W obrębie nauki o książce jedną z największych domen i mają-cych znaczące osiągnięcia są badania historyczne. Rozwój refleksji badawczej nad przeszłością książki doprowadził do powstania róż-nych dyscyplin, zajmujących się oddzielnymi elementami książki i aspektami procesów bibliologicznych. Dyscypliny te, na poszcze-gólnych etapach rozwoju i w zróżnicowanych środowiskach nauko-wych, łączyły się z sobą w rozmaity sposób i na różnych poziomach, tworząc w rezultacie nowe formy i metody badawcze, poszerzając też swój zakres o nowe zadania. Widomym efektem tego rozwoju było zwiększanie się udziału problematyki historyczno-bibliologicz-nej w ogólhistoryczno-bibliologicz-nej historiografii kultury.
Dyscypliny służące wiedzy o dawnej książce zajmują się wielora-kimi jej aspektami: materiałami książki, jej pismem i zdobnictwem, technikami produkcji i używanymi w tych procesach narzędziami.
Można nawet powiedzieć, że w tym polu w całości mieści się i książka rękopiśmienna, i drukowana. Uprawianie badań w tych obszarach wymaga nie tylko kompetencji z zakresu nauk historycz-nych, ale także umiejętności językowych, znajomości rozwoju tech-niki i materiałoznawstwa. Stosowane metody i techtech-niki badawcze niejednokrotnie wykraczają poza obszar bibliologii, ale dla pełnego i pogłębionego efektu poznawczego badacz dawnej książki nie może ich nie uwzględniać1.
1 Zob. K. Migoń: Nauka o książce. Zarys problematyki. Wrocław 1984, s. 135—
146.
44 Maria Juda
Do ważniejszych obszarów historycznego księgoznawstwa nie-wątpliwie należy historia drukarstwa Badania nad książką wyko-naną technikami drukarskimi do końca XVIII wieku obejmują dwa zasadnicze obszary, odpowiadające dwóm podstawowym formom dawnej książki drukowanej: inkunabułu i starodruku Zajmują-ca się XV-wiecznymi drukami inkunabulistyka ustaliła zarówno najważniejsze problemy badawcze historycznego księgoznawstwa, jak i stosowne metody Wytworzyła nie tylko aparaturę pojęciową i warsztat badań nad dziejami dawnego drukarstwa, ale także w ogóle nad dziejami dawnej książki drukowanej Zakres i metody inkunabulistyki znalazły również zastosowanie w badaniu druków z następnych stuleci Muszą one jednak uwzględniać nowe warunki tworzenia i funkcjonowania książki
Przedmiot, metody i cele badawcze dawnego drukarstwa wielu badaczy i różne szkoły badawcze pojmują w rozmaity sposób Są tacy, którzy skłaniają się ku utożsamianiu historii drukarstwa z hi-storią książki w ogóle2 Jedni preferują w swoich badaniach metodę typograficzną, dla innych ważniejsza jest metoda archiwalna, jeszcze inni starają się je łączyć i uzupełniać o metodę bibliograficzną oraz o inne metody zaczerpnięte z nauk pokrewnych nauce o książce Tak zróżnicowane podejście do metodyki badań wpływa oczywiście na wybór określonego subobszaru, który jest przedmiotem szczególne-go zainteresowania Dlateszczególne-go też niekiedy akcent kładzie się na same-go drukarza i losy jesame-go warsztatu, innym razem — na jesame-go dorobek typograficzny i miejsce w dziejach kultury Najczęściej jednak polem obserwacji badawczej historyków drukarstwa jest działalność typo-graficzna, jej techniczne, ekonomiczne i społeczne uwarunkowania, funkcjonowanie oficyn drukarskich oraz ich repertuar wydawniczy Padają również pytania o „rodzaj piśmiennictwa przepływającego przez prasy, krąg autorski, zależność czy samodzielność nakładczą właściciela tłoczni, a nawet […] odbiorców wyprodukowanych ksią-żek”3 Akcentuje się też kulturową i komunikacyjną funkcję dawnej typografii, zarówno w ujęciu globalnym, jak i krajowym czy nawet lokalnym
W dyskusji nad zakresem badań nad dziejami dawnego dru-karstwa proponuje się wyodrębnienie dziejów edytorstwa, formy
2 Skłaniał się ku temu J Szymański: Nauki pomocnicze historii Warszawa 2001, s 390
