Obecnie stosowana koncepcja organizacji zespołów zarządzania kryzysowego jest efektem przyjęcia rozwiązań określonych w Ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarzadzaniu kryzysowym, która weszła w życie 22 sierpnia 2007 roku. Ustawa stwo-rzyła podwaliny systemu oraz wskazała organy administracji publicznej odpowie-dzialne za zarządzanie kryzysowe (tabela 1) i nałożyła na te organy zadania z tego za-kresu [Ustawa 2007].
Tabela 1. System zarządzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracyjnych
Szczebel
administracyjny Organ zarządzaniakryzysowego Organ opiniodaw-czy-doradczy Zarządzania Centrum Kryzysowego Krajowy Rada Ministrów, Prezes
Rady Ministrów Rządowy Zespół Za-rządzania Kryzyso-wego
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa Resortowy Minister kierujący
działem administracji rządowej,
Kierownik organu cen-tralnego
Zespół Zarządzania Kryzysowego (danego ministerstwa lub urzędu central-nego) Centrum Zarządza-nia Kryzysowego (danego minister-stwa lub urzędu centralnego) Wojewódzki Wojewoda Wojewódzki Zespół
Zarządzania Kryzyso-wego Wojewódzkie Centrum Zarządza-nia Kryzysowego Powiatowy Starosta (Prezydent miasta na prawach powiatu)
Powiatowy Zespół Za-rządzania Kryzyso-wego
Powiatowe Centrum Zarządza-nia Kryzysowego
Gminny Wójt, Burmistrz,
Prezy-dent miasta. Gminny (Miejski, Miej-sko-Gminny) Zespół Zarządzania Kryzyso-wego
Mogą być tworzone (niema obowiązku utworzenia) Gmin-ne (Miejskie, Miej-sko-Gminne) Centra Zarządzania Kryzy-sowego
Źródło: Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, www.rcb.gov.pl [22.02.2016].
Ustawa o zarządzaniu kryzysowym w art. 30 uchyliła art. 12 ustawy o stanie klę-ski żywiołowej [Ustawa 2002], który mówił o zespołach reagowania kryzysowego oraz upoważniał Radę Ministrów do wydania rozporządzenia w sprawie sposobu tworzenia gminnego zespołu reagowania, powiatowego i wojewódzkiego zespo-łu reagowania kryzysowego oraz Rządowego Zespozespo-łu Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania. Powyższe zespoły w oparciu o art. 32 Ustawy o zarzadzaniu kryzy-sowym zostały zastąpione [Ustawa 2007]:
· na szczeblu gminy – Gminnym Zespołem Zarzadzania Kryzysowego, · na szczeblu powiatu – Powiatowym Zespołem Zarzadzania Kryzysowego, · na szczeblu województwa – Wojewódzkim Zespołem Zarzadzania Kryzysowego.
Natomiast na szczeblu centralnym – Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej został zastąpiony Rządowym Zespołem Zarządzania Kryzysowego (art. 8 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym). Natomiast ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych, zgodnie z art. 12 ust. 2 ww. ustawy, zostali zobo-wiązani do utworzenia w swoich urzędach zespołów zarządzania kryzysowego.
Przyjęte rozwiązania prawne określają zadania dla zespołów zarządzania kryzy-sowego, organy powołujące zespoły oraz wskazujące osoby, spośród których powo-ływane są składy osobowe zespołów, a także wskazujące obligatoryjnie przewodni-czących zespołów na wszystkich szczeblach administracji publicznej, którymi są or-gany odpowiedzialne za zarządzanie kryzysowe.
