3.1.
O
GÓLNE WYDATKI NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA NA TLE INNYCH KRAJÓWU
NIIE
UROPEJSKIEJ Nakłady na ochronę środowiska per capita w Polsce kształtują się na ponad trzykrotnie niższym poziomie niż średnia dla Unii Europejskiej (UE 27). Biorąc pod uwagę inne kraje regionu, w roku 2011 w Polsce poziom wydatków na ochronę środowiska per capita był wyższy niż na Węgrzech, na Słowacji i w Bułgarii, jednak niższy niż w Czechach i Rumunii. W okresie 2009-2011 w przypadku Polski nastąpił dość duży wzrost, z 39 do 51 EUR per capita w skali roku, czyli o około 30%. Dynamika wzrostu była wyższa niż na Słowacji i w Bułgarii, jednak niższa niż na Węgrzech, w Czechach i w Rumunii (Wykres 32).Wykres 32. Wydatki na ochronę środowiska w Unii Europejskiej (EUR per capita) - wszystkie działania związane z ochroną środowiska
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych EUROSTAT
3.2.
N
AKŁADY NA ŚRODKI TRWAŁE SŁUŻĄCE GOSPODARCE ŚCIEKOWEJ I OCHRONIE WÓDW okresie 2002-2009 nakłady na środki trwałe służące gospodarce ściekowej i ochronie wód wykazywały stałą tendencję wzrostową. W okresie tym nastąpił wzrost nakładów z 2,58 mld PLN w roku 2002 do 5,11 mld PLN w roku 2009 (w cenach stałych z roku 2000). W kolejnych latach nastąpił niewielki spadek do poziomu 5,08 mld PLN w roku 2010 i 4,57 mld PLN w roku 2011 (również w cenach stałych z roku 2000) (Wykres 33).
Wykres 33. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej (w cenach z roku 2000): Gospodarka ściekowa i ochrona wód (mln PLN)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Biorąc pod uwagę ceny bieżące, poziom nakładów na środki trwałe służące gospodarce ściekowej i ochronie wód osiągnął w latach 2009-2011 około 6,5 mld PLN w skali roku. Przy zakładanej podaży środków UE na działania związane z porządkowaniem gospodarki ściekowej poziom ten można uznać za maksimum w perspektywie roku 2020. W kolejnych latach, w szczególności po roku 2015, należy spodziewać się tendencji spadkowej. Szacuje się, że koszt realizacji IV AKPOŚK do roku 2015 (całkowity koszt na lata 2003-2015) wyniesie blisko 62,7 mld PLN. Utrzymanie nakładów na poziomie 6,5 mld PLN w skali roku (w cenach stałych z roku 2011) może okazać niewystarczające dla realizacji zobowiązań wynikających z KPOŚK. Zakładając koncentrację gmin i środków na realizację działań wynikających z KPOŚK, terminowa realizacja założeń akcesyjnych wymagałaby w perspektywie do roku 2015 około 2-krotnego wzrostu rocznego poziomu nakładów na środki trwałe służące gospodarce ściekowej i ochronie wód.
W roku 2008 poziom nakładów per capita na środki trwałe w obszarze gospodarki ściekowej i ochrony wód był dość zróżnicowany w poszczególnych województwach i kształtował się od 31 PLN na mieszkańca w województwie podlaskim do 175 PLN na mieszkańca w województwie śląskim.
W roku 2011 poziom ten był znacznie mniej zróżnicowany – wynosił od 98 PLN na mieszkańca w województwie mazowieckim do 193 PLN na mieszkańca w województwie świętokrzyskim. Wpływ na wyrównanie poziomu nakładów miały w dużym stopniu środki UE. Największą dynamiką wzrostu nakładów per capita w okresie 2009-2011 charakteryzują się województwa, w których w roku 2008 poziom ten był najniższy (Tabela 16). Środki UE odgrywają więc rolę łagodzącą dysproporcje wynikające ze zróżnicowanej zasobności samorządów oraz funduszy regionalnych (wfośigw) w poszczególnych województwach.
