O CHRONA POWIERZCHNI ZIEMI

Cele średniookresowe ujęte w obszarze „Ochrona powierzchni ziemi” obejmowały przeciwdziałanie degradacji gleb (m.in. poprzez upowszechnianie dobrych praktyk rolnych i rolnictwa ekologicznego) oraz rekultywację gleb zdegradowanych. Są to zadania o charakterze ciągłym, służące osiągnięciu dobrego stanu gleb. Realizowane były przede wszystkim w ramach Programu rolno-środowiskowego PROW w latach 2007-2013, w szczególności ramach pakietów: 2 - Rolnictwo ekologiczne (do końca 2012 r. wsparciem objęta została powierzchnia 693 tys. ha – ponad 23 tys. gospodarstw) i 8 - Ochrona gleb i wód (do końca 2012 r. wsparciem objęta została powierzchnia 625 tys. ha - prawie 53 tys. gospodarstw, przeważały działania związane z wprowadzeniem międzyplonu ścierniskowego), a także w ramach działania 1.3.2 PROW - Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności (płatności na rzecz ponad 12 tys. producentów rolnych). Istotną rolę w rozpowszechnianiu dobrych praktyk rolnych odgrywały także wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, które m.in. promowały program rolno-środowiskowy kraju oraz właściwe praktyki nawozowe na OSN.

Upowszechnianiu rolnictwa ekologicznego służą także działania polegające na promocji zdrowego odżywiania. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2012 r. rozpoczął ogólnopolską kampanię promocyjno-informacyjną ŻYWNOŚĆ EKOLOGICZNA gwarancją dobrego smaku w celu popularyzacji konsumpcji żywności ekologicznej m.in. poprzez propagowanie jej walorów smakowych, jak również poprzez promocję znaku certyfikowanej żywości - Euro-liścia. Od 2004 r. MRiRW realizuje też Program PDŻ - Poznaj Dobrą Żywność, którego celem jest informowanie o wysokiej jakości produktach żywnościowych, które spełniają kryteria opracowane przez Kolegium Naukowe ds. jakości produktów żywnościowych i nie muszą pochodzić z gospodarstw ekologicznych. Działania na rzecz wsparcia rolnictwa ekologicznego były realizowane zgodnie z Planem Działań dla Żywności i Rolnictwa Ekologicznego w Polsce na lata 2011-2014. W ramach ww. Planu Działań realizowano sześć głównych zadań: 1) rozwój rynku i promocja, 2) zasady produkcji, 3) kontrola i certyfikacja, 4) badania i informacja, 5) ochrona środowiska, 6) współpraca.

Skala przeprowadzanej w latach 2009-2012 rekultywacji gruntów zdegradowanych była niewielka w stosunku do potrzeb. Wg danych GUS powierzchnia gruntów zdegradowanych i zdewastowanych wynosiła ponad 60 tys. ha, natomiast rocznie rekultywacji poddawano 1,2-1,8 tys. ha w latach 2009-2011 oraz 2,7 tys. ha w roku 2012. Poza 2012 r. sytuacja nie uległa więc poprawie w stosunku do okresu poprzedzającego, tj. 2005-2008, kiedy rocznie rekultywowano między 1,3 a 1,8 tys. ha.

Ze środków NFOŚiGW dofinansowano 26 projektów dotyczących rekultywacji terenów zdegradowanych (powojskowych, pogórniczych, poprzemysłowych, miejskich, zdegradowanych zbiorników wodnych), na łączną sumę ponad 420 mln PLN oraz 46 projektów dotyczących rekultywacji składowisk odpadów na łączną sumę blisko 45 mln PLN. Projekty z tego zakresu realizowane były również przy wsparciu ze środków UE w ramach POIiŚ, RPO oraz LIFE+.

Monitoring chemizmu gleb ornych Polski jest realizowany w stałym zakresie od roku 1995.

W 5 letnich odstępach czasowych są pobierane próbki glebowe z 216 stałych punktów pomiarowo- -kontrolnych, zlokalizowanych na gruntach ornych charakterystycznych dla pokrywy glebowej kraju.