Zgodnie z art. 8 Ustawy o zarządzaniu kryzysowym przy Radzie Ministrów utwo-rzono Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, jako organ opiniodawczo-do-radczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarzadzania kryzysowego. W skład osobowy tego zespołu wchodzą [Ustawa 2007]:
· Prezes Rady Ministrów – przewodniczący,
· Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw wewnętrznych – za-stępcy przewodniczącego,
· Minister właściwy do spraw administracji, · Minister Spraw Zagranicznych,
W posiedzeniach Zespołu, na prawach członka, biorą udział wyznaczeni przez przewodniczącego, w zależności od potrzeb, pozostali ministrowie kierujący dzia-łami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych. W pracach Rzą-dowego Zespołu Zarzadzania Kryzysowego na prawach członka, może brać udział Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub inny przedstawiciel Prezydenta RP oraz inne osoby zaproszone przez Przewodniczącego. Natomiast art. 8, ust. 7 ww. ustawy upoważnia wszystkich członków Zespołu do wyznaczania w jego pracach swoich zastępców [Ustawa 2007].
Na terenie województwa organem właściwym w zakresie zarządzania kryzyso-wego jest wojewoda, który na podstawie art. 14, ust. 7 ustawy o zarządzaniu kryzy-sowym powołuje wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego jako organ opinio-dawczo-doradczy, któremu przewodniczy, a zastępcą jest kierownik komórki orga-nizacyjnej właściwej w sprawach zarządzania kryzysowego urzędu wojewódzkiego. Skład osobowy wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego ustala przewod-niczący (wojewoda) w zależności od potrzeb spośród [Ustawa 2007]:
· kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich,
· osób zatrudnionych w urzędzie wojewódzkim lub w jednostkach organizacyj-nych służb, inspekcji i straży wojewódzkich,
· osób zatrudnionych w regionalnych zarządach gospodarki wodnej, wojewódz-kich zarządach melioracji i urządzeń wodnych oraz Instytucie Meteorologii i Go-spodarki Wodnej.
W skład zespołu wojewódzkiego wchodzi również szef wojewódzkiego sztabu wojskowego lub jego przedstawiciel. Dodatkowo w skład zespołu mogą wchodzić przedstawiciel samorządu województwa, wyznaczony przez marszałka wojewódz-twa oraz inne osoby zaproszone przez przewodniczącego.
Należy zauważyć, że przy powoływaniu składu osobowego wojewódzkiego ze-społu zarządzania kryzysowego przez przewodniczącego (wojewodę) istnieje pew-na dowolność, ponieważ nie wszyscy kierownicy zespolonych służb, inspekcji i stra-ży wojewódzkich muszą być do tego zespołu powołani. Podobnie jest z pracowni-kami, że nie ze wszystkich jednostek organizacyjnych służb, inspekcji i straży wo-jewódzkich muszą być powoływani do składu osobowego wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego. Osoby powołane do składu wojewódzkiego zespołu za-rzadzania kryzysowego nie mogą być zastępowane przez swoich zastępców, jak to jest w przypadku członków Rządowego Zespołu Zarzadzania Kryzysowego.
Reguła ta nie dotyczy jedynie Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego, któ-ry może wskazać swojego przedstawiciela (art. 14, ust. 10 Ustawy o zarzadzaniu kktó-ry- kry-zysowym). Natomiast przedstawiciel marszałka województwa może być członkiem
wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego, ale nie musi (art. 14, ust. 11 ww. ustawy). Wydaje się, że biorąc pod uwagę wzrastającą rolę samorządu województwa w systemie państwa potrzebna jest zmiana prawa gwarantująca obligatoryjny udział tego podmiotu w wojewódzkim zespole zarządzania kryzysowego.
Starosta jest na szczeblu powiatu organem właściwym w zakresie zarządza-nia kryzysowego, który powołuje powiatowy zespół zarządzazarządza-nia kryzysowego oraz jemu przewodniczy. Skład osobowy powiatowego zespołu zarządzania kryzy-sowego ustalany jest przez starostę spośród [Ustawa 2007]:
· osób zatrudnionych w starostwie powiatowym, powiatowych jednostkach or-ganizacyjnych lub jednostkach oror-ganizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży powiatowych;
· przedstawicieli społecznych organizacji ratowniczych, np. działaczy Ochotni-czych Straży Pożarnych.
