W związku z dążeniem do spójności środowiska informacyjnego człowieka mówi się dzisiaj przynajmniej o kilku zjawiskach i wyraź
nych procesach, w tym szczególnie o konwergencji, intermedialności oraz integracji.
Konwergencja bywa różnie rozumiana i definiowana, a sam ter
min używany jest w odmiennych znaczeniach w różnych dyscypli
nach2. Z perspektywy refleksji nad środowiskiem informacyjnym człowieka szczególnie istotna jest konwergencja mediów, rozumiana przede wszystkim jako przenikanie się właśnie różnych mediów, rozwiązań technicznych i biznesowych służących komunikowaniu, a zatem także jako upodobnianie się urządzeń, które zaczynają pełnić podobne funkcje, choć pierwotnie nie były z sobą tech
nicz nie powiązane (telefon komórkowy i komputer). Jednocześ
nie, co szczególnie ważne w tym przypadku, oznacza również
2 Np. Convergence. In: Encyclopaedia Britannica. http://www.britannica.com/
search?query=convergence [dostęp: 30.01.2013]; M. Szpunar: Proces konwergencji jako determinanta funkcjonowania współczesnych mediów. „Studia Humanistyczne”
2008, t. 6, s. 83—88.
78 Remigiusz Sapa
upodobnianie się form przekazu w mediach tradycyjnych do form przekazu w mediach cyfrowych lub odwrotnie. Intermedialność z kolei bywa czasem rozumiana jako jedno ze zjawisk w ramach szerszych procesów konwergencji mediów. Według Słownika języka polskiego, pod hasłem intermedialność wyjaśniono, że intermedialny to „łączący w sobie różne sposoby przekazywania informacji”.
O intermedialności mówi się też wtedy, gdy jeden produkt infor
macyjny dystrybuowany jest za pomocą różnych mediów (książka drukowana, ebook, audiobook itd.), ale też szerzej, gdy pod tym samym tytułem dystrybuowane są odmienne wersje tej samej treści przekształconej i skonfigurowanej na potrzeby różnych mediów (np.
książka, film, gra komputerowa).
Procesy konwergencji widoczne są już od pewnego czasu w bi
bliotekach3, również naukowych, i w ich bezpośrednim otoczeniu informacyjnym. Dotyczą też podstawowych zasobów, które groma
dzą, opracowują i udostępniają biblioteki: książek i czasopism.
Zdaniem Michała Zająca, „Książka konwergencyjna (a może kon
wergentna?) miałaby być więc (mogłaby być?) otwartym formatem, w którym narracja stanowiłaby w dalszym ciągu podstawę, tyle że papier/druk nie domykałby jej. Książka taka (w sensie nośnika) stanowiłaby centrum, od którego mogłaby rozpoczynać się dalsza przygoda. Czytelnik miałby do czynienia z szeregiem medialnych
»rozszerzeń« narracji (nie: »wersji«, jak to bywa obecnie). Część z owych rozszerzeń zakładałaby z definicji aktywność intelektu
alną i KREATYWNOŚĆ czytelnika/użytkownika”4. Tak rozumiana książka konwergencyjna łączy przeciwne bieguny spolaryzowanego środowiska informacyjnego, sprzęgając tradycyjny produkt druko
wany z narzędziami i zasobami cyfrowymi, rozszerzając możliwości odbioru i wykorzystania. W 2010 roku ukazała się w Warszawie nakładem Wydawnictwa Łyński Kamień wydana w ten sposób książka dla dzieci autorstwa Richarda Newsome’a Klątwa miliar-dera i tajemniczy diament, której ilustracje „ożywają” i zyskują inny wymiar w środowisku cyfrowym (zasady działania tej publikacji obrazuje film dostępny w serwisie YouTube5). W ofercie wydawni
czej są już książki w postaci cyfrowej, ale wyposażone dodatkowo
3 Zob. B. Jaskowska: O kulturze konwergencji słów kilka. „Biuletyn EBIB” 2008, nr 1 (92). http://www.ebib.info/2008/92/a.php?jaskowska [dostęp: 28.01.2013].
