2009-2012 Minister Środowiska przeprowadził następujące działania promujące zrównoważone wzorce konsumpcji, o zasięgu ogólnopolskim:

 Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu mający na celu zachęcanie obywateli do racjonalnego korzystania z samochodów osobowych oraz wypróbowywania rozwiązań alternatywnych wobec samochodu. ETZT realizowany był corocznie,

 kampania edukacyjno-informacyjna mająca na celu zapobieganie powstawaniu odpadów i właściwe postępowanie z odpadami Nie zaśmiecaj swojego sumienia (2010 r.).

Poprzez telewizję i inne media dotarto do ponad 19 mln osób,

 kampania społeczna Zmień nawyki na dobre. Zmień klimat na lepszy związana z odbywającym się pod koniec 2009 r. szczytem klimatycznym w Kopenhadze (COP 15 UNFCCC), obejmująca emisje spotów telewizyjnych z udziałem Edyty Górniak, Otylii Jędrzejczak, Szymona Majewskiego zachęcających do zmiany codziennych nawyków - zakręcania wody, zmniejszania temperatury w grzejnikach, wyłączania sprzętu z trybu czuwania,

 kampania Ekoszyk (dofinansowana ze środków NFOŚiGW) promująca zrównoważone wzorce konsumpcji – od 2010 r. Projekt obejmował stworzenie strony internetowej www.ekoszyk.mos.gov.pl oraz jej późniejszą modernizację i rozbudowę (w 2012 r.)

oraz kampanię promocyjną, w tym ogólnopolską kampanię internetową w 2010, 2011 i 2012 r,

 internetowa kampania edukacyjno-informacyjna Efektywne wykorzystywanie zasobów w kontekście Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej w 2011 r. miała na celu zminimalizowanie działań codziennych wpływających negatywnie na środowisko naturalne, ze szczególnym uwzględnieniem właściwego korzystania z urządzeń elektrycznych,

 Wyłączamy prąd, włączamy oszczędzanie – ogólnopolska kampania edukacyjna nt. zmian klimatu i redukcji emisji gazów cieplarnianych zrealizowana w 2012 r. Celem kampanii było zachęcenie Polaków do oszczędzania energii w gospodarstwach domowych. Kampania telewizyjna dotarła do 93,4% grupy celowej (taki procent przynajmniej raz widziało spot telewizyjny kampanii) – grupa ta liczy w sumie 3 453 588 osób. Zasięg kampanii internetowej, liczony jako liczba unikalnych użytkowników, wyniósł ponad 5 mln, natomiast liczony jako szacowane procentowe dotarcie do grupy docelowej – 82%.

Działania promujące zrównoważone wzorce konsumpcji prowadzone były także przez organizacje pozarządowe i instytucje publiczne (np. instytuty, samorządy, uczelnie). Łączna kwota dofinansowania z NFOŚiGW na projekty tego typu wyniosła prawie 32 mln PLN, z POIiŚ – ok. 5 mln PLN, z LIFE+ - ok. 3,6 mln PLN. Przykładem regionalnej kampanii ekologicznej wpisującej się w promocję zrównoważonych wzorców konsumpcji jest projekt Życie po śmieciach, dofinansowany przez wfośigw w Katowicach, realizowany od 2011 r. przez Fundację Edukacja Bez Granic i Telewizję TVS pod patronatem Dziennika Zachodniego. Celem głównym jest promowanie ekologicznych rozwiązań powszechnych w innych krajach Unii Europejskiej, takich jak uczenie sposobów prawidłowej segregacji śmieci, przekonywanie, że spalanie śmieci w specjalnie przygotowanych spalarniach oraz budowa kompostowni i oczyszczalni ścieków to proces ekologiczny, który wpływa pozytywnie na stan naszego środowiska.

