O DPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY W ŚRODOWISKU

Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu została transponowana do prawodawstwa polskiego poprzez:

 ustawę z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie,

 rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku,

 rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia.

Ustawa wprowadza zasadę „zanieczyszczający płaci” – koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska (art. 22). Organem ochrony środowiska właściwym w sprawach odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku jest regionalny dyrektor ochrony środowiska (art. 7).

Wprowadzone przez ustawę przepisy dot. zapobiegania szkodom obejmują m.in.:

 art. 9 – W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania zapobiegawcze,

 art. 15 – Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony środowiska, w drodze decyzji, nakłada na niego obowiązek przeprowadzenia tych działań,

 art. 16 – Organ ochrony środowiska podejmuje działania zapobiegawcze lub naprawcze, jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie może zostać zidentyfikowany lub nie można wszcząć wobec niego postępowania egzekucyjnego, lub egzekucja okazała się bezskuteczna; z uwagi na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku jest konieczne natychmiastowe podjęcie tych działań,

 art. 20 – Na obszarze, na którym występuje bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku, organ ochrony środowiska może, w drodze decyzji, nałożyć na podmiot korzystający ze środowiska prowadzący działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku, która jest przyczyną bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie, ziemi lub wodzie lub monitoringu przyrodniczego różnorodności biologicznej i krajobrazowej,

 art. 24 – Organ ochrony środowiska jest obowiązany przyjąć od każdego zgłoszenie o wystąpieniu bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, Ww. przepisy ustawy stwarzają ramy prawne dla przeciwdziałania szkodom w środowisku, istniały one jednak już przed wejściem w życie PEP. Równolegle do PEP (w dniu 15 listopada 2008 r.) weszła w życie ustawa OOŚ, na mocy której powołano GDOŚ i RDOŚ i przeniesiono kompetencje organu właściwego w sprawach szkód z wojewody na regionalnego dyrektora ochrony środowiska. W latach 2009-2012 jednak nie były prowadzone prace mające na celu stworzenie zoperacjonalizowanego systemu mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku, a w szczególności sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody.

W 2011 r. GDOŚ przygotował założenia do nowelizacji ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, mające na celu m.in. doprecyzowanie transpozycji dyrektywy 2004/35/WE, jednak projekt nowelizowanej ustawy znajduje się obecnie na etapie ustaleń w ramach komisji sejmowej.

Zgodnie z art. 28a. ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, GIOŚ prowadzi elektroniczny rejestr bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku. Zakres informacji zawartych w rejestrze określony jest rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2008 r. w sprawie rejestru bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku. Raz do roku GIOŚ przygotowuje i przekazuje do MŚ zbiorczą informację na temat zawartości rejestru. Dane wprowadzane do rejestru na podstawie informacji przekazywanych GIOŚ przez regionalnych dyrektorów ochrony środowiska. Procedowana obecnie nowelizacja Poś zakłada przeniesienie obowiązku prowadzenia rejestru szkód z GIOŚ na GDOŚ.

Szkolenia z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku prowadzone w latach 2009-2012 w obrębie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska oraz GDOŚ:

 20-21 kwietnia 2010 r. – szkolenie dla pracowników regionalnych dyrekcji ochrony środowiska oraz Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w ramach zadania „Edukacja ekologiczna przedstawicieli służby cywilnej w zakresie przepisów ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie” finansowanego ze środków WFOŚiGW w Białymstoku oraz GDOŚ. Celem szkolenia było wyjaśnienie problematycznych przepisów ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. W szkoleniu wzięło udział 49 osób,

 październik 2012 r. – warsztaty dla pracowników regionalnych dyrekcji ochrony środowiska w zakresie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (organizator – GDOŚ).

Kolejne szkolenia planowane są po wejściu w życie nowelizacji Poś wprowadzającej zmiany w ustawie o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.

W latach 2010-2012 odbył się także cykl szkoleń dla Straży Leśnej – Sprawne wykrywanie i sankcjonowanie przestępstw przeciwko środowisku, dofinansowany ze środków UE w ramach POIiŚ oraz ze środków NFOŚiGW – łączna kwota finansowania 1,5 mln PLN.

W ramach przeprowadzonej ankiety CAWI ok. 14% gmin zadeklarowało, że w latach 2009-2012 uczestniczyło w szkoleniach z zakresu odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku.

W latach 2009-2012 nastąpiło wzmocnienie kadrowe i aparaturowe Inspekcji Ochrony Środowiska.

