W rozdziale przedstawiono wybrane wskaźniki dotyczące emisji zanieczyszczeń do powietrza, konsumpcji energii oraz produkcji energii ze źródeł odnawialnych. W okresie 2009-2012 nastąpił niewielki wzrost emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych (poziom emisji w roku 2012 był wyższy w stosunku do roku 2008 o około 0,1%), jednak dynamika tego procesu była niższa niż w poprzednim czteroleciu. Dynamika zmian poszczególnych zanieczyszczeń jest dość zróżnicowana. W okresie 2009-2012 nastąpił spadek emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla oraz wzrost poziomu emisji niezorganizowanej, podtlenku azotu i dwutlenku węgla.
W przypadku emisji metanu po wzroście w latach 2005-2008, w okresie 2009-2012 nastąpił spadek (Tabela 7).
Tabela 7. Dynamika zmian kluczowych wskaźników dotyczących ochrony powietrza w okresie obowiązywania PEP 2009-2012
korzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
niekorzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
zwiększenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
zmniejszenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
Nazwa wskaźnika Jednostka
Stan w roku bazowym oraz docelowym
Dynamika zmiany wartości wskaźnika
(średnio w skali roku)
Porównanie dynamiki w stosunku
do okresu 2005-2008
2008 2012
(2011*)
2005-2008 2009-2012 OCHRONA POWIETRZA
Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych:
ogółem ton/rok 216 319 016 216 513
740 676 294 48 681 ogółem (bez dwutlenku węgla) ton/rok 1 785 371 1 626 634 -58 725 -39 684
nie zorganizowana ton/rok 99 873 156 018 5 550 14 036
dwutlenek siarki ton/rok 603 600 468 532 -65 901 -33 767
tlenki azotu ton/rok 331 070 316 416 -4 541 -3 664
tlenek węgla ton/rok 348 233 334 302 -6 024 -3 483
dwutlenek węgla ton/rok 214 533 645 214 887
106 735 019 88 365
metan ton/rok 474 267 460 403 16 295 -3 466
podtlenek azotu ton/rok 2 055 11 739 511 2 421
Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych:
ogółem ton/rok 76 750 52 381 -11 608 -6 092
nie zorganizowana ton/rok 3 531 1 969 -215 -391
ze spalania paliw ton/rok 56 024 36 878 -10 644 -4 787
cementowo-wapiennicze i materiałów
ogniotrwałych ton/rok 2 845 2 370 -14 -119
krzemowe ton/rok 817 783 -161 -9
nawozów sztucznych ton/rok 1 587 1 534 12 -13
środków powierzchniowo czynnych ton/rok 18 24 -4 2
węglowo-grafitowe, sadza ton/rok 862 620 -25 -61
Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń - zanieczyszczenia gazowe
tys.
ton/rok 2 177,60 2 296,70 60 30 Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów
szczególnie uciążliwych zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń - zanieczyszczenia pyłowe
tys.
ton/rok 19 160,70 19 263,80 145 26 Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Wskaźnik emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych wykazuje w okresie wielolecia stałą tendencję wzrostową i jednocześnie charakteryzuje się dużą zmiennością w poszczególnych latach oraz województwach (Wykres 10, Tabela 8).
Wykres 10. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych - ogółem (ton/rok)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Tabela 8. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwach (ton/rok) (kolory odzwierciedlają dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie
uciążliwych (ton/rok) 2008 2012 ZMIANA
2005-2008 (wartość)
ZMIANA 2008-2012
wartość % Polska=1
POLSKA 216 319 016 216 513 740 2 705 174 194 724 0,1% 1,00
ŁÓDZKIE 36 284 730 40 843 590 -389 368 4 558 860 12,6% 139,57
MAZOWIECKIE 27 802 403 27 841 946 1 660 681 39 543 0,1% 1,58
MAŁOPOLSKIE 13 292 185 10 581 600 223 565 -2 710 585 -20,4% -226,54
ŚLĄSKIE 42 672 053 40 845 924 431 171 -1 826 129 -4,3% -47,54
LUBELSKIE 4 905 337 5 325 389 -382 601 420 052 8,6% 95,13
PODKARPACKIE 3 432 347 3 360 437 -204 610 -71 910 -2,1% -23,27
PODLASKIE 1 602 796 1 480 002 -271 319 -122 794 -7,7% -85,11
ŚWIĘTOKRZYSKIE 11 692 581 12 692 797 1 201 223 1 000 216 8,6% 95,03
LUBUSKIE 1 842 330 2 054 163 -268 300 211 833 11,5% 127,73
WIELKOPOLSKIE 18 264 665 16 746 326 974 338 -1 518 339 -8,3% -92,35
ZACHODNIOPOMORSKIE 9 434 860 9 236 536 1 460 610 -198 324 -2,1% -23,35
DOLNOŚLĄSKIE 16 958 620 16 039 578 308 112 -919 042 -5,4% -60,20
OPOLSKIE 14 270 634 12 593 052 548 730 -1 677 582 -11,8% -130,59
KUJAWSKO-POMORSKIE 6 966 372 8 456 423 -1 863 833 1 490 051 21,4% 237,61
POMORSKIE 5 516 077 6 901 786 -721 939 1 385 709 25,1% 279,07
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1 381 026 1 514 191 -1 286 133 165 9,6% 107,12
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W okresie 2009-2012, jak również w perspektywie wielolecia, notowany jest stały spadek emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych (poziom emisji w roku 2012 był niższy w stosunku do roku 2008 o ponad 30%) (Wykres 11, Tabela 8). Tendencja spadkowa występuje we wszystkich województwach, jednak dynamika tego procesu jest zróżnicowana.