Wprowadzanie etykiet informujących o produktach ekologicznych jest zadaniem producentów lub dystrybutorów produktów. Na rynek polski wprowadzono dotychczas ok. 25 rodzajów eko-etykiet (świadczących o uzyskaniu przez produkt eko-certyfikatu). Minister Środowiska od 2010 r. w ramach projektu EKOSZYK prowadził działania wspierające promocję eko-etykiet wśród społeczeństwa.

W ramach projektu na stronie www.ekoszyk.mos.gov.pl umieszczone są symbole graficzne oraz informacje nt. znaczenia następujących 25 rodzajów etykiet promujących produkty ekologiczne:

 na produktach żywnościowych: Rolnictwo ekologiczne, “Euro liść”

 na kosmetykach i środkach czystości: Demeter, EcoGarantie, Nie testowano na zwierzętach, BDIH, Eco control, Bezpieczny dla ozonu,

 na opakowaniach: Zielony punkt, Nadaje się do recyklingu, Dbaj o czystość, Do ponownego wykorzystania, Opakowanie biodegradowalne,

 na sprzęcie AGD, RTV, urządzeniach biurowych i innych produktach: Stokrotka, Znak ekologiczny Eko, Łabędź, Energy Star, TCO Development, Błękitny anioł,

 na wyrobach z drewna: FSC, PEFS, Rainforest Alliance Certified.

Badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski, prowadzone przez MŚ od 2011 r., obejmuje m.in. rozpoznawalność oznaczeń produktowych związanych z ekologią i środowiskiem. W latach 2011 i 2012 ok. 35% badanych deklarowało co najmniej częste zwracanie

uwagi na eko-oznaczenia. Najlepiej rozpoznawalnym znakiem był znak Nadaje się do recyklingu, drugim – Znak ekologiczny EKO.

Potrzeba finansowego wsparcia transferu do Polski najnowszych technologii służących ochronie środowiska związana była w dużej mierze z koniecznością dostosowania przedsiębiorstw do standardów UE np. w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza. Zidentyfikowano łącznie ok. 200 projektów dotyczących wdrożenia w przedsiębiorstwach produktów, usług lub technologii środowiskowych, które jednocześnie charakteryzowały się wysokim poziomem innowacyjności:

POIG⁹ – 34 projekty (ok. 261 mln PLN), RPO – 156 projektów (ok. 106 mln PLN), POIiŚ – 11 projektów (ok. 72 mln PLN).

Należy zauważyć, że w ostatnich latach akcent polityczny przeniósł się na stymulowanie i wspieranie rozwoju polskich innowacyjnych technologii w celu podniesienia konkurencyjności gospodarki na arenie międzynarodowej. Przykładem działań w tym kierunku jest prowadzony od 2009 r. projekt Ministerstwa Środowiska GreenEvo, czyli Akcelerator Zielonych Technologii. Projekt ma za zadanie wesprzeć krajowe firmy zaangażowane w rozwój zielonych technologii w poruszaniu się i wypromowaniu swoich unikalnych produktów na rynkach międzynarodowych. Firmy uczestniczące w GreenEvo otrzymują możliwość skorzystania z różnorodnych form wsparcia, m.in. wsparcia w znalezieniu odpowiednich źródeł dofinansowania działań, wsparcia marketingowego, możliwość udziału w specjalistycznych szkoleniach oraz zagranicznych misjach handlowych, uzyskania wiedzy o rynkach zagranicznych i możliwościach prowadzenia na nich działalności, a także wsparcia w wyborze i uzyskaniu odpowiedniej ochrony własności przemysłowej.

Eliminacja z rynku wyrobów szkodliwych dla środowiska w latach 2009-2012 realizowana była m.in. poprzez:

 Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032 (MG),

 akcję eliminacji PCB z transformatorów i kondensatorów ramach Kpgo 2010,

 akcję likwidacji mogilników zawierających przeterminowane środki ochrony roślin w ramach Kpgo 2010,

 wycofywanie z obrotu zgodnie z obowiązującym prawem krajowym i UE: niektórych pestycydów, stopów ołowiu do lutów miękkich (dopuszczalne są tylko stopy cyny), styrenu, freonów, płyt eternitowych etc.,

 wykonywanie przepisów dot. substancji priorytetowych w środowisku wodnym.