4 M. Zając: Książka konwergencyjna (2007). http://zajeczanora.blogspot.com/
2007/10/ksikakonwergencyjna.html [dostęp: 7.01.2013].
5 Zob. http://www.youtube.com/watch?v=U3gFsEC6ors [dostęp: 7.01.2013], http://www.youtube.com/watch?v=U3gFsEC6ors&feature=player_embedded [dostęp: 7.01.2013].
np w interaktywne quizy czy galerie ilustracji (np Pinokio6, Baśnie Andersena7, Ilustrowany atlas niezwykłych zwierząt8) Różnego rodzaju
„rozszerzenia” (dodatki w postaci cyfrowego tekstu, ale też pro-gramów prezentacyjnych, grafik) pojawiają się także w książkach naukowych, a w Polsce oferuje je od pewnego czasu choćby PWN9 Książka wreszcie bywa też nie tylko nasycana elementami charak-terystycznymi dla innych mediów (okładki przypominające afisze filmowe, układ treści i obrazów na stronie odzwierciedlający cha-rakterystyczne struktury informacji w środowisku WWW itp ), ale interpretowana i odbierana jak komunikaty o innym charakterze10
Podobnie rzecz się ma w przypadku czasopism konwergencyj-nych rozpowszechniakonwergencyj-nych w postaci cyfrowej, w których oprócz informacji znajdujących się również w drukowanych wersjach do-łączane są różne „dodatki” realizowane za pomocą innych mediów:
(programy do pobrania, gry, linki do innych stron WWW, pliki filmowe i muzyczne, fora dyskusyjne, kanały RSS itp ) lub narzędzi (np autolektora, głównie dla niepełnosprawnych, do odczytywania dowolnego tekstu) Już od kilku lat w zasadzie wszyscy znaczący wydawcy gazet i periodyków popularnych oferują tego typu roz-szerzenia w ramach swoich internetowych serwisów i cyfrowych wydań11 Podobne procesy zaczynają zachodzić w odniesieniu do cyfrowych czasopism naukowych, które wprawdzie powszech-nie funkcjonują już w całości w środowisku elektronicznym, ale w większości przypadków zachowały wygląd, periodyczny cha-rakter i rozwiązania organizacyjne z czasów, gdy były drukowane Obecnie coraz częściej wydawcy oczekują od autorów artykułów, by razem z przesłaniem tekstu do redakcji udostępniali (choćby w repozytoriach czy innych zasobach sieciowych) dane zgroma-dzone w toku badań, które stanowiły podstawę wniosków przed-stawianych w publikowanym artykule Dostęp do danych z badań,
6 Zob http://wydawnictwoibis pl/pinokio/index html [dostęp: 7 01 2013]
7 Zob http://ksiegarnia-tuliszkow pl/andersen/ [dostęp: 7 01 2013]
8 Zob http://ksiegarnia-tuliszkow pl/niezwyklezwierzeta/index html [do-stęp: 7 01 2013]
9 Zob Aneksy internetowe podręczników PWN http://aneksy pwn pl/ [dostęp:
7 01 2013]; S Miszczak, A Miszczak: Książka konwergencyjna „Biuletyn EBIB”
2008, nr1 (92) http://www ebib info/2008/92/a php?miszczak_miszczak [dostęp:
7 01 2013]
10 Zob A Mochocka: Między interaktywnością a intermedialnością. Książka jako przestrzeń gry. „Homo Ludens” 2009, nr 1, s 155—176
11 Zob G Gmiterek: Prasa w dobie konwergencji i nowych mediów „Biuletyn EBIB” 2008, nr 1 (92) http://www ebib info/2008/92/a php?gmiterek [dostęp:
7 01 2013]
80 Remigiusz Sapa
a w przypadku humanistyki — do wykorzystanych źródeł, może poprawić jakość recenzji, służyć lepszej interpretacji tekstu przez czytelnika (dzięki np. linkowi do zbioru danych umieszczonemu bezpośrednio w tekście) czy pozwolić na niezależną analizę już raz zebranych danych12. Zresztą przyjmowanie tego typu materiałów dodatkowych przez czasopisma naukowe ma już dłuższą historię13.