3 A Kawecka-Gryczowa: Słowo wstępne W: Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku. Z 5: Wielkie Księstwo Litewskie. Oprac A Kawecka-Gryczowa, K Korotajowa i W Krajewski Wrocław 1962, s VII
książki oraz jej wyposażenia zdobniczego4 Warto jednak zauważyć, że są to subdyscypliny o nieustabilizowanym do końca zakresie, wymagające stosowania metod badawczych właściwych nie tylko bibliologii, ale także dyscyplinom pokrewnym Specyfika warunków działalności dawnych typografów i ich oficyn wymaga niejedno-krotnie włączenia w pole obserwacji także zagadnień związanych z dziejami księgarstwa
W takiej sytuacji istotne wydaje się pytanie, jaki ostateczny cel badawczy chcemy osiągnąć Czy chcemy zbadać i pokazać jeden z aspektów kultury dawnej książki drukowanej, ograniczony np do zagadnień technicznych i organizacyjnych dawnej typografii, czy też mają być one jednym z elementów badań nad wytworem ich pracy — książką jako narzędziem komunikowania się w pełnym jej wymiarze kulturalnym i komunikacyjnym Do osiągnięcia pierw-szego wystarczy — jak się wydaje — węższe rozumienie dziejów drukarstwa (historia technik drukarskich, dzieje oficyn typograficz-nych i ich wytworów, historia pisma drukowanego, terminologii drukarskiej) W przypadku drugiego konieczne jest rozszerzenie obszaru badań na zagadnienia związane z dziejami edytorstwa, sztuki książkowej, księgarstwa, komunikacji Należy więc określić szersze rozumienie tej subdyscypliny bibliologii historycznej
W każdej dyscyplinie historycznej jeden z najważniejszych pro-blemów sprowadza się do pytania o źródła W bibliologii histo-rycznej za takowe uznaje się książkę Niewątpliwie jest to centralna kategoria badawcza, ale dla poznania wszystkich aspektów jej funkcjonowania wydaje się niewystarczająca W celu wyjaśnienia bowiem wszystkich zjawisk związanych z jej życiem konieczne jest uwzględnienie źródeł dokumentowych, przechowywanych w zaso-bach archiwalnych, bibliotecznych, prywatnych kolekcjach itp O ile w dostępie do samej książki i do źródeł informacji o niej, miejscu jej przechowywania, stanie zachowania systematycznie w polskiej bibliologii następuje poprawa, bo powstają nowe katalogi rejestru-jące niezbadane pod tym względem zasoby, biblioteki cyfrowe itp , o tyle szerszy dostęp do źródeł dokumentowych pozostawia wiele do życzenia W dotychczasowym bowiem dorobku brakuje edycji źródeł do dziejów polskiego drukarstwa i można powiedzieć, że pod tym względem polska bibliologia historyczna pozostaje w tyle w porównaniu z innymi dyscyplinami historycznymi Doliczyć się można zaledwie kilku tego typu edycji, a większość z nich ma dość odległą metrykę wydawniczą i nie odpowiada współczesnym
4 Zob K Migoń: Nauka o książce…, s 143—146
46 Maria Juda
zasadom edytorstwa naukowego. Tego rodzaju prace Artura Beni
sa i Teodora Wierzbowskiego koncentrują się na określonym typie źródeł, które odnoszą się do uprawnień wydawniczych, natomiast dzieło Jana Ptaśnika, obejmujące szerszy zakres, odnosi się do Krakowa i dotyczy XV i XVI stulecia5. Najnowsza edycja także uwzględnia tylko pewien typ źródła — przywileje drukarskie6. Są też prace koncentrujące się na jednym elemencie dawnej książki. Do tego typu przedsięwzięć można zaliczyć zbiory podobizn sygnetów drukarskich7. Ważne dla dydaktyki akademickiej edycje źródeł doty
czących historii książki i księgozbiorów historycznych potwierdzają konieczność realizacji tego rodzaju przedsięwzięć8. Wydaje się, że warto wytyczyć program edycji polskich źródeł bibliologicznych, by dopracować się czegoś na kształt kodeksu dyplomatycznego polskiego drukarstwa. Warto nadmienić, że taki program dotyczą
cy drukarstwa został już przed wieloma laty zaprojektowany pod nazwą Monumenta Poloniae typographica, ale nie znalazł kontynuacji.