Tabela 16. Dynamika zmian nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w poszczególnych województwach (w cenach z roku 2000): Gospodarka ściekowa i ochrona wód (PLN/mieszkańca) (kolory odzwierciedlają poziom nakładów oraz dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
WOJEWÓDZTWO 2008
(wartość) 2011 (wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU
W OKRESIE 2006-2008 (wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU W OKRESIE 2009-2011 wartość zmiana % Nakłady ogółem (mln PLN):
POLSKA 4 136 4 574 3 656 4 922 35%
Nakłady na 1 mieszkańca (PLN/mieszkańca):
POLSKA 108 119 96 128 34%
ŁÓDZKIE 103 143 80 162 102%
MAZOWIECKIE 128 98 86 103 20%
MAŁOPOLSKIE 100 116 95 119 25%
ŚLĄSKIE 175 131 150 184 23%
LUBELSKIE 57 110 64 90 42%
PODKARPACKIE 80 119 88 136 55%
PODLASKIE 31 123 44 96 117%
ŚWIĘTOKRZYSKIE 34 193 49 190 285%
LUBUSKIE 135 114 118 124 5%
WIELKOPOLSKIE 161 157 120 136 13%
ZACHODNIOPOMORSKIE 142 118 146 184 26%
DOLNOŚLĄSKIE 123 162 108 158 47%
OPOLSKIE 119 155 178 144 -19%
KUJAWSKO-POMORSKIE 106 106 97 122 25%
POMORSKIE 125 131 99 148 50%
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 40 108 52 126 142%
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
3.3.
N
AKŁADY NA ŚRODKI TRWAŁE SŁUŻĄCE GOSPODARCE ODPADAMINieco odmienną dynamiką nakładów charakteryzuje się gospodarka odpadami. Od roku 2001 do roku 2007 występował stały wzrost poziomu nakładów na środki trwałe związane z gospodarką odpadami z poziomu 0,36 mld PLN do 0,67 mld PLN (w cenach stałych z roku 2000). Po spadku w roku 2008 w latach 2009-2011 poziom nakładów kształtował się na stałym poziomie około 0,64 mld PLN (Wykres 34). Zmiany te są skorelowane z dostępnością środków UE.
Wykres 34. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej (w cenach z roku 2000): Gospodarka odpadami (mln PLN)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Biorąc pod uwagę ceny bieżące, poziom nakładów na środki trwałe służące gospodarce odpadami osiągnął w latach 2009-2011 poziom około 850 mln PLN w skali roku. Przy zakładanej podaży środków UE na działania związane z porządkowaniem gospodarki odpadami komunalnymi poziom ten może wzrosnąć lub utrzymać się w perspektywie do roku 2016-18 na zbliżonym poziomie do okresu 2009-2011. Dane nt. potrzeb finansowych w obszarze gospodarki odpadami są zróżnicowane. Biorąc za punkt odniesienia dokument opracowany w Ministerstwie Środowiska, w Departamencie Gospodarki Odpadami w dniu 15 grudnia 2010 roku8 szacowane koszty inwestycyjne w latach 2011 – 2020 wyniosą ok. 19,8 mld PLN (ok. 2,0 mld w skali roku). Odnosząc się do tych wartości w okresie 2012-2020 powinien nastąpić przynajmniej dwukrotny wzrost poziomu nakładów na środki trwałe służące gospodarce odpadami.
W roku 2008 poziom nakładów per capita na środki trwałe w obszarze gospodarki odpadami nie wykazywał tak dużego zróżnicowania w ujęciu województw, jak w przypadku wcześniej omawianych kategorii. Kształtował się od 4 PLN na mieszkańca w województwie pomorskim do 23 PLN na mieszkańca w województwie zachodniopomorskim. W roku 2011 poziom ten wykazywał większe zróżnicowanie – od 8 PLN na mieszkańca w województwie lubelskim i dolnośląskim do 55 PLN na mieszkańca w województwie pomorskim. W okresie 2009-2011 w 6 województwach nastąpił spadek nakładów, w jednym nie nastąpiła istotna zmiana, w pozostałych nastąpił wzrost – w największym stopniu w województwie pomorskim, kujawsko-pomorskim, warmińsko-mazurskim i łódzkim (Tabela 17).
8 Oszacowanie kosztów inwestycyjnych w zakresie instalacji i obiektów do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce w latach 2011-2020, Ministerstwo Środowiska, Departament Gospodarki Odpadami, 15 grudnia 2010 roku.
Tabela 17. Dynamika zmian nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w województwach (w cenach z roku 2000): Gospodarka odpadami (PLN/mieszkańca) (kolory odzwierciedlają poziom nakładów oraz dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
WOJEWÓDZTWO 2008
(wartość) 2011 (wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU W OKRESIE 2006-2008
(wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU W OKRESIE 2009-2011 wartość zmiana % Nakłady ogółem (mln PLN):
POLSKA 467 633 552 641 16%
Nakłady na 1 mieszkańca (PLN/mieszkańca):
POLSKA 12 16 14 17 15%
ŁÓDZKIE 12 16 12 21 71%
MAZOWIECKIE 19 10 21 15 -29%
MAŁOPOLSKIE 10 15 11 11 0%
ŚLĄSKIE 20 22 15 19 22%
LUBELSKIE 5 8 4 7 50%
PODKARPACKIE 11 17 12 10 -22%
PODLASKIE 11 10 18 17 -7%
ŚWIĘTOKRZYSKIE 7 13 10 11 8%
LUBUSKIE 11 9 7 8 15%
WIELKOPOLSKIE 8 12 18 15 -16%
ZACHODNIOPOMORSKIE 23 12 24 12 -50%
DOLNOŚLĄSKIE 17 8 27 12 -56%
OPOLSKIE 13 18 23 26 14%
KUJAWSKO-POMORSKIE 5 16 10 22 116%
POMORSKIE 4 55 8 64 710%
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 21 46 14 26 85%
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
3.4.