Wzmocnienie aparaturowe możliwe było dzięki dofinansowaniu w ramach POIiŚ, NFOŚiGW, wfośigw, RPO oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego:

 Wdrażanie nowoczesnych technik monitorowania powietrza, wody i hałasu poprzez zakupy aparatury kontrolno - pomiarowej i analitycznej dla sieci laboratoriów Inspekcji Ochrony Środowiska. Doskonalenie systemu zapewnienia jakości poprzez organizację laboratoriów wzorcujących i referencyjnych dla potrzeb wzmocnienia systemu zarządzania jakością środowiska i ocen efektów ekologicznych programu. Etap I – projekt dofinansowany ze środków UE w ramach POIiŚ na kwotę blisko 40 mln PLN. W trakcie realizacji projektu w latach 2008-2011 zakupiono nowoczesny sprzęt pomiarowy i badawczy za blisko 45,5 mln PLN. Wojewódzkie inspektoraty otrzymały 315 specjalistycznych urządzeń, w tym między innymi na potrzeby prowadzenia pomiarów i badań w zakresie:

 monitoringu wód: 47 chromatografów gazowych (w tym 13 ze spektrometrem masowym), 42 chromatografy jonowe, 39 spektrometrów absorpcji atomowej, 40 mikroskopów (stereoskopowe i odwrócone), 20 analizatorów węgla całkowitego (TOC) oraz 48 mobilnych laboratoriów do pobierania próbek wody i ścieków dla potrzeb działań kontrolnych,

 monitoringu powietrza: 18 poborników PM10 i PM2.5, 17 analizatorów automatycznych PM2.5, 1 analizator ozonu, 4 analizatory rtęci, 2 urządzenia do pomiaru depozycji całkowitej oraz 2 kalibracyjne specjalistyczne samochody do obsługi Krajowego Laboratorium Referencyjnego i Wzorcującego,

 monitoringu hałasu: 21 mobilnych stacji do pomiaru hałasu,

 monitoringu pól elektromagnetycznych: 16 mierników pól elektromagnetycznych,

 Krajowego Laboratorium Referencyjnego i Wzorcującego GIOŚ: 2 dwa kalibracyjne specjalistyczne samochody do obsługi laboratorium regionalnego z mobilnym wyposażeniem.

 zakupy sprzętu do szybkiej oceny ryzyka w przypadku wystąpienia poważnej awarii, organizacja systemu monitoringu dynamicznego przeciwdziałania poważnym awariom, w tym organizacja systemu i sieci teleinformatycznych – projekt dofinansowany ze środków UE w ramach POIiŚ na kwotę ok. 24 mln PLN. W ramach projektu dokonano zakupów: 31 szt.

analizatorów chemicznych – spektroskopia ramanowska, chromatografu gazowego ze spektrometrem masowym (GC/MS), 28 szt. spektrometrów w podczerwieni do badania próbek stałych i ciekłych, 16 zestawów ochronnych inspektorów, 124 szt. radiotelefonów przenośnych, 31 baz danych kart charakterystyk substancji chemicznych, 31 sztuk komputerów przenośnych wraz zainstalowanym oprogramowaniem GIS oraz modułem GPS oraz 5 samochodów terenowych z nowoczesnym sprzętem do wykrywania w powietrzu substancji niebezpiecznych. Powyższe wyposażenie sprzętowe i oprogramowanie przekazano organom Inspekcji Ochrony Środowiska i Państwowej Straży Pożarnej. Przeprowadzone zostały ponadto 3-stopniowe szkolenia dla użytkowników analizatorów chemicznych, spektrometrów i chromatografu,

 ze środków NFOŚiGW sfinansowano 26 projektów dot. wzmocnienia aparaturowego Inspekcji Ochrony Środowiska na łączną kwotę ponad 55 mln PLN,

 w ramach RPO dofinansowane zostały 3 projekty na łączną kwotę ponad 6 mln PLN,

 wzrost efektywności działalności Inspekcji Ochrony Środowiska, na podstawie doświadczeń norweskich – projekt dofinansowany w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego w kwocie 1,7 mln EUR, realizowany w latach 2007-2011. Projekt obejmował m.in. zakup sprzętu dla inspektorów do wykonania badań na terenie zakładu (m.in. sprzęt komputerowy, sprzęt ochrony osobistej, detektory zabezpieczające). W ramach projektu opracowano także System Kontroli [SK] i Informatyczny System Wspomagania Kontroli (ISWK). Projekt będzie kontynuowany w latach 2012-2014. Ze środków NMF planowany jest zakup urządzeń pomiarowych do monitorowania jakości powietrza dla WIOŚ.