W skład zespołu powiatowego mogą wchodzić także inne osoby zaproszone przez starostę. Osobami tymi mogą być eksperci, specjaliści z zakresu specjalistycz-nego ratownictwa, osoby zaufania publiczspecjalistycz-nego, naukowcy itp.
Do składu osobowego powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego nie mogą być powoływani kierownicy powiatowych jednostek organizacyjnych, kierow-nicy zespolonych służb, inspekcji i straży powiatowych, a także ich zastępcy. Kierow-nicy tych jednostek organizacyjnych są przewidziani do organizacji działań ratowni-czych oraz kierowania tymi działaniami na szczeblu gminy i powiatu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej zgodnie z opracowaną i zatwierdzoną siatką bez-pieczeństwa. O takim rozwiązaniu świadczy fakt, że na szczeblu gminnym i powiato-wym powoływane były w zespołach reagowania kryzysowego i dalej powinny być powoływane grupy robocze o charakterze stałym i czasowym, w tym grupa operacji i organizacji działań, natomiast na szczeblu wojewódzkim jest tylko grupa operacji (bez organizacji działań). Oznacza to też, że w zakresie prowadzenia działań ratowni-czych oraz ich organizacji największe obowiązki ciążą na powiecie i gminie.
Należy nadmienić, że na szczeblu wojewódzkim ustawodawca ustanowił, że skład osobowy wojewódzkiego zespołu zarzadzania kryzysowego jest powoły-wany, między innymi – spośród kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich. Takiego ustalenia ustawodawca nie określił na szczeblu powiatu.
W przypadku gminy organem właściwym w zakresie zarzadzania kryzysowego jest wójt, burmistrz, prezydent miasta, który powołuje gminny zespół zarządzania kryzysowego, któremu przewodniczy. Gminny zespół zarządzania kryzysowego po-woływany jest w oparciu o zarządzenie wójta, który określa jego skład, siedzibę, or-ganizacje oraz zasady pracy [Krzyżak 2014, ss. 3–18].
Skład osobowy gminnego zespołu zarządzania kryzysowego ustalany jest spośród:
· osób zatrudnionych w urzędzie gminy, gminnych jednostkach organizacyjnych lub jednostkach pomocniczych;
· pracowników zespolonych służb, inspekcji i straży, skierowanych przez przełożo-nych do wykonywania zadań w tym zespole na wniosek wójta, burmistrza, prezy-denta miasta;
· przedstawicieli społecznych organizacji ratowniczych [Ustawa 2007].
W skład zespołu gminnego mogą wchodzić inne osoby zaproszone przez wój-ta, burmistrza, prezydenta miasta. Osobami tymi mogą być eksperci, specjaliści z zakresu specjalistycznego ratownictwa, osoby zaufania publicznego itp. Do składu osobowego gminnego zespołu zarządzania kryzysowego, podobnie jak i do powia-towego zespołu zarzadzania kryzysowego, nie mogą być powoływani kierownicy gminnych jednostek organizacyjnych lub jednostek pomocniczych, kierownicy ze-spolonych służb, inspekcji i straży powiatowych, a także ich zastępcy. Należy zazna-czyć, że na szczeblu gminnym nie ma administracji zespolonej.
Skład osobowy zespołów zarządzania kryzysowego na szczeblu wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym, powinien wynikać z rodzaju zagrożeń, jakie mogą wy-stąpić na danym terenie. Powinni być powołani przedstawiciele służb ratowniczych (zawodowych jak i społecznych), które będą prowadzić działania ratownicze w przy-padku wystąpienia zagrożenia oraz eksperci, specjaliści z zakresu specjalistycznego ratownictwa [Ustawa 2007].