N
AKŁADY NA ŚRODKI TRWAŁE SŁUŻĄCE OCHRONIE POWIETRZA IKLIMATUW okresie 2000-2005 nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu wykazywały tendencję spadkową. Od roku 2005 tendencja ta uległa odwróceniu i do roku 2011 odnotowano tendencję wzrostową. W okresie 2005-2011 nastąpił ponad dwukrotny wzrost nakładów z 0,86 mld PLN do 2,03 mld PLN (w cenach stałych z roku 2000). Wpływ na to miała dostępność środków UE (Wykres 35).
Wykres 35. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej (w cenach z roku 2000): Ochrona powietrza i klimatu (mln PLN)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Biorąc pod uwagę ceny bieżące poziom nakładów na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu osiągnął w latach 2009-2010 poziom około 2 mld PLN w skali roku, natomiast w roku 2011 poziom prawie 2,8 mld PLN. Biorąc pod uwagę założenia dotyczące przyszłej perspektywy finansowej (m.in. uwarunkowania związane z wdrożeniem zasady ring fencingu), jak również planowane zmiany legislacyjne w obszarze OZE, można spodziewać się, że poziom rocznych nakładów będzie wykazywał tendencję zwyżkową w perspektywie do roku 2018-2020. Roczny koszt związany z opracowaniem i wdrożeniem programów ochrony powietrza, jak również wdrożeniem polityki energetyczno- -klimatycznej, w tym rozwoju OZE, może wymagać zaangażowania w perspektywie do roku 2020 od 8,5 do nawet 15 mld PLN w skali roku z czego według szacunków zawartych w Ocenie Skutków Regulacji do projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii (wersja 6.2), roczne koszty realizacji celu 15% udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto, wyniosą od 3,7 do 4,1 mld PLN (w zależności od roku).
W roku 2008 poziom nakładów per capita na środki trwałe w obszarze ochrony powietrza i klimatu był dość zróżnicowany w poszczególnych województwach i kształtował się od 7 PLN na mieszkańca w województwie wielkopolskim do 107 PLN na mieszkańca w województwie świętokrzyskim. W roku 2011 poziom ten był nadal zróżnicowany. W okresie 2009-2011 w 6 województwach nastąpił spadek nakładów, w pozostałych nastąpił wzrost – w największym stopniu w województwie zachodniopomorskim, świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim. Wpływ na to mógł mieć rozkład priorytetów w ramach poszczególnych regionalnych programów operacyjnych (różny poziom środków przeznaczonych na działania związane z ochroną powietrza i klimatu), jak również różna efektywność pozyskania środków z programu POIiŚ przez beneficjentów z różnych województw. Biorąc pod uwagę dane dotyczące poziomu nakładów w roku 2008 oraz w okresie
2009-2011 nie można zidentyfikować tendencji łagodzenia dysproporcji w ramach poszczególnych województw (Tabela 18).
Tabela 18. Dynamika zmian nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w województwach (w cenach z roku 2000): Ochrona powietrza i klimatu (PLN/mieszkańca) (kolory odzwierciedlają poziom nakładów oraz dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
WOJEWÓDZTWO 2008
(wartość) 2011 (wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU
W OKRESIE 2006-2008 (wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU W OKRESIE 2009-2011
wartość zmiana % Nakłady ogółem (mln PLN):
POLSKA 1 481 2 030 1 372 1 740 27%
Nakłady na 1 mieszkańca (PLN/mieszkańca):
POLSKA 39 53 36 45 26%
ŁÓDZKIE 44 103 64 54 -16%
MAZOWIECKIE 67 60 58 73 26%
MAŁOPOLSKIE 29 31 29 20 -31%
ŚLĄSKIE 70 56 67 66 -2%
LUBELSKIE 9 54 16 27 66%
PODKARPACKIE 18 31 24 21 -11%
PODLASKIE 63 9 31 11 -63%
ŚWIĘTOKRZYSKIE 107 242 52 128 149%
LUBUSKIE 38 30 37 46 24%
WIELKOPOLSKIE 7 70 36 40 10%
ZACHODNIOPOMORSKIE 40 159 49 136 177%
DOLNOŚLĄSKIE 47 14 28 18 -34%
OPOLSKIE 48 36 33 48 45%
KUJAWSKO-POMORSKIE 14 35 15 30 93%
POMORSKIE 35 42 28 34 24%
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 14 34 15 27 82%
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
3.5.