Dopracować należy również jego założenia, tak aby odpowiadały wymogom współczesnego edytorstwa naukowego. Tego rodzaju zadanie wymaga dogłębnej eksploracji zasobów archiwalnych i bi
bliotecznych, i to nie tylko w większych czy bardziej znaczących ośrodkach, ale także tych o lokalnym zasięgu. Edycje obejmujące źródła do dziejów polskiego drukarstwa mogłyby być jedną z części korpusu zawierającego dokumenty odnoszące się do dziejów księ
garstwa, czytelnictwa itd.
W obszarze badań dotyczących techniki dawnego drukarstwa ważne miejsce zajmuje zagadnienie pisma drukowanego. Wiele ko
rzyści w tym zakresie przyniosła zapoczątkowana przez Kazimierza Piekarskiego, a kontynuowana pod kierunkiem Alodii Kaweckiej
5 Zob. A. Benis: Ochrona praw autorskich w dawnej Polsce. W: Pamiętnik słu-chaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1887, s. 419—503; T. Wierzbowski:
Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego i biografii pisarzów polskich. T. 1—2.
Warszawa 1900—1904; J. Ptaśnik: Cracovia impressorum XV et XVI ss. Leopoli 1927.
6 Zob. Privilegia typographica Polonorum. Polskie przywileje drukarskie 1493—
1793. Oprac. i wyd. M. Juda. Lublin 2010.
7 Zob. K.F. Hałaciński, K. Piekarski: Sygnety polskich drukarzy, księgarzy i nakładców. Zbiór podobizn i oryginalnych odbić. Z. 1—3. Kraków 1926—1929;
K. KrzakWeiss: Polskie sygnety drukarskie od XV do połowy XVII wieku. Poznań 2006.
8 Zob. B. Kocowski, K. Migoń: Wybór źródeł do historii książki i księgozbioru.
Wrocław 1968; J. Tondel: Historia książki i biblioteki. Wybór źródeł. Cz. 1: Do końca XVIII wieku. Toruń 1985.