Oznaczanych jest ok. 40 parametrów fizyko-chemicznych. Czwarta tura monitoringu przypadła na lata 2010-2012 i podobnie jak w poprzednich latach była realizowana przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony

Środowiska. Środki na realizację programu monitoringu pochodzą z NFOŚiGW. Fakultatywnie, badania gleb i ziemi prowadzone są także przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska, stosownie do specyficznych potrzeb regionu. Wyniki badań prowadzonych w ramach monitoringu gleb wskazują, że w przypadku większości cech opisujących właściwości i jakość gleby nie doszło do istotnych zmian na przestrzeni 15 lat w porównaniu ze stanem wyjściowym. Zaobserwowane zmiany niektórych parametrów nie obniżyły w istotny sposób zdolności gleb do pełnienia ich funkcji.

W powiązaniu z systemem monitoringu chemizmu gleb ornych w latach 1996/97 stworzono Numeryczną mapę stanu zanieczyszczeń gleb materiałami ciężkimi.

Stacje chemiczno-rolnicze (krajowa i okręgowe) prowadzą ponadto monitoring zawartości azotu mineralnego w glebie, zawartości fosforu przyswajalnego w glebie oraz azotanów i fosforanów w wodach gruntowych do głębokości 90 cm.

W kwietniu 2009 r. Rada Ministrów przyjęła przygotowany przez MRR dokument Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski, zgodnie z którym istniała potrzeba uporządkowania dokumentów strategicznych i zoptymalizowania liczby obowiązujących strategii rozwoju. W tym samym roku na jego podstawie Rząd przyjął również Plan uporządkowania strategii rozwoju, ograniczając do dziewięciu liczbę dokumentów strategicznych realizujących średnio- i długookresową strategię rozwoju kraju. Tym samym kwestie dotyczące ochrony gleb zostały włączone do strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, która 15 kwietnia 2014 r. została przyjęta przez Radę Ministrów. Na liście głównych kierunków interwencji i zadań znalazły się następujące pozycje dot. ochrony gleb:

 w ramach działania 13: Przywrócenie/utrzymanie właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków: zwiększenie powierzchni zrekultywowanych gruntów zdewastowanych i zdegradowanych poprzez odbudowę pokrywy glebowej, szaty roślinnej i poprawę jakości wód gruntowych,

 działanie 42: Zapewnienie właściwego sposobu użytkowania powierzchni ziemi:

upowszechnianie informacji, w tym intensyfikacja edukacji ekologicznej, w zakresie roli i znaczenia gleb jako zasobu środowiska, występujących zagrożeń dla gleby i ziemi, wpływie zanieczyszczenia powierzchni ziemi na zdrowie ludzi i stan pozostałych elementów środowiska; opracowywanie i wdrażanie instrumentów służących ochronie gleb i ziemi, w tym zapewniających zapobieganie procesom ich degradacji oraz ograniczanie zagrożeń dla ich funkcji,

 działanie 43: Zapewnienie gromadzenia informacji na temat stanu gleb i ziemi: działania służące zbieraniu i uporządkowaniu informacji na temat stanu gleb i ziemi w Polsce, ze wskazaniem głównych zagrożeń,

 działanie 44: Remediacja terenów zanieczyszczonych oraz rekultywacja terenów zdegradowanych, innych niż zanieczyszczone: sukcesywna remediacja terenów, na których występuje historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi; bieżące przeprowadzanie działań naprawczych dla szkód w środowisku w powierzchni ziemi, które powstały w ostatnich latach lub powstają aktualnie; rozwój, opracowywanie i popularyzacja technologii remediacji terenów zanieczyszczonych, w tym metod służących usuwaniu bądź unieruchamianiu zanieczyszczeń w glebach; bieżąca rekultywacja terenów zdegradowanych lub zdewastowanych przez inne niż zanieczyszczenie formy degradacji, w celu nadania lub przywrócenia im wartości użytkowych lub przyrodniczych, w tym np. na gruntach rolnych lub leśnych oraz na terenach po działalności górniczej; upowszechnianie właściwych sposobów przeprowadzania rekultywacji terenów zdegradowanych pod względem

morfologicznym (ukształtowania powierzchni ziemi), w tym zwłaszcza rekultywacji z wykorzystaniem odpadów.

Działania dot. ochrony gleb zawarte zostały także Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020, przyjętej przez RM w kwietniu 2012 r., w ramach priorytetu 5.1: Ochrona środowiska naturalnego w sektorze rolniczym i różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich (zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i dewastowanych oraz przywracania im funkcji rolniczej, przyrodniczej lub rekreacyjnej).