Podczas ustalania składów osobowych zespołów zarządzania kryzysowego na szczeblu powiatu i gminy popełnianych jest najwięcej błędów, ponieważ do tych zespołów powoływani są kierownicy jednostek organizacyjnych lub pomocni-czych oraz kierownicy służb, inspekcji, straży, zamiast pracownicy ich urzędów. Na szczeblu gminy sporadycznie wykorzystuje się możliwość włączenia pracowników zespolonych służb, inspekcji i straży, skierowanych przez przełożonych do wyko-nywania zadań w tym zespole na wniosek wójta, burmistrza, prezydenta miasta w oparciu o art. 19, ust. 6, pkt. 2 Ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Oznacza to, że wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast nie wnioskują do kierowników służb, in-spekcji, straży o skierowanie do pracy w gminnym zespole zarządzania kryzysowego kompetentnego pracownika. Analizując strony internetowe tych podmiotów, gdzie podane są składy osobowe zespołów, można się przekonać o nagminnym popeł-nianiu tego błędu, co świadczy, że nie przestrzega się postanowień zawartych w ustawie o zarządzaniu kryzysowym [Ustawa 2007].
Zespoły zarzadzania kryzysowego na szczeblu wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym wykonują te same zadania w następującym zakresie:
· ocena występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na bez-pieczeństwo publiczne i prognozowanie tych zagrożeń,
· przygotowywanie propozycji działań i przedstawianie wniosków dotyczących wykonania, zmiany lub zaniechania działań ujętych w planie zarządzania kryzyso-wego,
· przekazywanie do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami, · opiniowanie planu zarządzania kryzysowego.
Gdy podda się analizie zadania zespołów reagowania kryzysowego i zespołów zarządzania kryzysowego, nasuwa się wniosek, że zespoły reagowania kryzysowego spełniały również rolę wykonawczą, ponieważ do ich zadań należało między innymi:
· realizowanie procedur i programów reagowania w czasie klęski żywiołowej, · opracowywanie i aktualizowanie planów reagowania kryzysowego.
Natomiast współczesne zespoły zarządzania kryzysowego spełniają funkcję opi-niodawczo-doradczą organu odpowiedzialnego za zarządzanie kryzysowe. Zespoły te będą pracowały nie tylko
w stanie klęski żywiołowej i wystąpienia innego miejscowego zagrożenia, ale również w przypadku wprowadzenia stanu wojennego czy też stanu wyjątko-wego. Wynika to z przyjętej definicji zarządzania kryzysowego oraz definicji sytuacji kryzysowej, określonej w ustawie o zarządzaniu kryzysowym [Ustawa 2007].
Podsumowanie
Powstawanie zjawisk kryzysowych jest coraz powszechniejsze, stąd kluczowym za-daniem staje się przygotowanie systemu zarządzania kryzysowego do pojawiających się nowych wyzwań. Jednym z kluczowych zadań administracji publicznej jest udział w kierowaniu procesami zapewnienia bezpieczeństwa. System zarządzania kryzyso-wego obejmuje działania mające na celu efektywne zapewnienie bezpieczeństwa w oparciu o posiadane siły i środki. Działania systemu muszą być skoordynowane we-wnętrznie oraz powinny tworzyć dynamiczną całość zmierzającą w kierunku obni-żenia stopnia oddziaływania czynników kryzysowych na funkcjonowanie obywateli i ich środowiska, a w przypadku wystąpienia zagrożenia zminimalizowania jego skut-ków. Ustawa [2007], która normuje zarządzanie kryzysowe, wskazuje zasady organi-zacji oraz zadania podmiotów uczestniczących w systemie.