-Gryczowej seria Polonia Typographica Saeculi Sedecimi9 Zastoso-wane metody badawcze, w zdecydoZastoso-wanej większości przejęte z in-kunabulistyki, wobec innych warunków produkcji czcionek i obrotu materiałem typograficznym, masowości źródeł typograficznych, jak również koszty opracowania poszczególnych zeszytów stanęły na przeszkodzie w kontynuowaniu tego rodzaju badań
Badania nad dawnym pismem drukowanym z XVI—XVIII wieku wymagają zastosowania, obok metody typograficznej, metod właści-wych badaniom nad zapisem rękopiśmiennym Takie postępowanie uzasadniają jeszcze bliskie związki pisma drukowanego z pismem rękopiśmiennym, przynajmniej w polskiej rzeczywistości, jak rów-nież traktowanie pisma jako faktu historycznego, rozpatrywanego w kontekście zjawisk o charakterze kulturowym, społecznym, go-spodarczym, religijnym, a nawet politycznym O ile takiej obserwacji poddane zostało pismo łacińskie na terenie Korony10, o tyle pozo-stałe terytoria i rodzaje pism stosowanych w oficynach na obszarze dawnej Rzeczypospolitej wymagają pogłębionych badań Na swego badacza czeka pismo ruskie i rosyjskie, greckie, hebrajskie i ormiań-skie, a także pismo nutowe
Z zasobem typograficznym tłoczni wiąże się jej wyposażenie zdobnicze ze wszystkimi jego elementami Badania w tym zakresie wymagają zastosowania metod, którymi posługują się historycy sztuki Konieczne jest także zapoznanie się z problemami wynika-jącymi z materiałoznawstwa, w związku ze stosowaniem różnych technik drukarskich (typograficznej, miedziorytowej ze wszelkimi jej odmianami, drzeworytowej czy stalorytowej), a także różnych mate-riałów książki (pergaminu, papieru), farb drukarskich Ich bowiem
9 Polonia typographica saeculi sedecimi. Zbiór podobizn zasobu drukarskiego tłocz-ni polskich XVI stulecia. Red A Kawecka-Gryczowa Z 1—12 Wrocław 1959—
1981; Z 1: Kasper Hochfeder. 1503—1505. Oprac M Błońska. Wrocław 1968;
Z 2: Jan Haller. 1505—1525. Oprac H Kapełuś Wrocław 1963; Z 3: Pierwsza drukarnia Floriana Unglera. 1510—1516. Oprac H Bułhak Wrocław 1959; Z 4:
Jan Haller. 1505—1525. Oprac H Kapełuś Wrocław 1962; Z 5: Druga drukarnia Floriana Unglera. 1521—1636. Oprac H Bułhak Wrocław 1964; Z 6: Druga drukarnia Floriana Unglera. 1521—1536. Oprac H Bułhak Wrocław 1966; Z 7:
Druga drukarnia Floriana Unglera. 1521—1536. Oprac H Bułhak Wrocław 1970;
Z 8: Aleksander Augezdecki. 1549—1561. Oprac P Buchwald-Pelcowa Wrocław 1972; Z 9: Maciej Wirzbięta. 1555/7—1605. Oprac A Kawecka-Gryczowa Wro-cław 1974; Z 10: Maciej Wirzbięta. 1555/7—1606. Oprac A Kawecka-Gryczowa Wrocław 1975; Z 11: Maciej i Paweł Wirzbiętowie 1555/7—1609. Oprac A Ka-wecka-Gryczowa Wrocław 1981; Z 12: Maciej Szarfenberg. 1527—1547. Oprac H Bułhak Wrocław 1981
10 Zob M Juda: Pismo drukowane w Polsce XV—XVIII wieku Lublin 2001
48 Maria Juda
jakość i właściwości niezbędne do osiągania określonych efektów wpływają na ostateczny, estetyczny kształt książki.
Rozpatrywanie tego rodzaju zagadnień nie powinno się ograni
czać jedynie do aspektów technicznych. Warto zwrócić uwagę nie tylko na sposób i technikę utrwalenia przekazu graficznego, ale także na jego treść. Jak znaczące korzyści badawcze może przy
nieść taka postawa, dowodzą prace Barbary Miodońskiej11, Ewy Chojeckiej12 czy Małgorzaty Komzy w odniesieniu do karty tytuło
wej13, zwłaszcza w sytuacji, kiedy chcemy traktować książkę jako narzędzie komunikowania, jako wynik pracy drukarza nadającego jej określoną formę przekazu i jako produkt adresowany do okreś
lonego kręgu odbiorców.
