W latach 2009-2012 nastąpił niewielki wzrost całkowitej powierzchni obszarów chronionych o około 0,5% w stosunku do roku 2008. O ile w okresie 2005-2008 miała miejsce redukcja powierzchni niemal wszystkich form obszarów chronionych, w latach 2009-2012 tendencja spadkowa występuje jedynie w przypadku rezerwatów przyrody. W przypadku pozostałych form ochrony przyrody odnotowano w latach 2009-2012 wzrost powierzchni całkowitej (Tabela 12).
Tabela 12. Dynamika zmian kluczowych wskaźników dotyczących ochrony przyrody w okresie obowiązywania PEP 2009-2012
korzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
niekorzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
zwiększenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
zmniejszenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
Nazwa wskaźnika Jednostka
Stan w roku bazowym oraz
docelowym
Dynamika zmiany wartości wskaźnika (średnio w skali roku)
Porównanie dynamiki w stosunku do okresu 2005-2008 2008 2012
2005-2008 2009-2012 OBSZARY CHRONIONE
Powierzchnia obszarów prawnie
chronionych:
ogółem tys. ha 10 102 10 150 -16,6 11,9
parki narodowe tys. ha 315 315 -0,7 0,0
rezerwaty przyrody tys. ha 174 166 2,8 -2,0
parki krajobrazowe tys. ha 2 602 2 607 -0,5 1,3
obszary chronionego krajobrazu tys. ha 7 058 7 078 -17,9 5,1
użytki ekologiczne tys. ha 46 52 0,7 1,7
stanowiska dokumentacyjne tys. ha 0,8 0,9 0,01 0,02
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe tys. ha 84,6 95,5 -0,2 2,7
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W roku 2012 udział obszarów prawnie chronionych osiągnął poziom 32,5%. W stosunku do roku 2008 nastąpił wzrost o 0,2 p.p. (Wykres 23).
Wykres 23. Udział obszarów prawnie chronionych(% powierzchni ogółem)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Powierzchnia obszarów Natura 2000 została ukształtowana zasadniczo w latach 2008-2009 na poziomie około 4,9 mln ha – obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) (15,7% ogólnej powierzchni kraju) (Wykres 24) oraz na poziomie około 3,4 mln ha – specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) (11% ogólnej powierzchni kraju) (Wykres 25).
Wykres 24. Natura 2000 - obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) (powierzchnia – mln ha)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Wykres 25. Natura 2000 - specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) (powierzchnia – mln ha)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Udział powierzchniowy specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO) jest dość zróżnicowany w poszczególnych województwach. Największym udziałem charakteryzują się województwa podlaskie, podkarpackie, zachodniopomorskie i dolnośląskie (powyżej 15% ogólnej powierzchni województwa), najmniejszym – województwa kujawsko-pomorskie, opolskie i łódzkie (poniżej 5%) (Wykres 26).
Wykres 26. Natura 2000 - specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) w województwach - rok 2011 (%)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W przypadku obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO), największym udziałem charakteryzują się województwa zachodniopomorskie, podlaskie i podkarpackie (powyżej 25%), najniższym łódzkie, świętokrzyskie i opolskie (poniżej 5%) (Wykres 27).
Wykres 27. Natura 2000: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) w województwach - rok 2011 (%)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Na tle innych krajów członkowskich UE udział powierzchniowy obszarów siedliskowych Natura 2000 jest nieco niższy niż średnia dla całej Unii Europejskiej (Wykres 28).
Wykres 28. Obszary chronione na podstawie dyrektywy siedliskowej (% powierzchni kraju)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych EUROSTAT
Jeden z celów PEP 2009-2012 odnosi się do lasów, w szczególności zwiększenia powierzchni obszarów leśnych. W okresie 2009-2012 nastąpił wzrost powierzchni gruntów leśnych, jak również powierzchni zalesień realizowanych na gruntach nieleśnych. W porównaniu do okresu 2005-2008 dynamika zalesień gruntów nieleśnych uległa znacznemu zmniejszeniu zarówno na gruntach prywatnych, jak i gruntach w zarządzie Lasów Państwowych (Tabela 13, Wykres 29).
Tabela 13. Dynamika zmian kluczowych wskaźników dotyczących lasów w okresie obowiązywania PEP 2009-2012
korzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
niekorzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
zwiększenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
zmniejszenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
Nazwa wskaźnika Jednostka
Stan w roku bazowym oraz
docelowym
Dynamika zmiany wartości wskaźnika (średnio w skali roku)
Porównanie dynamiki w stosunku do okresu 2005-2008
2008 2012
2005-2008 2009-2012 LASY
Powierzchnia gruntów leśnych tys. ha 9 273 9 370 25,4 24,4
Zalesienia gruntów nieleśnych:
ogółem tys. ha 7,9 4,9 3,2 1,4
gruntu w zarządzie Lasów Państwowych tys. ha 2,8 0,4 1,0 0,2
grunty prywatne tys. ha 4,9 4,4 2,1 1,1
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Wykres 29. Zalesienia gruntów nieleśnych (tys. ha)
ogółem
grunty w zarządzie Lasów Państwowych
grunty prywatne
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Dynamika zwiększania powierzchni gruntów leśnych była dość zróżnicowana w poszczególnych województwach. W okresie 2009-2012 największy przyrost powierzchni gruntów leśnych wystąpił w województwach mazowieckim, lubelskim, podkarpackim i warmińsko-mazurskim (Tabela 14).