Wzmocnienie inspekcji następowało także poprzez szkolenia pracowników inspekcji, które w latach 2009-2012 objęły:

 2009 – łącznie 1450 osób z zakresu działalności inspekcyjnej i kontroli rynku, monitoringowej i laboratoryjnej, poważnych awarii oraz 88 pracowników GIOŚ z zakresu zasad przygotowania

i realizacji projektów ze środków funduszy europejskich, praktycznego zastosowanie KPA w pracy administracyjnej, postępowania egzekucyjnego w administracji oraz zamówień publicznych,

 2010 – 100 osób z kadry kierowniczej WIOŚ, 1400 pracowników inspekcji z zakresu działalności inspekcyjnej i kontroli rynku, monitoringowej i laboratoryjnej, 106 pracowników GIOŚ w zakresie podstaw legislacji dla osób bez wykształcenia prawnego, obsługi programów MS Excel i MS Access,

 2011 – 82 osoby z kadry kierowniczej WIOŚ, 2 500 pracowników inspekcji (z zakresu działalności inspekcyjnej i kontroli rynku, monitoringowej i laboratoryjnej) oraz 110 pracowników GIOŚ w zakresie przepisów postępowania administracyjnego w świetle zmian w KPA, zarządzania konfliktem,zarządzania ryzykiem w jednostkach sektora finansów publicznych, obsługi programów komputerowych MS Access i MS Excel oraz zamówień publicznych,

 (brak dostępu do danych szczegółowych za rok 2012).

W ostatnich latach nastąpiła ok. 4-5% redukcja zatrudnienia w Inspekcji Ochrony Środowiska i zmiana ta miała negatywny wpływ na funkcjonowanie inspekcji ze względu na ubytek wysoko wykwalifikowanych pracowników. Należy zauważyć, że zakres obowiązków inspekcji zwiększa się w związku z nowymi przepisami UE i wskazane byłoby zapewnienie środków budżetowych na wzmocnienie kadrowe.

Z uwagi na niezadowalające postępy dotychczas prowadzonych prac na terenie kraju w zakresie rekultywacji zdegradowanych terenów, Główny Inspektor Ochrony Środowiska wraz z Prezesem Zarządu NFOŚiGW podjęli w 2010 r. inicjatywę wstępnego wytypowania ok. 10 obiektów poprzemysłowych wykazujących zanieczyszczenia, dla których zostanie opracowany nowy priorytet NFOŚiGW udzielania wsparcia finansowego na rozwiązanie tego typu problemów ekologicznych.

W tym celu powołany został w GIOŚ zespół doradczy w tym zakresie. Jako priorytet przyjęto likwidację zagrożenia powodowanego przez obiekty, dla których nie można ustalić właściciela, lub których właścicielem jest Skarb Państwa. Dalsza analiza danych pozostających w posiadaniu Inspekcji Ochrony Środowiska doprowadziła do wniosku, iż ograniczenie programu do obiektów, dla których nie można ustalić właściciela, lub których właścicielem jest Skarb Państwa, nie stanowi kompleksowego podejścia do problemu rekultywacji terenów zdegradowanych występujących na terenie kraju. Z uwagi na powyższe Główny Inspektor Ochrony Środowiska zgłosił wniosek do Prezesa Zarządu NFOŚiGW o rozszerzenie kategorii beneficjentów o przedsiębiorców z problemami ekologicznymi o dużej skali potencjalnego oddziaływania na środowisko, których rozwiązanie przekracza ich możliwości finansowe. Na potrzeby realizowania ww. zadania Główny Inspektor Ochrony Środowiska wraz z Prezesem NFOŚiGW przyjęli nazwę „bomb ekologicznych”

na określenie obiektów (obszarów) stwarzających poważne zagrożenie dla środowiska, przewidzianych do likwidacji w ramach zaproponowanego programu. W latach 2010-2012 zidentyfikowano 4 projekty zrealizowane w ramach obszaru 3.5.1. Przedsięwzięcia wskazane przez GIOŚ – „bomby ekologiczne”, dofinansowane przez NFOŚiGW na łączną kwotę blisko 28 mln PLN.

Obszar Odpowiedzialność za szkody w środowisku Krótki opis realizacji celu/działań Ocena

Celem polityki ekologicznej jest stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody.

W przypadku wystąpienia szkody w środowisku koszty naprawy muszą w pełni ponieść jej sprawcy.

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie stwarza pewne ramy prawne dla zapobiegania szkodom w środowisku.

Istniały one jednak już przed wejściem w życie PEP.W latach 2009-2012 nie zidentyfikowano powstania zoperacjonalizowanego systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody.

Zgodnie z art. 22 ustawy, koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska.