Dotychczasowy dorobek badawczy w tym zakresie jest niewy
starczający. O ile badania nad polską grafiką książkową XVI wieku rejestrują pewne osiągnięcia, o tyle dwa następne stulecia — poza refleksją nad zdobnictwem określonych typów wydawnictw (pa
negiryki)14, części książki (karty tytułowe) — wymagają pod tym względem solidnego opracowania. Ponadto często badania te ogra
niczają się do niewielkiego terytorium, dlatego też trudno o podej
mowanie prób syntetyzujących wspomniane zjawiska. Jakie efekty badawcze mogą przynieść tego rodzaju projekty, dowodzi studium Zdzisława Staniszewskiego15, które wprawdzie nie do końca od
powiada aktualnemu stanowi badań, może być jednak pewnym punktem odniesienia.
Ważnym aspektem badań nad dziejami dawnego drukarstwa, rozpatrywanymi w szerszym zakresie, jest odtworzenie organizacji pracy w dawnej oficynie typograficznej, próba ustalenia jej persone
11 Zob. B. Miodońska: Władca i państwo w krakowskim drzeworycie książkowym XVI w. W: Renesans. Sztuka i ideologia. Red. T.S. Jaroszewski. Warszawa 1976, s. 45—96.
12 Zob. E. Chojecka: Znaczenie kulturalne grafiki polskiej XVI wieku. W: Dawna książka i kultura. Materiały międzynarodowej sesji naukowej z okazji pięćsetlecia sztuki drukarskiej w Polsce. Red. S. Grzeszczuk i A. KaweckaGryczowa. Wrocław 1975, s. 86—114.
13 Zob. M. Komza: Zdobione karty tytułowe. (Wprowadzenie do typologii na przykładzie siedemnastowiecznej książki gdańskiej). „Studia o Książce” 1978, t. 8, s. 51—80.
14 Zob. A. Kurkowa: Grafika ilustracyjna gdańskich druków okolicznościowych XVII wieku. Wrocław 1979; J. Bednarska: Z dziejów polskiej ilustracji panegirycznej I połowy XVII wieku — problematyka formalna. „Rocznik Historii Sztuki” 1986, t. 16, s. 69—122; Eadem: Z dziejów polskiej ilustracji panegirycznej pierwszej połowy XVII wieku. Cz. 1. Katowice 1994.
15 Zob. Z. Staniszewski: Estetyka polskiego druku książkowego XVIII wieku.
Zarys problematyki. „Ze Skarbca Kultury” 1960, z. 1 (12), s. 120—164.
lu i obszaru zadań przezeń realizowanych. Ważną wskazówką co do tego rodzaju poczynań są niewątpliwie opracowania Krystyny Koro
tajowej i Janiny Dobrzynieckiej16. Istotna w tym względzie, a w pol
skich badaniach mało rozpoznana, jest rola korektorów. Bardziej pogłębiona eksploracja badawcza, zarówno w odniesieniu do źródeł stricte bibliologicznych, jak i dokumentowych, winna doprowadzić do poznania tego wycinka pracy dawnych wydawców, ważnego nie tylko dla bibliologa, ale i dla badaczy dziedzin pokrewnych17.
Naczelne zadanie drukarza polegało na produkcji książki mającej na celu zaspokojenie zapotrzebowania przyszłych jej użytkowników.
Temu podporządkowane były wszystkie etapy pracy typografa, od podjęcia decyzji wydawniczej do oddania gotowego produktu czytelnikowi. Warto zatem zastanowić się nad określeniem polityki wydawniczej poszczególnych oficyn, wskazać priorytety w tym zakresie i warunki je determinujące. Ciekawym polem obserwacji wydają się w tym kontekście zagadnienia dotyczące praw wydaw
niczych, prawa autorskiego i ograniczeń cenzorskich.
Ciągle aktualnym zadaniem badawczym pozostaje też pełna reje
stracja staropolskiego dorobku wydawniczego, jak bowiem dowodzi praktyka opracowywania zasobów poszczególnych księgozbiorów w kraju i za granicą, wciąż znajdowane są druki nierejestrowane w dotychczasowych spisach18.