W dniu 30 czerwca 2013 r. weszło w życie rozporządzenie MG z dnia 28 czerwca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dla niektórych produktów ze względu na ich negatywne oddziaływanie na środowisko. Nowe rozporządzenie uchyla jeden z przepisów wcześniejszego rozporządzenia MGiP z dnia 23 lipca 2004 r. w tym zakresie, nie dopuszczając tym samym zawartości fosforanów w preparatach do prania i czyszczenia, przeznaczonych do sprzedaży detalicznej.

9Przy opracowaniu danych dotyczących POIG firma Fundeko korzystała z zestawienia podpisanych umów, które publikowane jest cyklicznie na stronach MRR (Krajowy System Informatyczny, KSI SIMIK 07-13. Zestawienie wartości umów/decyzji o dofinansowanie - m.in. w podziale na województwa, powiaty i gminy).

Obszar Aktywizacja rynku na rzecz ochrony

środowiska Krótki opis realizacji celu/działań Ocena stopnia

realizacji

Głównym celem jest uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego.

Działania te powinny objąć pełną internalizację kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko.

Tak sformułowane cele implikują podejmowanie ciągłych wielokierunkowych działań w perspektywie średnio i długookresowej.

W okresie 2009-2012 realizacja wyszczególnionych poniżej kierunków działań przyczyniała się do realizacji założonych celów średniookresowych.

Działania w zakresie internalizacji kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko podejmowane były w rożnych obszarach PEP (np. 4.6 Odpowiedzialność za szkody w środowisku, 4.10 Racjonalne o udzielenie zamówienia publicznego organizowanych przez wszystkie instytucje korzystające ze środków publicznych.

Krajowy Plan Działań w zakresie zielonych zamówień publicznych na lata 2007-2009 i Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012: działania informacyjno-szkoleniowe na rzecz przedstawicieli instytucji zamawiających, służące popularyzacji uwzględniania aspektów środowiskowych w postępowaniach przetargowych.

Udział zamówień publicznych mających „zielony” przedmiot zamówienia lub zawierających kryteria o charakterze środowiskowym wynosił: w 2006 r. - 4%; w 2009 r. - 10,5%; w 2010 r. – 9%; w 2011 r.

Eliminacja z rynku wyrobów szkodliwych dla środowiska.

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032 (MG);akcja eliminacji PCB z transformatorów i kondensatorów w ramach Kpgo 2010; akcja likwidacji mogilników zawierających przeterminowane środki ochrony roślin w ramach Kpgo 2010, w ramach NFOŚiGW, wfośigw, RPO dofinansowanie projektów dotyczących usuwania azbestu oraz likwidacji mogilników; wycofywanie z obrotu zgodnie z obowiązującym prawem krajowym i UE m.in. niektórych pestycydów, stopów ołowiu do lutów miękkich (dopuszczalne są tylko stopy cyny), styrenu, freonów, płyt eternitowych etc.; wykonywanie przepisów dot. substancji priorytetowych w środowisku wodnym.

Działanie nie

Obszar Aktywizacja rynku na rzecz ochrony

środowiska Krótki opis realizacji celu/działań Ocena stopnia

realizacji

Wpływ PEP na stan środowiska, wielkość

presji i skuteczność działań ochronnych Promocja tworzenia „zielonych miejsc

pracy” z wykorzystaniem funduszy Unii Europejskiej.

W latach 2007-2013 promocja tworzenia „zielonych miejsc pracy”

z wykorzystaniem funduszy UE odbywała w ramach POKL - zidentyfikowano 9 projektów w tym zakresie, dla których łączna kwota dofinansowania ze środków UE wyniosła ok. 2 mln PLN.