Wykres 11. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych – ogółem (ton/rok)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Tabela 9. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych – ogółem (ton/rok) (kolory odzwierciedlają dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych
(ton/rok) 2008 2012 ZMIANA
2005-2008 (wartość)
ZMIANA 2008-2012
wartość % Polska=1
POLSKA 76 750 52 381 -46 432 -24 369 -31,8% 1,00
ŁÓDZKIE 6 833 3 451 -590 -3 382 -49,5% 1,56
MAZOWIECKIE 6 696 4 616 -5 756 -2 080 -31,1% 0,98
MAŁOPOLSKIE 5 723 3 929 -6 691 -1 794 -31,3% 0,99
ŚLĄSKIE 14 124 10 564 -12 382 -3 560 -25,2% 0,79
LUBELSKIE 3 379 2 098 -3 302 -1 281 -37,9% 1,19
PODKARPACKIE 2 311 1 698 -1 219 -613 -26,5% 0,84
PODLASKIE 1 324 919 -852 -405 -30,6% 0,96
ŚWIĘTOKRZYSKIE 4 016 2 711 -1 869 -1 305 -32,5% 1,02
LUBUSKIE 1 353 1 162 -1 794 -191 -14,1% 0,44
WIELKOPOLSKIE 6 594 4 642 -3 715 -1 952 -29,6% 0,93
ZACHODNIOPOMORSKIE 5 061 2 599 -594 -2 462 -48,6% 1,53
DOLNOŚLĄSKIE 6 350 4 008 -2 268 -2 342 -36,9% 1,16
OPOLSKIE 3 103 2 137 -1 296 -966 -31,1% 0,98
KUJAWSKO-POMORSKIE 5 188 3 886 -2 535 -1 302 -25,1% 0,79
POMORSKIE 3 300 2 777 -1 046 -523 -15,8% 0,50
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1 395 1 184 -523 -211 -15,1% 0,48
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J na podstawie danych GUS (BDL)
W okresie 2009-2012 odnotowano również zwiększenie masy zanieczyszczeń powietrza (zarówno gazowych, jak i pyłowych) z zakładów szczególnie uciążliwych zatrzymanych lub zneutralizowanych
w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń. Dynamika tego procesu była jednak niższa niż w okresie wcześniejszego czterolecia (Tabela 9).
Biorąc pod uwagę założenia strategiczne UE oraz założenia polityki klimatycznej więcej miejsca poświęcono emisji gazów cieplarniach, w szczególności CO2. W skali Unii Europejskiej (EU 27) i większości krajów UE objętych analizą w okresie 2004-2011 notowany jest stały spadek emisji gazów cieplarnianych. W większości krajów można zidentyfikować spadek emisji poniżej poziomu z roku 19907. W przypadku Polski po wzroście poziomu emisji w latach 2005 i 2006, wskaźnik emisji gazów cieplarnianych utrzymuje się na podobnym poziomie (87-90% emisji w roku 1990, wyjątkiem jest rok 2009, gdy poziom emisji był dużo niższy i wyniósł ok. 83,5% emisji z roku 1990) (Wykres 12).
Wykres 12. Całkowita emisja gazów cieplarnianych (jako ekwiwalent CO2) w odniesieniu do poziomu emisji w roku 1990 (1990=100)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych EUROSTAT
Kluczowe znaczenie z punktu widzenia redukcji emisji gazów cieplarnianych ma przemysł. W oparciu o narzędzia przestrzenne przeanalizowano dynamikę zmian wskaźnika emisji CO2 w poszczególnych województwach i powiatach. Najwyższym udziałem powiatów, w których występuje relatywnie wysoki poziom emisji CO2 (powyżej 110 tys. ton w skali roku) w roku 2008 charakteryzowały się województwa śląskie, świętokrzyskie i opolskie (Wykres 13, Mapa 2).