Rzeczywisty charakter pracy dawnych drukarzy każe zwracać uwagę na ich rolę w dystrybucji wydawnictw będących efektem pracy nie tylko własnej oficyny, ale także innych warsztatów. Dla
tego też badacz dziejów drukarstwa musi rozpoznawać zjawiska z historii księgarstwa i innych sposobów rozpowszechniania książki.
Wytwórcy dawnej książki drukowanej stanowili niezwykle waż
ną grupę zawodową. W dziejach szeroko rozumianej kultury i ko
16 Zob. J. Dobrzeniecka: Drukarnie Uniwersytetu Jagiellońskiego 1674—1783.
Kraków 1975; K. Korotajowa: Przeobrażenia organizacyjne warszawskich zakładów drukarskich w okresie staropolskim. „Roczniki Biblioteczne” 1985, z. 2, s. 145—163.
17 Możliwości i efekty tego rodzaju prac doskonale ilustruje studium:
A. Grafton: The culture of correction in renaissance Europe. London 2011. Zob.
też A. Sawa: Udział korektorów i zecerów w kształtowaniu tekstu drukowanego (na podstawie polskojęzycznych druków z XVII wieku). „Folia Bibliologia. Biuletyn Biblioteki Głównej UMCS” 2011/2012, vol. 53/54, s. 25—37.
18 Zob.: Polonika ze zbiorów zamku Skokloster. Katalog. Oprac. M. Eder przy współpracy E. Westin Berg. Warszawa 2008, s. 19—22; Polonika czeskie doby renesansu, baroku i oświecenia w bibliotece premonstratensów na Strahowie (Praga).
Katalog. Oprac. J. Linka. Warszawa 2011, s. 19—20; M. Juda, E. Teodorowicz
Hellman, R. Lundgren: Polonika w bibliotece katedralnej w Strängnäs. The polonica in the library of Strängnäs cathedral. Stockholm 2011.
50 Maria Juda
munikacji odegrała rolę, którą trudno przecenić Były w tym gronie jednostki wybitne (zwłaszcza Jan Januszowski) i średniego formatu, lecz także mniej dostrzegani przez historyków rzemieślnicy czy kupcy Nie podjęto do tej pory próby pogłębionego określenia ich miejsca w strukturze społecznej, życiu kulturalnym i naukowym doby staropolskiej Opracowania na temat ich nobilitacji, funkcji pełnionych w strukturach miejskich i placówkach oświatowych na pewno nie wyczerpują katalogu pytań19
Polską bibliologię historyczną niewątpliwie wciąż czeka opra-cowanie dziejów drukarstwa w dawnej Polsce Zadania tego nie wypełnia, skądinąd znakomita, seria Drukarze Dawnej Polski20 Najwcześniej opracowane tomy, obejmujące ziemie ruskie, Wielkie Księstwo Litewskie i Pomorze, nie odpowiadają aktualnemu stano-wi badań Coraz pilniejsza zatem staje się potrzeba ich drugiego, poprawionego i rozszerzonego wydania z wykorzystaniem posze-rzonej i pogłębionej podstawy źródłowej oraz literatury przedmiotu, nie tylko polskiej, ale i obcej Nasuwa się również pytanie o drugi tom serii, który był zaplanowany dla Śląska Przynależność po-lityczna tego regionu do końca XVIII wieku nie daje wprawdzie podstaw do włączenia go do serii, ale może warto zastanowić się nad odrębnym tomem o podobnej strukturze Związki kulturalne, w tym także o charakterze bibliologicznym, tych ziem z Rzeczpo-spolitą dają przesłanki do tego rodzaju poczynań
Historyczno-kulturalny i komunikacyjny aspekt badań nad daw-ną książką wymaga kompleksowego jej oglądu, dlatego wydaje się, że również dawne drukarstwo należy ujmować w szerokiej per-spektywie, a nie ograniczać go do obszaru związanego z działalno-ścią typograficzną, jej technicznymi, ekonomicznymi i społecznymi uwarunkowaniami, funkcjonowaniem oficyn drukarskich oraz ich dorobkiem wydawniczym
19 Zob M Juda: Nobilitacje drukarzy doby staropolskiej W: Książka zawsze obecna. Prace ofiarowane Profesorowi Krzysztofowi Migoniowi. Red B Bieńkowska i in Wrocław 2010, s 259—266