Działanie nie

200 projektów dotyczących wdrożenia w przedsiębiorstwach produktów, usług lub technologii środowiskowych, które jednocześnie charakteryzowały się wysokim poziomem innowacyjności: POIG¹⁰ – 34 projekty (ok. 261 mln PLN), RPO – 156 projektów (ok. 106 mln PLN), POIiŚ – 11 projektów (ok. 72 mln PLN).

Przeniesienie akcentu polityczny przeniósł się na stymulowanie rozwoju polskich technologii w celu podniesienia ich konkurencyjności w skali międzynarodowej. Przykładem działań w tym kierunku jest prowadzony od 2009 r. projekt MŚ GreenEvo -

Wykonanie analizy dotyczącej możliwości wprowadzenia w Polsce „zielonej”

reformy podatkowej Nie zidentyfikowano realizacji działania Nie zidentyfikowano

realizacji działania

Działania MŚ promujące zrównoważone wzorce konsumpcji : - Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu(corocznie) - Kampania społeczna „Zmień nawyki na dobre. Zmień klimat na lepszy”(2009 r.)

- Kampania edukacyjno-informacyjna „Nie zaśmiecaj swojego sumienia” (2010 r.)

- Kampania Ekoszyk – od 2010 r. (www.ekoszyk.mos.gov.pl)

- Internetowa kampania edukacyjno-informacyjna „Efektywne wykorzystywanie zasobów w kontekście Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej” (2011 r.)

- „Wyłączamy prąd, włączamy oszczędzanie” (2012 r.)

Działania nie

10Przy opracowaniu danych dotyczących POIG firma Fundeko korzystała z zestawienia podpisanych umów, które publikowane jest cyklicznie na stronach MRR (Krajowy System Informatyczny, KSI SIMIK 07-13.

Zestawienie wartości umów/decyzji o dofinansowanie - m.in. w podziale na województwa, powiaty i gminy).

Obszar Aktywizacja rynku na rzecz ochrony

środowiska Krótki opis realizacji celu/działań Ocena stopnia

realizacji

Wpływ PEP na stan środowiska, wielkość

presji i skuteczność działań ochronnych Działania promujące zrównoważone wzorce konsumpcji prowadzone

przez organizacje pozarządowe i instytucje publiczne - łączna kwota dofinansowania z NFOŚ na projekty tego typu wyniosła prawie 32 mln PLN, z POIiŚ – ok. 5 mln PLN, z LIFE+ - ok. 3,6 mln PLN.

Wprowadzenie etykiet informujących o produktach ekologicznych i ich promocja wśród społeczeństwa.

Wprowadzanie etykiet informujących o produktach ekologicznych jest zadaniem producentów lub dystrybutorów produktów.

Na rynek polski wprowadzono dotychczas ok. 25 rodzajów eko-etykiet (świadczących o uzyskaniu przez produkt eko-certyfikatu). Minister Środowiska od 2009 r. w ramach projektu EKOSZYK prowadził działania wspierające promocję eko-etykiet wśród społeczeństwa.

Działania nie

Opracowanie krajowego planu wycofania proszków do prania zawierających fosforany

Krajowy plan wycofania proszków do prania zawierających fosforany nie został opracowany.

30 czerwca 2013 r. weszło w życie rozporządzenie MG z dnia 28 czerwca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dla niektórych produktów ze względu na ich negatywne oddziaływanie na środowisko. Nowe rozporządzenie uchyla jeden z przepisów wcześniejszego rozporządzenia MGiP z dnia 23 lipca 2004 r. w tym zakresie, nie dopuszczając tym samym zawartości fosforanów w preparatach do prania i czyszczenia, przeznaczonych do sprzedaży detalicznej. emisji i wysokiej efektywności energetycznej z napędami alternatywnymi oraz wypracowanie rozwiązań hamujących napływ do krajowego parku zagranicznych pojazdów o niekorzystnych parametrach ekologicznych i energetycznych.

Nie zidentyfikowano realizacji działania.

W ramach projektów dotyczących rozwoju transportu publicznego zwykle przedmiotem zakupu były pojazdy o wysokich parametrach emisyjnych.