7 Polska jako rok bazowy przyjęła 1990
Wykres 13. Emisja CO2 w powiatach poszczególnych województw w roku 2008
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Te trzy województwa charakteryzują się najwyższym udziałem powiatów, w których w roku 2012 nastąpił spadek poziomu emisji CO2 w stosunku do roku 2008, tak więc można stwierdzić, że procesy redukcyjne koncentrują się w województwach, w których zlokalizowane są zakłady charakteryzujące się największą emisją CO2. Istotny wpływ na zwiększenie ogólnego poziomu emisji ma rozwój działalności produkcyjnej w powiatach oraz województwach, które w roku 2008 charakteryzowały się niższym poziomem emisji CO2 – dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, pomorskie.
Wymienione województwa charakteryzują się relatywnie wysokim udziałem powiatów, w których w roku 2012 nastąpił wzrost emisji CO2 (powyżej 40%) i jednocześnie niewielkim udziałem powiatów, w których nastąpił spadek emisji CO2 (poniżej 32%) w stosunku do roku 2008 (Wykres 14, Mapa 2).
Wykres 14. Dynamika zmian emisji CO2 w powiatach poszczególnych województw w latach 2008-2012
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Mapa 2. Emisja CO2 w powiatach w roku 2008 oraz dynamika zmian emisji CO2 w latach 2008-2012
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W okresie 2009-2011, jak również w ujęciu wielolecia, występuje wzrost zużycia energii. Wyjątkiem był rok 2009, po którym nastąpiło jednak szybkie odbicie w latach 2010 i 2011 (Wykres 15).
Wykres 15. Zużycie energii elektrycznej ogółem (tys. GWh/rok)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W okresie 2009-2012 notowany jest wzrost zużycia energii w sektorze przemysłowym, energetycznym oraz w gospodarstwach domowych, jednak dynamika tego procesu była niższa, niż we wcześniejszym czteroleciu. W sektorze transportu nastąpił spadek zapotrzebowania na energię, w rolnictwie zużycie energii w roku 2011 kształtowało się na podobnym poziomie, jak w roku 2008 (Tabela 10).
Tabela 10. Dynamika zmian kluczowych wskaźników dotyczących zużycia energii w okresie obowiązywania PEP 2009-2012
korzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
Niekorzystna zmiana, z punktu widzenia poprawy stanu środowiska lub zmniejszenia presji na środowisko
zwiększenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
zmniejszenie dynamiki pożądanych procesów w obszarze ochrony środowiska w okresie 2009-2012, w stosunku do okresu 2005-2008
Nazwa wskaźnika Jednostka
Stan w roku bazowym oraz
docelowym
Dynamika zmiany wartości wskaźnika (średnio w skali roku)
Porównanie dynamiki w stosunku do okresu
2005-2008 2008 2012
(2011*) 2005-2008 2009-2012 ENERGIA
Zużycie energii elektrycznej wg
sektorów:
ogółem tys. GWh 143,7 147,7* 3,1 1,3
Sektor przemysłowy tys. GWh 44,7 44,8* 0,7 0,02
Sektor energetyczny tys. GWh 24 25,7* -0,4 0,6
Sektor transportowy tys. GWh 5,8 4,2* 0,0 -0,5
gospodarstwa domowe tys. GWh 27,1 28,3* 0,5 0,4
rolnictwo tys. GWh 1,6 1,6* 0,03 0,00
Zużycie energii elektrycznej w
miastach na 1 mieszk. kWh na
mieszkańca 761 774* 11,8 4,0
Kubatura obiektów ogrzewanych centralnie(ciepło dostarczane przez
system ciepłowniczy) mln dam3 1,81 2,01 0,02 0,05
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W okresie 2009-2011 nastąpił wzrost zużycia energii na jednego mieszkańca. Szczegółowej analizie poddano zmiany wartości wskaźnika w miastach. W okresie wielolecia obserwowany był niemal stały wzrost zużycia energii przez mieszkańców miast, wyjątkiem był rok 2007 i 2009, gdy poziom zużycia utrzymywał się na podobnym poziomie jak w roku poprzednim oraz rok 2011, w którym po raz pierwszy w okresie 2002-2011 wystąpił znaczny spadek zużycia energii w miastach przeliczeniu na jednego mieszkańca (Wykres 16).
Wykres 16. Zużycie energii elektrycznej w miastach na 1 mieszkańca (kWh/mieszkańca)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Tendencja wzrostowa w ujęciu krajowym ma odbicie na poziomie regionalnym. Warto jednak zauważyć, że w dwóch województwach (kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie) zanotowano spadek zapotrzebowania na energię w miastach na 1 mieszkańca (Tabela 11).