Działania

Zakończenie prac nad pełną transpozycją przepisów dyrektywy 2004/35/WE do ustawodawstwa polskiego przez nowelizację ustawy o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku.

Nowelizacja ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (obejmująca m.in. doprecyzowanie transpozycji dyrektywy 2004/35/WE) została włączona do projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska, obejmującego głównie wdrożenie dyrektywy 2010/75/WE (IED). Projekt ustawy znajduje się obecnie (wrzesień 2013) w pracach Komisji Prawniczej RM.

Działania

Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku i działaniach naprawczych.

Zgodnie z art. 28a. ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, GIOŚ prowadzi elektroniczny rejestr bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku. Zakres informacji zawartych w rejestrze określony jest rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2008 r. w sprawie rejestru bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku.

Procedowana obecnie nowelizacja Poś zakłada przeniesienie obowiązku prowadzenia rejestru szkód z GIOŚ na GDOŚ.

Działania

Prowadzenie szkoleń na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku dla pracowników administracji, sądownictwa oraz podmiotów gospodarczych.

20-21 kwietnia 2010 r. – szkolenie dla pracowników regionalnych dyrekcji ochrony środowiska oraz Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska

październik 2012 r. - warsztaty dla pracowników regionalnych dyrekcji ochrony środowiska w zakresie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (organizator – GDOŚ).

2010-2012 cykl szkoleń dla Straży Leśnej – „Sprawne wykrywanie i sankcjonowanie przestępstw przeciwko środowisku”, dofinansowany ze środków UE w ramach POIiŚ oraz ze środków NFOŚiGW na łączną kwotę 1,5 mln PLN.

Działania

POIiŚ: „Wdrażanie nowoczesnych technik monitorowania powietrza, wody i hałasu poprzez zakupy aparatury kontrolno-pomiarowej i analitycznej dla sieci laboratoriów Inspekcji Ochrony Środowiska. Doskonalenie systemu zapewnienia jakości poprzez organizację laboratoriów wzorcujących i referencyjnych dla potrzeb wzmocnienia systemu zarządzania jakością środowiska i ocen efektów ekologicznych programu.

Etap I” oraz „Zakupy sprzętu do szybkiej oceny ryzyka w przypadku wystąpienia poważnej awarii, organizacja systemu monitoringu dynamicznego przeciwdziałania

Działania

Obszar Odpowiedzialność za szkody w środowisku Krótki opis realizacji celu/działań Ocena stopnia realizacji

Wpływ PEP na stan środowiska, wielkość presji i skuteczność działań ochronnych poważnym awariom, w tym organizacja systemu i sieci teleinformatycznych (łącznie

dofinansowanie ok. 64 mln PLN).

NFOŚiGW- 26 projektów dot. wzmocnienia aparaturowego Inspekcji Ochrony Środowiska na łączną kwotę ponad 55 mln PLN

RPO - dofinansowane 3 projekty na łączną kwotę ponad 6 mln PLN.

Norweski Mechanizm Finansowy - zakupy sprzętu i rozwój oprogramowania wspierającego działania kontrolne w ramach projektu „Wzrost efektywności działalności Inspekcji Ochrony Środowiska, na podstawie doświadczeń norweskich".

Wzmocnienie inspekcji następowało także poprzez szkolenia pracowników inspekcji, które w latach 2009-2012 obejmowały 1500-2500 pracowników rocznie;

wfośigw - dofinansowanie projektów dotyczących zakupu wyposażenia dla WIOŚ oraz realizacji monitoringu przez WIOŚ.

Zapewnienie w budżecie państwa środków na rekultywacje terenów zanieczyszczonych przed dniem 30 kwietnia 2007 r.

Nie zidentyfikowano działań tego typu prowadzonych ze środków budżetowych w latach 2009-2012.

Od 2010 r. inicjatywa GIOŚ i NFOŚiGW dot. likwidacji „bomb ekologicznych”

czyli obiektów (obszarów) stwarzających poważne zagrożenie dla środowiska, w szczególności powodowane przez obiekty, dla których nie można ustalić właściciela, lub których właścicielem jest Skarb Państwa, ale także dla przedsiębiorców. W latach 2010-2012 zidentyfikowano 4 projekty zrealizowane w ramach obszaru 3.5.1.

Przedsięwzięcia wskazane przez GIOŚ – „bomby ekologiczne”, dofinansowane na łączną kwotę blisko 28 mln PLN.

Nie zidentyfiko

wano realizacji działania

Wpływ PEP na realizację działań – pośredni

Efekt przyrodniczy:

bezpośredni