Jednym z elementów systemu występującym na każdym szczeblu są zespoły za-rządzania kryzysowego, które spełniają istotną rolę pomocniczą, opiniotwórczą i
do-radczą w obszarze działań podejmowanych w zarządzaniu kryzysowym na każdym z jego poziomów. Analizując ich rolę i funkcjonowanie na poszczególnych szcze-blach zarzadzania kryzysowego wydaje się, że pomimo wielu pozytywnych zmian w dalszym ciągu pozostaje dużo do zrobienia szczególnie na poziomie gminnym, aby organizacja i funkcjonowanie zespołów zarządzania kryzysowego w pełni reali-zowały swoje ustawowe zadania w razie zaistnienia sytuacji kryzysowej negatyw-nie wpływającej na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia lub środowiska, a tak-że wywołującej znaczne ograniczenia funkcjonowania administracji państwa ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków w stosunku do powstałego zagrożenia.
Bibliografia
Buk P. (2012), Z perspektywy dwóch dekad, „Przegląd Pożarniczy”, nr 9.
Frąckiewicz-Wronka A., Holecki T. (2007), Uwarunkowania polityki społecznej państwa i samo-rządu terytorialnego [w:] A. Frąckiewicz-Wronka (red.), Zarządzanie publiczne w lokalnej poli-tyce społecznej, WSP TWP, Warszawa.
Jankowska M. (2011), Działanie centrów zarządzania kryzysowego na poziomie krajowym, re-sortowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Teoria i praktyka [w:] K. Lidel K., P. Piasecka, T.R Aleksandrowicz (red.), Bezpieczeństwo w XXI wieku. Asymetryczny świat, Difin, Warszawa. Kalinowski R. (2013), Od gotowości cywilnej do zarządzania kryzysowego, „Edukacja dla bez-pieczeństwa”, nr 4(21).
Koźmiński A.K. (2004), Zarządzanie w warunkach niepewności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Krzyżak K. (2014), Bezpieczeństwo lokalne w Polsce po transformacji ustrojowej – zarys proble-matyki, „Studia Politologica”, nr XII.
Lercher R. (1981), Karlińska batalia, MON, Warszawa.
Mazur S. (1997), Powódź sprawdziła nasz system, „ Przegląd pożarniczy” , nr 11. Nowak E. (2013), Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie składu oraz szczegółowych zasad działania i trybu powołania zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa, (Dz.U. 1998 r. Nr 166, poz. 1259).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r, w sprawie sposobu tworzenia gmin-nego zespołu reagowania, powiatowego i wojewódzkiego zespołu reagowania kryzyso-wego oraz Rządokryzyso-wego Zespołu Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania (Dz.U. 2002 r. Nr 215, poz. 1818).
Sienkiewicz-Małyjurek K. (2015), Skuteczne zarządzanie kryzysowe, Difin, Warszawa 2015. Sienkiewicz-Małyjurek K. (2012), Sieciowe ujęcie współpracy międzyorganizacyjnej w zarzą-dzaniu kryzysowym, „Współczesne Zarządzanie”, nr 3.
Stępiński M. (2015), Teoretyczne i prawno-organizacyjne uwarunkowania decyzji dowódczych w Policji, WSP, Szczytno.
Sułkowski Ł. (2012), Epistemologia i metodologia zarządzania, PWE, Warszawa.
Szlachic B. (2011), Reagowanie kryzysowe w aspekcie zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrz-nego I zewnętrzwewnętrz-nego państwa [w:] K. Lidel, P. Piasecka, T.R. Aleksandrowicz (red.), Bezpieczeń-stwo w XXI wieku. Asymetryczny świat, Difin, Warszawa.
Ura E. (2015), Prawo administracyjne, Wolters Kluwer, Warszawa.
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje orga-nów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. 1998. Nr 106, poz. 668).
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2013 r. Nr 2, poz. 1166). Władek Z. (2013), Organizacja i zarządzanie w administracji publicznej, Difin, Warszawa. Wróblewski D. (red.) (2014), Wybrane zagadnienia z zakresu planowania cywilnego w systemie zarządzania kryzysowego RP, CNBOP, Józefów.