Tabela 11. Zużycie energii elektrycznej w miastach na 1 mieszkańca w województwach (kWh/mieszkańca) (kolory odzwierciedlają dynamikę zmian w poszczególnych województwach)
Zużycie energii elektrycznej w miastach
na 1 mieszkańca (kWh/mieszkańca) 2008 2011 ZMIANA 2006-2008
(wartość)
ZMIANA 2008-2011
wartość % Polska=1
POLSKA 761 774 47 12 1,6% 1,00
ŁÓDZKIE 778 792 44 13 1,7% 1,07
MAZOWIECKIE 896 917 60 21 2,4% 1,47
MAŁOPOLSKIE 890 892 53 2 0,2% 0,13
ŚLĄSKIE 758 783 42 24 3,2% 1,99
LUBELSKIE 673 674 37 1 0,1% 0,05
PODKARPACKIE 591 610 27 18 3,1% 1,91
PODLASKIE 639 650 31 10 1,6% 1,01
ŚWIĘTOKRZYSKIE 612 621 43 10 1,6% 0,96
LUBUSKIE 708 715 27 7 1,0% 0,62
WIELKOPOLSKIE 747 749 42 2 0,2% 0,15
ZACHODNIOPOMORSKIE 713 716 35 3 0,4% 0,23
DOLNOŚLĄSKIE 725 759 40 33 4,6% 2,85
OPOLSKIE 779 806 48 27 3,4% 2,10
KUJAWSKO-POMORSKIE 678 677 42 -1 -0,1% -0,06
POMORSKIE 822 826 30 4 0,5% 0,33
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 680 654 136 -26 -3,8% -2,37
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Opisane prawidłowości – zmniejszenie dynamiki wzrostu w okresie 2009-2011, spadek poziomu zużycia w roku 2011, przełamanie tendencji wzrostowej w dwóch województwach – mogą być zwiastunem przełamania ogólnej tendencji wzrostowej w kolejnych latach.
Pozytywnym zjawiskiem w ujęciu wielolecia jest niemal stały spadek zużycia energii elektrycznej w przeliczaniu na jednostkę PKB, co może świadczyć o częściowym rozdzieleniu procesu wzrostu gospodarczego oraz wzrostu konsumpcji energii (Wykres 17).
Wykres 17. Zużycie energii elektrycznej na jednostkę PKB (GWh/mln PLN)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Poziom konsumpcji energii w przeliczeniu na jednostkę PKB jest jednak dużo wyższy niż średnia dla UE oraz poziom konsumpcji w wyżej rozwiniętych krajach UE. Energochłonność polskiej gospodarki jest wyższa niż gospodarki Węgier i niższa niż gospodarki Czech. Warto jednak zauważyć, że po okresie spadku poziomu konsumpcji energii na jednostkę PKB (wyrażonego w kgoe/1000 euro) oraz stałego zmniejszania dystansu do wyżej rozwiniętych krajów UE, w roku 2010 po raz pierwszy odnotowano wzrost wartości wskaźnika i zwiększenie dystansu do średniej europejskiej (Wykres 18).
Wykres 18. Konsumpcja energii na jednostkę PKB w wybranych krajach UE (kgoe/ 1000 euro)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych EUROSTAT
Pozytywnym zjawiskiem z punktu widzenia podniesienia efektywności energetycznej, jak również ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza (w tym w szczególności niskiej emisji), jest niemal stały od roku 2004 wzrost kubatury obiektów ogrzewanych centralnie (Wykres 19).
Wykres 19. Kubatura obiektów ogrzewanych centralnie (ciepło dostarczane przez system ciepłowniczy) (mln dam3)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
W okresie 2007-2011 nastąpił prawie dwukrotny wzrost udziału energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej: ogółem z 4,3% w roku 2008 do 8% w roku 2011 (Wykres 20).
Wykres 20. Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem (%)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)
Mimo dynamicznego wzrostu w roku 2011 Polska znajdowała się w gronie państw UE, które pozyskują najmniej energii ze źródeł odnawialnych (Wykres 21).
Wykres 21. Produkcja energii ze źródeł odnawialnych w roku 2011 w krajach UE (%)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych EUROSTAT
Zakładając utrzymanie dynamiki przyrostu produkcji energii ze źródeł odnawialnych z lat 2005-2011 wartość wskaźnika w roku 2020 przekroczy poziom 16%. Jeżeli jednak w perspektywie najbliższych lat utrzyma się dynamika przyrostu produkcji energii ze źródeł odnawialnych z okresu 2009-2011, wartość wskaźnika w roku 2020 może osiągnąć 20% (Wykres 22).
Wykres 22. Prognoza dotycząca udziału energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem w perspektywie do roku 2020 (%)
Źródło: Opracowanie FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J. na podstawie danych GUS (BDL)