20 Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku T 1: Małopolska Cz 1: Wiek XV—XVI. Red A Kawecka-Gryczowa Wrocław 1983; Cz 2: Wiek XVII—XVIII, vol 1: A—K; vol 2: L—Ż i drukarnie żydowskie. Red J Pirożyński Kraków 2000;
T 3 Cz 1: Wielkopolska Oprac A Kawecka-Gryczowa, K Korotajowa, J Sójka Wrocław 1977; Cz 2: Mazowsze z Podlasiem. Oprac K Korotajowa, J -Karpińska i in Red K Korotajowa i J Krauze-Karpińska Warszawa 2001;
T 4: Pomorze Oprac A Kawecka-Gryczowa, K Korotajowa Wrocław 1962;
T 5: Wielkie Księstwo Litewskie. Oprac A Kawecka-Gryczowa, K Korotajowa i W Krajewski Wrocław 1959; T 6: Małopolska. Ziemie ruskie. Oprac A Kawec-ka-Gryczowa, K Korotajowa i W Krajewski Wrocław 1960
Maria Juda
Printing Industry in the Past as a Current Research Subject S u m m a r y
The scope of research on printing history has not been fully established yet; it requires the use of research methods appropriate not only for bibliology, but also related disciplines One of the main research tasks is the editing of sources of the Polish print industry, which requires the exploration of archive and library resources It is also vital to continue research of old printed texts, especially Ruthenian and Russian, Greek, Hebrew, Armenian, and Musical notations It is also worthy to continue research on typographic resources and graphical equipment of Polish printing presses Researchers should also focus on problems involving work organization in old typographic offices, its per-sonnel and their tasks, including those of the editors The mattes of literary property, copyright and censorship limitations are also a current research task Works on registering Old Polish publishing heritage and the determining of the role and place of typographers in the social structure should continue as well These activities in a wider perspective should lead to a monographic elabora-tion on the history of the printing industry in old-time Poland
Maria Juda
Alte Buchdruckerkunst als gültige Forschungsaufgabe Z u s a m m e n f a s s u n g
Der Bereich von den Forschungen über die Buchdruckerkunstgeschichte ist noch nicht endgültig bestimmt; er bedarf der Anwendung von Forschungs-methoden, die nicht nur von der Buchwissenschaft selbst, sondern auch von anderen Wissenschaftszweigen herausgearbeitet wurden Eine der grundlegen-den Forschungsaufgaben ist die Herausgabe von geschichtlichen Quellen der polnischen Buchdruckerkunst, was mit Exploration der Archiven und Biblio-theken verbunden ist Man soll auch weitere Forschungen über die Geschichte der alten Druckschrift, insbesondere der ruthenischen und russischen, griechi-schen, hebräigriechi-schen, armenischen und der Notenschrift durchführen Es lohnt sich auch, an dem typografischen Bestand und an der grafischen Ausstattung der polnischen Pressen weiter zu arbeiten Die Forscher sollen außerdem die Organisation der Arbeit in alten Verlagshäusern, deren Belegschaft, Aufgaben (darunter auch die der Korrektoren) berücksichtigen Eine immer noch gülti-ge Forschungsaufgabe werden auch die mit Verlagsrecht, Urheberrecht und Zensurbeschränkungen verbundenen Fragestellungen Überdies soll man das altpolnische Verlagsgut weiterhin belegen und die Rolle der Typografen im kulturellen und wissenschaftlichen Leben der Gesellschaft der altpolnischen Epoche bestimmen Infolge all der Maßnahmen könnte in Zukunft eine Mo-nografie über die Geschichte der Buchdruckerkunst im alten Polen entstehen
Uniwersytet Śląski