N
AKŁADY NA ŚRODKI TRWAŁE SŁUŻĄCE OSZCZĘDZANIU ENERGIIW związku z przyjęciem przez UE Strategii Europa 2020 znaczenia nabrały zagadnienia dotyczące efektywności energetycznej i oszczędzania energii. W okresie 2000-2009 występowała tendencja wzrostowa z poziomu 35 mln PLN do poziomu 265 mln PLN (w cenach stałych z roku 2000). W okresie 2009-2011 nakłady na środki trwałe służące oszczędzaniu energii utrzymywały się na zbliżonym poziomie (235 mln PLN w roku 2010 i 262 mln PLN w roku 2011) (Wykres 36).
Wykres 36. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej (w cenach z roku 2000): Oszczędzanie energii (mln PLN)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Biorąc pod uwagę ceny bieżące poziom nakładów na środki trwałe służące oszczędzaniu energii osiągnął w latach 2009-2011 poziom około 340 mld PLN w skali roku. Biorąc pod uwagę założenia dotyczące przyszłej perspektywy finansowej (m.in. uwarunkowania związane z wdrożeniem zasady ring fencingu), jak również planowane zmiany legislacyjne w obszarze wymagań energetycznych w stosunku do budynków, można spodziewać się, że poziom rocznych nakładów będzie również wykazywał tendencję zwyżkową w perspektywie do roku 2018-2020. Ze względu na brak wiarygodnych danych nt. szacunkowych kosztów wdrożenia zobowiązań wynikających z członkostwa w UE na tym etapie nie jest możliwe oszacowanie pożądanych nakładów w perspektywie do roku 2020.
W roku 2008 poziom nakładów per capita na środki trwałe w obszarze oszczędzania energii wykazywał znaczne zróżnicowanie w poszczególnych województwach i kształtował się od 0,3 PLN na mieszkańca w województwie pomorskim do 12,5 PLN na mieszkańca w województwie podlaskim.
W roku 2011 poziom ten był nadal zróżnicowany. W okresie 2009-2011 w 4 województwach nastąpił spadek poziomu nakładów per capita, w pozostałych nastąpił wzrost – w największym stopniu w województwie lubelskim, podkarpackim, zachodniopomorskim, pomorskim i lubuskim (Tabela 19).
Tabela 19. Dynamika zmian nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w województwach (w cenach z roku 2000): Oszczędzanie energii (PLN/mieszkańca) (kolory odzwierciedlają poziom nakładów oraz dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
WOJEWÓDZTWA 2008
(wartość) 2011 (wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU
W OKRESIE 2006-2008
(wartość)
ŚREDNI POZIOM W SKALI ROKU W OKRESIE 2009-2011 wartość zmiana % Nakłady ogółem (mln PLN):
POLSKA 196,6 262,3 220,2 254,0 15%
Nakłady na 1 mieszkańca (PLN/mieszkańca):
POLSKA 5,2 6,8 5,8 6,6 15%
ŁÓDZKIE 12,4 5,5 15,5 5,9 -62%
MAZOWIECKIE 7,8 3,4 7,2 3,5 -52%
MAŁOPOLSKIE 2,7 10,0 6,7 12,8 92%
ŚLĄSKIE 11,3 18,6 14,3 19,1 34%
LUBELSKIE 2,2 3,0 0,7 3,9 432%
PODKARPACKIE 2,1 5,8 0,7 4,3 478%
PODLASKIE 12,5 6,5 15,8 9,7 -38%
ŚWIĘTOKRZYSKIE 3,6 1,7 3,0 3,6 21%
LUBUSKIE 1,0 5,0 1,1 3,7 231%
WIELKOPOLSKIE 3,3 4,5 2,3 2,9 23%
ZACHODNIOPOMORSKIE 2,2 12,4 1,7 7,2 332%
DOLNOŚLĄSKIE 9,1 2,6 11,6 3,1 -73%
OPOLSKIE 12,2 13,8 9,5 14,2 50%
KUJAWSKO-POMORSKIE 3,4 6,8 4,5 5,1 14%
POMORSKIE 0,3 4,6 0,7 2,8 280%
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 2,6 5,2 2,2 2,9 36%
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)