Tabela 14. Powierzchnia gruntów leśnych (tys. ha) (kolory odzwierciedlają dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
Powierzchnia gruntów leśnych (tys. ha) 2008 2012 ZMIANA 2005-2008
(wartość)
ZMIANA 2008-2012
wartość % Polska=1
POLSKA 9 272,6 9 370,0 101,6 97,5 1,1% 1,00
ŁÓDZKIE 389,9 393,5 6,9 3,6 0,92% 0,87
MAZOWIECKIE 808,9 826,9 13,2 18,0 2,23% 2,12
MAŁOPOLSKIE 437,5 439,4 1,8 1,9 0,44% 0,42
ŚLĄSKIE 401,1 402,2 1,9 1,1 0,27% 0,26
LUBELSKIE 576,9 588,5 7,6 11,7 2,03% 1,93
PODKARPACKIE 671,7 684,7 9,3 13,1 1,94% 1,85
PODLASKIE 622,3 628,4 12,7 6,1 0,98% 0,93
ŚWIĘTOKRZYSKIE 333,0 334,8 4,9 1,8 0,54% 0,51
LUBUSKIE 704,6 708,2 2,8 3,6 0,51% 0,49
WIELKOPOLSKIE 782,6 786,5 5,2 3,9 0,49% 0,47
ZACHODNIOPOMORSKIE 825,2 833,4 7,1 8,1 0,99% 0,94
DOLNOŚLĄSKIE 603,4 607,5 7,5 4,1 0,67% 0,64
OPOLSKIE 256,5 256,7 2,4 0,2 0,08% 0,08
KUJAWSKO-POMORSKIE 427,9 430,8 2,8 2,9 0,68% 0,64
POMORSKIE 677,7 682,1 5,1 4,5 0,66% 0,63
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 753,5 766,5 10,5 13,0 1,73% 1,64
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W roku 2012 lesistość osiągnęła poziom 29,3%, w stosunku do roku 2008 nastąpił wzrost o 0,3 p.p.
(Wykres 30).
Wykres 30. Zmiany poziomu lesistości (%)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Zakładając utrzymanie dynamiki wzrostu lesistości z lat 2002-2012 wartość wskaźnika w roku 2020 osiągnie poziom ok. 30%. Biorąc pod uwagę zmniejszenie tempa zalesień w latach 2009-2012 osiągnięcie tego poziomu może być zagrożone (Wykres 31).
Wykres 31. Zmiany poziomu lesistości (%)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W oparciu o narzędzia przestrzenne przeanalizowano dynamikę zmian lesistości w poszczególnych powiatach w latach 2009-2012. Powiaty podzielono na 3 grupy pod względem poziomu lesistości (niska: poniżej 20%, średnia: 20-30%, wysoka: powyżej 30%). Następnie przeanalizowano jak zmieniała się lesistość w okresie 2009-2012 w każdej z grup. Powiaty o niskiej lesistości charakteryzowały się równocześnie niższą dynamiką zalesień. Z kolei powiaty o wysokiej lesistości charakteryzowały się wyższą dynamiką zalesień. Działania podejmowane w okresie 2009-2012 przyczyniają się do zwiększenia zróżnicowań pod względem poziomu lesistości na poziomie powiatów (Tabela 15, Mapa 3).
Tabela 15. Lesistość w roku 2008, a dynamika zmian lesistości na poziomie powiatów w okresie 2009-2012 Lesistość: niska: poniżej 20%, średnia: 20-30, wysoka: powyżej 30%
Dynamika zalesień: niska: poniżej 0,1 p.p., średnia: 0,1-0,3 p.p., wysoka: powyżej 0,3 p.p.
LESISTOŚĆ DYNAMIKA ZALESIEŃ Liczba powiatów % powiatów
NISKA WYSOKA 20 5%
NISKA ŚREDNIA 58 15%
NISKA NISKA 58 15%
ŚREDNIA WYSOKA 32 9%
ŚREDNIA ŚREDNIA 47 13%
ŚREDNIA NISKA 36 10%
WYSOKA WYSOKA 41 11%
WYSOKA ŚREDNIA 53 14%
WYSOKA NISKA 31 8%
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Mapa 3. Lesistość w roku 2008, a dynamika zmian lesistości na poziomie powiatów w okresie 2009-2012
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)