Obszar Ochrona powierzchni ziemi Krótki opis realizacji celu/działań Ocena

Głównymi celami średniookresowymi dla ochrony powierzchni ziemi, a w szczególności dla ochrony gruntów użytkowanych rolniczo jest:

- rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego, - przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenie, - zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą.

Działania polegające na ochronie powierzchni ziemi przed degradacją (m.in. poprzez upowszechnianie dobrych praktyk rolnych i rolnictwa ekologicznego) oraz rekultywacji terenów zdegradowanych są zadaniem o charakterze ciągłym, służącym osiągnięciu celu jakim jest dobry stan gleb. Realizacja tych działań podejmowana była przede wszystkim w ramach Programu rolno-środowiskowego PROW w latach 2007-2013, w szczególności ramach pakietów 2 (rolnictwo ekologiczne) i 8 (ochrona gleb i wód), a także w ramach działania 1.3.2 PROW „Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności”.

Skala przeprowadzanej w latach 2009-2012 rekultywacji była niewielka w stosunku do potrzeb – rocznie poddawano rekultywacji 1,2-1,8 tys. ha w latach 2009-2011 i 2,7 tys. ha w roku 2012, a więc podobnie jak w latach 2005-2008 (Wykres 1).

Zadanie

Zakończenie opracowania systemu osłony przeciwosuwiskowej przez Państwowy Instytut Geologiczny.

Działania dotyczące systemu osłony przeciwosuwiskowej (SOPO) opisane zostały w rozdziale 4.12 Gospodarowanie zasobami geologicznymi)

Opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, w tym walki z ich zakwaszeniem.

Zgodnie z wytycznymi RM dotyczącymi konsolidacji dokumentów strategicznych, strategia ochrony gleb włączona została do projektu dokumentu strategicznego „Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko”..

Działania dot. ochrony gleb zawarte zostały także w Strategii

Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa I Rybactwa na lata 2012-2020, przyjętej przez RM w kwietniu 2012 r.

Działania

Promocja rolnictwa ekologicznego i rolnictwa integrowanego.

Promocja rolnictwa ekologicznego odbywała się w ramach działania 1.3.2 PROW „Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności”(płatności na rzecz ponad 12 tys. producentów rolnych) oraz działania2.1.4 PROW „Program rolno-środowiskowy”, pakiet 2:

Rolnictwo ekologiczne(do końca 2012 roku wsparciem objęta została powierzchnia 693 tys. ha – ponad 23 tys. gospodarstw).

Zadanie

Obszar Ochrona powierzchni ziemi Krótki opis realizacji celu/działań Ocena

Waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz promocja takiej żywności.

Nie zidentyfikowano przedsięwzięć dotyczących waloryzacji terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności.

Promocja zdrowej żywności – programy MRiRW:

„ŻYWNOŚĆ EKOLOGICZNA gwarancją dobrego smaku”

W latach 2009-2012 nie zidentyfikowano rozwoju monitoringu gleb.

Monitoring chemizmu gleb ornych Polski jest realizowany przez GIOŚ i wykonywany przez IUNG w stałym zakresie od roku 1995.

Stacje chemiczno-rolnicze (krajowa i okręgowe) prowadzą monitoring zawartości azotu mineralnego w glebie, zawartości fosforu przyswajalnego w glebie oraz azotanów i fosforanów w wodach

Finansowe wspieranie przez fundusze ekologiczne inicjatyw dotyczących rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych.

Ze środków NFOŚiGW dofinansowano 26 projektów dotyczących rekultywacji terenów zdegradowanych (powojskowych, pogórniczych, poprzemysłowych, miejskich, zdegradowanych zbiorników wodnych), na łączną sumę ponad 420 mln PLN oraz 26 projektów dotyczących rekultywacji składowisk odpadów na łączną sumę blisko 45 mln PLN.

Działania w tym obszarze były również finansowane przezwfośigw.

W latach 2010-2012 zidentyfikowano 4 projekty zrealizowane w ramach obszaru 3.5.1. Przedsięwzięcia wskazane przez GIOŚ –

„bomby ekologiczne”, dofinansowane przez NFOŚiGW na łączną kwotę blisko 28 mln PLN.

Projekty dotyczące rekultywacji terenów zdegradowanych realizowane były również przy wsparciu ze środków UE w ramach